!¶Dan K a r n i t u r u n k a n k e p a d m u A1 k i t a b ( A l Q u r ' a n ) u n t u k m e n j e l a s k a n s e g a l a s e s u a t u clan p e t u n j u k s e r t a r a h m a t d a n k a b a r g e m b i r a b a g i orang- o r a n g y a n g b e r s e r a h d i r i u
(Q.S. An N a l i L : 8 9 )
Persembahan t e r u n t u k Bapak, I b u , ' ~ a u d a r a -
s a u d a r a k u t e r c i a t a . ,
PENGUJ IAN FIS1OlQGIS BEBERAPA ISOLAT BAKTERl
PATQGEN
BRS
[
TAN
AM
AN
Oleh
R U S M A N T O A 23 0199
r e d u k s i n i t r a t dan s i t r a t , o k s i d a t i f , d a p a t m e n g h i d r o l i s a p a t i ( l e m a h ) dan m e n d e h i d r o l i s a a r g i n i a , m e n g h i d r o l i s a lemak, rnampu memproduksi a s a n d a r i s u k r o s a (HPTf dan IIPTim) dan t i d a k mampu memproduksi a s a n d a r i s u k r o s a (SIX d a n IIPTZm), t i d a k menimbulkan g e j a l a busuk pada k e n t a n g , mem- p r o d u k s i enzim k a t a l a s e d a n o k s i d a s e .
I s o l a t p a t o g e n BRS mernperlihatlcau k o t a h a n a n yang b e r - beda t e r h a d a p u j i p e n g a r u h suhu. I s o l a t SLbf, HPTf, d a n HPTIm pertuinbuhannya t e r h e n t i p a d a suhu 4'T0c, s e d a n g i s o - l a t HPTzm p a d a s u h u 4 2 ' ~ .
B e r d a s a r k m s i f a t - s i f a t f i s i o l o g i s d a r i h a s i l p e n g u j i - a n l a b o r a t o r i s , p a t o g e n BRS asal tanaman p a d i l e b i h mende- k a t i Pseudomonas a v e r a e d a r i p a d a Pseudomonas gluinae.
S i f a t yang membedakan a n t a r a k e d u a s p e s i e s b a k t e r i t e r s e b u t a d a l a h dalam ha1 pembentukan k a p s u l .
P,
a v e n a e t i d a k mem-PENGUJIAN P I S I O L O G I S BEBERAPA ISOLAT BAKTERI PATOGEN BRS (BACTERIAL RED S T R I P E ) ASAL
TAN&LAN PAD1 ( O r y z a s a t i v a L.)
O l e h
L a p o r a n M a s a l a h K h u s u s s e b a g a i salah s a t u syarat
u n t u k nendapatkan g e l a r SARJANA PERTANIAN
pada
J3rusan Haara daa P e n y s k i t T u m b u h a n
F a k u l t a s P e r t a a i a ~ , I n s t i t u t P e r t m i a i l B o g o r
JURUSAN H4hfA D m PENYAKIT TUMBUItAN FAKULTAS PERTANIAN
J u d u l L a p o r a n : PENGUJIAN FISIOLOGIS BEBERAPA ISOLAT DAKTERI PATOGEN BRS (BACTERIAL
RED
STRIPE) ASAL TANAMAN PAD1 ( O r y z a
s a t i v a L o )
Nama Mahasiswa : RUSW'EO
Nornor Pokok : A 2 3 0199
f?
b i e n y e t u j u i ;B
I . A mdir S a s t r a a t m a d j a ) K o m i s i P e n d i d i k a n Dosen Pembimbing
.
.
Rauf ) K e t u a J u r u s a n
1 2
9
SEC
13%
RIWAYAT HIDUP
P e ~ u l i s d i l a h i r k a n d i hledaa, S u m a t e r a Utara, p a d a t a n g g a l 25 Deseuber 1967 s e b a g a i a n a k k e t i g a d a r i empat b e r s a u d a r a . Ayah bernama Muhamad B a s i r d a n I b u bernama R u b i n i .
P e n d i d i k a n S e k o l a h Dasar t e l a h d i s e l e s a i k a n p a d a t a h u n 1980 d i SD N e g e r i No. 060870, Medan. Kemudian pada t a h u n 1 9 8 3 rnenamatkan S e k o l a h hlenengah Pertama d i S U N e g e r i 9 , Medan dan s e l a n j u t n y a b e r h a s i l m e n y e l e s a i - kan p e n d i d i k a n d i SMA N e g e r i 3 , Medan, p a d a t a h u n 1986.
Pada t a h u n 1 9 8 6 , p e n u l i s d i t e r i m a s e b a g a i mahasiswa I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor m e l a l u i
j a l u r
P e n e l u s u r a n MinatKATA PENGANTAR
B i s n ~ l l a h i r r o h m a a n i r r o i l i m ,
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SET yang t e l a h melimpahkan raimat-Nya s e h i n g g a p e n u l i s d a p a t melaksanakan p e n e l i t i a n dan m e n y e l e s a i l r a n l a p o r a n i n i .
P e n g u j i a n f i s i o l o g i s b e b e r a p a i s o l a t b a k t e r i p a t o - gen BRS ( B a c t e r i r a l Red S t r i p e ) asal tanaman p a d i (Oryza s a t i v a L o ) t e l a h d i l a k u k a n p e n u l i s d i L a b o r a t o r i u m B a k t e r i P a t o g e n 'Pumbuhan d a n R u m a h Xaca, J u r u s a n Hama dan P e n y a k i t Tumbuhan, I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor. EIasil p e n e l i t i a n
t e r s e b u t d i s a j i k a n dalam t u l i s a n i n i .
M e l a l u i t u l i s a n i n i p e n u l i s menyampaikan t e r i m a k a s i h kepadn Ir. A . I I i d i r S a s t r a a t m a d j a s e l a k u Dosen Pembimbing atas s a r a n d a n a r a h a n n y a dalam p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n sam- p a i penyusunan l a p o r a n .
Kepada Ir. I v o n e Oley Sumarauw d a n semua p i h a k yang t e l a h membantu k e l a n c a r a n p e n e l i t i a n i n i p e n u l i s t i d a k l u p a menyampaikan t e r i m a k a s i h .
P e n u l i s m e n y a d a r i t u l i s a n i n i masik j a u h d a r i sempur- na. IValaupuu d e m i k i a n , mudah-mudahan h a s i l p e n e l i t i a n i n i
d a p a t b e r m a n f a a t b a g i yang nlemerlulcannya,
Bogor, November 1990
DAFTAR I S 1
halaman
DAFTAR TABEL
...
VDAFTAR GAA4BAR
...
v iPENIJAHULUAN
...
IL a t a r B e l a k a n g
...
1 T u j u a n P e n e l l t i a n...
3...
TINJAUAN PUSTAKA 4
P a d i
...
4...
h i o r f o l o g i tanaman p a d i 4
...
P e n y a k i t b a k t e r i p a d a p a d i 4
...
V a r i e t a s p a d i IR-64 5
...
B a c t e r i a l Red S t r i p e 5
DAHAN DAN hb.IETODE
...
8...
Waktu dan Tempat P e n e l i t i a n 8
...
Bahan d a n A l a t P e n e l i t l a n 8
Bahan inokulum
...
8...
Eiahan tanaman 8
...
Bahan k i m i a 9
A l a t p e n e l i t i a n
...
9...
Metode P e n e l i t i a n 1 0
...
Penanamax tanaman 1 0
DAFTAR I S 1 ( l a n j u t a n )
ha1 a m a n U S I L DAN . PEhil3AIIASAN
...
20...
Hasil I s o l a s i P a t o g e n 20
P e n g u j i a n L a b o r a t o r i s T e r h a d a p
P a t o g e n BRS
...
22...
KESIMPULAN DAN SARAN 3 6
...
K e s i m p u l a n 3 6
S a r a n
...
36DAFTAR PUSTAXA
...
38DAFTAR TABEL
T e k s
-
1. ELasil Analisa K a n d u n g a n A i r , P r o t e i n , S e r a t , Lornak, d a n Debu d a r i B e r b a g a i D i j i - b i j i a n .
..
O D O . . . O . . . D . . . . 0 1
2 . I h s i l P e n g u j i a n L a b o r a t o r i s T e r h a d a p Bebe- r a p a J e n i s I s o l a t P a t o g e n BRS asal Tanaman
L a t a r B e l a k a n g
B e r a s a d a l a h s a l a h s a t u bahan p a n g a n pokok s e b a g i a n b e s a r p e ~ d u d u k In d o n e s i a . S e b a g a i b a h a n p a n g a a b e r a s r n e n g a n d u g z a t - z a t g i z i y a s g mudah d i c e r n a , K a d a r g i z i
b e r a s dan b e b e r a p a b i j i - b i j i a n l a i n t l y a t e r c a n t u m d i bavah i n i .
