K ER K EN CHRISTENDOM EN DIE V O LK ERELEW E IN AFRIKA
1. Religie en volk
In die studie van die lewe van sg. prim itiew e volke is dit tre lfe n d w a tte r intiem e verban d d a a r b estaa n tu ssen 'n volk se religie en sy sosiaal-politieke stru k tu u r. In laaste instansie b eru s die gesag van reg eerd er en regering bv. op die religieuse sanksie. Die verskynsel van „goddelike ko ning s” en van pries- terkon ings is wyd bekend. In A frika dien die E giptiese fa ra o ’s sek er as die b este voorbeeld h ierv an terw yl oorblyfsels daar- van aanw esig is in die po litieke stelsels van verskeie Afrika- volke. By die B antoe vervul die stam - of volkshoof ook 'n religieus-rituele rol. Dit is een van die hoeksten e van sy saam gestelde am p en van sy essensiële funksies. E n ju is d a a r w a ar feitlik geen duidelike p olitieke s tru k tu u r aan te wys is nie w eens die afw esigheid van p o litiek e fun ksio n arisse, admi- n istratiew e am p ten a re en regsplegers, is dit, naas die verw ant- sk ap sfa k to r, ju is die religieuse opvattinge en sank sies w at v erantw oord elik is vir die h andhaw ing van orde. Selfs die verw an tsk ap seen h eid fun ksio neer d e u r sy gew o rteldh eid in die geloof in die b estaa n en o p tred e van die voorouergeeste.
O nder die A frikavolke kom d it b e tre k lik algem een voor d at 'n volk se o n tsta a n tesam e m et sy beso nd ere k ultu urpa- tro o n reg streek s aan die o ersk epp ingsd aad van sy opperw ese gedank w ord. By enkeles soos die Kede (N oord-N igerië) en die H im a-Iru van Ankole (U ganda) is h ierd ie m itologiese fun- derin g van die volk sbestaan aan 'n spesifieke goddelike d aad b eso n d e r p ro m in en t en w ord die v o o rtb estaa n selfs afhan klik gestel van 'n bepaalde ritueel-religieuse sim bool (d ie Bagyen- danw a-drom van die H im a-Iru of die ja a rlik se d rieë rlei Nda- duna-, K etsa en Tsoede-ritueel van die K ede).
Die verb an d b estaa n nie n et tu ssen die religie en die p olitieke k om pon ent van die v o lk sk u ltu u r nie. Die religie en k u ltu u r in sy voile om vang is so erg v erstreng el d a t d it haas o n m o o n tlik is om die twee alty d te o nd erskei om nie eers 1e p ra a t van te skei nie. Die geloof ten opsigte van die b estaa n van die voorouers h et nie net 'n religieuse asp ek nie m a a r lê ten grondslag aan verskeie asp e k te van die b re ëre volks- lewe: binding van die verw antegroep, ekonom iese verpligtinge en gedragsbeheer. Selfs die beeskraal van die Zoeloe bv.
vervul benew ens prakties-ek on om iese baie b elang rike ritueel- religieuse en sosiaal-serem oniële funksies. O m dat elke kultuur- p a tro o n op 'n bepaalde w aard estelsel b eru s (B enedict: konfi- g u rasie) en lg. w eer w o rtel in die religieuse prem isse, bewys die stu d ie van k u ltu u rv e ra n d e rin g hoe in tiem v erand ering van die k u ltu rele verbonde is aan die prysgaw e van religieuse oortuigings.
H ierd ie noue v erb an d tu ssen die religieuse en die nasio- n aal-kulturele is nie b ep e rk to t die heiden do m nie. Die feit dat die Joodse volk 'n b eso n d ere roepin g m oes naleef, m aak nóg die feit, nóg die p rin sip e ongeldig. Juis in h ierd ie uitsonder- like lê opgesluit die norm ale, w a t nie d e u r die sonde aan getas is nie, vir ons in ’n gebro ke bedeling, ju is die id eale van no u ste ineengew eefdheid van religie en vo lksb estaan . Religie en k u ltu u r is, in die volk, tw ee asp e k te van die diens van God.
D aarin m o et dus sek er nie gelees w o rd d a t w at v ir Isra el m oes geld, vreem d m oes wees vir die algem ene volkerelew e nie m a a r d at d it ju is die doel m oes wees. L a te r sou die Joodse volk h ie rin die algem een sondig-m enslike trek k e o p en b aar d e u r selfs hulle (religieu se) M essiasverw agting aards-tydelik p o litiek te vertolk.
