C A I C A C H H A N H C H I N H
TIT NGD SD DAI DDDI TRIED VDA LE THANH TDNG - SDY NGHI VE Md HINH TO CHDC CD QDAN THANH TRA HIEN NAY
• TS.BUIHUYKHIENr)
K
iem soat hoat ddng ciia ckc cd quan nha nude la mot che djnh cd cdi ngudn sau xa, tii khi ed edc hpc thuylt v l xay di/ng nha nUde. 6 ddu ed quyin li/c nha nUde thi 6 dd eIn ed kilm sodt quyin li/e. Quyin igc vd l^m dgng quyin igc Id c^p bdi trung da dupe phat hien ngay tii thdi ky sd khai eCia nhd nUdc.V. I. Lenin da ndi: "Qudn 1^ ddng thdi phdi ed kilm sodt, qudn ly vd kilm sodt Id mdt chLfc khdng phdi Id hai"'''. Dilu nay chT ra, qudn ly vd kiem sodt cd mdi quan he g^n bd hOfu cd vdi nhau, trong dd qudn ly Id ddi tUdng eua kiem sodt vd kilm sodt d l ndng cao hieu ige, hi^u qud eCia qudn \'^.
Qua nghidn cdu lich sCr chiing ta nhdn thly, cde cd quan thanh tra cCia nhd nude qudn chd Viet Nam xult hien tUdng ddi mudn.
TrUdc ddi Tran chua tha'y ed ehUe Ngg sd. Cd e h l thanh tra, kilm tra dUfle hinh thdnh vd phdt then chf b^t dau tCr trilu vua Ld Thdnh Tdng (1460- 1497).
Co c h l thanh tra, kilm tra dudi trilu vua L I Thdnh Tdng cd t h i chia Idm hai nhdm: cd c h l tg kilm tra, gidm sat cua moi he thdng vd cd che thanh tra, kiem tra tU ben ngodi h§
thdng. Co c h l thanh tra, kiem tra ndy da dap Ung dU0c edc y l u c l u sau:
ThU nhdt, bd mdy thanh tra, kiem tra cd khd ndng thanh tra, kiem tra todn bp he thdng cde cd quan quyin ige nhd nude. Bp may thanh tra, k i l m tra khdng la bd phan hdp thdnh ben trong cfla bp may q u y i n igc nhd nudc dang c i n phdi thanh tra, kiem tra C) HQC vi$n Hdnh chinh
ma dUng ben ngoai de thanh tra, kilm tra.
ThU hai, bp mdy thanh tra, kiem tra cd tfnh ddc lap cao, vi vay viec thanh tra, kiem tra ddm bdo dUde yeu c l u khach quan vd cd hidu quk.
Trong cdi cdch hdnh chfnh, Vua L§ Thanh Tdng r i t quan tdm xdy dgng bd mdy thanh tra, kilm tra cde cd quan nha nude va ddi ngu quan l^i. 6ng quan niem: mudn bp may hdnh chfnh van hdnh tdt, dpi ngu quan l^i min cdn, biet tdn trpng phap ludt thi phdi coi trpng ho^t ddng thanh tra, kilm tra. Hoat dpng thanh tra, kilm tra edng dUdc eflng ed thi e h l dd trung Udng tap quyin cdng dUdc tdng cudng, bd mdy nhd nude heat ddng cdng cd hidu li/c, hieu qua. Myc dfch cfla thanh tra, kilm tra dUdc dng nhln mgnh trong Hieu dinh quar]
chd: "Khdng cd ngudi ndo dn hgl, md trdch nhiem l^i cd ndi quy k i t , khiln cho quan to, quan nho d i u rdng budc vdi nhau; chijfc trpng, chUc khinh cdng kilm c h l l i n nhau.
Uy quyen khdng bj ldi dyng, t h i nUde vdy Id khd lay"'"'.
