AN TOÀNGIAOTHÔNG /////
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHAI THÁC HÈ DƯ0NG DÔ THỊ GÓP PHẦN NÂNG CAO AN TOÀN GIAO THÔNG
PGS.TS HOÀNG QUỐC LONG Học viện Kỹ thuật Quânsự
TÚM TẮT
Ngày nay, hè đường phố trong đô thị là một bộ phận không thể thiếu trong thiết kế mặt cắt ngang đường đô thị. ở các đô thị lớn, các tuyến đường giao thông trải qua lịch sử phát triển lâu dài. Do vậy, hè đường phố ở các khu vực trung tâm và ngoại thành không chỉ khác nhau về cấu tạo mà còn khác nhau quá trình khai thác. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay là hè đường phố ở các đô thị lớn của nước ta đang khai thác còn chưa hợp lý dẫn đến an toàn giao thông cho người đi bộ chưa được quan tâm đúng mức. Bài báo này tập trung vào việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp khai thác hè phố đường đường đô thị một cách hợp lý để góp phần nâng cao an toàn giao thông (ATGT).
Từ khóa: An toàn giao thông, đường đô thị, hè đường phố, khai thác đường ô tô.
ABSTRACT
Nowadays, the urban sidewalk is an indispensable part of urban road cross-section design. In large urban areas, transportation routes have a long history of development. So, the urban sidewalk in the central and suburban areas is not only different in structure but also in the exploitation process. However, the current situation is that the sidewalks in major cities of our country are being exploited inappropriately, leading to traffic safety for pedestrians not being paid enough attention.
This article focuses on assessing the current situation and proposing solutions to exploit urban sidewalks in a reasonable way to contribute to improving traffic safety.
Keywords: Traffic safety, urban roads, sidewalks, road exploitation.
1. ĐẶTVẤN BE:
Trong xu thế đô thị hóa mạnh mẽ hiện nay ở nước ta thì việc cải tạo và xây dựng mới nhiều tuyến đường đô thị nhằm đáp ứng sự phát triển của đô thị là một yêu cầu cấp bách. Thực tế cho thấy, tại một số đô thị lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, cần Thơ,., số lượng các tuyến đường đô thị đã được xây dựng mới và được cải tạo là rất lớn. Trong việc xây dựng và cải tạo các tuyến đường đô thị thì hè đường phố cũng đã được quan tâm: với các tuyến xây dựng mới thì hè đường phố đã được xây dựng theo đúng tiêu chuẩn thiết kế đường đô thị, với các tuyến cải tạo cũng đã chú trọng cải tạo lại hè đường phố một cách cơ bản. Tuy
nhiên, trong thực tế khai thác thì hè đường phố đã không đáp ứng đứng chức năng của nó với một số yếu tố: hè đường bị lấn chiếm, chiều rộng hè đường không đáp ứng thiêu chuẩn, tổ chức giao thông đô thị bất cập...dẫn đến người đi bộ phải đi xuống làn xe cơ giới, người khuyết tật chưa thể an tâm khi đi trên hè đường. Điều này dẫn đến khả năng mất an toàn giao thông (ATGT) cho người đi bộ, người khuyết tật trong quá trình tham gia giao thông. Từ đó, chúng ta cần đánh giá được thực trạng hiện nay của công tác khai thác hè đường phố nhằm nâng cao ATGT trong quá trình khai thác.
2. KHÁI HIỆM VÀ YÊU CẦU THIẾT KÉ HÈ ĐƯÓNG PHÓ
2.1. Khái niệm
Theo Tiêu chuẩn Xây dựng Việt Nam TCXDVN 104-2007 [1] thì he đường được định nghĩa như sau:
Hè đường là bộ phận tính từ mép ngoài bó vỉa tới chỉ giới đường đỏ.
Hè đường có thể có nhiều chức năng như: bố trí đường đi bộ, bố trí cây xanh, cột điện, biển báo...
