Die kenmerke van die gelowige en van die kerk by Calvyn,
Institutio Christianae Religionis 1559, rv.1.7 en rv.1.9
A D Pont U niversiteit van P reto ria
A bstract
T h e m arks o f th e faithful an d o f th e church in C alvin’s Institutes, IV.1.7-IV.1.9
C alvin’s tre a tm e n t o f the m arks o f the church are very w ell known. N ot so generally know n is C alvin’s tr e a t
m e n t o f th e m ark s o f th e fa ith fu l. W H N e u se r has pointed out th at the Institutes IV. 1.8 can be described as
‘an unnoticed p a rt’. Calvin’s tre a tm e n t o f the m arks of the faithful is discussed while taking N euser’s opinion in co n sid eratio n . It is show n th a t alth o u g h th e m arks o f the faith fu l are not as im p o rta n t as the m arks o f the church, they should play a very definitive p art when dis
cussing the organisation and building up o f the congre
gation.
1. INLEIDENDE OPMERKINGS
In hierdie artikel word aandag gegee aan ’n p a a r stellings van Johannes Calvyn oor die kenm erke van die (w are) gelowige en van die (w are) kerk. D ie stellings w at hy die e e rs te m aal verw oord h et in sy Institutio C hristianae Religionis van 1536 (vgl
R ed e gehou by die opening van die Fakulteit aan die begin van die akadem iesc ja a r 1992.
ISSN 0259 9422 = H 7S ■«//<* 2 f / w ; 209
Die kcnmerkc van die geknvigc cn van die kerk by CaKyn
Sim pson 1980:150; vgl ook C O 1:76) het in ’n hoe m ate grondiiggend gebly vir sy kerklike en teoiogiese arbeid in G enêve vanaf 1536.
H oew el dit so is dat Calvyn en sy teologie ’n bepalende faktor gew ord het in die k erk h erv o rm in g van die sestien d e eeu en dat die N ed erd u itsch H erv o rm d e K erk m et sy teologie, naas an d er kerke, in die bree Calvinistiese, teoiogiese tradisie staan, is d it van d ag o p v allen d hoe m in Calvyn se teo lo g ie in die C alv in istiese tra d isie funksioneer. W aarskynlik vanw ee onkunde is d aar ook soms ’n bepaalde w eersin in kerk lik e kringe te b esp e u r té é n Calvyn en sy teologie. D it is nogal m erkw aardig, om d at Calvyn gew eldig baie te sê het vir vandag, w ant hy was in die sestiende eeu die één kerkhervorm er w at die kerk inderdaad w eer teruggelei het ‘in de diepe b ed ding van de w are christelijke trad itie’ (O berm an 1988:50).
D aarom , so m een ek, biy dit belangrik om voortdurend in ons kerklike en teo io giese arb eid te biy luister na Jo h an n es Calvyn. Sy teologie is in m eer as een opsig van grondliggende w aarde, om dat die gereform eerde kerke se belydenisskrifte, wat
’n sen trale rol speel in die opleiding van p red ik an te, gebou is op die w erk van dié G en eefse hervoTmer. Dit is dus sinvol om w éér te luister na Calvyn se beskrywing van die kenm erke van die (w are) gelowige in sam ehang m et dié van die (w are) kerk.
H ier sal dit opval dat Calvyn ten opsigte van hierdie twee sake ’n duidelik objektie- we m aatstaf aanlê en d a t die mens se visie van hom seif en sy ervarings en getuienis- se hier geen rol speel nie.