D l thanh tra, kilm tra cdng vile cfla Lye bd, nhd Vua cho Idp ra Ngg Sd ddi vd Lye khoa. Theo dd, cd e h l thanh tra, kilm tra d edc dia phUdng dUpc thgc hien bdi Hiln sdt sil ty. Hien sat sd ty d i l u tra va dan hdc nhQng viec lam sai trdi, xet duydt edng trang cde quan Iai trong dja hat minh qudn ly. Quan l^i d dja phUdng cdn bj kilm tra, gidm sdt bdi ehfnh edc quan trdn true t i l p .
Vdi bd mdy thanh tra, kilm tra chdt che nhu vdy, khdng mdt cd quan nhd nUdc ndo, khdng met quan l^i nao l^i khdng bj thanh tra, kilm tra tU cac phia, ngay tU bdn trong td chiJlc va tu bdn ngoai td ehUc.
TA chin* nhd nuov ti6 3/2013
TC/ vi§e nghidn cUu td chUe va ed e h l hogt d0ng cfla Ngg sli ddi dudi trilu vua Le Thdnh Tdng, xin ed mdt vai suy nghT v l Thanh tra Chfnh phu hidn nay 6 nude ta nhu sau:
I . T 9 0 cd c h ^ ho^t d$ng d$c l^p cho Thanh tra Chfnh phO
Dudi trilu vua Le Thdnh Tdng, bd mdy thanh tra, kilm tra c6 quyin hdnh rIt Idn, cd c h l hogt ddng ddc Idp, khdng chju bat cU mot SI/ phu thudc ndo, sdc dp ndo trong qud trinh d i l u tra, xdt xCf vd trong qua trinh khdo khoa quan Igi. Nha vua trao quyin hanh Idn cho Ngi/ sfl dai va cac quan Ngu sfl. Quan Ngg sfl dudi trilu vua Ld Thdnh Tdng ed quyin hdnh rIt rdng rdi:
- Can gidn nhd vua, kiem tra, gidm sdt viec Idm cfla ddi ngu quan Igi;
- Xem x l t vile xet xfl cac vu dn;
- Kilm tra, gidm sdt vile tuyIn chpn, ddnh gid ddi ngu quan Igi;
- Kilm tra, gidm sdt cde ky thi HUdng, thi Hdi, thi Dinh.
Trong "L$ khio khod", Vua L§ Thdnh Tdng quy djnh: sau sd khdo vd thdng khdo, quan Ngi/ sCf nhdn xdt mUc do hoan thdnh cdng vi$c cua ngudi chju thdng khdo, x i p logi
"xtJng chufc" hodc "khdng xdng chUe" kem theo ldi d l nghj rdi chuyen thing len Bd Lgi d l xem xdt viec thdng gidng.
Bdo ddm tfnh ddc Idp cfla cd quan thanh tra dU(?c t h i hi$n ro trong ch? dy nha Vua gfli Dd ngg sfl ddi Ddo Tud'n ndm 1466: "Khodng Thdi Hda (1443 - 1453), Didn Ninh (1454 - 1459), chUe Ngi/ sfl khdng d ngoai thfch ma 6 quyin thin, vl t h i trilu thin tdn bay, khdng phdn bidt ddu Id ngi/a ddu Id hUdu, t l hgi cho cdng viec trilu chfnh khdng luc ndo trim trpng hdn thi""'.
Quyin hdnh rOng rai va tinh ddc lap cfla Ngg sfl ddi da tgo uy quyin thi/e si/ cho edc quan Ngi/ sfl, giup hp ddnh gid, xet xfl quan Igi khach quan, dung vdi edng tdi cfla tflng Igi, quan.
Chfl t h i thanh tra chled the ddc lap khi nd thude m$t trong hai he thdng, hodc Id lap phdp ho$e Id tu phdp chfl khdng phdi Id hdnh phdp. Cung cd t h i chfl t h i thanh tra ddc Idp vdi cd ba nhdnh quyin li/c nhd nude.
Trong cde md hinh td chijfe cd quan thanh tra hi0n nay cfla cde nUde, ed quan thanh tra
d i u cd SI/ ddc Idp d cac mUc dp khdc nhau.