Hè đi bộ là phần bề rộng hè đường phục vụ người đi bộ, còn được gọi là phần đường đi bộ trên hè đường. Hè đi bộ được xem như một bộ phận không thể thiếu trên mặt cắt ngang phố trong đô thị [1].
Như vậy ta có thể thấy rõ hè đi bộ là một phần của hè đường phố (hình 1), đối với một số nước phát triển thì cấu tạo này cũng giống với nước ta như cấu tạo theo AASHTO của Mỹ [6] (hình 2).
về cơ bản hè đường phố hiện nay được chia thành 4 khu vực như sau (hình 3) [2],[4]:
+ Khu vực trước công trình hay phần mặt tiền (frontage zone or death with)-.
Có thể là hiên nhà hoặc là khu vực để bảng hiệu, lắp mái che nhẹ, khu vực này là không gian chuyển tiếp từ trong nhà ra ngoài đường, có thề bao gồm luôn phần khoảng lùi của công trình, hay là khoảng cách giữa chỉ giới đường đỏ và chỉ giới xây dựng. Là khoảng không gian đệm cho sự tiếp giáp giữa vỉa hè và công trình. Phần không gian này rất quan trọng, đảm nhiệm những chức năng như: bố trí bậc cấp vào nhà, ram dốc cho xe (trong điều kiện Việt Nam rất khó loại bỏ vì người dân thường đỗ xe máy ô tô thằng vào trong nhà), bố trí các phần thương mại dịch vụ tràn từ trong cửa hàng ra vỉa hè, bố trí mái
I Số 9 năm 2021 51
ỄỄỄỄỄ ANTOÀNGIAO THÔNG
hiên che mưa che nắng v.v... Phần này rất thú vị và lôi cuốn người đi bộ dừng lại xem hàng, mua sắm hoặc bước vào của hàng. Phần mặt tiền rộng hẹp tùy điều kiện nhưng tối thiểu từ 0.5m trở lên.
Nếu không thiết kế phần này ngay từ đầu thì trên thực tế phần này sẽ tràn sang phần đi bộ.
+ Khu vực dành cho người đi bộ (Through or pedestrian zone):
Là khoảng không gian lưu thông dành riêng cho người đi bộ trên hè đường; cần được đảm bảo thông suốt, không có chướng ngại vật, không bị vướng víu và lấn chiếm bởi các hoạt động khác. Phần đi bộ này phải có bề rộng tối thiểu 2m để hai người có thể song hành hoặc hai người đi bộ ngược chiều không bị và chạm vào nhau. Tất nhiên, nhiều vỉa hè hiện hữu cũng đảm bảo được tiêu chuẩn này. Quan trọng nhất đối với phần đi bộ phải đảm bảo bằng phẳng, thông suốt, liên tục và an toàn. Với những phố chính phần đi bộ có thể thật rộng rãi, lên đến 5m hay 10m, tạo thành các trục phố đi bộ hấp dẫn. Trên phần đi bộ cần bố trí vệt sần dành cho người khiếm thị, và phải đảm bảo thông suốt liên tục, và được xử lý độ dốc ở các ngã tư sao cho việc đi lại được dễ dàng, ngay cả khi qua các ngã ba, ngã tư, và đối với cả người đi xe lăn.