As dan ’n bietjie m eer presies na hierdie saak gekyk word, is dit opvallend dat die m eeste navorsers en dogmatici nie aandag gee aan die kenm erke van die (w are) gelowige soos Calvyn dit hier uitspel nie. As oor die kerk gehandel w ord, dan word al die aandag toegespits op die kenm erke van die (w are) kerk. Baie opvallend is by- v o o rb eeld d a t W N iesel (1957:183w ) in sy weergaWe van Calvyn se ekklesiologie geen aandag gee aan die m erktekens van die (w are) gelowiges nie, dit terwyl dit tog vanselfsprekend is dat die kerk niks anders is as die saam voeging van die (w are) ge
lowiges nie. D ie hele aangeleentheid van die m erktekens van die gelowiges het on- der my aandag gekom toe ek in 1988-1989 navorsing gedoen het oor w at Calvyn on- d e r die b eg rip ‘belydeni.s’ v erstaan het (P ont 1991:106-116). K ort d a a rn a h et W N euser in ’n belangw ekkende artikel die saak van die m erktekens van die (w are) ge
lowige by Calvyn behandel.
2. C A L V Y N SE IN L E I D E N D E O P M E R K IN G S O O R D IE K E N M E R K E VAN D IE (W A R E ) G E L O W IG E ( I N S T I W . I J )
A s ’n m ens g aan soek na die ‘u nnoticed p a rt’ van die Institusie van 1559 (Bk IV), soos N euser dit noem , dan w ord dit gevind in die Institusie IV .1.8. D ie opm erkings
210 HTS 4 9 /1 A 2 (1993)
word voorafgegaan deu r ’n parag raaf wat handel oor die w are en sigbare kerk (IV. 1.
7) en w ord opgevolg deu r die b ekende p arag raaf o o r die kenm erke van die (w are) k e rk (IV .l,9 ).
O m Calvyn se argum ent te volg, is dit nodig om eers op IV. 1.7 te let, w aar hy oor die w are en sigbare kerk skryf (my vertaiing):
U it die v oorgaande, .so dink ek, kan dit reeds duideiik w ees hoe ons die sigbare kerk, wat binne ons kennisveld val, kan beoordeel. W ant ons h e t re e d s gesê dat die H eilige Skrif op twee m aniere (hifariam ) o o r d ie kerk p raat. Soms bed o el die Skrif m et die begrip ‘kerk ’ dit w at reed s in die teenw oordigheid van G od is, w aarin niem and anders op g en eem is nie (recipiuntur) as hulle w at, d e u r d ie g en ad e van die aannem ing, kinders van G od en d e u r die heiiigm aking van die G ees, w are lidm ate {vera m em bra) van Christus is. D an inderdaad bevat die k e rk nie n e t d ie heiliges (= die gelow iges) w at nou in die w êreld woon nie, m aar al die uitverkorenes van die begin van die w êreld af.
D ie S k rif g e b ru ik e g te r dikw els die b eg rip ‘k e rk ’ om die hele m enigte van m ense aan te dui w at versprei is o o r die w êreld en w at bely d a t hulle een G od en C hristus v ereer (colere). D eur die doop is hulie ingelyf in die geioof in Horn, d eu r d eeln a m e aan die N agm aal bewys hulle hulle een h eid in die w are le e r en liefde; hulle h e t een- stem m ig h eid (consensionem ) in die W oord van die H e re en vir die p rediking van die W oord w ord die diens onderhou wat deu r Christus ingestel is.
In h ie rd ie kerk is d a a r e g te r baie h u ig elaars v erm en g (plurim i hypocriiai') wat niks van C hristus het nie, behalw e die naam en die uiterlike skyn...Hulle word vir ’n tyd lank verdra, enersyds om dat hulle nie d e u r ’n w ettige o o rd eel skuidig bevind kon w ord nie, andersyds o m dat 'n streng dissipline nie, soos dit hoort, g ehandhaaf word nie.
N et soos ons daarom m oet gio dat die eersgenoem de kerk, w at vir ons onsigbaar is, alleen vir G od sigbaar i.s, so word ons beveel om met laasgenoem de, wat ten opsigte van die m ens ‘kerk’ genoem word, ge- m eenskap te hou en dit te vereer.