Cd the neu ra edc md hinh t l chflc ed quan thanh tra sau:
- Md hinh Thanh tra qudc hoi eua Canada va edc nudc Bac Au. Theo dd, cd quan thanh tra trgc thude qud'c hdi, do qudc hoi thanh Idp vd hogt ddng dde Idp trong viec thgc thi edc chflc ndng, nhidm vu da dUdc phdp luat quy djnh.
- Md hinh ed quan thanh tra tri/e thudc ting thdng, dde Idp vdi chfnh phfl. Md hinh nay dUdc td chflc d mot sd nUdc ed chfnh the cdng hda. Cd t h i nghien cflu v l md hinh ndy d cd quan thanh tra hdnh ehfnh d My vd Ai Cap.
- Md hinh cd quan thanh tra song trung vdi Cly ban kilm tra ddng cfla Trung Qudc, Ldo.
Trong md hinh ndy, khi thuc hien mot eude thanh tra, cd quan thanh tra tien hdnh ddng thdi trdn hai phUdng dien: xem xet hogt ddng eua cdn bd, cdng chflc trong hd thdng ehfnh quyin; xem xet can bd, ddng vidn theo cde quy djnh cfla dieu le ddng.
- Md hinh cd quan thanh tra do thfl tUdng thdnh Idp nhUng khong thudc chfnh phfl. Tuy nhidn, trIn thi/c te, cd quan thanh tra nay v i n Id ed quan cfla chfnh phfl. Do dd, cd the coi md hinh nay Id tUdng ddng vdi md hinh cfla Vidt Nam hign nay.
- Md hinh cd quan thanh tra ddc lap vdi t i t cd h^ thdng cde ed quan lap phap, hanh phdp vd tu phdp. Dien hinh cfla md hinh ndy Id cd quan thanh tra cua Dai Loan, xuat phdt tfl quan nidm cfla Tdn Trung Sdn coi ddy Id nhdnh quyin igc thfl tu.
Trong sd 5 md hinh tren, mdi md hinh d i u cd nhOng Uu diem vd hgn c h l nhat djnh. Ddt trong tflng ehfnh t h i khae nhau thi mflc dp t h i hien nhflng uu, nhudc diem cung khdc nhau.
Vdi quan dilm quyin ige nhd nUdc Id thdng nhat nhung cd si/ phdn cdng, phdi hdp d l thi/c hidn edc quyin Idp phdp, hdnh phdp, tu phdp, chflng ta ed the td chflc cd quan thanh tra trUc thupe Qudc hdi hodc Tda an, Vien kiem sat.
Td chflc cd quan thanh tra trge thupe he thdng cac cd quan tu phdp Id khdng cd cd sd ly ludn vd thi/c tien vl cde ly do sau:
- Hdu h i t cde nUdc tren the gidi d i u khdng td chflc ed quan thanh tra trge thudc ngdnh tu phdp vl nhilu ly do khdc nhau.
To ehitc nhih nuwr n6 :I/30I3
<D
- Tfl trUdc tdi nay, duy nhit cd CO quan thanh tra cfla Ai Cdp trgc thudc cac cd quan tU phdp (tfl nam 1958 - 1964) nhUng sau do dUde tdeh ra doc lap.
Qua nghidn cflu md hinh td chflc thanh tra eua mdt s6 nUdc va Viet Nam, xin d l xult md hinh td ehfle cd quan thanh tra trgc thudc h$ thdng lap phap, tgm gpi la Thanh tra Qudc hdi. Md hinh nay can cfl vdo cde ed sd sau:
- Hidu qud trong hogt dpng cfla Ngg sfl dai dudi trilu vua L I Thdnh Tdng.
- Kinh nghidm thdnh cdng cfla nhilu nUdc tren t h i gidi.
- Higu qud cua viec tdeh ed quan Kilm todn nhd nude hogt dong ddc Idp vdi Chfnh phfl vd true thudc Qudc hdi trong nhOng ndm vfla qua d nudc ta.
Theo md hinh nay, cd t h i hinh dung cd cau Thanh tra Chfnh phu d nudc ta hidn nay se nhu sau:
Vi tdchUc, Id cd quan do Qudc hdi thanh lap nhung hogt ddng ddc lap.