T a b e l 1. H a s i l A n a l i s a K a n d u n g m A i r , P r o t e i r r , S e r a t , Lemak, d a n Debu d a r i B e r b a g a t B i j i - b i j i a n (%)
J e n i s A i r P r o t e i n S e r a t Lernak Debu
B e r a s g a b a h 10.7 7.5 1 0 . 0 2.25 7.5 B e r a s p e c a h
k u l i t 9.8 8.9 1 . 0 2,OO ' i,1
Sorgum 1 1 . 2 9.8 2 . 3 3.30 1 , 8
K e d e l a i 9.8 36.9 4.5 1 7 , 2 0 5 , 3
Kacaxag h i j a u 23.0 23,O 7.2 1 . 2 0 4.0
Sumber: D i r e k t o r a t Jekadral P e r t a n i a n d a l a n Ismail
d a n K o d i r , 1 9 7 7
S e l a i n s e b a g a i b a h m p a n g a n , b e r a s j u g a p e r r t i n g s e b a g a i k o m o d i t i ekonorni d a a p o l i t i k , s e b a b a p a b i l a raegara me- n g a l a m i k e k u r a n g a n b e r a s , rnaka s e l a i n s t a b i l i t a s ekonomi j u g a s t a b i l i t a s n a s i o r a l a k a n t e r g a n g g u .
2 b e r i k a n p r i o r i t a s y a n g t i n g g i m t u k m e n c a p a i swasembada b e r a s . Usaha t e r s e b u t d i m u l a i deggarm Rencana Kemalunuran Kasimo, Program P a d i S e n t r a t a h u n 1 9 5 9
-
1 9 6 2 , kemudiand l l a n j u t k a n dengan Program Demomstrasi Massal t a h u n 1 9 6 3
-
1 9 6 4 , Program Inmas t a h u n 1 9 6 9 , Program I n s u s t a h u n 1 9 8 0 d a n t e r a k h i r Program S u p r a I r t s u s t a h u n 1987. B e r k a t program-program t e r s e b u t d i atas, s e j a k t a h u n1 9 8 4 I n d o n e s i a t e l a h b e r h a s i l berswasembada b e r a s . Namun a d a k e c e n d e r u n g a n p r o d u k s i b e r a s p a d a t a r a f swasembada t i d a k mantap. P r o d u k s i b e r a s p a d a t a h u n 1 9 8 4 mengalami k e n a i k a n s e k i t a r 8.02
%,
s e d a n g p a d a t a h u a 1 9 8 5 k e n a i k a n p r o d u k s i b e r a s h a n y a 2.35 $ ( B a h a r s j a h dalam I s m u n a d j i d k k . , 1 9 8 8 ) . S a l a h s a t u f a k t o r yang menyebabkan p r o d u k s i b e r a s k u r a n g mantap a d a l a h a d a n y a s e r a n g a n harna d a n pe- n y a k i t p a d a tanaman p a d i.
A k h i r - a k h i r i n i muncul p e n y a k i t b a r u p a d a p a d i y a n g d i s e b a b k a n o l e h b a k t e r i y a n g d i k e n a l d e n g a n
nama
BRS( B a c t e r i a l Red s t r i p e ) . BRS p e r t a m a l c a l i d i t e m u k a n p a d a t a n g g a l 1 J u l i 1 9 8 7 d i Subang o l e h Kelompok S t u d i Penya- k i t S e n t r a PIIPTP J a t i s a r i . S e t a h u n kemudian y a k n i d i
t a h u n 1 9 8 8 t e r j a d i s e r a n g a n p a t o g e n BRS y a n g cukup l u a s d i Jaws Barat, dan h a 1 i n i mengakibatlran p e n u r u n a n h a s i l p e r h e k t a r 1 6
-
72 % s e c a r a rata-rata (Liogi dalam \Vlbowo,3
p e n y a k i t p e n t i n g tanaiiinn p a d i yang p e r l u d i p e r l ~ a t i k a n l e b i h s e r i u s .
T u j u a n P e n e l i t i a n
T INJAUAN PUSTAIiA
P a d i
M o r f o l o g i tanaman p a d i
Tanaman p a d i t e r m a s u k g o l o n g a n graminae yang d i t a n d a i o l e h b a t a n g yang t e r s u s u n d a r i b e b e r a p a r u a s . Pada buku b a g i a n bavah d a r i r u a s tumbuh daun p e l e p a h yang membalut r u a s sampai b a g i a n
atas.
T e p a t p a d a buku b a g i a n atasu j u n g d a r i daun p e l e p a h m e m p e r l i h a t k a n p e r c a b a n g a n dimana cabang yang t e r p e n d e k m e n j a d i l i g u l e ( l i d a h ) daun ( S i r e g a r , 1 9 8 0 ) .
Pada u j u n g b a t a n g t e r d a p a t malai yang t e r d i r i atas
b u l i r - b u l i r . Pada s e t i a p b u l i r t e r d a p a t s a t u bunga p a d i yang t i d a k mempunyai p e r h i a s a n bunga, B u l i r - b u l i r t e r -
s e b u t t e r d i r i a t a s tanglcai bunga, bunga d a n d u a sekam
k e l o p a k . Buah t e r b e n t u k s e t e l a h penyerbukan d a n pembuahan. Buah t e r s e b u t d i k e n a l s e b a g a i b i j i p a d i a t a u g a b a h (Sur6- v i n o t o , 1 9 8 2 ) .
Menurut Soemartono dkk. (1981) pertumbuhan tanaman p a d i t e r d i r i d a r i t i g a f a s e , y a i t u f a s e v e g e t a t i f ( 6 0
-
70 h a r i ) , f a s e g e n e r a t i f ( 3 0 h a r i ) d a n f a s e pemasakan ( 2 5-
35 h a r i ) .P e n y a k i t b a k t e r i p a d a p a d i
5
seringkali mendapat gangguan 'diantaranya oleh penyakit
yang disebabkan oleh bakteri. Menurut Sastraatmadja dkk.
(1990) terdapat beberapa jenis bakteri patogen pada padi
yang telah dikenal di Indonesia, yaitu: Xanthomonas
-
cam-pestris pv. oryzae penyebab penyakit kresek (Bacterial
Leaf Bligth), Xanthomonas campestris pv, oryzicola pe-
nyebab penyakit Bacterial Leaf Streak, Pseudomonas glyae,
penyebab penyalcit busuk biji dan Pseudomonas avenae pe-
nyebab penyakit Garis Bakteri (Bacterial Stripe).
Varietas padi IR-64
Varietas padi IR-64 merupakan persilangan IR 5657-
33-2-1 dengan IR 2061-466-1-5-5. Varietas ini selain
agak tahan terhadap penyakit bakteri busuk daun dan ta-
han virus kerdil rumput juga dapat ditanm di daerah ko-
loai wereng coklat biotipe i,2,3 dan wereng hijau. Umur
panen varietas padi IR-64 lebih kurang 115 hari dengan
hasil panen lebih kurang 5 ton/ha. Diskripsi varietas
IR-64 secara lengkap dapat dilihat pada Lampiran 2.
Bacterial Red Stripe
Gejala penyakit ini rnu~lcul terutama pada bagian daua
dan kadang-kadang pada bagian atas pelepah daun pada fase
pembungaan. Gejala awal dapat diamati pada ti~gkat analcan
:6
g e j a l a p e n y a k i t i n i t e r j a d i p a d a d a u ~ b e n d e r a , daun k e d u a , dan d a m k e t i g a d a r i atas ( B a l a i I n f o r m a s i P e r t m i a a , 1 9 8 8 ) .
G e j a l a a w a l d i t a n d a i o l e h t i m b u l n y a b e r c a k yang b e r - b e n t u k b u l a t a t a u b u l a t t e l u r berwarna merah k e k u n i n g a r a t a u merah c o k l a t k e k u n i n g a n . S e t e l a h mewoapai d i a m e t e r
3
-
5 mm b e r c a k t e r s e b u t berkernbang memanjang ke a r a h u j u n g daun dan kadang-kadaag ke arah p a n g k a l d a m h i n g g a b e r b e n t u k g a r i s yang warna s e r t a l e b a r n y a sama dengan ge- jala awal. Daun tampak b e r g a r i s merah d m mengerirag.bfasa pembungaan m e n j a d i t i d a k s e r e n p a k s e h i n g g a p r o s e s pernatangan b u l i r t i d a k serempak, Pada umumnya s e r a n g a n
b e r a t d a p a t d i a m a t i p a d a s a t s a t u minggu sampai s e p u l u h h a r i s e t e l a h masa pembungam ( D i r e k t o r a t P e r l i n d u n g a n Tanaman Pangan, 1 9 8 9 ) .
Sampai s a a t i n i p e n y e b a b , p e n y a k i t BRS rnasih d i k a j i l e b i h l a n j u t dan d i d u g a a d a l a h b a k t e r i g e n u s Pseudomonas. P e n y a k i t d i d u g a d i t u l a r k a n m e l a l u i b i j i ( s e e d b o r n e ) , Oleh k a r e n a i t u d i a n j u r k a n t i d a k m e n y e b a r l u a s k a n b e n i k v a r i e t a s IR-64 d a r i d a e r a h yaEig t e r k e n a s e r a n g a n p a t o g e n BRS (Bailai I n f o r m a s i P e r t a n i a l a , 1 9 8 8 ) .