M iskien is d it nodig om n et ’n o o m blik Calvyn se arg u m e n t h ier te o n d e rb re e k . H ier word dit duideiik dat Calvyn die stelling verdedig d at die w are kerk in die sig
bare kerk op aarde raakgesien kán word. By Calvyn is die w are kerk en die sigbare nie twee teenoorgesteides nie, m aar is die w are kerk k enbaar en d áárom gee Calvyn ook ’n lysie van kenm erke van die w are gelow iges, dit o m d at by Calvyn die w are kerk die som totaal van die uitverkorenes is en dit beteken vir hom h erkenbare men-
A D Pont
IS.SN 02.S9 9422 = UTS 49/1 <t 2 (1993) 211
D ie kemncrkc van die gclowigc en van die kerk by Calvyn
se w at hy aandui as die sanctos qui in terra habitant. T erloops, volgens O b erm an se o o rd e e l, m o et h ie rd ie sanctos nie ‘h eilig es’ nie, tn aar e e rd e r ‘gelow iges’ g en o em word (vgl O b erm an 1988:50). Interessant dus word die kerk hier nie aangedui as ’n verborge, moeilik vindbare liggaam nie, m aar as ’n versam eling van gelowige m ense wat ’n b epaalde gedragskode nakom . H ulle is duidelik h erkenbaar, o m dat hulle
* een G od en Christus dien, vereer en glo;
* d eu r die doop ingelyf is in die geloof in G od;
* deel het aan die N agm aal w at sowei ’n belydende karak ter as ’n d ienenede pers- p ek tief het;
* eensgesind is in hulle verstaan van die W oord;
* die diensw erk van die verkondiging van die W oord in stand hou.
H ier lê Calvyn die basis vir sy m eer spesifieke aanduiding van die kenm erke van die w are gelow ige w at hy in die v olgende hoo fstu k gee. D it is, te rlo o p s, ’n belang- w ekkende beskrywing van die gedrag van die m ense w at saam gevoeg is om kerk te w ees. N eu ser (s j:81) wys d aaro p d a t as Calvyn hier die k en b are gedragskode van die w are gelowiges uitwys, hy nie daarm ee wil sê dat die kw aliteit van die gelowiges o f die kenm erke van die gelow iges dieselfde is as die kenm erke van die w are kerk nie, w ant saam m et hierdie vyf kenm erke van die gelowiges se lewenstyl gee Calvyn, om dit in re lië f te plaas, ook ’n beskrywing van die hipokriete w at vanselfsprekend in die sigbare kerk is en sal w ees. Juis in hierdie beskrywing van die aard van die gelowiges o n d er wie d aar dus ook huigelaars is, dui Calvyn aan dat die w are kerk op aa rd e nie so n d er m eer k en b aar is net aan die kw aliteit van die gelow iges nie. D ie sigbare k erk h e t juis, vanw eë die kw aliteit van die gelowiges, nie n et ’n positiew e aanskyn nie.
3. D IE S P E S IF IE K E K E N M E R K E V A N D IE (W A R E ) G E L O W IG E ( I N S T IV.1.8)
As d a a r gevra w ord na die spesifieke kenm erke van die (w are) gelow ige, verbind Calvyn daard ie kenm erke aan die kenm erke van die (w are) kerk. D aarom begin die a g tste p a ra g r a a f soos volg; ‘D a a ro m h e t die H e re d e u r sek ere k en m erk e [certae notae] en tekens [symbola] vir ons uitgewys w at ons in verb an d m et die kerk m oet w eet’ (my vertaling). D it gaan inderdaad hier vir Calvyn prim êr om die kerk, m aar o m d a t die kerk vir hom in die eerste plek ’n versam eling, ’n gem een sk ap van be- páálde m ense is, daaro m handel hy eers oor die gelowiges. O m dat die kerk sigbaar w ord, o f m iskien nog ste rk e r gestel, om dat die g em ee n te die kerk is en o m d at die g em ee n te niks an d ers as die sam evoeging van gelowige huisgesinne is nie, daarom begin Calvyn om oor die gelowiges te handel as hy oor die kerk praat.