Thanh tra Qudc hoi cd 2 bd phan chfnh: bd phgn thfl nhdt thgc hien thanh tra, kilm tra ddi vdi edc chflc danh do Qudc hdi b l u vd cde bd, ngdnh d Trung Udng; bd phdn thfl hai dat tgi eae dja phUdng, thgc hien viec thanh tra, kilm tra hogt ddng cua edc ed quan nhd nude d dja phUdng.
Vi nhdn su. sd lUdng thanh tra vien thudng gidi
hgn d mdt eon so nhit djnh (tfl 7 den 9 ngudt). Bdn cgnh mdi thanh tra vien id cac nhdn vidn giup viec, gdm cde ludt su vd kilm sat vidn. Cac nhan vien giflp viec nay cd nhilu net tUdng ddng vdi cac Igi vidn giflp viec che cde quan NgU sfl dudi trilu vua Ld Thdnh Tdng.
Tidu chuan cfla cde thanh tra vidn c i n dupe t h i c h l hda mdt cdch rd rdng. Theo kinh nghidm eua edc nudc thi vide lUa chpn nhflng thanh tra vidn phdi do Qudc hdi thgc hidn. Hp phdi Id nhflng ngudi cd ndng igc, nhilu kinh nghigm vd dUde sg tfn nhiem cfla cfl tri. Vua Le Thdnh Tdng cho rdng, quan Ngg sfl gifl "phong hod, phdp dd, chflc danh rIt trpng" nan phdi dupe tuyIn chpn trong sd cde quan ed tilng Id tdi gidi, chfnh true, thanh lilm vd phdi Id nhflng quan Igi da gifl ehfle dfl 4 Ian khdo khod (Idm quan dUpc 12 nam).
Khi chfl t h i thanh tra vdi tU cdch Id ed quan cfla Qudc hdi, v i n d l se trd ndn khdc di nhilu khi nd khdng cdn bj phg thude bdi edc cd quan hdnh phap. Trcng trudng hdp ndy, cd cd quan thanh tra va Chfnh phfl d i u Id cd quan cfla Qudc hdi, viec Chfnh phfl mudn can thilp vdo edng viec cfla ed quan thanh tra se trd ndn khd khdn hdn rIt nhilu, thdm chf Id khdng t h i . Hdn nfla, v l m^t ly thuylt, khi trd thanh cd quan cfla Qudc hdi, dja vj phdp ly cfla thanh tra dupe d l cao hdn, se bdt khd khan trong vile xfl \^ vi phgm tfl phfa cde ed quan hdnh phdp.
Hogt dpng ddc lap, Thanh tra Qudc hdi cung se d l phdn biet hdn vdi hoat ddng kilm tra ndi bd cfla cde ed quan nhd nude. De dd, cung se tranh dUde tinh trang trflng Idp chflc ndng, nhiem vg gifla edc chfl t h i thanh tra nhu hien nay.
2. Thilt lap cd che kilm scat hai vong doi vdi h$ thdng cde cd quan hanh phap
Dudi trilu vua L I Thdnh Tdng, d trung Udng, ngodi Bd Hinh gifl chflc ndng tu phdp thi 5 bd cdn Iai hdp thdnh hd thdng cde co quan hdnh phap d trung Udng. Cde bp ndy vfla bi kilm sodt bdi cde Khoa, Igi vfla chju si/ kilm sodt cfla Ngg sfl dai. 6 dja phUdng, edc chflc tham chfnh, tham nghj qudn ly cdng vile hdnh ehfnh trong todn dgo, cde cd quan nay chju su kilm sodt cfla Hiln sdt sfl ty va quan Gidm sdt ngg sfl 6 edc dao. Vdi h i thing thanh tra, kilm tra nhU vay, cde cd quan nha nude kilm tra, gidm sdt vd kilm c h l Idn nhau khiln eho quyin lye ft bi Igm dgng.