Die ee rste C hristene h et h ierd ie v erb an d b ly k b aar m in d er bew u stelik beleef w aarsk y n lik veral vanw eë die teen sta n d van die k a n t van Jood en R om ein teen die C hristendom . N adat k eiser K o n stan ty n tot die C hristen d o m oorgegaan het, h et d ie hou ding van die C hristene v eran d er. S ta a t en k erk ra a k sodanig versoen d a t die v erh ou din g tu ssen die tw ee instellinge toen em end in tie m e r w o rd en la te r u itlo op op ’n feitlike ver- eenselw iging van w êreldlike m e t k erk lik e heersk app y. Die stry d tu ssen pous en keiser w as nie soveel ’n o n tk en n in g van h ierd ie o p v attin g nie m a a r e e rd e r die gevolg van perso on like am b isies v erbonde aan die strew e n a mag. O nderliggend d a a ra a n w as die op vattin g d at in die R oom se K erk die volkere- v erskeidenheid opgelos w o rd o n d e r die po litiek-k erk lik e pous- like gesag. Die universele k erk ta al, Latyn, w as een dienstige m iddel soos die een hoo fstad , Rome.
Afgesien van die v erho ud ing staat-k e rk m oet tog ook m et d a n k b a a rh e id kennis geneem w o rd van die k erste n in g van die volkerelew e b inne die k a d e r van die „heilige R om einse ry k ” g ed urende die M iddeleeue. W elisw aar het veel van die E u ro p e se h eidendo m — G rieks, R om eins, G erm aans, K elties e.a. — ook die C hristend om b inn eged ring en behoue gebly en
222
’n enigsins sin k retistie se re su lta a t gelewer. Tog h et E u ropa n a die M iddeleeuse inku basiety d m et ’n grootliks Christelik- georiën teerd e lewens- en k u ltu u ip a tro o n na vore gekom. Op hierdie breë gekerstende b eskaw ingsagtergrond sou die H er vorm ing v erd er suiw erend inw erk en m et g ro te r geleentheid aan die volkseie.
L u th er h et nie so ra d ik a al m et die R oom se gebreek as Calvyn nie en toon m in d er d u id elik ’n begrip van die v erb an d tussen C hristendom en volk, k erk en volk, k e rk en staat. Tog toon sy o pvatting van die volkskerk aan hoe eng L u th er h ier
die verb an d gesien het. Calvyn kom to t 'n an d e r u itsp raak . Die soew ereiniteit van God geld op alle gebiede, ook op die volkse. Die soew ereiniteit h an d h aaf eg ter die veelvorm igheid.
Op h ierdie fon d am en t w ord die Calvinism e die g ro o t bevryder van die volke sowel u it politieke o n d erd ru k k in g as u it saam- sm elting in één kerk. D aarom kan K uyper tereg sê d a t die Calvinism e ’n eie vorm aan die lewe en denke gegee het o n d er die volke van W es-Europa, Noord-A m erika en Suid-Afrika.
Die P ro te sta n t aan v aar d at die C hristendom betekenis h et vir die volkerelew e. H ier geld eg ter 'n an d e r u itgan gsp unt as dié van die Room se. D aarom eis of verw ag hy nie die opheffing van die volke en die volkeverskeidenheid nie m aar die heiliging daarvan. Die volke verdw yn in h ierd ie bedeling nie in die k oninkryk van die hem ele nie m a a r die konink ry k kom in die volke. Die N ederlandse G eloofsbelydenis stel die ver
b an d in a rt. 36 d eu r form ulerin g van die ta a k van die ower- heid, en K uyper gee d aa raa n u itd ru k k in g in sy leer van die soew ereiniteit in eie kring: volk en kerk is nie dieselfde nie m a a r nie daaro m so n d er verb and nie. D aarom aan v aar die Calvinism e nie die gedagte van ’n vo lkskerk of van 'n staats- k erk nie m a a r van ’n k erk o n d er ’n volk en o rg anisato ries b inn e die grense van 'n bepaalde sta a t en tog ook w eer uit- stre k k e n d oor volke en staatsg re n se heen.
II. Christendom en die Afrikavolke
V ir die huidige gcbeure in Afrika is dit nodig om in ag te neem d at die C hristendom en die W esterse politieke indrin- ging, alhoew el nie heeltem al gelyktydig nie, in verban d m et me- k a a r h ierdie vasteland binnegekom het. Portugese, Engelse, F ranse, N ederlan d ers e.a. uit E u ro p a h et aan die een kan t A frika po litiek on d erw erp en andersyd s sendelinge gelew er
om die evangelie van C hristus hierh een te bring. V ir Afrika w as dit die W itm an se religie. V ir die volke van h ierd ie vaste- lan d — veral vir dié w at nog nie m et die Islam kennis gem aak h et nie — w as d a a r baie b evreem dende asp ek te aan hierd ie religie verbonde. V erw arren d was die verskille o n d er die C hristene: Room se, L utherse, C alvinistiese, M etodistiese, e.d.m.