P a t o g e n BRS p e r t a m a k a l i d i a m a t i menyerang tanaman p a d i v a r i e t a s IR-64 d l Subang (Jawa B a r a t ) p a d a t a n g g a l
m e a g e r i n g n y a d a m b e n d e r a dan daun kedua d a r i atas. D i - duga p e n y a k i t BRS i n i t e l a h berkembarz$ p a d a pertalnaman p a d i d i s e l u r u h I n d o n e s i a ( B a l a i I n f o r m a s i P e r t a n i a n , 1 9 8 8 ) .
D a r i h a s i l pengamatan s e l a r j u t n y a , d i k e t a h u i bahwa p a t o g e n BRS t i d a k hanya menyerang 11-64, t e t a p i j u g a menyeraag v a r i e t a s yang l a i n , s e p e r t i C i s a d a n e , Krueng Aceh, PB 36 d m PB 46. K e h i l a n g a n h a s i l k a r e t l a i n f e k s i p e n y a k i t i n i d a p a t meacapai 1 6
-
72%
'oengm rata-rata46.a q'o t e r g a n t u n g d a r i t i n g k a t s e r a a g a n n y a , Adapun f a k - t o r yang mernpengaruhi perlrelnbangaa p e n y a k i t i a i a d a l a h suhu t i n g g i d i atas 30°c, kelembaban yang t i n g g i , dan pemupukm n i t r o g e n yang b e r l e b i h a r a ( B a l a i I n f o r m a s i P e r -
BAIIAN DAN
METODE
Waktu dan Tempat Penelitian
Penelitian dilakukan di laboratorium bakteri patogen
tumbuhan dan rumah kaca Jurusan Hama dan Penyakit Tumbuh-
an, Fakultas Pertanian, Institut Pertaniaa Bogor.
Pelaksanaan penelitian dilakukan mulai bulan Mei
sampai bulan Agustus 1990.
Bahan dan Alat Penelitian
Bahan inokulum
Isolat patogen BRS yang digunakan dalam penelitian
ini adalah hasil isolasi dari tananan sakit
yang
berasal dari pertanaman padi di daerah Sleman, Jatisari d m per-tanaman padi di rumah kaca Jurusan VPT
-
IPB ( W f , IIPTlm, dan HPTZm),Bahan tanaman
Tanaman padi yang digunakan untuk inokulasi adalah
tanaman sehat yang berasal dari benih padi yang sehat
-
pula. Tanaman ditanam dalam ember plastilc yang bsrisi
tanab steril. Uatuk aeaguji hipersensitivitas terhadap
Bahan k i m i a
Media tumbuh b a k t e r i yang d i g u n a k a n dalam p e n e l i t i - a n i n i a d a l a h P o t a t o S u c r o s e Agar (PSA), medium k i n g ' s B , medium p o l y - P - l ~ y d r o x y b u t ~ r a t e , medium r e d u k s i n i t r a t , medium o k s i d a t i f / f e r m e n t a t i f , medium h i d r o l i s a p a t i , medium L - a r g i n i a , medium 3 - k e t o l a l c t o s e , medium r e d u k s i
s i t r a t , medium p r o d u k s i asam d a r i s u k r o s a d a n medium t e t r a z o l i u m c h l o r i d e (Lampiran I). Bahan k i m i a l a i n yang d i g u n a k a a a d a l a h l a r u t a n h u c k e r s c r y s t a l v i o l e t ,
l u g o l t s i o d i n e , l a r u t a n p e a c u c i z a t warna s a f r a n i n , la-
r u t a n CuS04, l a r u t a n z a t warna h i j a u m a l a k i t , l a r u t a n g l u k o s a 176, l a r u t a l l H 2 0 2 3 $ dan l a r u t a n t e t r a m e t h y l - p - p h e n y l e n e d i a m i n e d i h y d r o c h l o r i d e 1
A l a t p e n e l i t i a n
A l a t - a l a t yang d i g u n a k a n dalam p e n e l i t i a n i n i ada- l a h cawan p e t r i , t a b u n g r e a k s i , l a b u t a k a r , l a b u e r l e n - meyer, jarum o s e , p i p e t , g e l a s u k u r , a l a t s m t i k , mikros-
hietode P e n e l i t i a n
Penanaman tallaman
Sebelum d i l a k u k a n penyemaian, b e n i h p a d i d i c u c i da- lam l a r u t a n N a O C l 1
%
selarna 1 2 m e n i t u n t u k menghilang- kan cendaman kontominan. Penyemaian d i l a k u k a n p a d a ta-n a h s t e r i l . S e t e l a h berumur dua minggu b e n i h yang d i - semailcan t e r s e b u t d i p i n d a h k a n ice dalam ember p l a s t i k yang t e l a h b e r i s i t a n a h s t e r i l . D a l a m s e t i a p ember p l a s - t i k d i t a n a m 5
-
8 b e n i h d a n d i b e r i pupulc d a s a r NPK.Pupuk N s e b a n y a k 0.75 gram u n t u k s e t i a p ember d i b e r i k a n s e b a n y a k t i g a k a l i ( t i d a k s e k a l i g u s ) , y a i t u p a d a saat
tanam, umur t i g a minggu d a n umur 7 minggu. Pupuk P d a n K d i b e r i k a n s e k a l i g u s , y a i t u masing-masing s e b a n y a k 0.375 gram u n t u k s e t i a p ember. Tanaman p a d i d i t e m p a t k a n dalam rumah k a c a d a n p a d a saat bsrumur t i g a minggu d i l a k u k a n p e a j a r a n g a n , s e h i n g g a . t e r t i n g g a 1 dua rumpun p a d i dalam
s e t i a p ember p l a s t i k .
Tanaman t e m b a k a , ~ y a n g a k a n d i g u n a k a n untulr u j i h i p e r - s e ~ s i t i v i t a s d i t a n a m dalam p o t yang b e r i s i tanall s t e r i l , liemudian d i t e m p a t k a n dalam rumah k a c a .
I s o l a s i p a t o g e n
11 yang s e s u a i dengan k o n s e p P o s t u l a t ICoch, y a i t u i s ~ l a s i ,
i n o k u l a s i , d a n r e i s o l a s i .
Pada t a h a ~ l i s o l a s i , dnun p a d i yang s a k i t clipotong- p o t o n g dengan p a n j a n g i
-
2 cm t i a p p o t o n g . P o t o n g a n daun p a d i t e r s e b u t kemudian d i s t e r i l k a n permulcaannya dengan menggunalcan a l l i o h o l 70 Yb a t a u dengan menggunalcan l a r u t a n NaOCl 1 $, l a l u d i c u c i dengana i r
s t e r i l . Se- t e l a h s e l e s a i kemudian potongan-potongan daun t e r s e b u t d i t a n a m d i dalam cawan p e t r i yang b e r i s i medium PSA.Pada s e t i a p s a t u caman p e t r i d i t a n a m 4
-
5 potongan d a u n p a d i,
l a l u d i i n k u b a s i k a n p a d a s u h u lcamar. IColoni b a k t e r i yang tumbuh p a d a m e d i m s e t e l a h p e r i o d e i n k u b a s i d i p i n - dahkan ke cawan p e t r i yang l a i n daii p e n h d a h a n i n i d i - lalcukan sampai d i p e r o l e h b i a k a n murni. Untuk m e n g e t a h u i t i p e v i r u l e n s i n y a , malca d i l a k u k a n p e n g g o r e s a n p a d a medium T Z C ( T e t r a Zolium C h l o r i d e ) dan d i i n k u b a s i k a n p a d a suhu kamar s e l a m a 2-
3 h a r i . Iiemudian dilalcukan p e m e r i k s a a n t e r h a d a p kolonl-lcol o n i yang d i p e r o l eh s e p e r t i r e l c a s i gram dengan metode IiOlI, warna s e r t a b e n t u k k o l o n i dan l a i n - l a i n ,Sebelum t a h a p i n o k u l a s i d i l a k u k a n , i s o l a t b a l c t e r i d i s u n t i k k a n t e r l e b i h d a h u l u pada daun tembalcau dan d i i n - k u b a s i k a n p a d a suhu kamar selama 1
-
2 h a r i . B a k t e r i yang m a s i h v i r u l e n alcan menimbulkan g e j a l a n e l c r o t i k p a d a b e k a ss u n t i k a n . S e t e l a h i t u b a r u l a h i s o l a t b a k t e r i patogen
muncul g e j a l a pada tanaman u j i t e r s e b u t . D a r i s e t i a p i s o l a t d i b u a t s u s p e n s i dan i n o k u l a s i d i l a k u k a n dengan rnenyemprotlcan s u s p e n s i p a d a daun d a n b a t a n g p a d i dengan menggunakan hand s p r a y e r . Penyemprotan s u s p e n s i h a k t e r i
d i l a k u k a n empat k a l i , y a k n i t i g a k a l i sebelum a t a u men- j e l a n g k e l u a r malai (tanaman p a d i berumur 7 , 8 , clan 9
minggu) dan s a t u k a l i k e t i k a tanaman p a d i berumur 10 ming- gu. Penyemprotan p e r t a m a d a n k e d u a menggunakan s u s p e n s i b a k t e r i yang t e r l a r u t dalam a i r s t e r i l , sedang penyemprot- a n k e t i g a d a n keempat menggunakan s u s p e n s i b a k t e r i yang t e r l a r u t dalam a i r s a r i k e n t a n g s t e r i l . Agar s u p a y a ke- lelrlbaban t e t a p t i n g g i maka tanaman p a d i yang t e l a h disem- p r o t d i s e l u b u n g i dengan k a n t u n g p l a s t i k . T i a p j e n i s i s o -
l a t d i b u a t t i g a u l a n g a n .