212 NTS 4 9 /1 Í 2 (1993)
D it is e g ter van groot belan g om d aaro p te let d a t Calvyn baie versigtig is om nie die in d ru k te skep d a t g e lo o f d ieselfd e is as sien nie o f d a t d ie liggaam van C hristus so n d er m eer m et die sigbare kerk g eidentifiseer kan w ord nie (N euser s j;
92). D a a ro m m o et b aie sorgvuldig na Calvyn se u ite e n se ttin g in Institusie IV.1.8 gekyk word. D a a r kan ook gelet w ord op ’n sekere spanning in sy argum ent in dié sin dat hy enersyds volhou d at die uitverkiesing en die uitverkorenes alleen aan G od b ek en d is e n andersyds d a t d a a r sekere kenm erke is w aaraan die (w are) gelowige geken kan w ord. N euser (s j:85) wys ook dat Calvyn op a n d e r plekke {Inst 111.21.7) verwys na tekens van die uitverkiesing soos die roeping en die regverdiging. In Insti
tusie IV.2.4 sê Calvyn d at die hoor van die W oord van G od die blywende m erkteken {nota perpetua) is van diegene w at die H e re as sy eie aangedui het. V erd er stel C al
vyn in sy uitleg van 2 T essalonisense 2:13 d a t as die m ens iets oor sy verkiesing wil w eet, dan m o et hy in hom self soek vir ’n sek ere bevestiging d at G od hom d eu r sy G e e s g ered het en dat Hy hom verlig deu r die geloof in sy evangelie. H oew el C al
vyn dus b e p a a ld e m erktekens aandui w aard eu r die (w are) gelowige k en b aar is, bly hy versigtig om hier nie te reglynig o f finaal te arg u m en teer nie, o m dat uitverkiesing uiteindelik ’n saak van G od is. Calvyn stel dan in die Institusie IV.1.8 (my vertaling):
O m te w eet wie aan H om behoort, is ’n voorreg w at alleen G od toe- kom ...W ant selfs hulle w at gelyk het asof hulle volkom e verdorw e is, is d e u r sy goedheid na die regte pad teruggeroep en hulle w at gelyk het asof hulle bo die an d er staan, het dikwels in duie gestort. D a a r is dus, volgens G od se verborge p red estin a sie (occultam Dei praedestinatio- n e m ) , soos A ugustinus sê, b aie skape b u ite en b a ie w olw e binne...
W ant G od ken hulle en het hulle gem erk w at nóg H om nóg hulleself ken. E n van diegene w at openlik sy tek en dra, sien sy oë alléén die wat, so n d er veinsery, heilig is en tot die einde toe sal volhard, w at die to ppunt van die saligheid is (quod dem um est salutis caput).
A an die an d er kant eg ter het G od, om dat Hy voorsien het {provi- d eb a t) d a t d it vir ons ’n sek ere nut kan he om te w eet wie ons as sy kinders m oet beskou, H om in hierdie verband aan ons begrip aange- pas. E n aangesien die sekerheid van die geloof (fidei certitudo) daar- voor nie nodig was nie, het G od ’n sekere oordeel van die liefde (c/ia- litatLs iudicium ) in die plek daarvan gestel sodat ons diegene as lidma- te van die kerk sal herken wat
A D Pont
ISSN 0259 9422 > HTS 4 9 /1 A 2 (1993) 213
Die kcnmcrkc van die gelowigc en van die kcrk by CaKyn
* d eu r belydenis van geloof (fidei confessione),
* d eu r die voorbeeld van hulle lew enswandel, en
* d eu r die deelhê aan die sakram ente dieselfde G od en Christus saam m et ons bely.
M aar die liggaam van die icerk self h et Hy, in die m ate w at G od w eet dat dit vir ons saiigiieid nodiger is, m et nog sekerder m erktekens aanbeveel.
Calvyn p raat hier baie duidelik van lew ende m ense w at in die ruim te van die sigbare kerk leef. H oew el d a a r in die kerk huigelaars kán wees, verwys Calvyn na dieselfde m ense wie se kenm erkende gelowige lewenstyl hy in IV.1.7 om skryf het.
