TRUNG - NGA TRONG THE KY XXI

iL

^QUOCTE

I H E CHAN VAC'DIA CHIEN LirOC MY - TRUNG - NGA TRONG THE KY XXI

• PGS, TS THAI VAN LONG Vien Quan he qudc te.

Hoc vien Chinh tri quoc gia Ho Chi Minh

T

he chto vac la hinh inh de ndi ve mdi quan he cua ba cucmg qudc: My - Trung - Nga trong the gidl duong dai, trong dd, mdi cudng qudc dugc coi nhu mdt chin, vtra nuong tua vao nhau, viia canh ttanh vdi nhau. Mdi quan he niy tic ddng vi inh hudng denddisdngcua nhieu khu vuc va tgto the gidi. Cic nudc dang phat trien, trong dd cd Viet Nam, la nhirng qudc gia da vi dang chiu su tic ddng, anh hudng to ldn hdl "the chto vac". Vi the, nghien cuu "the chto vac", nhto rd nhirng tic ddng ciia nd, tii dd cd ddi sach phu hgp li vto dd die biet he trpng ddi vol cic nudc dang phit tridn ndi chung, Viet Nam ndi ritog.

1. Lich sir hinh thanh "Th§ chan vac"

"The chto vac" dugc hinh thanh tii khi lau nhung den dau the ky XXI tinh chat ngiy cing the hien rd hon; cac "chto" cua "the chin vac" ddu cd su vto ddng, bien ddi trong vi thd va khung canh mdi. Tir sau Chien tranh the

gidi thit 11, ba cudng qudc niy vtia li ddi thii lai vita la ddi tic cda nhau. My ddi nghieh vdl ca Nga va Trung Qudc, nhtmg chu yeu la vdi Nga, vi luc niy Trung Qudc cdn nhito khd khan, chua dii site manh lim ddi trgng.

Sau khi CNXH g Lidn Xd va Ddng Au sup dd.

My chiem uu thd gto nhu tuyet ddi vio thap nien cudi thd kJ XX. Nhtmg bttdc sang the ky XXI, Trung Qudc vi Nga dfa dto phuc hdi vai trd ciia minh trong nhifa cdng viec qudc te.

Tugng quan luc lupng tuy cd thay ddi sp vai trudc, nhung ca ba cudng qudc ddu quen vdi nhiing tinh tpto chien lugc nhim bap dim lgi ich chn minh vi kiem chd, giy thiet hai cho ddi phuong.

Budc sang thip nien thli hai cua the k^ XXI, Nga - My - Trung Qudc da tao thinh "th2 chto vac" khi rd. Thuc chat li "thto thidn bl mat, dau di bd ttong" vi viec hinh thanh "lien minh 2 chdng 1" cung xay ra trong timg thdi ky, thim chi timg vu viec. Thdi gian gto diy,

"the2 chdng 1" cd diu hidu trol^ nhuthdikji Chidn tranh I ^ . Theo do, Nga vi Trung Qudc da bit tay nhau de chdng ke thu la dg qudc My, nay lai tao nen "thg 2 chdng 1"

trong mdt khung cinh mdi. Su kien Ukraina vi Bidn Ddng da cho thiy rd dieu dd. Vide

LfLUAN CHiNH TR!-So11/2014

JI

Nga sap nhdp Crura ed su "phdt Id" cfla Tmng Qudc; Tmng Qude hung hdng trdn Bidn Ddng cd su "lang trdnh" tir phia Nga.

Dieu dd da huge My cung rapt luc phdi ddi phd vdi hai mat trgn ehdu A va chdu Au, phdi tinh todn chien lupc vdi cd hai ddi thu Id Nga va Tmng Qudc.

Sau Chien ttanh Ignh, My thyc hign nhieu bign phdp dg cung cd vi thd ba chfl cfla minh.

Nhieu chinh sdeh, chien lupc dupe My thyc thi rdo riet: md rdng NATO sang phia Ddng nhdm day Nga xudng "qudc gia logi hai", thdm ehi loai ba; tien hdnh chign ttarib khdng kich Nam Tu (1999), Apganitxtan (2001), Irdc (2003); van dOng chuydn Hiep udc chung vg thug quan mgu dieh (GATT) thdnh Td chuc Thuong mai the gidi (WTO), nhdm dua ca ngn kinh tg thg gidi vdo "sdn choi" radi; trien khai chidn lupe "can dy va md rOng", chign lupc

"xoay true, tai can bdng" d ehdu A - Thai Binh Duong dg ddi phd vdi thach thuc dang troi ddy manh me cfla Tmng Qude.