Cara r e i s o l a s i d a r i t a n m a n y a n g t e l a h d i i n o k u l a s i a d a l a h sama s e p e r t i yang d i l a k u k a n p a d a i s o l a s i p e r t a m a . R e i s o l a s i d i l a k u k a n d a r i tanaman yang m o m p e r l i h a t k a n ge- j a l a , y a i t u a d a n y a g a r i s merah s e p e r t i komet d i b a g i a n
t engah d a m ' p a d i
.
P e n g u j i a n s i f a t - s i f a t f i s i o l o g i
1 3
anginkan dan selanjutnya difiksasi di atas nyala lampu
spiritus. Setelali dingin olesan balcteri disiram dengail
larutan Gram
A
sebanyak 2-
3 tetes, didiamkan selama satu menit, lalu dicuci dengan air mengalir dan kemudiandikering-anginkan. Selanjutnya olesan bakteri ditetesi
dengan larutan Gram
B
dan dibiarkan selama satu menit, lalu dicuci dengan air mengalir dan dikering-anginkan.Setelah itu dicuci dengan larutan Gram C selama:3O detik,
selanjutnya dicuci dengan air mengalir dan dikering-angin-
kan. Dengan cara yang s m a olesan bakteri dicuci dengan
larutan Gram
D
(dibiarkan selama dua menit). Kemudian preparat diamati dengan menggurrakan mikroskop (peabesarankuat). Bakteri gram positif akan berwarna violet, gram
negatif berwarna merah dan gram variabel berwarna merah
atau violet (Jutono, dkk., 1980).
Pewarnaan kapsul (Pewarnaan. ~ n t b o n y L . Kaca obyek
dibersihkau dan dibebaskan dari lemak dengan menggunakaa
alkohol, kemudian diganggang di atas nyala lampu spiritus.
Setelah itu dibuat olesan bakteri di atas kaca obyek yang
sudah bersih tersebut, diratakan dan dikering-anginkan.
Selanjutnya olesan bakteri disiram dengan larutan zat
warna crystal violet selania dua menit, kemudian disiram
kembali dengan larutan CuSOq 20
%.
Larutan CuSO* yang berlebihan dihisap dengan tissue dan dikering-anginkan,pembesaraii kuat. Sel bakteri akan tampak bermarna biru
tua dan kapsulnya merupakan zone ber~varna biru violet di
sekitar sel (Jutono, dkk., 1980).
Pewarnaan spora. Kaca obyek dibersihkan dan dibe-
baskan dari lemak dengan r~~enggunalran alkohol, lalu di-
ganggang dl atas nyala lampu spiritus. Diakan BRS di-
ambil sebanyak satu ose, lcemudian dioleskan pada kaca
obyek yang sudah bersih, diratakan dan dikering-anginkan
serta difiksasi di atas nyala lampu spiritus& Setelah
itu olesan bakteri disiram dengan larutan zat warna hi-
jau malakit selama 10 menit (tidalc dipanaskan), kemudian
dicuci dengan air mengalir selama 10 detik dan dikering-
anginkan. Selanjutnya dilalcukan pewarnaan dengan laru-
tan safranin selama lima detik, dicuci dengan air menga-
lir dan dikering-anginkan, Dengan msngguaakan mikroskop,
preparat bakterj. tersebut diamati dengan pembesaran kuat.
Spora yang terlepas akan tampak berwarna hijau, spora
yang masih terdapat di dalam sel tampak transparan, se-
dang sel vegetatif berwarna merah (Jutono, dkk., 1980).
Uji hidrolisa pati. Isolat patogen DRS digoreskan
pada medium NA yang ditmbah dengan zat pati dan diinku- basikan selama 1
-
3 hari pada suhu kamar. Kemudianseluruh permukaan agar digenangi dengan iodium. Reaksi
positif ditandai dengan tampaknya area jernili di sekitar
1 5 d a i dengan tampaknya warna b i r u g e l a p ( v i o l e t ) d i s e k i t a r k o l o n i b a k t e r i ( K e r r , 1 9 8 0 ) .
U j i h i p e r s e n s i t i v i t a s . I s o l a t p a t o g e n BRS yang d i - gunakan pada u j i i n i a d a l a h i s o l a t yang berumur 2 4
-
48 jam. D a r i i s o l a t t e r s e b u t kentldian d i b u a t s u s p e n s i bak- t e r i , l a l u dengan menggunakan jarum s u n t i k s u s p e n s i t e r - s e b u t d i s u n t i k k a n p a d a j a r i n g a n a n t a r a t u l a n g - t u l a n g daun d i b a g i a n balvah permukaan daun tembakau. I l e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan t i m b u l n y a b e r c a k n e k r o t i k padatempat i n o k u l a s i .
U.ii a k u m u l a s i p o l y - p - h y d r o x y b u t y r a t e . I s o l a t p a t o - gen BRS d i g o r e s k a n pada medium p o l y - p - h y d r o x y b u t y r a t e d a n d i i n k u b a s i k a n s e l a m a 24 jam pada suhu kamar. P a d a k a c a obyek yang b e r s i h d a n s u d a h d i t e t e s k a n a q u a d e s
( 1
-
2 t e t e s ) , i s o l a t t e r s e b u t d i a m b i l s e d i k i t d a n d i - pindahlcan ke a t a s t e t e s a n a q u a d e s p a d a k a c a obyek, kemu-d i a n dicarnpur sampai m e r a t a . P r e p a r a t t e r s e b u t d i b i a r - k a n sampai k e r i n g u d a r a , kemudian d i f i k s a s i dengan me-
kemudian d i b i l a s d e n g a n a i r d a n s e l a n j u t n v a d i k e r i n g - a n g i n k a n . S e t e l a h l c e r i n g d i a m a t i d i bawah m i k r o s k o p dengan pembesaran k u a t . R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i b u t i r - h u t i r b e r w a r n a h i t a r n - b i r u a t a u abu-abu k e b i r u a n (ICerr, 1 9 8 0 ) ,
U j i f l u o r e s e n s i . I s o l a t p a t o g e n BRS d i g o r e s k a n p a d a midium K i n g ' s B d a n d i i n l ~ u b a s i l c a n s e l a n i a 2
-
3 h a r i p a d a s u h u kamar, S e t e l a h luasa i n k u b a s i t e r s e b u t , b i a k a n d i s i n a r i dengan s i n a r u l t r a v i o l e t . R e a k s i p o s i t i f d i -t a n d a i d e n g a n a d a n y a w a r n a h i j a u m e n y k i l a t ( K e r r , 1 9 8 0 ) . U j i o k s i d a t i f - f e r m e n t a t i f . I s o l a t p a t o g e n BRS d i - tanam p a d a medium o k s i d a t i f - f e r m e n t a t i l d i d a l a m t a b u n g r e a l c s i . Medium t e r s e b u t t e r d i r i d a r i dua j e n i s , y a k n i yang s a t u d i t u t u p dengan p a r a f i n dan yang s a t u l a g i t i -
dak d i t u t u p dengan p a r a f i n , S e t e l a h i s o l a t p a t o g e n BRS t e r s e b u t d i t a n a m , l a l u d i i n k u b a s i k a n s e l a m a 2
-
3 h a r i p a d a s u h u kamar. R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i d e n g a n a d a n y a g a r i s k u n i n g p a d a mediurn d i d a l a ~ n ta b u n g r e a k s i y a n g t i d a k d i t u t u p dengan p a r a f i n ( K e r r , 1 9 8 0 ) .U , j i r e d u k s i n i t r a t . I s o l a t p a t o g e n DRS d i t a n a m p a d a medium r e d u k s i n i t r a t d a n d i i n k u b a s i k a n s e l a i u a 3
-
7 h a r i , S e t e l a h i t u Ice dalam masing-masing t a b u n g r e a k - s i d i t a m b a h k a n 2
-
3 t e t e s l a r u t a n A (asam s u l f a n i l a t ) d a n 2-
3 t e t e s l a r u t a n B ( d i r n e t i l - 6 - n a f t i l a m i n ) .1 7 A p a b i l a t i d a l c t e r j a d i p e r u b a h a n warna, dengan menggunakan
tusulc g i g i ditambahkan s e d i l c i t debu s e n g ice dalam t a b u n g b i a k a n , J i k a t e r b e n t u k warna merah a r t i n y a u j i t e r s e b u t n e g a t i f , sedangkan j i k a t i d a k t e r j a d i p e r u b a h a n warna a r t i n y a u j i t e r s e b u t p o s i t i f (Hadioetomo, 1 9 8 5 ) .