As nou sorgvuldig op die kenm erke gelet word wat Calvyn hier noem , dan is dit duidelik d a t die belangrikste kenm erk die geloof is. D it gaan im m ers om diegene w at dieselfde G od en C hristus bely. G od se uitverkiesing word sigbaar deu r ’n be- paalde lewens- en gedragstyl van die uitverkorenes in die gem eente en daardie k en m erke w ord deu r G od self vasgestel. H ierin het die H ere G od H om by die m ens se begripsverm oë aangepas.
N ou is dit belangrik om vas te stel dat Calvyn sy opvattings o o r die m erktekens van die (w are) gelow ige k o rreleer m et die m erktekens van die sigbare (w are) kerk en aansluit by die om skrew e gedragskode van die gelow iges w at hy in IV.1.7 uitge- spel het. D a a r gaan dit ook om geloof in die een G od en C hristus, die deelhê aan die sakram ente en die eensgesindheid in die verstaan van die W oord van G od binne die ruim te van die gem eente. M iskien ten oorvloede m oet hier b ek lem to o n word dat geloof ’n genadegaw e van G od is en nooit verstaan word as ’n prestasie of ’n ver- m oe van die m ens nie (vgl G raafland 1961:13 w aar hy begin m et Calvyn se beroem - de definisie van geloof in III.1.7). Juis deur só die klem op die geloof te plaas, kop- pel Calvyn sy leer van die kenm erke van die gelowige aan die leer van die uitverkie
sing. D it is vir sy denke nogal vanselfsprekend.
In ’n u itste k e n d e studie w aarin hy veral aan d ag gee aan die plek van die leer van die uitverkiesing in die teologie van Calvyn, m aak O b erm an (1988:42) die vol- gende belangrike opm erking:
Wij w ezen e r reed s op, dat de p re d e s tin a tie le e r een heel bijzondere b etek e n is had gekregen in de derde fase van de reform atie, in de re- form atie van de refugiés, toen na 1548 de stadsreform atie overweldigd e n o m g ev o rm d w erd to t v lu ch telin g en re fo rm a tie . V o o r hen, die voortaan zonder blijvende stad en zonder vaste steen om het hoofd op te leggen, zonder geldig paspoort o f verblijfsvergunning v erd er moes- te n trekken, werd de p red estin a tie tot persoonsbew ijs. D o o r Calvijn
214 UTS 49/1 & 2 (1993)
providentia specialissim a genoem d, werd deze leer heel speciaal erva- ren als het ‘gaan aan G ods h an d ’ in vertrouw en op ‘zijn plan m et de g e sc h ie d e n is’ en besch erm d o n d e r ‘zijn wijze leid in g ’. D eze kern- w oorden zijn de herkenningsw oorden gew orden, die b eh o ren bij het g elo o f en de ervaring in de diaspora, bij het leven in de diaspora, bij het overieven tem idden van een triom ferende C ontra-reform atie.
So gesien, is Calvyn m et sy k en m erk e van die (w are) gelow ige besig om ’n vaste troos te bied aan die gelowiges w aar hy aandui wié lede van die sigbare, w are kerk op a a rd e is en w at die b re e d te en d ie p te van die gelowige lew enstyl op a a rd e is (N euser s j:88). Hoewel G od alleen die w are gelowiges ken, kan die m ens deu r die judicium charitatis tog ook die gelowiges herken en so tuis w ees in die gem eenskap van die gelowiges. N euser wys ook op ’n verd ere u iteen settin g in hierdie v erband wat hy gevind het by Calvyn se uitleg van Fiiippense 4:3. D aar het Calvyn gestel dat die gelow iges alm al as skape van die h erd er C hristus m oet herken w at hulle in ge- h o o rsaam h eid aan C hristus o nderw erp en dee! is en bly van sy kudde (vgl N euser sj:90).