Ndm 2010, Tdng thdng My B.Obama cdng bd Chien lugc an ninh qude gia, khdng dinh:

"Nhting gi xdy ra ttong bien gidi nudc My se quydt dinh sfle ragnh va dnh hudng efla My d ngoai bien gioi"'*'. Thdng 4-2014, Tdng thdng My edng du den 4 nudc chau A: Nhdt Ban, Han Qudc, Malaixia, Phih'ppm tuydn bd chien lupc "xoay trye, tdi edn bdng" d chau A - Thdi Binh Duong. Chinh sach nay cfla My khdng chl bd tri lai lye lupng an nmh d khu vyc, ma cdn anh hudng ddn cdc vdn dg chinh tri, kmh tg, thuong mgi, trong dd cd cae eude ddm phan thda thuan Hiep dinh Ddi tdc kinh te chien lugc xuyen Thdi Binh Duong (TPP) va Higp dinh Thuang mgi va ddu tu xuygn Dai Tay Duong (TTIP). My phdi kiem sodt dupc toan bO ^ ^ ^tic Au - A, noi ed ddi thfl Udm ndng Id Nga vd Trung Qudc. Mdc dfl Tdng

thdng B.Obama tung luyen bd: My khdng cdn ddng vai ttd canh sat qudc td nira, nhung chua cd ddu bidu cho thdy My rflt hoan todn khdi cam ket Men minh dupc hinh thanh tu trdt ty Chien ttanh lanh, Mf ehi sdp xep lgi nhung mi tign ehien lugc todn cau. My van can dy vdo Trung Ddng, Bdc Phi, Ukraina; vdn cam ket bao ve ddng minh Nhgt Ban, Philippin trong edc ttanh chdp bien dao...

Tmng Qudc tir cudi the ky XX, ddu the ky XXI da nhin thdy ro thdi co de phdt tridn. Dgi hgi XVIII Dang COng san Trung Qude (2012), khdng dinh: Nhin tdng qudt tinh hinh the gidi va trong nudc, Trung Qudc van a vdo thdi ky "co hdi ehien lupc quan trpng", ed nhidu khdng gian dd phdt trien. Trung Qude dd nhanh chdng thdnh sidu cudng thu hai va cd thg qua mdt My trong vdi chuc nam tdi.

Tham vpng efla Trung Qude khdng phai dd duy tri trdt ty todn cdu hien thai, ma phdi" ve lgi" mgt bdn dd the gidi mdi cho phfl hpp vdi quygn lpi cua minh. Nhigu sang kidn de lien ket trong khdi BRIGS va Hgp tde Thugng Hai (SCO) dugc xem nhu nd Iyc nhdm cgnh tranh vdi cdc dinh che qudc te cfla phuang Tay va My. Muc tidu efla Trung Qude la nhdm thye hien "Gidc mgng Tmng Hoa", trong dd neu Trung Qude khdng trd thdnh trung tam thg gidi, thi it ra cung phai la mOt trong hai hay ba "tam didm" quan trgng nhdt efla thd gidi.

Trung Qudc rage du theo dudi chinh sach duy lgi nhudn, nhung lgi cd tdra nhin chign lupc rdt ddi ban. Cac nha lanh dgo Trung Qude cd trdnh chign tranh vdi My, neu can hp se chdp nhgn diing ngang hang vdi My trong thg k^ thii XXI de cd them thdi gian chuan bi vuon len hgng nhdt sau nay. Trung Qudc tap tnmg khai thde the manh ve lich su, van hda, kinh tg, tranh thu thdi eo tro thanh eudng qudc thg gidi, phdt trien chu nghia ba

LfLUAN CHiNH T R I - S d l l / 2 0 1 4

m.

^QU6CTE

quygn, chi phdi ede nude bdng mpi bien phdp ed thg, ke cd de dpa vu lyc; thg hien ro y do "tao lap Iuat choi", khdng chdp nhdn ludt choi do cac nude khde dp dal'^', kg edludt phap qude id; thyc hign chien luoc md rOng anh hudng ehinh tri, dge bigt la d chau A - Thdi Binh Duong, Ddng Nam A, ed tinh "vidt Igi mOt sd quy tde quoc le" theo hudng eo lgi cho minh. Trong van de Bidn Ddng, Tmng Qudc 10 ro tham vgng nude Idn, ddi ehu quydn tren 80% dien lieh, khdng chap nhan tinh phdp ly cfla Cdng uac Ludt bign efla Lien Hop qude (1982) md Trung Qude da ky.