+ Khu vực dành cho việc bố trí các tiện nghi đô thị và trồng cây xanh hay một cách gọi khác là phần cảnh quan (Furnishing zone/
planting zone): Thùng rác, ghế ngồi nghỉ, cột đèn, cột điện,... Cây xanh thì bao gồm cây xanh trồng cố định và di động (trồng trong các chậu lớn, nhỏ). Đa số đường phố ở Việt Nam chỉ có cây xanh, cột điện, cột đèn, còn các ghế ngồi nghỉ, thùng rác,...thì tùy tuyến đường mới lắp đặt. Có thể rộng hẹp khác nhau tùy điều kiện, hoặc có thể không có do vỉa hè hiện hữu quá chật hẹp. Nhưng một phần cảnh quan lý tưởng có thể rộng khoảng 1,5 - 2m. Phần này là nơi trồng cây xanh bóng mát, thảm cỏ, bồn hoa và các yếu tố trang trí khác, ở nước ta, có thể dành một phần thuộc phần cảnh quan cho đỗ xe máy, bố trí
Hình 1. Cấu tạo hè đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam
bike lane travel lane travel lane bikelane sidewalk Sidewalk
Hinh 2. Cấu tạo hè đường theo Tiêu chuẩn AASHTO [6]
Hình 3. Cấu tạo chung hè đường theo mặt cắt ngang [2]
thành những đoạn để xe máy xen kẽ với những đoạn cây xanh. Ví dụ cứ với khoảng cách 10m trồng một cây bóng mát thì cũng ta có thể sử dụng khoảng 5 - 7m cho đỗ xe máy giữa các gốc cây và bồn cỏ. Việc trồng cây đô thị cũng có những yêu cầu khắt khe về kỹ thuật, cùng các giải pháp hạ tầng xanh cho đường phố. Nhưng cũng có thể xem xét việc kết hợp gốc cây với bệ, ghế ngồi nghỉ, vừa tiết kiệm diện tích vừa tạo cơ hội dừng chân dưới bóng mát cho người đi bộ.
+ Khu vực phần biên hay còn gọi là khoảng lùi an toàn (Edge): nằm
ngoài cùng của vỉa hè thì có thể có hoặc không: Gồm có bó vỉa, cùng các thiết bị phân định vỉa hè với không gian lòng đường, thường có bề rộng khoảng 0.5 - 0.6m. Đây là chi tiết cũng cần được nghiên cứu kỹ càng. Ở các nước có mức độ sử dụng xe máy ít, người dân đi xe hơi hoặc GTCC thì phần biên thường có bó vỉa cao (15 - 20cm), nhiều nơi được bố trí thêm các vật chắn như hàng rào, cột, trụ thấp, ngăn không cho phương tiên cơ giới có thể đi lên vỉa hè gây mất an toàn cho người đi bộ. ở Việt Nam vấn đề lại khác hẳn. Nhu cầu thực tế cho thấy cần có một ranh giới
SỐ 9 năm 2021 I 52
ANTOÀN GIAO THÔNG zỄỄ fỄ
mờ giữa vỉa và lòng đường vì các phương tiện xe máy cần được đưa lên vỉa hè dễ dàng và có thể sau đó đưa vào nhà. Chênh cốt quá lớn và ngăn cách giữa lòng đường và vỉa hè tạo ra nhiều vấn đề trong thực tế. Nhiều nơi, ram sắt hoặc ram bê tông để dắt xe lên xuống vỉa hè quá cao đã gây cản trở lưu thông cơ giới, và rất mất mỹ quan đường phố. Gần đây, đã có những xem xét điều chỉnh thiết kế bó vỉa bằng các khối đá vát hình thang cao 5cm và 15cm, tách biệt hè và đường những vẫn đưa được xe máy lên hè dễ dàng, loại bỏ việc lắp đặt ram dắt xe tự phát.
2.2. Yêu cầu thiết kế
Theo [1], bề rộng hè đường phải được xác định theo chức năng khi thiết kế căn cứ vào loại đường phố và yêu cầu kiến trúc không gian hai bên đường, chiều rộng tối thiểu được quy định ở bảng 1.
Bảng 1. Chiều rộng tối thiểu của hè đường [1]
Loại dường
Chiêu rộng tói thiểu cùa hi dường, m Điêu kỉẹn xây dụng
I II III
Đường cao lốc đô thị Đường phó
chính đô thị
Chú yếu lỉ 5,0 4,0
Thứ yếu 7,5 5.0 4,0
Đường phô khu vục 5,0 4.0 3.0
Đường phó nội bộ 4,0 3,0 2,0(1,0)
Đối với hè đi bộ cần được phủ mặt bằng vật liệu cứng liền khối hoặc lắp ghép đảm bảo cho bộ hành đi lại thuận lợi và thoát nước tốt.