D ie plig van die gelow iges, so stel Calvyn dit hier, is om die gaw es van die Heilige G ees wat G od aan sy uitverkorenes gee, so hoog te w aardeer dat dit vir hul
le as die m erktekens van die verborge verkiesing duidelik word.
D ie gaw es w at G od gee, so beto o g Calvyn, w ord sigbaar in die lewe van die (w are) gelowiges. D aarm ee bek lem to o n Calvyn d at die m erk tek en s van die w are gelowige objektiew e m erktekens is w at die gevolg is van die genadegaw es van G od en nie die re s u lta a t is van m enslike keuses en o p tre d e nie. D it is m iskien juis in hierdie dae, w aar die kerk oorspoel word deu r die subjektiewe Engels-A m erikaanse teo lo g ie soos dit g estalte vind in die m o d ern e sam elew in g steo rieë (L abuschagne 1987:332w), belangrik om aan hierdie saak vas te hou. In hierdie verband is dit ter- loops van b etek en is om kennis te neem van S teenkam p se in teressan te studie oor die begrip progressio by Calvyn (S teenkam p 1991:69-75).
So gesien, kan die notae fidelium as volg w aardeer en verstaan word (N euser s j:
91):
* as ’n bewys van G od se voorsienigheid;
* as ’n b ruikbare m aatstaf w at Hy aan die gelowiges gee;
* as ’n toegew ing van G od aan die m ens se b eperkte verm oens;
* as ’n teken van die werk van die H eilige G ees w aarm ee die gelowiges rekening m oet hou.
So kan lidm ate van die (w are) sigbare kerk deu r die judicium charitatis herken word en is dit van w aarde om sekerheid te verkry oor die kerk. G raafland (1989:59) wys A D Pom
ISSN 0259 9422 = HTS 49/1 & 2 (1993) 215
Die kcmnerke van die gclowigc cn van die kerk by Calvyn
daaro p d at Calvyn beklem toon dat hierdie herkenning van die (w are) gelowiges nie van dieselfde gewig is as die k o rrek te evaiuering van die w are kerk nie. T ereg wys hy d aaro p d a t dit nie beslissend is vir die m ens se saligheid o f al die lidm ate van die g em ee n te die u itverkorenes van G od is nie. D it is e g ter wêl van beslissende bete- kenis d a t die gelow ige w eet o f hy m et d ie w are kerk te m ake bet en d aaro m sluit Calvyn sy bespreking van die notae fidelium a f m et die stelling (IV.1.8), ‘M aar G od b e t se k e rd e r m erk tek en s gegee om juis só die kennis van sy w are liggaam aan ons b e k e n d te m aak, o m d at H y w eet hoe b elangrik dit vir ons saligheid is’ (my verta- ling).
D a a ru it w ord dit duidelik dat die m erktekens van die gelow ige, dogm aties ge- sproke, nie op dieselfde vlak as die m erktekens van die w are kerk lê nie.
4. D IE N E D E R L A N D S E G E L O O F S B E L Y D E N IS (N G B )
D it is nogal m erkw aardig dat, van die Calvinistiese geloofsbelydenisse van die ses- tien d e eeu, d it slegs die N G B is wat die notae fidelium om skrywe en dit n ad at die m erk tek en s van d ie (w are) kerk beskryf is (vgl N G B, a rt 29). In die N G B a rt 29 word dit soos volg gestel:
Vervolgens, aangaande die lidm ate van die kerk: O ns kan hulle uitken aan die kenm erke van die C hristene, naamlik:
* hulle geloof d at hulle die enigste V erlosser, Jesus C hristus, aange- neem het, en
dat hulle d aarn a die sonde ontvlug, die geregtigheid najaag,
die w are G od en hulle naaste liefhet, nie na links o f regs afwyk nie, en hulle sondige natuur m et sy w erke kruisig!
H ierm ee sê ons nie d a t d a a r nie nog g root sw akheid in hulle is nie.