M ense van dieselfde volk h et tog dieselfde geloof? V erw arren d ook w as die verskil tussen die bo odskap van die sendelinge en die lew en sp rak ty k van an d e r „C hristene”. G root teen sta n d is gebied teen o o r die C h ristend om se v erw erpin g van die voor- o u erv ererin g en alles w at h ierm ee in v erb an d staan. Onder- soekers vind dit nog gedurig dat m ans u it die A frikavolke m in d er geneë is om iid m ate van die k erke te w o rd as vroue.
P auw se verk larin g is d at die B antoem an se religieus-sosiale ritu ele verpligtinge dit vir hom baie m oeilik m aak om C hristen te w ord: ook sy sosiale p restig e en posisie w o rd d e u r die oor- gang geraak. H oofm anne w o rd h ie rd e u r nog e rn stig e r getref.
R eaksies hierop is veelseggend. W aar die H erero tradisio- neel by die dood van ’n stam lid die knoop u it die riem gehaal h et w at gem aak is by geboorte, w o rd d it nou ook gedoen w a n n eer ’n stam lid C hristen w ord. Van die A shanti w o rd gesê:
..C hristianity com es in to im m ed iate con flict w ith the chiefs in A s h a n ti. . . N ative con verts cut them selves so com pletely a d rift fro m the re st of the com m un ity th a t th e chiefs are afraid to encourage a m ovem ent th a t experience tells them will, in co urse of tim e, u n d erm in e th e ir p ow er" (B usia, bl. 133).
Die reak sie w as nie altyd so uitg esp ro k e negatief en sk erp nie, m a a r ook b aie selde onverm engd p ositief. Veelal w as dit
’n ontvangs m et gem engde bejeëning. In die v roeëre tydvak toe dit byna m ode w as om die blank e se lew ensw yse na te volg in die strew e na b esk aafd h eid (vgl. vorige re fe ra a t) is die C hristendom wel om hels, ind ien nie as religie nie dan wel as b esk aw in g sfak to r of -kanaal. O or die algem een was d it veral vroue w at aan h an g ers van die k erk e gew ord het, aan- gesien d it aan hulle nuw e sta tu s en lew en sru im te geskenk h et (B ran d el-S y rier). M aar selfs h ierd ie aan v aard in g d e u r die vroue kan o n d e r die m ans ’n elem en t van v erset w a k k e r roep aangesien d it d a a rto e geneig h et om die trad isio n ele verhou- dinge te v e rste u r en die gevestigde belange van die m ans te onderm yn.
’n A nder belangrike vorm van aan v aard in g w as dié wat tot u itin g gekom het in die se p a ra tistie se sektes of onafhank-
like B an toekerke m et hulle ste rk ak k u ltu ra tiew e elem ente van nasionaal-religieuse A frikatradisies binne die nuw e reii- gieuse vorm , nl. die kerk. S u n dk ler se stu d ie (B an tu P ro ph ets) beklem toon h ierin o.a. die sterk voortlew ing van die Zoeloe se politieke leierstrad isie in die leiersfiguur van die Zionistiese am aN azaretha-kerk van Shem be. Dieselfde is m e rk b a a r in Lekganyane se Zion C h ristian C hurch en in u n d er van hierd ie kerke. D ieselfde geld (ten opsigte van die Zoeloes) o.a. die assosiasie tu ssen Heilige Gees en die voorouergeeste, K ersfees m et die Um khozi of fees van die eerste vrugte e.d.m.
Ten n ouste v erw ant h ieraan en dikw els v o o rtsp ru iten d u it die sep a ratistie se groepe is die M essiaanse of p ro fetiese bew egings. Die koloniale geskiedenis van A frika is vol van hierdie bew egings w aarin religieuse en politieke doelstellinge ineenvloei: d it geld die anim istiese heidendom sowel as die Islam .
Dit w as die lotgeval van die W agtoring-beweging in Noord- R hodesië in die tw in tig erjare. Lg. h et noue v erb an d gehad m et die C hilem bw e-opstand in N jassalan d in 1915 toe die Ame- rikaans-opgeleide Jo h n Chilem bw e sy eie sekte gevorm en sy volgelinge op verskeie p lan iasies tot o pstan d en m oord op die eien aars georganiseer het. Hy het self m et ’n verm oorde landgoedeienaar se kop op sy kansel ’n p reek gelew er. In U ganda het die M alata-sekte, naas arider m eesal h eidense prak- tyke soos poligam ie, hulle verset teen die in enting van vee teen ru n d e rp es. Frans-W es-Afrika het sy H arris-bew eging beleef w aarin die F ranse ad m in istrasie w aarsk ynlik m eer politiek verm oed het as w at w erk lik d aa rin aanw esig was. Die bewe- ging van S im on K im bangu in die Kongo was w aarskynlik s te rk e r politiek gekleurd, m a a r of die Belgiese ad m in istrasie se o p tred e geregverdig was is 'n an d e r saak. Suid-Afrika het in 1921 die erv aring m et die „Israeliete” van B ulhoek (naby Q ueenstow n) beleef toe hierdie sekte hulle verset het oor w oonregulasies, die k e rk te rre in tot ’n kasern e om skep en die volgelinge in ’n leër georganiseer het. Een van die b ek en dste politieke ontw ikkelinge van ’n eerty dse religieuse bew eging in A frika is die Mau-Mau, w at sy w o rtels w aarsk yn lik gehad h et in die vroeëre p rofetiese bew egings soos die w a tu w a Roho (m ense van die Heilige Gees), die w a tu wa M ungu (velm ense) en Dini ya M isam bw a (k u lte van die goeie geeste)
Die groeiende politieke o ntw aking en die toenem ende nasionale besef het hom in Afrika, soos oral te r w êreld dwars-
d e u r die geskiedenis, p rim ê r k e n b a a r gemaalc in ’n afw ysende en vyandige houding teen oo r die heersersvolk. D eur die asso- siasie van blankedom en C hristendom in A frika h et die ver- skynsel hom nie o nbetuigd gelaat ten opsigte van laasgenoem de nie. V eral die e k stre m iste w ou die kind m et die b ad w ater uitgooi. T rouens, ook die flirtasie m et die K om m unistiese sta te en m et Islam -volke het dit vir die leiers van A frikavolke nie m aklik gem aak om liei'de vir die C h ristend om te bely nie.