Tmng Qudc day mgnh quan he, hop tde qudn su vol nhigu nudc d cdc chau lyc. Thuc day quan bd ddi tdc va hpp lde chign lupc vdi Nga; day manh hpp tdc ehien Iugc loan dign vdi Pakistan; quan he vdi ASEAN; thfle ddy quan he qudn sy vdi 52 nudc ehdu Phi; thfle day hpp tde qudn su vdi ede nudc My Latinh, ddn 2014 da hgp tac qudn sy vdi 18 nudc, nhdt Id vdi Achentina vd Vgngduela'^'.

Nga cd nhieu uu the de tai khdng dinh vi the va anh hudng trong ddi sdng nhdn logi;

lao ra su edn ddi tuong ddi giua cdc nudc Idn, nhdm duy tri hod binh, dn dinh, bdo ve vung chdc an ninh, phdt tridn kinh tg. Nga la ngudn eung edp ddu hod, khi dot hang ddu den chdu Au, Trung Qudc, Nhdt Bdn, Han Qudc vd su dung khi dot nhu "eon bdi chidn lupc" khi can thidt. Nga thiet lap, cung cd va tdng cudng edc Mgn minh: xde dinh cac nude SNG cd "y nghia sdng cdn", chfl trgng Caddcstan, Belarut; tang eudng cai td Hiep udc An ninh tap the (ODKB); day mgnh hpp tdc, ddi thogi qudn sy vdi cde nudc, chu trpng cdc nudc cd quan bd truyen thdng; tang cudng hgp tdc ddi tdc ehien lugc vdi Trung Qudc; thflc day ldm sdu sdc quan he vdi An Do; tiep tuc quan he chat che vdi Syria, Iran;

xde dinh quan he Viet Nam la ddi tdc "dgc bigt quan ttgng"'"'.

2. Nhfrng vdn dong gSn ddy va chinh sach cua cac nir^c lorn vod Viet Nam

Trong "The chdn vac" hien nay, tiing eudng qude dang vdp phdi nhiing khd khan, thdeh Ihlic khdng nho: My khdng edn la sigu eudng duy nhdt niia; Tmng Qudc ttd thanh ndn kinh te thli hai thg gidi, ngdy edng thg hien cdc hdnh ddng don phuang gay eang thdng khu vyc; chdu A - Thai Binh Duong trd thanh noi phdt trign ndng ddng va la dOng Iuc tang trudng kinh td the gidi ttong the ky XXI...

Tmng Qudc ttdnh khdng dg xay ra ehign ttanh vdi My; tang cudng sire manh bao ve con dudng van chuygn ddu md qud dai tfl Tmng Ddng vdng qua Nam va Ddng Nam A khdng trd thanh mue tigu cfla phong trao Hdi gido cyc doan mOt khi su hien dien cfla ngudi Hoa ngdy cang ro net; hinh thanh mgt "khu vuc dgm" an ninh xung quanh bign gidi Tmng Qudc. Nhung thdi dO hung hang efla Tmng Qudc tgi Bien Ddng thai gian qua da vd hinh trung tao co hdi dd Hoa Ky day nhanh qud trinh chuyen trpng tdm ehidn luac sang Thai Binh Duong va cung cd lgi mdi quan hg vdi cac ddng minh lau ddi nhu An Dp - PhiMppin - dtxtraylia - Nhdt Ban - Han Qudc. Cho dii khdng mpt nudc nao (ke ca Hoa Ky) mudn hinh thanh mOt lidn minh ehdng Tmng Qudc, nhung su ket ndi ndy eflng dfl dd tgo dp luc khdng nhd ddn Bdc Kinh.