In te e n d e e l, d e u r die G e e s stry hulle ju is al die d a e van hulle lewe daarteen, terwyl hulle altyd w eer hulle toevlug neem tot die bloed, die dood, die lyding en g ehoorsaam heid van die H ere Jesus C hristus, in wie hulle, deu r die geloof in Hom , vergewing van hulle sondes het.
H ier w ord dit duidelik d at by die N GB ander aksente as by Calvyn geld, ook om dat die k e n m e rk e van d ie gelow iges ná dié van die kerk g enoem w ord. T og bly die klem toon staan dat die gelowiges die kerk is en d at daarom ’n C hristelike lewe ’n le
we in die geloof is (K oopm ans 1939:189). H ier word die m erktekens eg ter gesien as
’n omskrywing van die geloof, terwyl by Calvyn die m erktekens niks m eer is as die
216 UTS 4 9 /1 A 2 (1993)
A D Pont
u iterlik e k en m erk e van die geloof nie (N eu ser s j:93). So w ord dit duidelik dat die ak sen te in die na-Calvynse teologie ook verskuif het. In die Institutio is dit im m ers d u id eiik d a t Calvyn é é rs die m erk tek en s van die (w are) gelow iges wil b eh an d el, voordat die m erktekens van die (w are) kerk aan die ord e gestel word.
5. SAMEVATTEÏWE OPMERKINGS
U it d ie v o o rg a a n d e w ord d it d u id elik d a t as Calvyn o o r die k erk begin p ra a t in IV.1.7, dit gaan om die w are sigbare kerk op aarde. Did kerk is vir Calvyn baie be- slis nie ’n in stitu u t o f ’n organisasie nie, m aar in die e e rs te plek gelow ige mense.
D ié gelow iges is nie binne o f b u ite die kerk nie, m aar hulle is die kerk. D it is mis- kien die eerste, ietw at verrassende konklusie w at hier getrek kan word.
D ie tw eed e saak w at n a vore kom , is d a t vir Calvyn die kerk op a a rd e in ’n k n e g g e sta lte aanw esig is en nie d irek e n so n d e r m e e r sig b aar is nie. In die be- h an d elin g van dié p ro b leem dui Calvyn dan aan d a t die (w are) gelow iges w at die kerk op a a rd e is, h e rk e n b a a r is aan ’n spesifieke lewenstyl. D it is e g ter nie ’n on- feilb are m a a tsta f w at hy hier gee nie w ant hy w aarsku onm iddellik d a t d a a r in die kerk op aa rd e ook huigelaars is. D it is dus du id elik d a t die getal lid m ate van die kerk op ’n b ep aald e plek m éér sal w ees as die getal van die (w are) gelowiges. D ié (w are) gelowiges bepaal eintlik o f daar ’n kerk is o f kan wees.
N ou g aan Calvyn in IV. 1.8 e g ter ’n stap p ie v e rd e r om d ie k en m erk e van die (w are) gelow iges aan te dui. In die corpus perm ixtum w at die k erk is en altyd op aa rd e sal bly, is d a a r e g ter b ep aald e duidelike m erk tek en s w aaraan die (w are) ge
lowiges uitgeken kan word. D ie eerste en verrew eg die belangrikste is die belydenis van geloof. H ierdie kenm erk is nie net van belang vir die herkenning van die m ede- gelowige nie, m aar is van w esenlike belang in die lewe van die gem eente w aardeur die handhaw ing van die dissipline, die kategese en bow e-al die verkondiging van die W oord, die gem eente opgebou m eet word (P ont 1991:106-116).
Die a n d er twee kenm erke wat Calvyn hier noem , naam lik die d eelhê aan die sa- k ram en te en die voorbeeldige lew ensw andel, hang s6 saam m et die belydenis van g elo o f en is s6 d aarv an afhanklik d at dit nie w erklik nodig is om v e rd e re aandag d aaraan te gee nie.