U j i r o d u k s i s i t r a t . I s o l a t p a t o g e n BRS d i t a n a m p a d a medium r e d u k s i s i t r a t d l dalam t a b u n g r e a k s i , kemudian d i i n k u b a s i l c a n pada s u h u lcanar selauta b e b e r a p a h a r i , R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan a d a n y a p e r u b a h a n warnn medium d a r i h i j a u m e n j a d i b i r u (Hadioetomo, 1 9 8 5 ) .
U j i p r o d u k s i 3 - k e t o l a k t o s e . I s o l a t p a t o g e n BRS d i - g o r e s k a n pada medium p r o d u k s i 3 - k e t o l a l c t o s e d a n d i i n k u - b a s i k a n s e l a m a 48 jam p a d a suhu kamar. S e t e l a l i masa
i n k u b a s i d i l e w a t i , bialcaa d i s i r a m dengan l a r u t a n
-
Bene- diet's. R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan t i m b u l n y a warna k u n i n g k e c o k l a t a n d i s e k e l i l i u g k o l o n i b a k t e r i ( K e r r , 1 9 8 0 ) .U ; i i p r o d u k s i asam d a r i s u k r o s a . I s o l a t p a t o g e n BRS d l g o r e s k a n p a d a medium y a n g ditambahkan dengan l a r u t a n s u k r o s a 1 0
%
s e b a n y a k 0 , 5 r n l p e r t a b u n g r e a k s i , kemudian d i i n k u b a s i k a n s e l a m a 7-
1 4 h a r i pada s u h u kamar. R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan a d a n y a p e r u b a h a n warna medium m e n j a d i k u a i n g ( S c h a a d , 1 9 8 8 d a ~ K e r r , 1 9 8 0 ) .18 Kemudian potongan-potongan tersebut permukaanya disteril-
kan dengan alkohol 70
%
dan setelah itu dicuci denganair steril, ditiriskan dan kemudian potongan kentang ter-
sebut diletakkan dalam cawan petri yang dilapisi dengan
kertas saring steril. Di dalam setiap cawan petri dile-
takkan satu potongan kaatang, Kertas saring dibasahi
dengan air steril untuk menjaga kelembaban dalam cawan
petri selama masa inkubasi. Pada pusat potongan kentang
diletakkan (digoreskan) satu lup bakteri. Setiap isolat
dibuat dua ulangan. Perlakuan yang sama juga diberikan
pada kentang yang telah direbus sebelumnya, Setelah di-
inokulasi cawan petri diiakubasikan pada suhu kamar.
Reaksi positif ditandai dengan adanya pembentukkan atau
penarnaan coklak pada potongan kentang.
Pengaruh suhu terhadap pertumbuhan bakteri. Pada
uji ini digunakan empat tingkat suhu yang berbeda, yaitu
sui~u 32Oc, 37'~, 42'~ dan 47'~. Dengan menggunakan ja-
rum osa isolat. patogen BRS digoreskan pada medium agar
miring
(PSA),
kemudian diinkubasikan pada keerapat suhutersebut di dalam materbath, Pengamatan dilakukan sete-
lah 24 jam masa inkubasi terlewati.
U,ii hidrolisa lernak. Isolat patogen BRS digoreskan
pada medium PSA yang dicampur dengan 0.5 ml mirayak kela-
pa yang steril. Biakan diinkubasikan selama 5
-
7 haripada suhu kamar, kemudian disiram dengan larutan CuS04
k e h i j a u a n dan m e n g k i l a t ( J u t o n o , dkk., 19801,
U j i olcsidase. I s o l a t p a t o g e n BRS d i g o r e s k a n p a d a medium PSA yang t e l a h d i t a m b a h dengan l a r u t a n s u k r o s a 1
%,
kernudian d i i n k u b a s i k a n s e l a m a s a t u h a r i p a d a s u h u kamar,S e t e l a h i t u b i a k a n b a k t e r i digoreslcan p a d a k e r t a s s a r i n g yang sebelumnya t e l a h direndam dalam l a r u t a n t e t r a m e t h y l - p-phenylenediamine d i h y d r o c h l o r i d e 1
C/o,
D a l a m s e l a n g w a k t u 1 0-
60 m e n i t alcan t e r j a d i warna h i t a m p a d a k e r t a ss a r i n g bekas g o r e s a n bialcan b a k t e r i , ha1 t e r s e b u t menun- j u k k a n r e a k s i n y a p o s i t i f ( I i e r r , 1 9 8 0 ) ,
U j i k a t a l a s e . I s o l a t p a t o g e n BRS yang d i g u n a k a h p a d a p e n g u j i a n i n i a d a l a h yang berumur 24 j a m , L a r u t a n
E[2O2 3
%
s e b a n y a k 5 m l d i t u a n g k e dalam t a b u n g r e a k s i .Kernudiax b i a k a n b a k t e r i s e b a n y a k s a t u o s e dimasutdcan ke dalam t a b u n g r e a k s i t e r s e b u t , R e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan t e r b e n t u k n y a gelembung-gelembung udara p a d a p e r -
rnukaaa b i a k a n d i dalam t a b u n g r e a k s i ( S c h a a d , 1 9 8 8 ) .
U j i d e h i d r ~ l i s a a r g i n i n . I s o l a t p a t o g e n BRS d i t a n a m p a d a medium d e h i d r o l i s a a r g i n i n dalam t a b u n g r e a k s i . Me-
dium t e r s e b u t t e r d i r i d a r i dua j e n i s , y a k a i y a n g s a t u d i - t u t u p dengan p a r a f i n u d a n yang s a t u l a g i t i d a k d i t u t u p dengan p a r a f i n . S e t e l a h i s o l a t t e r s e b u t d i t a n a m l a l u d i - i n k u h a s i k a n s e l a m a b e b e r a p a h a r i pada s u h u kamar. B e a k s i p o s i t i f d i t a n d a i dengan a d a n y a p e r u b a h a n warna medium men-
IUSIL DAN PEMBAH.4SAN
H a s i l I s o l a s i P a t o g e n
I s o l a t p a t o g e n BRS yang d i g u n a k a n dalam p e n e l i t i a n a d a l a h i s o l a s i d a r i tanaman p a d i s a k i t yang b e r a s a l d a r i d a e r a h Sleman ( ~ a t i s a r i ) dan p e r t a n a m a n p a d i d a r i rumah k a c a HPT
-
IPB. G e j a l a tanaman yang t e r s e r a n g p a t o g e n BRS yang d i p e r o l e h d a r i kedua l o k a s i t e r s e b u t a d a l a ht e r d a p a t n y a b e r c a k merah p a d a daun yang kemudian a k a n memanjang ke a r a h u j u n g daun s e h i n g g a b e n t u k n y a s e p e r t i
komet
.
H a s i l p e n g g o r e s a n p a d a medium PSA menunjuklcan a d a - n y a p e r b e d a a a warna. K o l o n i p a t o g e n BRS a s a l Sleman
(SLM) p a d a medium PSA tampak b e r w a r n a p u t i h I c o t o r , s e d a n g i s o l a t asal rumah k a c a HPT
-
IPB a d a yang b e r w a r n a a g a k k e k u n i n g a n (HPTirn d a n HPTZm) d a n a d a p u l a y a n g b e r w a r n a k e h i j a u a n (HF'T*). Adanya penyirnpangan warna d a r i i s o l a t p a t o g e n BRS y a n g umumnya b e r u a r n a p u t i h k o t o r ( w a r n aumum k o l o n i Pseudornonas) d i d u g a lcarena s u d a h t e r l a l u s e - r i n g n y a i s o l a t p a t o g e n BRS asal rumah k a c a IIPT d i p i n d a h -
kan d a r i s a t u medium k e medium l a i n , Warna k e h i j a u a n p a d a k o l o n i i s o l a t KPTf bukan elisebabkan o l e h a d a n y a pigmen f l u o r e s e n s .
21 v i r u l e n yang b e r u a r n a p u t i h dengan warna lcemerahan p a d a b a g i a n t e n g a h n y a dan t i p e a v i r u l e n yang b e r w a r n a nlerah s a j a .
D a r i pemerilrsaan r e a k s i Gram dengan menggunalcan KOEI
3
%
d i p e r o l e h h a s i l bahrra p a t o g e n BILS a d a l a h b e r s i f a t G r a m n e g a t i f . I i e a k s i t e r s e b u t d i t a n d a i dengan terbelatuk- n y a s l i m e yang m e n g i k u t i j a r u a o s e sampai s e t i n g g i 0 , s-
2 cm a p a b i l a j a r ~ m o s e d i a n g l t a t - a n g k a t ke atas.