Tog b eroep verskillende van die politieke leiers hulle op hulle opleiding aan ’n sendingskool en hulle verban d m et ’n spesifieke denom inasie so n d er dat veel d aarv an te sien is in hulle politieke optrede.
’n A nder belangrike aspek h ierv an is die n asionale ont- w aking in k u ltu rele sin. Al die versk illend e fo rm u lerin ge en term inologiese skeppinge soos N k rum ah ism e, A frican socia
lism , N egritude, Neo-African cu ltu re, is niks an d e rs as ’n m an ifestasie van die verlange na die ban d m et die eie trad isie nie. Dit is on afskeid elik deel van die soeke n a ’n m an ifestasie van ’n eie volksbestaan en -id entiteit in ’n o n d ersk eib are vorm . V eral vir Suid-Afrika, en vir k ritise e rd e rs van sy beleid, be- h o o rt d it b eso n d er in te re ssa n t sowel as leersaam te wees om kennis te neem van h ierd ie ste rk „n ativ ism ”, soos K ro eb er d it noem : die herlew ing van ’n volk se k u ltu rele trad isie. Op p olitieke gebied kom die beho efte tot u itin g in die Afrika- n asio nalism e en ’n Pan-A frikanism e. Selfs in die kerk like lewe tre e d it op die voorgrond in die verskynsel en p ro b lem atiek van ,,indigenization”, v erinheem sing van die C hristelike kerk o n d e r die A frikavolke. Op die algem een m aatskaplik-kultu- rele vlak het dieselfde strew e m iskien nog to t m in d e r m ate in ’n slag sp reu k of organisasie gestalte aangeneem , m a a r in die letterk u n d e , o ntspan ning , p o litieke p arty , e.d.m . is die v oorlopers o nm isk en b aar.
Baie, u it C hristelik e en nie-C hristelike kringe, begin om die nasio nalism e in A frika aan te m erk as die w esentlike b ro n van gevaar vir die algem ene p o litieke vrede sowel as vir die b estaa n van die k erk en van die C h ristend om . Hulle rem edie d aa rv o o r is die verdoem ing van en stry d teen n asio n alism e en die verw erping van volksverskille en nasionale d ifferensiasie. M eer as ’n geveg teen w ind m eulens kan dit ein tlik nie wees nie. Die diagnose is eensydig en gevolglik is die tera p ie o n d o eltreffen d , selfs gevaarlik. Die fo ut lê nie by n asio nalism e nie m a a r by sondige n asionalism e, by chauvinis-
226
me. H ierdie houding is veral sterk en opm erk lik o n d er ’n groep blankes en die intellektuele leiers van die B antoes in Suid-Afrika sowel as by feitlik alle k ritici van die Suid- A frikaanse beleid. H ulle stan d p u n t w o rd d a a rd e u r geken- m erk d at die w oord nasionaal geskrap m oet w ord uit die A frikaanse stan dpun t-fo rm u lerin g van C hristelik-nasionaal. Af- gesien d aarvan dat hierd ie m ense u it voeling is m et die res van Afrika, soos te rsto n d aangedui sal w ord, is hulle houding am bivalent. E in tlik wil hulle, blyk baar onbew ustelik, ’n eks- klusiew e A frikaner-nasionalism e vervang d eu r ’n inklusiew e ..African n atio n alism ” so n d er inagnem ing van die vernietigende gevolg daarvan vir die A frikaner. Psigologies gesien is d it ’n geval van ’n ge'inhibeerde strew e na aanv aardin g in die Suid- A frikaanse nasionalism e, terw yl hulle openlik alle nasionalism e veroordeel.
