HARI SUCI
4.2 Hari-hari dan Bulan Baik
Hari-hari dan bulan baik dalam ajaran Agama Hindu ditentukan berdasarkan perhitungan wariga. Wariga adalah perhitungan hari-hari dan bulan baik dalam agama Hindu.
Pewarigaan berdasarkan atas; wewaran, wuku, dan sasih yang dipakai dasar untuk memperingati hari-hari suci.
Wewaran adalah hari-hari sebagai dasar untuk menentukan hari baik melakukan suatu kegiatan. Nama-nama Wewaran dan bagian-bagiannya:
Nama wewaran Bagian-bagiannya
1 2
Eka Wara 1. Luang
Dwi Wara 1. Menga, 2. Pepet
Tri Wara 1. Pasah/Dora, 2. Beteng/Wahya, 3. Kajeng/Byantara Catur Wara 1. Sri, 2. Laba, 3. Jaya, 4. Manala
Panca Wara 1. Umanis, 2. Paing, 3. Pon, 4. Wage, 5. Kliwon Sad Wara 1. Tungleh, 2. Ariang, 3. Urukung, 4. Paniron, 5. Was,
6. Maulu
Sapta Wara 1. Redite, 2. Soma, 3. Anggara, 4. Budha, 5. Wrehaspati, 6. Sukra, 7. Saniscara
Asta Wara 1. Sri, 2. Indra, 3. Guru, 4. Yama, 5. Ludra, 6. Brahma, 7. Kala, 8. Uma
Sanga Wara 1.Dangu, 2. Jangur, 3. Gigis, 4. Nohan, 5. Ogan, 6. Erangan, 7. Urungan, 8. Tulus, 9.Dadi
Dasa wara 1. Pandita, 2. Pati, 3. Suka, 4. Duka, 5. Sri, 6. Manuh, 7. Manusa, 8. Raja, 9. Dewa, 10. Raksasa
Cara mencari Wewaran
a. Eka wara; uripnya 1. dewanya Sang Hyang Taya. Caranya mencari: Urip Sapta wara + Urip Panca wara. Bila genap = kosong, bila ganjil = Luang
b. Dwi wara; Menga urip 5, dewanya Sang Hyang Kalima, Pepet urip 4, Dewanya Sang Hyang Timira. Caranya mencari: Urip Sapta wara + Urip Panca wara + urip Eka wara, bila genap = Pepet, bila Ganjil= Menga.
c. Tri Wara; Pasah urip 9, Dewanya Sang Hyang Cika, Beteng urip 4, dewanya Sang Hyang Wacika, Kajeng urip 7, Dewanya Sang Hyang Manacika. Caranya mencari: Wilangan Wuku X 7 + wilangan Saptawara yang akan dicari kemudian dibagi 3. Bila sisa 1 = Pasah, sisa 2 = Beteng, sisa 3 = Kajeng.
d. Catur wara; Sri urip 4, dewanya Bhagawan Bregu, Laba urip 3, dewanya Bhagawan Kanwa, Jaya urip 1, dewanya Bhagawan Janaka, dan Manala urip 8 dewanya Bhagawan Narada. Cara mencarinya: Wilangan Wuku X 7 + wilangan Sapta wara yang akan dicari lalu dibagi 4. Bila sisa 1 = Shri, sisa 2 = Laba, sisa 3 = Jaya, dan bila sisa 4 = Manala e. Panca wara; Umanis urip 5, Resi Kursika, Dewa Iswara, Bhagawan Tatulah, Paing urip
9 Resi Gargha, Dewanya Brahma, Bhagawan Mercukunda, Pon urip 7, Resi Maitrya, Dewanya Mahadewa, Bhagawan Wrehaspati, Wage urip 4, Dewanya Wisnu dan Kliwon urip 8 dewanya Siwa. Caranya mencari: Wilangan Wuku X 7 + wilangan Sapta wara
yang ingin dicari lalu dibagi 5. Bila sisa 1 = Umanis, sisa 2 = Paing, sisa 3 = Pon, sisa 4 = Wage, sisa 5 = Kliwon.
f. Sad wara; Tungleh urip 7 dewanya Sang Hyang Indra, Aryang urip 6 dewanya Sang Hyang Baruna, Urukung urip 5 dewanya Sang Hyang Kwera, Paniron urip 8 dewanya Sang Hyang Bayu, Was urip 9 dewanya Sang Hyang Bajra dan Maulu urip 3 dewanya Sang Hyang Erawan. Cara mencarinya: Wilangan Wuku X 7 + Wilangan Sapta wara yang akan dicari lalu dibagi 6, bila sisa 1= Tungleh, sisa 2 Aryang, sisa 3 Urukung, sisa 4 Paniron, sisa 5 Was dan sisa 6 Maulu.