I s o l a t - i s o l a t yang t e l a h d i p e r i k s a d i i n o k u l a s i k a n pada tanaman u j i dengan menggunalcan metode penyemprotan
(hand s p r a y f ) Tananlan u j i yang d i i n o k u l a s i menunjukkan g e j a l a yang s ~ w a s e p e r t i tanaman s a k i t yang d i p e r o l e h d a r i l a p a n g (Lampiran 3 ) . G e j a l a p e r t a m a muncul 60 h a r i s e j a k d i i n o k u l a s i p e r t a m a k a l i . G e j a l a a w a l t e r l i h a t d a r i adanya b e r c a k k e c i l b e n v a r n a merah p a d a b a g i a n t e n g a h a t a u a g a k k e t e p i d a m p a d i . Kemudian b e r c a k t e r s e b u t a k a n ineraanjmg ke a r a h u j u n g d a u n , s e h i n g g a bentuknya ttuupak s e p e r t i komet. S a a t tuullculnya g e j a l a p e r t a m a ole11 masing-masing i s o l a t b a k t e r i berbeda-beda, s e c a r a b e r u r u t a n a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : SUd, HPTim, HPTf dan HPT2,, I i a l i n i d i d u g a k a r e n a t i n g k a t v i r u l e n s i n y a yang agak b e r b e d a .
22
pada pemeriksaan terhadap patogen pada tahap isolasi per-
tama.
Pengujian Laboratoris Terhadap Patogen BRS
Dari pengujian laboratoris diperoleh hasil sebagai
berikut:
Tabel 2. Hasil Pengujian Laboratoris Terhadap
Beberapa Jenis Isolat Patogen BRS Asal Padi
- - -
Jexis Jenis Isolat
NO. Uji Laboratoris SU4 IPTf
IPTlm HPT2m
1. , Pewarsaan Gram
-
-
-
-
2. Pe~rarnaan kapsul
-
-
nd nd3. Pelrarnaan spora
-
-
-
-
4. Hidrolisa pati +/1 emah +/1 emah +/1 emah +/1 emah
5. Uji hepersensitivitas
+
+
+
+
6. Akumulasi PEIB
+
+
+
+
7, Fluoresensi
-
-
-
-
8. Oksidatif
+
+
+
+
9. Fermentatif
-
-
-
-
10. Reduksi nitrat
+
+
+
+
11. Reduksi sitrat
+
+
+
+
12. Produksi 3-ketolatose
-
-
nd nd 13, Produksi asam (sukrosa)-
+
+
-
14. Suhu maksimum 47Oc 47Oc 47Oc 42'~15. Hidrolisa lemak
+
+
+
+
16. Pembusukan kentang
-
-
-
-
17. Oksidase
+
+
nd nd18. Katalase
+
+
+
+
19. Dehidrolisa arginin
+
+
nd ndHasil penguj ian menunjukkan semua j enis isolat pato-
gen
BRS
bereaksi positif pada uji hipersensitivitas, aku- mulasi poly-P-hydr~x~butyrate, hidrolisa pati (lemah),reduksi sitrat, reduksi nitrat, hidrolisa lemak, oksida-
tif, dan uji katalase serta uji oksidase, dehidrolisa
arginin (kecuali BPTlm dan HPT2,). Sedang yang reaksinya
negatif adalah pewarnaan Gram, pewarnaan spora, uji fluo-
resensi, fermentatif, pembusukan kestang, pewarnaan kapsul,
dan produksi 3-ketolaktose, Pada pengujian produksi asam
dari sukrosa, patogen BRS berealcsi positif (HPTf dan EPTIm)
dan negatif (SLM dan HPTZm).
Uji reaksi Gram dengan menggunakan metode pewarnaan
Gram merupakaa salah satu cara yang dapat, digunakan untuk
menentukan bahwa seluruh isolat.yang diuji bersifat Gram
negatif. Hal tersebut ditazldai oleh sel bakteri yaag ber-
vraraa rnerah apabila dilakukan serangkaian proseslur pewarna-
ax Gram. IIadioetorao (1986) menyebutkan adanya warna merah pada sel bakteri Gram negatif disebabkan kompleks ungu-.
kristal-yodium yang teldl masuk ke dalam dinding sel ter-
ekstraksi ketika dilakukan pencucian dengan alkohol (eta-
nol). Selanjutnya Hadieotomo (1986) menyebutkan tereks-
traksinya kompleks ungu kristal-yodium disebabkan dinding
sel bakteri Gram negatif relatif lebih tipis dari pada
bakteri Gram positif, selain itu kandungan
lemak
padaPewarnaan k a p s u l merupakan c a r a untulc ~ e n e n t u k a n a d a t i d a k n y a k a p s u l p a d a s u a t u j e n i s b a k t e r i . Tanpa pe- warnaan, k a p s u l b a l c t e r i s a n g a t s u k a r d i a m a t i dengan m i - k r o s k o p c a h a y a b i a s a lcarena t i d a k b e n v a r n a d a n mempunyai i n d e k s b i a s yang r e n d a h (IIadioetomo, 1 9 8 6 ) . H a s i l pe- n g u j i a n n e n u n j u k k a n i s o l a t p a t o g e n BRS (SLM dan HPTf) t i d a k inempunyai k a p s u l , h a 1 i n i d i t a n d a i dengan t i d a k a d a n y a zone yang b e n v a r n a b i r u v i o l e t d i s e l c i t a r s e l .
Pewarnaan s p o r a merupakan s u a t u c a r a u n t u k menentu- k a n a d a t i d a k n y a s p o r a p a d a s u a t u s e l b a k t e r i . H a s i l p e n g u j i a n menunjukkan bahwa i s o l a t p a t o g e n BRS t i d a k m e m i l i k i s p o r a . H a l i n i t e r l i h a t d a r i t i d a k a d a n y a m a r -
n a h i j a u a t a u b a g i a n yang t r a n s p a r a n d i dalam s e l b a k t e r i . Menurut Hadioetomo ( 1 9 8 6 ) t e r d a p a t d u a j e n i s s p o r a , y a i t u
e k s o s p o r a dan e n d o s p o r a . S e l a n j u t n y a IIadioetomo ( 1 9 8 6 ) manyatakan semua e n d o s p o r a b a k t e r i mengandung s e j u m l a h
b e s a r asam d i p i k o l i n a t , k a l s i u m dan
ca2+-
asam d i p i k o l i - n a t - p e p t i d o g l i k a n .Pada p e n g u j i a n kernampuan m e n g h i d r o l i s a p a t i semua i s o l a t p a t o g e n BRS menunjukkan r e a k s i p o s i t i f , t e t a p i s a n g a t lemah. A p a b i l a permukaan a g a r d i g e n a n g i i o d i u m , maka a r e a d i s e k i t a r k o l o n i berwarna t e r a n g ( k u n i n g ) . . Namun warna k u n i n g t e r s e b u t t i d a k b e r t a h a n
lama,
dalam waktu k u r a n g l e b i h 4-
6 m e n i t s e l u r u h permukaan a g a rk a n bahwa p a t o g e n BllS mampu m e n g h i d r o l i s a p a t i , t e t a p i 1 emah. IIal i n i kemungkinan d i s e b a b k a n p a t o g e n BliS t e r -
s e b u t men$hasillcan enzim a m i l a s e dalam j m l a h yang s e d i - k i t . hfenurut IIadioetomo ( 1 9 8 6 ) b a k t e r i p e n g h a s i l enzim a m i l a s e mampu m e n g h i d r o l i s a p a t i m e n j a d i m o l e k u l y a n g l e b i h s e d e r h a n a . B a s i l p e n g u j l a n h i d r o l i s a p a t i d a p a t d i l i h a t p a d 8 g a a b a r d i bawah i n i .
Gambar I. EIasil u j i h i d r o l i s a p a t i ; t e r l i h a t s e - l u r u h permukaan medium ( i s o l a t
SLM
d a n IIPTf) b e m a r n a v i o l e t / b i r u g e l a p' I i p e r s e n s i t i v i t a s merupakan s u a t u r e a k s i a k i b a t a d a n y a i n v a s i p a t o g e n d a r i l u a r . Heaksi h i p e r s e n s i t i f d a p a t t e r j a d i a p a b i l a hubungan
antara
p a t o g e n dengan ta-s e b u t d i t a n d a i dengan t i m b u l n y a g e j a l a n e k r o t i k s e b a g a i a l c i b a t s e l - s o l d i s e k i t a r s e r a n g a n p a t o g e n m a t i s e c a r a c e p a t , s e h i n g g a perkembangan p a t o g e n t e r s e b u t ke j a r i n g a n tananian yang l a i n t e r h m b a t , G e j a l a n e k r o t i k alcan t i m - b u l 8
-
2 4jam
s e t e l a h i n o k u l a s i ( P e r s l e y e t a l . , 1 9 8 3 ) . Pada p e n g u j i a n i n i s e l u r u h p a t o g e n BRS m o m p e r l i h a t k a n r e a k s i p o s i t i f , y a i t u t i m b u l n y a b e r c a k n e k r o t i k . B e r c a k n e k r o t i k t e r s e b u t d a p a t d i l i h a t p a d a gambar d i bawah i n i ,Gambar 2. H a s i l u j i h i p e r s e n s i t i v i t a s pada daun tembakau, y a i t u b e r u p a b e r c a k n e k r o t i k
( t a n d a p a n a h )
disebablran o l e h f a k t o r linglcungan ( s u h u dan k e l e m b a b a n ) , f a l i t o r tanaman d a n f a k t o r i n t e r n d a r i i s o l a t yang d i i n o - k u l a s i k a n .