Nga cung phdi ddi dau vdi cac thfl thach ldn: Ddn sd dang gid hda va ngay cdng gidm;

nan thara nhung ldm eho ndn kinh tg phuc hdi chdm chgp, edng nghiep thua kem qudc te, ngogi trii ndng lugng va vu khi... Hien nay, ba nude deu cd tham vgng banh tmdng su dnh hudng tten the gidi. Cugc tranh gianh cfla ba nuac ngdy cang trd ndn gay gdt voi nhigu

LfLUANCHiNHTRI-Sdll/2014

m

cdp dp vd tang ndc khdc nhau. Khdng ehi ttdn trdi ddt, md trong bdi cdnh each mang khoa hgc vd cong nghe hien nay, "thg chdn vac"

giiia Nga - My - Trung cdn dupc xdc Idp ca tten khdng gian. Thai gian qua, Nga vd My dd thdng tri khdng gian vdi nhigu thanh tuu, tuy nhien Tmng Qudc cflng td ra khdng kem. Tu thdng 9-2007, vdi thara vpng nghien ciru mat ttdng, Tmng Qude ed nhung budc lien khien cd the gidi phdi kinh nggc khi phdng ve tinh Hdng Nga 1. Ndu Tmng Qudc tiep tuc ddu tu nhu hign nay thi rdt cd thg ke hogeh nghien ciru mat trdng efla Trung Qudc cdn hodn thanh sdm hon ca Nga va My.

Tuy ludn phai de ehflng sy phdt trign nhanh chdng cua Trung Qudc nhung hien nay, My dang tinh tdi khd ndng khdng hpp tdc nghien ciiu vu try vdi Nga niia. Quan digm mudn hpp tde todn dign ttong Unh vye nghign Cliu vu try vdi Trung Qudc dupc thg hien rd hon ttong chuygn cdng tde bi mat tdi Bde Kinh cfla Phd Giam ddc NASA. My hy vpng cd the Mdn kgt vdi Tmng Qudc ttong viee dua cac nha du hanh lgn khdng gian khi My tgm dimg ehuong trinh tdu vu try. Cdn vdi Tmng Qude, ddy la eo hdi quy de tranh thfl va hpe hdi ky thudt Men dgi efla My. Hign cd My va Trung Qudc dgu cd tham vpng xdy dung dupc can cu ttgn mat ttdng de cd thg nghidn cuu khoa hpc, khai thdc cde nguygn ligu quy vd lam ban dgp cho cde ehuyen di ldi sao Hda.

Gan day, do lpi ieh efla mdi nudc, Nga va Tmng Qudc dudng nhu ed chung mOt hudng nhin, hgp tdc trong llnh vyc kinh td, qudn su giiia hai ben dang dign ra kha tdt dep. Tuy nhidn, mdi quan hg nay tiem an nhigu vdn de phuc tgp lign quan dgn edng nghe qude phdng, dde bigt la van dd di dan va ldn chiem cua Tmng Qudc 6 bidn gidi phia Ddng cfla Nga. Hai nudc khdng phdi Id ddng rainh;

khdng cd higp udc Mdn rainh ma chi mang tinh quan he ddi tac chidn luge tgdn dien, khdng hi rang buOc bdi edc nghia vy hiep udc.

Ranh gidi ddng minh hay ddi thu trong mdi quan he Nga - Tmng khd raong manh.

Cuge khflng hodng Ukraina hien da day Nga - My roi vdo trang thdi ddi Idp nghidm trong, nhdt ke tir khi Lien Xd tan rd. Cung vdi dd la sy ndi ldn cfla Trung Qudc, ddi thfl tigm dn efla My nhung cung khdng hodn todn Id ddng minh cua Nga lam cho "the chan vgc"

My - Trung - Nga the hien rd net. Trong cyc dien hien nay, Trung Qudc la ddi tupng dupe ldi keo, tranh gianh cfla ca My va Nga.

Ddi vdi Nga, vige "lay ldng" Tmng Qudc cd y nghia cd vg mat chien lupc va chien thudt nhdm ndng cao sue manh chdng My trong bdi cdnh tuong quan lyc lupng Nga - My khdng cd nhigu thudn Ipi. Ngodi ra, Nga cdn tdng cudng hpp tdc qudn sy, ban ddu md, khi dot vdi gid re eho Tmng Qude. Day la nhiing budc di cd lpi cho ca hai bdn, vi nd giflp Nga tira dupc thi trudng xudt khau nang Iugng ldn thay the cho chdu Au vua khep Iai, ddng thdi giflp Trung Qudc ddp ling con khdt ndng Iugng gid re phye vu mue tigu phdt trien kinh te. Nga dang day manh chinh sdch ldi keo Trung Qudc vg phia rainh trong cugc so gang vdi My.

Tat nhien. My khdng the ngdi yen raac cho Nga tim each ly gidn va ldi keo Trung Qudc.