g. Sapta wara; Redite urip 5 dewanya Sang Hyang Baskara, Soma urip 4 dewanya Sang Hyang Candra, Anggara urip 3 dewanya Sang Hyang Anggara, Buda urip 7 dewanya Sang Hyang Udaka, Wrehaspati urip 8 dewanya Sang Hyang Sukra Guru, Sukra urip 6 dewanya Sang Hyang Bregu, Saniscara urip 9 dewanya Sang Hyang Waru. Cara mencarinya: Wilangan wuku X 7 + wilangan Sapta wara yang ingin dicari lalu dibagi 7, bila sisa 0 Redite, sisa 1 Soma, sisa 2 Anggara, sisa 3 Buda, sisa 4 Wrehaspati, sisa 5 Sukra dan sisa 6 Saniscara.
h. Asta wara; Sri urip 6, Indra urip 5, Guru urip 8, Yama urip 9, Rudra urip 3, Brahma urip 7, Kala urip 1, Uma urip 4. Cara mencarinya: Wilangan Wuku X 7 + wilangan Sapta wara yang akan dicari + 2 lalu dibagi 8, bila sisa 1 Sri, sisa 2 Indra, sisa 3 Guru, sisa 4 Yama, sisa 5 Rudra, sisa 6 Brahma, sisa 7 Kala, sisa 8 Uma.
i. Sanga wara; Dangu urip 5, Jangur urip 8, Gigis urip 9, Nohan urip 3, Ogan urip 7, Erangan urip 1, Urungan urip 4, Tulus urip 6 dan Dadi urip 8. Cara mencarinya: Wilangan Wuku X 7 + Wilangan Sapta wara yang akan dicari lalu dibagi 9, bila sisa 1
Dangu, sisa 2 Jangur, sisa 3 Gigis, sisa 4 Nohan, sisa 5 Ogan, sisa 6 Erangan, sisa 7 Urungan, sisa 8 Tulus dan sisa 9 Dadi.
j. Dasa Wara; Pandita urip 5, Pati urip 7, Suka urip 10, Duka urip 4, Shri urip 6, Manuh urip 2, Manusa urip 3, Raja urip 8, Dewa urip 9, Raksasa urip 7. Cara mencarinya: Urip Sapta wara + urip Panca Wara + Urip Eka wara dibagi 10, bila sisa 1 = Pandita, 2 = Pati, 3 = Suka, 4 = Duka, 5 = Shri, 6 = Manuh, 7= Manusa, 8 = Raja 9 = Dewa, 10 = Raksasa.
Wuku jumlahnya ada 30 dan berganti setiap tujuh hari yakni pada hari minggu. Perhitungan wuku dimulai dari Minggu atau Redite sampai Sabtu atau Saniscara.
Adapun ketigapuluh Wuku itu, adalah:
1 Sinta 16 Paang 2 Landep 17 Krulut 3 Ukir 18 Merakih 4 Kulantir 19 Tambir 5 Tolu 20 Medangkungan 6 Gumbreg 21 Matal 7 Wariga 22 Uye 8 Warigadean 23 Menail 9 Julungwangi 24 Prangbakat 10 Sungsang 25 Bala 11 Dunggulan 26 Ugu 12 Kuningan 27 Wayang 13 Langkir 28 Kelau 14 Medangsia 29 Dukut 15 Pujut 30 Watugunung
Berdasarkan atas Wuku maka dapat dirinci hari raya Hindu yang berdasarkan Pawukon, yakni:
No Nama Wuku
Hari Lengkapnya
Nama Hari Raya Yang dipuja
1 Sinta Redite Paing Banyu Pinaruh
Soma Pon Soma Ribek Sang hyang Tri Murti Mertha Anggara Wage Sabuh Mas Hyang
Mahadewa sebagai raja Brana
Buda Kliwon Pagerwesi Bhatara
Paramesti Guru 2 Landep Sanicara
Kliwon
Tumpek Landep Sang Hyang Pasupati
3 Ukir Redite Umanis
Buda Wage
Memuja Bhatara Hyang Guru Buda Cemeng
Sukra Umanis Hari Bhatari Sri Memuja Bhatari Sri
4 Kulantir Anggara Kliwon
Anggara Kasih Kulantir
5 Tolu Soma Umanis Memuja
Bhatara/
Bhatari di Merajan
6 Gumbreg Buda kliwon Buda Kliwon Gumbreg 7 Wariga Saniscara Kliwon Tumpek Wariga/Tumpek Uduh/Tumpek Pengatag/Tumpek Pengarah Sang Hyang Sangkara (Dewa Siwa)