Pada p e n g u j i a n a k u m u l a s i PHB t e r b u k t i semua i s o l a t p a t o g e n 13RS yang d i u j i mengakumulasi poly-B-hydroxybu-
t y r a t e . D i bawah mikroslcop dengan b a n t u a n minyak i m e r s i t e r l i h a t a d a n y a b u t i r - b u t i r b e n s a r n a b i r u k e h i t a m a n ( b i - r u g e l a p ) dalam s e l , s e d a n g b a g i a n s e l y a n g l a i n n y a ber- warna merah jambu. Menurut P e r s l e y
- -
e t a l . (1983) PHB s e r i n g t e r b e n t u k a p a b i l a r a s i o C / N p a d a medium t i n g g i .U j i f l u o r e s e n s i p a d a i s o l a t p a t o g e n BRS menunjulckan r e a k s i yang n e g a t i f . Bialcan b a k t e r i p a d a medium K i n g ' s B yang d i s i n a r i dengan lampu u l t r a v i o l e t t i d a l c memperli- h a t k a n f l u o r e s e n s i ( h i j a u m e n g k i l a p )
.
Hal i n i d i s e b a b k a nb a k t e r i yang d i u j i t i d a k m e n g h a s i l k a n pigmen f l u o r e s e n s ,
1)
Menurut S a s t r a h i d a y a t a d a b e b e r a p a j e n i s b a k t e r i yang m e n g h a s i l k a n pigmen f l u o r e s e n s dan mampu memantullcan w a r - n a h i j a u m e n g k i l a p a p a b i l a d i s i n a r i dengan c a h a y a lampu u l t r a v i o l e t .
U j i o k s i d a t i f p a d a i s
I menunjukkan r e a k s i p o s i t i f , s e d a n g u j i f e r m e n t a t i f ber-
s i f a t n e g a $ i f . U j i o k s i d a t i f yang p o s i t i f d i t a n d a i
dengan a d a n y a warna k u n i n g yang bermula d a r i d a s a r t a b u n g r e a k s i yang t i d a k d i t u t u p dengan p a r a f i n . H a l i n i me-
28 n u n j u k k a bahwa p a t o g e n BRS memerlukan s k s i g e n d a r i u d a r a b a g i portumbuhannya. B a k t e r i yang d e m i k i a n t e r g o l o n g b a k t e r i a e r o b i k ( ~ a s t r a h i d a y a t ' ) ), Adapun h a s i l pengu- j i a n n y a d a p a t d i l i h a t p a d a gambar d i bawah i n i .
Gambar 3 , H a s i l u j i o k s i d a t i f - f e r m e n t a t i f dirnana t e r j a d i p e r u b a h a n warna medium m e n j a d i k u n i n g p a d a t a b u n g y a n g t i d a k d i t u t u p dengan p a r a f
i n
U j i n i t r a t p a d a p a t o g e n BRS menunju
p o s i t i f . B i a k a n b a k t e r i y a n g t e l a k d i t e t e s i dengan la-
r u t a n d i m e t i l - 0 ( - n a f t i l a m i n t i d a k m e m p e r l i h a t k a n p e r u b a - han warna, d e m i k i a n j u g a h a l n y a s e t e l a h d i t a m b a h k a n s e d i - k i t d e b u s e n g ke dalam t a b u n g r e a k s i . Menurut Hadioetomo
l a g i urltuk b e r e a l c s i dengan s e n g , P e r u b a h a n n i t r a t menja- d i n i t r i t merupakan s u a t u r e a k s i e n z i m a t i k y a n g d i k e n d a - l i k a n o l e h s u a t u enzim y a n g bernama n i t r a t a s e .
Pada u j i s i t r a t semua i s o l a t p a t o g e n BRS menunjukkan r e a k s i yang p o s i t i f . R e a k s i s i t r a t t e r s e b u t d i t a n d a i dengan a d a n y a p e r u b a h a n n a r n a medium d a r i h i j a u m e n j a d i b i r u . P e r u b a h a n xvarna t e r s e b u t kemungkinan d i s e b a b k a n medium m e n j a d i a l k a l i n a k i b a t pertumbulian b a l c t e r i y a n g menggunakan s i t r a t s e b a g a i sumber k a r b o n s a t u - s a t u n y a d a n garam amonium s e b a g a i sumber n i t r o g e n n y a (Hadioetomo, 1 9 8 5 ) . H a s i l u j i s i t r a t t e r h a d a p i s o l a t p a t o g e n BRS
d a p a t d i l i h a t p a d a gambar d i balvali i n i .
3 0 I s o l a t b a k t e r i yang d i p e r i k s a p a d a u j i p r o d u k s i 3- k e t o l a k t o s e menunjukkan r e a l c s i yang n e g a t i f , A p a b i l a pennukaan a g a r d i g e n a n g i dengan l a r u t a n b e n e d i c t ' s r e a -
gent,
maka d i s e k e l i l i n g k o l o n i b a l c t e r i t i d a l c t e r d a p a t warna k u n i n g k e c o k l a t a n . H a l i n i ~ n e n u n j u k k a n balxwa bak-t e r i u j i t i d a k mepproduksi 3 - k e t o l a k t o s e d a n i n i lcemung- k i n a n d i s e b a b k a n t i d a l c d i h a s i l l c a n n y a enzim t e r t e n t u , I I a s i l p e n g u j i a n n y a d a p a t d i l i h a t p a d a gambar d i bawah
i n i .
l i h a t p a d a s e l u r u h i s o l a t t i d a k t i m b u l warna k u n i n g k e c o k l a t a n
31
t e r j a d i n y a p e r u b a h a n w a r n a medium d a r i a g a k lcehljauan men- j a d i lcuning, s e d a n g i s o l a t SLhI dan HPT2, menunjukkan r e a k s l yang n e g a t i f , y a i t u t i d a k t e r j a d i p e r u b a h a n warna p a d a me- dium, hfenurut Hadioetorno ( 1 9 8 5 ) t e r j a d i n y a p e r u b a h a n n a r - n a menunj ukkan bahna b a k t e r i t e r s e b u t membentulc asam d a r i s u k r o s a . H a s i l p e n g u j i a n s e l e n g k a p n y a d a p a t d i l i h a t pada gambar d i bawah i n i .
3 2 t u j u a n merebus k e n t a n g sebelum i n o k u l a s i a d a l a h untuk rne- n g u r a n g i kemungkinan a d a n y a lcontaminasi b a l c t e r i l a i n t e r - utama b a k t e r i - b a k t e r i yang t e r b a w a dalam umbi.
Pada u j i s u h u a d a s a t u j e n i s i s o l a t p a t o g e n BRS y a n g m e m p e r l i h a t k a n h a s i l yang b e r b e d a d a r i l c e t i g a j e n i s i s o -
l a t yang l a i n n y a . I s o l a t SLM, IIPTf, d a n IIPTim t g r n y a t a s u d a h t i d a k d a p a t tumbuh p a d a s u h u 4 7 ' ~ , s e d a n g i s o l a t IIPT2m t i d a k d a p a t tumbuh p a d a suhu y a n g l e b i h r e n d a h l a g i , y a k n i p a d a s u h u 4 2 ' ~ . P e r b e d a a n t e r s e b u t kemungkinan d i -
sebabkan o l e h f a k t o r g e n e t i k . T e r h e n t i n y a pertumbuhan b a k t e r i p a d a s u h u y a n g t i n g g i a d a l a h d i s e b a b k a n t e r j a d i n y a
( d e n a t u r a t i o n ) p r o t e i n s e l b a k t e r i ( R o g e r _. e t
-.