E ld ers in Afrika aan v aar C hristene die onverm ydelike w erklikheid van die volkskap en van sy u itd ru k k in g in nasio
nalism e. W einig ondersoeke w erp du id elik er lig h ierop as een w at, opm erklik genoeg, on derneem is d e u r die W êreldraad van K erke en w at in sam ew erking m et die All Africa C hurch C onference gepubliseer is o n d er die titel Africa in Transition.
Vanweë die bro n w a aru it dit kom sowel as op grond van die inhoud van die ra p p o rt w ord in die volgende p arag raw e dik- wels h iern a verwys.
Vergelyk die volgende (bl. 15): „In every co u n try of A fric a . . . one problem pre-occupies the m inds of the people, th a t of nationbuild in g. All A fricans . . . are u n ited in th e ir e f f o r t . . . to free them selves from . . . W estern colonialism . This is th e su b stan ce of w hat is com m only called African N ationalism . It is also the dynam ic u nd erlying the m ovem ent of Pan-Africanism . . . W hat is crucial is th a t A frican people in a given geographical area and of m ore o r less com m on cu ltu ra l h e r ita g e . . . shall form a n atio n they call th e ir own.
W hat is sought is a national self-id en tity..
Dit is die o n loënbare feit van nasionalism e in Afrika. Die v erd ere aanhalings en verw ysings toon aan d at baie C hristene van A frika oortuig is dat hulle hierby b etro k k e is, en tw eedens w at hulle m een hulle b etro k k en h eid k o n k reet beteken. „Chris- tian A fricans are freq u en tly caught in the profou nd ly d is tu rb ing situ atio n of having to live in co u n trie s w here n atio n alism is th e m otivating force of the people, yet w hich are still u n d e r colonial ru lers, w ho are often un able to see the reality of the
new Africa. They ask w hat th e ir C h ristian resp on sibility is in th is agonizing stage of ‘b irth p a in s’ ”. Dr. Bebey-Eyida se oortuiging is d at „the C hristian C hurch has a role of the first im p o rtan ce to play and heavy respo nsib ilities to assu m e” in h ierd ie bew eging te r bevryding van die koloniale juk. „Treading a p ath betw een the will to survival of th e p a st and th e a ttra c tion of a dynam ic com m unism , the C hurch m ust find a satisfac
to ry fo rm u la w hich will allow the A frican co u n trie s to achieve the sovereignity they desire, even w hile rem ain ing C hristian.
R ecently freed from the g u ard ia n sh ip of the m o th e r country, the au to n o m o u s ch u rch es and th e ir lead ers will not be able to rem ain n e u tra l before the n atio n al p roblem . They are ob ligated to take a clea r po sitio n an d to co n trib u te to the co u n try 's p olitical lib eratio n, w ith o u t w hich ecclesiastical independence canno t be fully assured. I t will be by taking up anew the n atio n alist cause, by helping th e n atio n alists in the p o litical struggle, by p u rsu in g and m ultiplying th e ir achievem ents in the social and educational sp h eres th a t the young A frican ch u rch es will con so lidate th e ir po sitio n and a ssu re th e ir fu tu re su rv ival”.
Die oortuiging is d at die C hristene nie m eer afsydig kan staan nie. ..African C hristians in such an atm o sp h ere are grow ing im p atie n t w ith socalled n o n -p artisan sh ip in po litics or p o litical n e u tra lity of P ro te sta n t ch u rch es an d m issio n s”. Die Room s-K atolieke B iskoppe van M adagasknr se v erk larin g van 1953 is o n d ersk ry f d e u r P ro testan te. „We recognise th e legiti
m acy of a sp ira tio n s to in dep end en ce as well as all effo rts being m ade to achieve it. The ch u rch earn estly desires that individuals as well as peoples shall assum e ever m ore fully th e ir re s p o n s ib ilitie s . . Uit die K am eroen w o rd d it só gestel: „Som e of o u r co m p a trio ts w ith d raw in to an ivory tow er of false n eu trality , w hich in reality is n o th in g b u t fe ar of respo n sib ilities, and d e c la r e . . . I will have n othin g to do w ith politics! W hat hypocrasy! They are involving them selves in politics by the very fact th a t they take a p o litical position w hen they say they will have n o th in g to do w ith politics . . . ” Uit G hana kom dieselfde stem : „the C hristian has the re sp o n sib ility to be politically involved”. Die G hanese C hristen- b u rg e r m oet sk eppend d ink o o r die reg ering van sy land „and b rin g our ow n C hristian conscience to b e a r on them . As an indigenous C hurch we m u st brin g to o u r ow n G overnm ent and p ublic bodies the challenge an d stim u lu s of a C h ristian social
228
conscience th a t arises ou t of our ow n know ledge of C hrist and experience of the guidance of His S p irit in reg ard to the social needs an d prob lem s of this country".