Mặt khác theo [4], lại quy định chiều rộng tối thiểu theo bảng 2:
Bảng 2. Chiều rộng tối thiểu của hè đường [4]
LOẠI ĐUÙNG PHÓ CHIỀURỘNG VÍAHỀ MỖI BỀN ĐƯỜNG (M)
■ Đường cápđô thị. đuòng phố tiếp 6.0(4,0) xúc lối vào trungtâm thuong mại,
chọ. trung tâm văn hóa
■ Mmg cấpkhuvực 45(3,0)
■Duóng phânkhu vục 3,0(20)
■ Đuòngnhốmnhàở Không quy định
Qua đấy cho thấy có sự chưa thống nhất trong các tiêu chuẩn và quy chuẩn.
Bề rộng hè đi bộ được tính theo công thức (1) [1], [3]:
®đibộ - nđibộ x ^đibộ (1 )
Trong đó: nđibộ = Ntk/Ptk
Ptk: khả năng thông hành của 1 làn bộ hành (người/làn.giờ), lấy trung bình bằng 1000 người/làn.giờ.
b: bề rộng của 1 làn người đi bộ, thông thường lấy b = 0,75 - 0,8m (tay xách 1 va li); ờ khu vực nhà ga, bến xe... lấy b = 1 - 1,2m (tay xách 2 va li).
Trong quy định của một số nước yêu cầu: Đối với các đoạn hè đường bị xén để mở rộng mặt đường (điểm dừng đỗ xe buýt...), bề rộng hè đường còn lại không được nhỏ hơn 2m, và phải tính toán đủ để đáp ứng nhu cầu bộ hành nhằm đảm bảo ATGT (hình 4). Yêu cầu này chưa quy định rõ ràng trong các tiêu chuẩn của Việt Nam.
Hình 4. Cầu tạo đoạn hè đường bị xén làm chỗ đỗ xe
Nhận xét: Qua phân tích khái niệm và các yêu cầu thiết kế cho thấy, khái niệm trình bày trong tài liệu [1], [4] cần được cập nhật, thống nhất, chỉnh sửa để phù hợp với điều kiện đường đô thị hiện nay tại Việt Nam. Qua cấu tạo chung về hè đường như trên cần phân tích đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến thiết kế và khai thác nhằm nâng cao ATGT do thực tế hiện nay trên nhiều tuyến về thiết kế không đảm bảo yêu cầu và tổ chức quản lý khai thác giao thông còn nhiều bất cập.
3. THựC TRẠNG VÀ MỘT số BẤT CẶP TRONG KHAI THÁC HÈ ĐỨONG PHỔ ẢNH HƯƠNG BÉN ATGT HIỆN NAY TẠI CÁC ĐÔ THỊ LƠN VIỆT NAM
3.1. Một số yếu tố ảnh hưởng đến ATGT trong khai thác hè đường hiện nay.
+ Quy định trong các tiêu chuẩn thiết kế: Hiện nay tiêu chuẩn thiết kế đường đô thị của nước ta được ban hành từ năm 2007, 2010, đến nay đã hơn 10 năm chưa cập nhật, có nhiều yếu tố tính đến thời điểm này cần được xem xét để thay đổi quy định thiết kế hè đường trong tiêu chuẩn như: thành phần dòng xe có sự thay đổi nhiều (tỷ lệ xe ô tô trong dòng lớn), lưu lượng xe trên đường lớn, tốc độ hành trình trung bình cao, tổ chức giao thông trong giờ cao điểm... Thực tế công tác thiết kế cho thấy còn có một số bật cập trong khai thác:
đường dành cho người khuyết tật còn nhiều bất cập, chưa kết hợp tốt việc thiết kế dải cây xanh vừa tạo cảnh quan và bảo đảm chức năng cho người đi bộ, nhiều tuyến phố còn có hiện tượng nhà dân lấn chiếm vỉa hè làm đường vào nhà...