D at h ie rd ie m e rk te k e n s o bjektiew e m e rk te k e n s is, w ord d e u r Calvyn o nder- stre e p d e u rd a t hy telk en s die m erk tek en s v erbind aan die uitverkiesing. Sy arg u m en t is d at, hoew el die u itv erk o re n es slegs aan G o d b ek en d is, Hy ons tog tege- m oetkom sodat ons die (w are) gelowiges kan herken. H ierd ie h erkenning is egter nie absoluut noodsaaklik nie, w ant ons heil hang nie d aarvan af nie. M aar vir die
ISSN 02.59 9422 « HTS 4 9 /1 A 2 (1993) 217
Die kcnmcrkc van die gelowigc cn van die kerk by Calvyn
welw ese van die g em een te, vir die opbou van die kerk, is dit van g root belan g dat ons in staat sal wees om die (w are) gelowiges te herken.
Im m ers, soos G raafland dit beklem toon, is dit nie beslissend vir ons saligheid of die lid m ate van die kerk aim al u itv erk o re is nie o f as sodanig h e rk e n b a a r is nie, m a a r d it is wel van b eslissen d e b e te k e n is o f ons m et die w are kerk te m ake het w aarin G o d m et sy G ees woon en werk (G raafland 1989:59).
As Calvyn se u iteen settin g o o r die w are sigbare kerk (IV .1.7), die m erktekens van die (w are) gelow iges en die m erktekens van die (w are) kerk so oorw eeg w ord en gelet word op die wyse w aarop Calvyn dit verbind m et sy verstaan van G od se be- m oeienis m et die m ens op aard e, dan w ord dit w eer duidelik w aarom Calvyn en sy teologie nog steeds ak tu eel en w aardevol is. M iskien m oet ons, juis in hierdie tyd w aar die oppervlakkigheid hoogty vier en die hum anism e so ’n groot invioed op die m ens se d en k e het, ons w éér v erdiep in die w erk van die m an van G enêve. Ek is d aarv an oortuig dat, ondanks die feit dat Calvyn ’n man van die sestiende ecu is, is hy steeds e e n van die allerb este gidse om die W oord van die lew ende G o d te v e r
staan.
Literatuurverwysings
Calvinus, J 1559. Institutio C hristianae R eligionis in Baum , G et al 1864, lohannis Calvini Opera, vol 3. Brunsvigae: Schwebschke et filium.
G raafland, C 1961. D ezekerheid van het geloof. W ageningen; H V eenm an & Z onen N V.
— 1989. Kinderen van een moeder: Calvijns visie op de kerk volgens zijn Institutie.
K am pen: Kok.
Labuschagne, J P 1987. D ie historiese konteks van m oderne sam eiew ingsteologieë.
D D -proefskrif, U niversiteit van Pretoria.
K oopm ans, J 1939. D e N ederlandsche G eloofsbelijdenis. A m sterd am : U itgevers- m aatschappij H olland.
N euser, W H s j. Calvin’s teaching on the notae fidelium: An unnoticed part of the Institutio IV. 1.8, in Me Kee, E A & A rm strong, B G (eds). Probing the reformed tradition: Historical studies in honor o f F A DoweyJr, 79-94. Louisville Kentucky:
John Knox.
Niesel, W 1957. Die theologie Calvins. M iinchen: Kaiser.
O berm an, H A 1988. D e erfenis van Calvijn: Grootheid en gretuen. K am pen; Kok.
Pont, A D 1991. Confession in faith in Calvin’s G eneva, in V a n ’t Spijker, W (H rsg), C alvin: E rbe u n d A uftrag. Festschrift fiir W ilhelm H einrich N euser zu m 65.
Geburtstag, 106-116. K am pen: Kok.
218 HTS 4 9 /1 A 2 (1993)
A D Pont
Sim pson, H W 1980. fnstilusie van die Christelike godsdiens deur Johannes Calvyn.
Potchefstroom : Calvyn Jubileum Boeke.
Steenkam p, J J 1991. A review of the concept o f progress in C alvin’s Institutes, in V a n ’t Spijker, W (H rsg), Calvin: Erbe undA uftrag, 69-75. K am pen: Kok.
H T S 4 9 / I A 2 ( i m ) 219