III. Probleme en uitdaging
In die atm o sfeer van opstuw ende ,.bigoted fo rm of n atio nalism ” is d it bep aald nie altyd m aklik vir die C h risten om sy plek te vind in sy v o lk stru k tu u r en om sy taak te volvoer nie.
Sy b estaa n w o rd nie n et genegeer nie; in tim idasie van en disk rim in asie teen C hristene kom veelvuldig voor. In gebiede soos die Soedan span die A rabies-Islam se nasionaal-religieuse kom ponente selfs saam in ’n vervolging van Neger- en Bantoe- C hristene. Die dikw els nog sw ak C hristen w ord in gevalle soos Angola, M osam biek en die Kongo g ek o n fro n teer m et die baie aktuele vraag van sy houding teen oo r deelnam e aan ge- w elddadige bevrydingsbew egings en rebelle-optrede. Dit is ’n v ersk eu ren d e keuse: tussen die volksgevoel en die C hristelike leerstellings van liefde en gew eldloosheid. ’n A nder m oeilikheid w at ook na vore gebring w ord is die verw agtinge w at aan die k erk gestel w ord b etreffen d e die p roblem e w at d e u r die trad isio n ele lew ensw yses en d eu r die v eran d erd e sosiaal-eko- nom iese om standighede gestel w ord.
Dieselfde verslag wys nog verd er op an d e r soortgelyke kw essies. „How can we create a m eaningful sense of n a tio n a lism and a t the sam e tim e face th e dem ands of th e tw en tieth cen tu ry for in tern a tio n al co-operation?” (bl. 20). H ierm ee w o rd die m oeilike vraag vir die A frikavolkc g epo stuleer hoe hulle p asv erk reë vryheid en h artsto g telik gekoesterde nasionale b e sta a n versoen m oet en kan w ord m et die gangbare wêreld- m ening — w at hom beroep op C hristelike leerstellinge: die volkegem eenskap m oet plek m aak v ir ’n w êreldsam elew ing, nasion alism e vir kosm opolitism e. Dieselfde prob leem is na- tu u rlik reeds begrepe in die Pan-A frikanistiese eenheidsdroo m van leiers soos dr. N kru m ah en die verlange van die individuele volke om as sodanig v oort te b estaan. Die C hristendo m sal hiero p ’n duidelike an tw o o rd m oet gee.
Die C hristene is nie onbew us van die p ro blem e w aarm ee hulle op h ierdie weg te doen sal kry nie. „It is n o t always easy fo r C hristians w ho are responsibly involved in politics to m ain tain th e ir ethical integrity, an d it is the respo nsib ility of the C hurch to give th em u n d ersta n d in g s u p p o rt” (bl. 23).
En: „ It is dangerous give them o u r young C hristians in to the tu rm o il of po litics w ith o u t giving th em th e necessary guidance.
They w ill discover fo r in stan ce th a t p a rty politics in C entral Africa is bedevilled by th e id o latry of th e ‘P ersonal C ult’. The sta n d a rd w e m u st give o u r C hristians is this: n o t w ho is right, but w h a t is rig h t”.
Dit is dus duidelik d at die C h ristian iserin g van die nasio- nale p o litiek in A frika ’n veeleisende ta a k sal wees, ’n C h riste
like p olitieke p ro g ram is w aarsk y n lik nog n êrens geform u leer nie en C hristelike po litiek e p arty e b e sta a n feitlik nie. Die k an s om in h ierd ie rigting te ontw ik kel w o rd al gering er na- m a te die eenparty-stelsel al m eer aan h an g verw erf. H ier sou die C hristen dom ’n ro l te speel hê indien hy o or genoeg dina- m iese en onderlegde leiers kan b esk ik en indien die volksge- m eenskap w at die basis van ’n d em o k ra tie se p o litieke ver- teenw oordiging vorm , in genoegsam e om vang en m ate self ook v erch ristelik was. Albei die v o o rw aardes is m a a r u ite rs b ep e rk aanw esig. Die b y d rae van die G erefo rm eerd e kerk- reg eringstelsel vir ’n w are en v eran tw o o rd elik e stelsel van v olksregering is nie b e re k e n b a a r nie. M aar ook h ier m o et nou nog e rk en w ord d a t die m eeste k erk e in A frika o n d er m eer h ierarg iese k erk reg erin g stelsels h an dh aaf. S u n d k le r bevind bv. d at die B an to etra d isie van ’n ran go rd elik e regerin g die d em o k ra tie se grondslae van die M etodistiese k erk reg erin g om buig to t ’n hierargie.