(hình 5)
Hình 5. Một số bất cập trong thiết kế hè đường
+ Tổ chức giao thông đô thị-. Công tác tổ chức giao thông đô thị hiện
I Số 9 năm 2021
ỄẩỄẩf antoàngiaothông
nay còn nhiều bất cập trong quá trinh khai thác tại các đô thị lớn, vào giờ cao điểm xe ô tô chiếm hết làn xe chạy, nhiều xe máy đã đi lên hè đường, điều này làm cho chức năng của hè đường bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ngoài ra, trên nhiều tuyến phố, hè đường bị chiếm dụng làm chỗ để đỗ xe... (hình 6).
Hình 6. Tổ chức giao thông đô thị còn nhiều bất cập
Hình 7. Chiếm dụng hè đường để kinh doanh
+ Văn hóa kinh doanh và ý thức của người dân: Đối với các đô thị lớn ở nước ta hiện nay việc kinh doanh trên các trục đường đô thị nó là một vàn hóa riêng không giống như các nước phát triển.
Kinh doanh trên mặt đường của các hộ gia đình cá thể chiếm số đông, từ đó phát sinh một số việc lấn chiếm hè đường, chiếm dụng hè đường cho việc kinh doanh:
xây bậc tam cấp trên hè đường trái
phép, chiếm dụng hè đường để kinh doanh (hình 7).
+ Thể chế của Nhà nước: Công tác quản lý đô thị đôi chỗ, đôi lúc còn bị buồng lỏng, các chế tài chưa đủ mạnh trong việc xử lý việc lấn chiếm hè đường.
3.2. Thực trạng khai thác hè đường và ảnh hưởng đến ATGT Qua việc phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến công tác khai thác hè đường phố cũng cho thấy điều này cũng ảnh hưởng đến ATGT của người đi bộ. Việc lấn chiếm hè đường cho nhiều mục đích khác nhau, buộc người đi bộ phải đi xuống lòng đường nơi dành cho làn xe chạy của xe cơ giới điều này gày nên nguy cơ xảy ra tai nạn giao thông cho người đi bộ, gây mất ATGT cho người đi bộ. Đối với người khuyết tật khi tham gia giao thông trên hè đường với việc ảnh hưởng từ công tác tổ chức giao thông, lần chiếm hè đường thì mức độ lại càng nguy hiểm hơn. Ngoài ra, thực tế cho thấy đã có một số vụ tai nạn giữa xe máy và người đi bộ khi người điều khiển xe máy đi lên hè đường, dù tốc độ xe không lớn nhưng cũng gây nguy hiểm cho người đi bộ.
Hình 8. Người khuyết tật phải xuống làn xe chạy để tham gia
giao thông
Hình 9. Người đi bộ phải xuống làn xe chạy để tham gia giao
thông
Nhận xét chung: Khai thác hè đường tại các đô thị hiện nay đang bị ảnh hưởng bởi một số các nhân tố nhất định, điều này làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn giao thông cho người đi bộ và người khuyết tật.
4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐÈ KUÁT NÂNG CAO ATGT TRONG KHAI THÁC HÈ OUONG Đô THỊ.
Để nâng cao ATGT cho người đi bộ thì việc đầu tiên là chúng ta phải để hè đường đô thị làm đúng chức năng cùa nó và tập trung vào hai yếu tố phù hợp với đường đô thị Việt Nam tại các đô thị lớn là: đảm bảo khai thác tuyến đường dành cho người đi bộ, người khuyết tật và tạo cảnh quan đẹp cho đường đô thị.