Khi tham du Hgi nghi thugng dinh an ninh hat nhan tai La Hay (3-2014), dfl rdt ban rOn vdi ede cudc dam phdn ve linh hinh Ukraina voi ede ddi tac chdu Au, nhung Tdng thdng B.Obama van cd gdng thu xep cuOc gap vol Chu tieh Trung Qudc Tap Can Binh. Khdng chi day mgnh quan he cdp nguydn thfl. My cdn Cli BO tmong Qudc phdng Chuck Hagel tdi tham mgt Ioat nudc chau A, trong do co

LYLUANCHiNHTRj-Sdll/2014

f l

^QUdCTg

Trung Qudc dg ttog cudng "quan hd quto su kieu mdi" vol Bic Kinh. Theo tinh toto cua My, khi quan he My - Trung ndng am ttg lai sau mdt thdi gian dai lanh gii tii nam 2010, Trung Qudc se bupc phii tinh tpan can thto cac budc di ciia minh, nhat li khi nhung lgi ich chidn lugc mi Trung Qudc thu dugc tir quan he My - Trtmg chic chto se vupt xa cac gia tri mi quan he Nga - Trung cd thg mang lai. Khi dd, Tmng Qudc se khdng danh ddi, ddng nghia vol vide My da phan nio ly gian dupc quan he Nga - Trung. Diy la didu quan trpng nhit vdi My hien nay de bio dam cic ddn OMig phat kinh tevdlNgasdphat huy tic dung dg viec phit ddng tto cdng quin su li khdng kha thi.

Nhung ddng thii ldi kdo Tnmg Qudc ciia My va Nga cho thiy tinh tily thudc lin nhau cua ba cudng qudc trong "thg chin vac" li rat cao. Trtmg Qudc rit hieu phit trien quan he vol Nga cd thg giup hg thtoh thiic vi the b i chii toan ciu cua My vi Iim phto tin ngudn luc ciia nudc niy trong vide thuc thi chien lugc xoay true sang chto A - Thii Binh Duong (mi thee gidi phto tich thuc chit li nhim kiem chd Trung Qudc). Ben canh do, Trung Qudc ciing khdng thg vi Nga mi hy sinh "quan he nudc ldn kieu mdi" vdi My.

Trudc tic ddng, chi phdi cua "thg chto vac" My - Trung - Nga, Viet Nam can cd ddi sich thd nio? Quan he cua Nga vdi Viet Nam vdn tdt dep. Nay ngu Viet Nam bit tay vol Nga nhu mdt ddi tic chidn lugc vtra cd vira mdi, lay quan he Viet - Nga de ddi trgng vdi Trung Qudc, My, thi se gap phai su can tro, ngto chin ttr phia My va Trung Qudc. Tii trudc, Viet Nam vi cic nudc Ddng Nam A ludn giir thii dd trung lap trudc cudc tranh giinh cua cic cudng qudc. Nhtmg tinh hinh da trd nen ctog thing hgn khi Trung Qudc

khdng chap nhfa tinh ttang nay, hen tuc xam Ito Bign Ddng.

Ci Trung Qudc, My va Vigt Nam deu chia sd su hda binh va dn dinh 6 Bien Ddng va chiu A. Cho dil ci My va Trung Qudc deu mudn Vidt Nam dirng vg phia minh, nhung hg ctag tam hii ldng vdi hien ttang. Tmng Qudc mudn Viet Nam dn dinh nhtmg khdng du manh, khdng dupc li "sto sau" cua ai vi phii phu thudc vio Trung Qudc. My mudn Viet Nam la lign minh dg duy tti vai ttd Itoh dao d Ddng Nam A vi chiu A, nhtmg khdng mudn gtoh Vic trich nhidm bio ve Viet Nam, djc biet trong bdi canh khic biet vd che do chinh tri vi gii tri qudc gia dto tdc.

Rd ring, Viet Nam cSn tu thoit khoi "thg ket" niy btog ctoh tu ddi mdi minh. Vigt Nam cto phai nd luc de khdng ttd thanh mdt n^n nhto mi cin chu dgng hon trong cic lien minh cua minh va su chii ddng nay khdng chi den tlt Chinh phii ma phii den tit mdi nguoi dan, dd chiing ta dil cd la nudc nho nhung khdng phii li mdt nuoc nhirgc tigu •

(1) Chign luoc an ninh quSc gia My (NSS) nam 2010, tt.2.

(2) Tap chiKhoahoc Quan su, so 9/ 2011, tt.l04.

(3), (4) Tap chi Quan he Quae phong, sd 27 Quji 111/2014, n.44-45, tt.40-44.

LYLUAN CHINH TRj-Soil/2014