W aar die skool vro eër as sendingskool ’n b elan g rik e ka- naal w as om die C hristelike leerstellinge en lew enspraktyk e in die volkslew e in te d ra — hoe gering in om vang m iskien ook al — gaan die in isiatief h ie r m eren deels u it die han de van die C hristene d e u rd a t die nuw e state, h etsy u it eie m iddele hetsy m et h ulp van buite, onderw ys as ’n staats- o n d ern em in g in han d e neem . Selfs hierb y is die nie- en anti- C hristelike m agte in die m eerd erh eid : trad isio n ele heidendom , Islam , hulp u it die k o m m u n istiese en so sialistiese kam pe of u it die d em o k ra tie se V.S.A., w a a r godsdiens in die skool tan s tab o e is. Die gevolg h iervan is tw eërlei. D aar w o rd nie ’n C h ristelik-g eoriënteerde volksm assa gevorm nie en d a a r w ord nie C hristen leiers gekw eek nie. „The new ly em erg en t n atio n s lack the co m p eten t lead ersh ip to cope w ith the gigantic task of nation-buildin g”. Op ’n k o nferen sie van ongeveer 130 C hris
ten leiers u it A frika te S alisbury, Des. 1962—Jan . 1963, is ge- poog om ’n an tw o o rd te vind op die vraag: „We know th a t
230
W estern education was b ro u g h t to Africa by the C hristian C hurches, and the C hurches are still carry ing a great p a r t of the load. B ut now the African G overnm ents have said th a t w ith U nesco’s help they hope to have all th e ir child ren in p rim ary schools by 1980, and a g reat m any m ore child ren in secondary schools. W hat th en should be the w ork of the C hurches in this new situ a tio n ? ” (A.A.C.C. Bull, bl. 49).
S aam m et die blank e h et ’n nuw e a rb eid sp rak ty k en -ge- v o o n te A frika binnegekom en deel gew ord van die k u ltu u r van die volke van Afrika. Die strew e van die nuwe, vrye A frikastate na ekonom iese ontw ikkeling en in d u strialise rin g bevestig dit v erd er as k om ponent van die toekom s. Na be- eindiging van die slaw estadium en m et die begin van nywer- heid sontw ikkelin g op die vastelan d het die T rade Union-be- weging as m odel van arb eid erso rg an isasies gedien. In tu ssen het die arb eid oral ’n b elangrike in d rin g in g ste rre in gew ord van sosialistiese en van selfs nog ste rk e r linkse o pvattinge en optrede. M et d an k b a arh e id kan eg ter g ek o n state er w ord d at C hristelike arbeid erso rg an isasies ook o n tstaan het. O or die algem een is hulle nog sw ak en nie genoegsaam g eko órd ineer nie terw yl opgevoede leiers ste rk in aanv raag is.
Op m aatskap lik -k u ltu rele gebied het veel van die ou in- stellinge en opvattinge nog ’n u ite rs s te rk houvas. Poligam ie w o rd w a arsk y n lik m eer d e u r sosio-ekonom iese fa k to re aan ban d e gelê as w at dit afgewys w o rd op g ron d van C hristelike oortuigings. Dit is opm erklik hoe dikw els sg. C hristelike sektes ju is h ierdie k u ltu rele k o m p on ent ’n p ro m in en te plek in hulle belydenis en lew ensp rak tyk gee. H a rris bv. (B uell II, 67) het n ietee n sta an d e die origens ste rk sedelike strek k in g van sy p re d ik in g poligam ie v erdra. Die M alaki-sekte van Uganda het d it eksplisiet bepleit. Volgens S u n d k ler lei d it selfs to t k e rk sk eu rin g tussen voor- en teen sta n d ers. A nder instellinge w at sw aa r ste rf is die inisiasie. D aar b estaa n nog b aie verskil van m ening o o r die vraag of d it afgewys of v erch ristelik m oet w ord. Ook die houvas van die m agiese lew ensbeskouing is nog geensins d eu rb ree k nie. Dit kom na die o ppervlak in b aie vorm e: die m edisyne van en behandeling d eu r ’n toordokter e e rd e r as d e u r ’n gekw alifiseerde geneesheer; die toevlug to t tow erm edisyne te r bestry d in g van n a tu u rra m p e soos peste en droogtes. Die neem van m enselew ens ten einde die nood- saaklike b estan d d ele te verkry kom , blykens polisie-onder- soeke en hofsake, nog steeds voor n ieteen staan d e die verbie-
dende w ette. D ivinasie (w a arsê ery ) w o rd grootskaals be- oefen saam m et die gebru ik van talle tow erm iddels. E n o n d er alles bly die voorouergeeste selfs o n d e r v erste d elik te B antoes en an d e r A frikane dikw els nog die hoogste toevlugsoord.