Cd t h i md td cd c h l kilm soat quyin lUc ddi vdi ede cd quan hanh phdp dudi trilu vua Le Thanh Tdng bdng sd dd sau:
(3 Trung Udng d dja phUdng
<D
'W6 chirc nhik num- si 3/2013Quan sdt so d6 trdn c6 t h i thSy, h$ thSng cde cd quan hdnh phdp ludn nSm trong hai vdng ktiri] sodt cua hai thilt c h l thanh tra. D i l u ndy t h i hidn ta taflng chu dao ci!ia Vua Ld Thdnh T6ng: cde cd quan nhd nadc d i u rdng budc vd l<ilm c h l iSn nhau.
Hidn nay d Vidt Nam, chac nSng hdnh phdp dupe phan cdng cho Chfnh phi!i bao g6m 18 b$ va 4 cd quan ngang bO; trong 66, Thanh tra Chfnh phD Id m^t cd quan ngang bO.
N l u ddi chilu vdi ljch sd, thilt c h l Luc l!hoa da bi thay d i i . Hi^n nay h$ thing cde cd quan hanh phdp chCi y l u ch?
bj k i l m sodt bfli m^t vdng q u y i n tile (cde hinh thac gidm sdt eua CO quan quyin \[/c vd edc phUdng thilc kilm sodt tCt bdn ngodi duijc xem xdt vdi tfnh c h i t khdc). Tinh trang ndy dkn d i n vi^c thanh tra, kilm tra d l b| budng t6ng, ede sai pham d l bj bd sdt. M$t khdc, chu t h i thanh tra vd d i i tuflng thanh tra thudng Id ngang d p , eCing thu^c m|t cd quan nhd nude (Thanh tra Nhd nadc vd cde b | ; thanh tra tinh vdi cde sd eda UBND t?nh) cho ndn tfnh d | c Idp, khdch quan trong thanh tra r l t d l b|
vi ph^m.
Vide thilt Idp md hinh thanh tra, kiem tra theo co c h l vdng trong, vdng ngodi nhu dadi trieu vua Le Thdnh Tdng se lam gia tang dang ke hidu lac vd hieu qud cua hoat ddng thanh tra; han c h l nhOng ton tai cua co e h l thanh tra mdt vdng. cac to ehac, ed nhdn bi thanh tra. kiem tra ta nhieu hudng.
Ap dung md hinh hai vong thanh tra ddi vdi cde cd quan nha nude khiln cho cdn bo, cdng chac co y thiJc, trach nhidm hdn doi vdi cdng vy, tfnh ran de trd nen manh me hdn. Day la mdt phUdng thac tao ap li/c d i i vdi cdn bd, cong chac, budc hp phdi c6 gSng tu dudng, phan dau hoan thdnh cde nhiem vy dUde giao vd phdi c i n trpng, suy xet khi cd y dinh thyc hien cac hdnh vi sai trdi. Md hinh ndy se tao ra cd c h l "thudng khdng bd sdt nhdn vidn, phat khdng bd sdt thD trudng".
Khi n h i c d i n thanh tra hien nay, ngadi ta thudng ddt ra mdt cau hdi: Ai se t i l n hanh thanh tra doi vdi cd quan thanh tra? Trong h l u h i t tradng hpp, ngudi dupe hdi khdng cd cdu trd Idi t h i u ddo.
Tuy nhidn, khi thyc hidn cp c h l thanh tra hai vdng se gidi quylt dupe ve cd bdn cau hdi ndy.
d Trung Udng d dja phuong
" 6 n c l tri tdn". Tuy b l i cSnh ljch sO khdc nhau, che dp xa hdi khdc nhau nhung khdng the phu nhan, thanh tra ngdy nay c i n hpc tap, k l thOta cd chpn Ipc nhOng Uu diem eua Ngy sil ddi xua. Ddy id md hinh to chac cd quan thanh tra da dUde k i l m ehufng trong thyc tien v l tfnh hieu qud trong hoat dpng eua no a
Ghi chii:
(1) Ly lain vi phip luit vi Thanh tra, Khoa Nhd nUdc vd Phdp ludt - Hoc vi$n Hdnh chfnh, NAPA - 2011.
(2), (3) Dai Vidt silky toin thu, Vien KHXH Viet Nam, Nxb KHXH, H. 1993, tr. 472, 444.
T& r h l i r n h * n u w r 1*6 IVJOh?