8 Wariga dean
Buda Kliwon Buda Cemeng Waregadean
Sukra Umanis Hari Bhatari Sri Memuja Bhatari Sri 9 Julung wangi Anggara Kliwon Anggra Kasih Julungwangi 10 Sung sang Wrehaspati Wage
Sugian Jawa Para Dewa dan Pitara
Sukra Kliwon Sugian Bali Untuk penyucian Bhuwana Alit Soma Pon Penyajaan
Galungan Anggara Wage Penampahan
Galungan
Buda Kliwon Galungan Ida Bhatara-Bhatari dan para Leluhur
Wrehaspati Umanis
Umanis Galungan
Saniscara Pon Pemaridan Guru 12 Kuni
ngan
Redite Wage Ulihan
Soma Kliwon Pamacekan Agung Sukra Wage Penampahan
Kuningan Saniscara
Kliwon
Kuningan/Tumpek Kuningan
13 Langkir Buda Kliwon Buda Cemeng Langkir
14 Medang sia Anggara Kliwon Anggara Kasih Medangsia 15 Pujut - - -
16 Paang Buda Kliwon Buda kliwon Paang 17 Krulut Saniscara
Kliwon
Tumpek Krulut
18 Mera kih
Buda Wage Buda Cemeng Merakih
Sukra Umanis Hari Bhatari Sri Memuja Bhatari Sri 19 Tambir Anggara Kliwon Anggara Kasih Tambir 20 Medang kungan
Anggara Paing Anggara Paing Medangkungan Memuja Hyang Widhi/ Bhatara Brahma di Mrajan Kawitan
21 Matal Buda Kliwon Buda Kliwon Matal
22 Uye Saniscara Kliwon
Tumpek Kandang
23 Menail Buda Wage Buda Cemeng Menail
Sukra Umanis Hari Bhatari Sri 24 Prang bakat Anggara Kliwon Anggara Kasih Prangbakat 25 Bala - - -
26 Ugu Buda Kliwon Buda Kliwon Ugu 27 Wa
yang
Saniscara Kliwon
28 Klau Buda Wage Buda Cemeng Klau Memuja Bhetara Sri Sedana Sukra Umanis Hari Bhatari Sri Memuja Bhatari
Sri 29 Dukut Anggara Kliwon Anggara Kasih Dukut 30 Watu gunung
Redite Kliwon Kajeng Kliwon Pamelastali/Watug unung runtuh Anggara Paing Paid-paidan
Buda Pon Hari Urip
Watugunung Wrehaspati
Wage
Hari Patetegan
Sukra Kliwon Hari Pangeredanan Saniscara
Umanis
Saraswati Dewi Sraswati
Hari suci berdasarkan Wuku dikelompokkan menjadi lima kelompok, yaitu:
a. Hari suci Buda Kliwon; Buda Kliwon Sinta (Pagerwesi), Buda Kliwon Gumbreg, Buda Kliwon Dunggulan (Galungan) Galungan menurut jenisnya ada tiga yakni; Galungan Biasa, Galungan Nadi dan Galungan Naramangsa. Galungan Biasa adalah Hari raya Galungan yang tidak bertepatan dengan Tilem ataupun Purnama. Galungan nadi adalah Galungan yang bertepatan dengan Purnama. Sedangkan Galungan Naramangsa adalah Galungan yang bertepatan dengan Hari Tilem. Buda Kliwon Paang (Pegat Uwakan), Buda Kliwon Matal dan Buda Kliwon Ugu. b. Tumpek juga ada enam, meliputi: Tumpek Landep, Tumpek Wariga, Tumpek
c. Buda Wage juga ada enam, meliputi; Buda Wage Ukir, Buda Wage Warigadean, Buda Wage Langkir, Buda Wage Merakih, Buda Wage Menail dan Buda Wage Kelau.
d. Anggara Kasih juga ada enam, meliputi; Anggara Kasih Kulantir, Anggara Kasih Julungwangi, Anggara Kasih Medangsia, Anggara Kasih Tambir, Anggara Kasih Prangbakat dan Anggara Kasih Dukut
e. Sugian ada dua, yaitu; Sugian Jawa dan Sugian Bali.