By h ierd ie stru ik elb lo k k e u it die trad isio n ele k u ltu u r m oet die sosiale, ekonom iese en k u ltu rele verand ering e w at die W esterse tegniek en beskaw ing o n d e r die A frikane teweeg gebring het, nog bygevoeg w ord. Ook d aarv o o r b estaa n veelal nie ’n C hristelike an tw oo rd , altan s 'n vir hulle bekende en a a n v aarb are an tw o ord , nie. Die sp re k e n d ste voorbeeld in h ie r
die v erb an d geld w aarsk yn lik die seksuele lewe. Alhoewel die k u isheidsopv attinge van h ierd ie volke e in tlik d aa ro p neer- gekom h et d at ’n o ngetrou de d o g ter nie m o eder m ag w ord nie, is voorhuw elikse en b u itehu w elikse om gang o o r die algem een s te rk afgekeur. O nder die nuw e o m stand ig hed e het die rem- m inge van fam iliebeh eer en -toesig d e u r ouderdo m sgro epe begin faal. O m vangrike o nk uish eid gaan nou g ep aard m et ewe- veel o n g etro u d e vader- en m o ed ersk ap m et verreik en d e ge- volge v ir die v erw an tsk ap sisteem en nog m eer vir die op- groeiende generasies.
A frika h et nog nie die geleentheid geniet om ’n C hristelike inku b asiety d te beleef nie. D aarvoor o n tb ree k d it aan tw ee v o orw aardes: ’n ste rk o o rh e ersen d e en verenigde C h ristend om en 'n tyd van isolasie. Op die tw eede is k laarb lyklik nie te hoop nie: die 20e ecu, en sek erlik ook die daaropvolgende, is nie tye v ir h erm etiese afso n d erin g en stilte nie. Inteendeel, A frika h et nouliks o n tw aa k of sy nuw e volke en s ta te is m et verb lu ffen d e haas en gevolglike v erw arrin g b e tre k in elke in tern a sio n a le a k tiw ite it en instelling. D aarby begin A frika sy nuw e era nie o n d e r leiding van ’n m agtige k erklike in s titu u t nie. Die C hristen do m in A frika is, na die m ens ge- reken, sw ak en verdeeld. Dit is veelal, u it ons sta n d p u n t be- skou, v er weg van die S k rif af. Die belydenisse en k erk e w at die duid elik ste in lyn lê m et die H erv orm ing is die sw akste v erteenw oordig. D aar kan alleen g e k o n state er w o rd d at nie- teen sta an d e h ierdie sw akhede, ’n ste rk b eg eerte na die S k rif in sy o n v erm in d e rd e gesag en in sy onvervalste inh ou d te b e sp e u r val.
V ir die k erste n in g van die volkerelew e in A frika w ag d a a r nog 'n gro o t veld en ’n d rin g en d e taak. Dit is nodig om a a n k n o p in g sp u n te in die k u ltu u r van elke volk te vind en om w at nie g ek ersten k an w o rd nie, u it te suiw er. W ant dit
232
is die w ese van die C hristelik-nasionale: d at die nasionale na die C hristelike eise om gevorm m oet w ord. W esenlik is dit
’n vernuw ing: ou instellinge m oet C hristelik d eu rd rin g en nuw es m oet geskep w ord. Die om vang van die taak beklem- toon die n o odsaaklikheid enersyds van ko ordin asie van C hris
telike k rag te en andersyd s van die suiw erheid van belydenis en C hristelike kennis. C hristelike hulp is nie o o rh eersende p a tern alism e nie m aar b ro ed erlik e toesig en advies. Die Wes- terse C hristendom h et nie die hele en voile an tw o ord op al die vrae van die volks- en k u ltuu rv ern uw ing van A frika nie.
M aar hy h et die basiese kennis: die S krif, belydenis, denke en ervaring. Die ee rste aan sluiting van die G erefo rm eerde C hris
tendom m et die nuw e Afrika is die erk en n in g van die volkere- verskeidenheid. V erder kan d it m ededeling doen van sy e r
varing en kan hy s k a tte w at in sy geskiedenis u itg ek ristallise er het, aanbied. M aar d it is die A frikaan self w at d a a ra a n sy nasionale en volksvorm m oet gee.
J. H. Coetzee.
P.U. vir C.H.O.
25 A ugustus 1965.
EN K ELE BRONNE:
All A frican C hurch Confcrcncc: A frica in T ran sitio n . 1962. B ulletin.
O cto b er 1963.
Bascom an d H erskovits: C ontinuity and Change in A frican C ultures.
Chicago. 1963.
Buell, R. L.: The N ative Problem in Africa. New York. 1928.
B usia, K. A.: The Position of the Chief in th e m odern political System of A shanti. London. 1951.
F arson, N.: L ast Change in Africa. London. 1951.
H odgkin, T.: A frican Political P arties. London. 1961.
IIoll, K.: T he C ultural Significance of the R eform ation.
Jah n , J. H.: M untu. London. 1961.
K uyper, A.: H et Calvinism e. K am pen. 1959.
Pauw , B. A.: Religion in a T sw ana Chiefdom . L ondon. 1960.
S chlosser, K.: E ingeborenenkirchen in Siid- un d Sudw est-A frika. Kiel.
1958.
Southall, A.: Social Change in M odern Africa. London. 1961.
S undkler, B. G. M.: B antu P ro p h ets in S o u th Africa. London. 1961.