Một số giải pháp đề xuất nâng cao ATGT trong khai thác hè đường đô thị:
+ Nghiên cứu bổ sung, cập nhật các tiêu chuẩn, quy chuẩn thiết kế, các yêu cầu thiết kế đối với hè đường đô thị. Trong đó chú trọng vào thiết kế bề rộng hè đường và bề rộng đường đi bộ một cách chi tiết, phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Đặc biệt cần có tính thống nhất trong các tiêu chuẩn, quy chuẩn.
+ Thực hiện tốt việc quản lý hè đường đô thị bảo đảm không bị lấn chiếm phục vụ cho các mục đích khác nhau, chỉnh trang lại các hè đường đã bị lấn chiếm: đập bỏ các bậc đã lấn chiếm, khi bề rộng hè đường đủ yêu cầu thì phân vùng cho việc khai thác giữ xe... (hình 10).
+ Đối với các tuyến có chiều rộng hè đường có thể khai thác kinh doanh được hoặc bố trí vị trí dành cho không gian công cộng thì quy hoạch phân vùng khai thác hợp lý (hình 11).
+ Đối với các hè đường của các tuyến mới phải quy hoạch và thiết kế dải trồng cây xanh một cách hợp lý và bảo đảm cảnh quan đô thị. Tuy nhiên, cần nghiên cứu theo hướng không gian hè đường là không gian công cộng, được chia
Số 9 năm 2021 I
AN TOÀN GIAO THÔNG
ZZZJV
Hình 10. Quản lý và giải pháp thiết kế hè đường để không bị chiếm dụng
Hình 11. Bố trí không gian hè đường hợp lý (nguồn: Internet)
sẻ sử dụng chung trên đoạn phố, kể cả đối với nơi đậu xe và lối lên xuống xe máy.
+ Xây dựng các cơ chế, chế tài đủ mạnh để kiểm soát các vi phạm lấn chiếm hè đường, vi phạm điều khiển giao thông trên hè đường.
Những hành vi buôn bán, lấn chiếm hè đường cần nghiêm cấm và xử phạt nặng đủ tính răn đe.
Nhận xét chung: Với các đề xuất trên đây nếu thực hiện tốt sẽ không chỉ góp phần nâng cao ATGT khi khai thác hè đường mà còn tạo nên môi trường và cảnh quan đô thị một cách tích cực hơn.
5. Kết luận
+ Hè đường là một bộ phận không thể thiếu trong thiết kế đường đô thị, tùy theo cấp đường và chức năng mà có các yêu cầu cụ thể với bề rộng hè đường. Trong các tiêu
chuẩn thiết kế hiện nay còn có hạn chế ở một số điểm chưa phù hợp với thực tế.
+ Qua phân tích cho thấy công tác thiết kế và thực trạng khai thác hè đường hiện nay cho thấy còn có
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tiêu chuẩn Xây dựng Việt Nam, Đường đô thị - Yêu cầu thiết kế, TCXDVN 104-2007, Hà Nội, 2007.
2. Phạm Thúy Loan, Đường phố hè phố: cơ sở khoa học cho nghiên cứu thiết kế đô thị, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, Bộ Xây dựng, 2016.
3. Phan Cao Thọ, Giao thông đô thị và thiết kế đường phố, NXB Xây dựng, 2016.
4. Quy chuẩn Kỹ thuật Quốc gia, QCVN 07: 2010/BXD Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia “Các công trinh hạ tầng kỹ thuật đô thị”, Bộ Xây dựng, 2010.
5. Tiêu chuẩn Xây dựng Việt Nam, Đường và hè phố Nguyên tắc cơ bản xây dựng công trình để đảm bảo người tàn tật tiếp cần sử dụng, Hà Nội, 2002.
6. AASHTO, A policy on geometric design of Highways and Streets 2001, fourth edition, Washington D.c, 2001.
những bất cập nhất định và có ảnh hưởng đến an toàn giao thông.
+ Đề xuất được một số giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam trong thiết kế và khai thác hè đường đô thị hiện nay.B
I SỐ 9 năm 2021 [VIETNAM I
55