a1 t 1 9 7 7 ) .T e r u r a i n y a p r o t e i n a k a n rnerusalc s t r u k t u r DNA
a t a u
s t r u k t u r p r o t e i n p a d a b a g i a n s e l l a i n n y a , s e h i n g g a t i d a k d a p a t me- l a k u k a n m e t a b o l i s m e u n t u k pertumbuhannya.P e n g u j i a n lcemaapuan m e n g h i d r o l i s a l e a a k p a d a keempat j e n i s i s o l a t b a k t e r i menunjukkan r e a k s i yang p o s i t i f . A p a b i l a p e m u k a a n a g a r d i g e n a n g i dengan l a r u t a n CuSOq, maka k o l o n i b a l c t e r i tampak berlvarna k e h i j a u a n dan mengki-
Gambar 7 . Ifasil u j i h i d r o l i s a lemak y a n g memper- l i h a t k a n a d a n y a p e r u b a h a n w a r n a h i j a u m e n g k i l a t p a d a ssmua j e n i s i s o l a t y a n g d i u j i
I s o l a t p a t o g e n BRS y a n g d i p e r i k s a p a d a u j i o k s i d a s e menunjukkan r e a k s i yang p o s i t i f . A p a b i l a b i a k a n d i g o r o s -
kan p a d a k e r t a s s a r i n g y a n g sebelumnya t e l a h direndam dalarn l a r u t a n t e t r a m e t h y l - p - p h e n y l e n o d i a m i n e d i h y d r o c h l o - r i d e 1
%,
maka a k a n t i m b u l warna h i t a m p a d a b e k a s g o r e s a n t e r s e b u t ,Pada p e n g u j i a n u j i k a t a l a s e s e l u r u h i s o l a t p a t o g e n BRS menunjukkan r e a k s i y a n g p o s i t i f . H a l i n i d i t a n d a i dengan t e r b e n t u k n y a gelembung-gelembung u d a r a p a d a p e r - rnukann b i a k a n b a k t e r i . Menurut Hadioetomo ( 1 9 8 5 ) p e r i s -
u j i m e n g h a s i l k a n enzim k a t a l a s e yang mampu mengubah hi- d r o g e n p e r o k s i d a (HZOZ) m e n j a d i a i r dan o k s i g e n .
U j i d e h i d r o l i s a a r g i n i n t e r h a d a p d u a j e n i s i s o l a t p a t o g e n DRS (SLhi d a n IIPTf) menunjukkan r e a k s i yang p o s i -
t i f . Iial t e r s e b u t d i t a n d a i dengan t e r j a d i n y a perubahan w a r n a , y a i t u d a r i merah muda m e n j a d i merah t u a b a i k pada
t a b u n g yang d i t u t u p d e n g a n p a r a f i n maupun yang t i d a k . I I a s i l p e n g u j i a n n y a d a p a t d i l i h a t p a d a gambar d i bawah
i n i
.
D a r i h a s i l p e n g u j i a n l a b o r a t o r i s d i a t a s , p a t o g e n BRS m e m i l i k i s i f a t - s i f a t f i s i o l o g i yang l e b i h m e n d e k a t i Pseudomonas a v e n a e d a r i p a d a Pseudomonas g l ~ u n a e , Adapun
s i f a t yang melnbedakannya a d a l a h dalam h a 1 pembentulrkan kaps&. Menurut Bradbuxy ( 1 9 8 6 )
-
P. a v e n a e t i d a l c memben-ICESIMPULAN DAN
SARAN
Kesimpulan
Hasil pengujian laboratoris terhadap isolat patogen
BRS asal daun padi menghasilkan sifat-sifat fisiologi
sebagai berikut: gram negatif, tidak berlcapsul, tidak
membentulc spora, rnenimbulkan gejala nekrotilc pada daun
tembakau, tidak menghasilkan pigmen fluoresen, m m p u
mengakumulasi PHB, mampu mereduksi nitrat dan sitrat, oksidatif, menghidrolisa pati (lemah), mendehidrolisa
arginin, tidak mampu memproduksi 3-ketolaktose, mampu
memproduksi asam dari sukrosa (13P'Ef dan IIPTim) dan tidak
mampu memproduksi a s m dari sukrosa (SLhl dan IiPTZm), me-
miliki suhu maksimum 42'~ (LIPTZm) dan 47'~ (SUf, IIPTf,
dan IIPTim), tidak meni~nbullcan gejala husuk pada kentang,
menghidrolisa lemak, dan mampu memproduksi enzim lcatalase
serta oksidase.
Berdasarkan sifat-sifat fisiologi dari hasil p0ng.r-
ujian laboratoris, patogen BRS asal tanaman padi lebih mendekati
-
P. avenae, Adapun sifat yang membedakannyadengan genus Pseudomonas lainnya seperti
-
P.
glumae adalahdalam ha1 pembentukkan kapsul. Dalam ha1 ini diketahui
S a r a n
hiengingat p a t o g e n BRS t e l a h banyak menyebabkan k e r u - g i a n yang cukup b e s a r dan sampai saat i n i belum d i t e m u k a n metode p e n g e n d a l i a n yang e f e k t i f , maka p e r l u dilalcukan p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t , t e r u t m a mengenai a s p e k pengen-
d a l i a n n y a .
DAFTAR PUSTAIU
B a l a i I n f o r m a s i P e r t a n i a n J a v a Timur. 1988. P e n y a k i t B a k t e r i B e r g a r i s Merah ( B a c t e r i a l Red S t r i p e - - BRS) Pada Tanaman P a d i . Balai I n f o r m a s i P e r t a n i a n Jawa
Timur. 1 5 h a l ,
B r a d b u r y , J. P. 1986. Guide t o P l a n t P a t h o g e n i c Bacte-
r i a . CAB I n t e r n a t i o n a l hfycologycal I a s t i t u t e , F e r r l a n e , Kea, B u r r e y , England. 332 p ,
D i r e k t o r a t P e r l i n d u n g a n Tanaman Pangan. 1989. Relcomen- d a s i P e n g e n d a l i a n Hama dan P e n y a k i t Tanaman P a d i dan P a l a w i j a d i I n d o n e s i a . D i r e k t o r a t J e n d r a l P e r - t a n i a n Tanaman Pangan, D i r e k t o r a t P e r l i n d u n g a n Ta- naman Pangan. J a k a r t a 1 3 5 h a l .
Hadioetomo, R. S. 1985. M i k r o b i o l o g i Dasar D a l a m Prak- t e k . Teknik dan P r o s e d u r Dasar L a b o r a t o r i u m . PT. Gramedia. J a k a r t a . 1 6 1 hal.
1986. Dasar-Dasar h f i k r o b i o l o g i . U I - P r e s s , J a k a r t a . 443 h a l .
I s m u n a d j i , hl. dkk. 1988. P a d i . Badan P e n e l i t i a n dan Pengembangan P e r t a n i a n . P u s a t P e n e l i t i a n dan Pe- ngembangan Tanaman Pangan. Bogor, 4 3 2 hal.
J u t o n o dkk. 1980. Pedoman P r a k t i k u m U i k r o b i o l o g i Umum Untuk P e r g u r u a n T i n g g i , D e p t . M i k r o b i o l o g i Fakul-
tas P e r t a n i a n , U n i v e r s i t a s Gadjah htada. Eogyalcarta. 1 8 1 h a l .
K e r r , A. and Brown, J .
P.
1980, P l a n t ~ r o t e c t i o n . Hed- g e s & B e l l P t y L t d . Melbourne. 432 p.K i r a l y , 2. and Iclement, F. 1974. hlethodes i n P l a n t Pa- t h o l o g y . e r i c a n E l s e v i e r P u b l i s h i n g Company I n c . New York, %A.
Roger, Y. S . , Adel Berg, E. A . a n d Ingraharn, J . Lo 1977. G e n e r a l h l i c r o b i o l o g y . F o u r t h e d i t i o n . Unwin Dro- t h e r s L i m i t e d , Old Woking, S u r r y , G r e a t B r i t a i n . 305-308 p.
S a s t r a a t r n a d j a , A . iI. dklc. 1990. I d e n t i f i k a s i dan Peng- u j i a n P a t o g e n i s i t a s B a k t e r i Penyebab P e n y a k i t Garis hIerah ( B a c t e r i a l Red Stripe-BRS) A s a l P a d i Terhadap
Beberapa Twnbuiian K e l u a r g a Graminae. J u r u s a n IPT- IPB. hialcalah Seminar. 1 6 h a l .
S a s t r a h i d a y a t ,
I,
R. l l m u Penyalcit Tumbuhan. P e n e r b i t Usaha N a s i o n a l . J a k a r t a . 366 h a l .Schaad, N. W . i 9 8 0 . L a b o r a t o r y Guide f o r I d e n t i f i c a t i o n of P l a n t P a t h o g e n i c B a c t e r i a . 2end e d i t i o n . The American P h y t o p a t h o l o g i c a l S o c i e t y S t . P a u l Minne-
s o t a . I 5 8 p.
S i r e g a r , H. 1980, Budidaya Tanaman P a d i d i I n d o n e s i a . PT S a s t r a Hudaya. J a k a r t a . 320 h a l .
Soernartono. 1981. P a d i . CV Xasaguna, J a k a r t a . 59-60 h a l o
S u r o w i n o t o , S. 1 9 8 2 , T e h n o l o g i P r o d u k s i Tanaman P a d i Sawah d m P a d i Gogo. J u r u s a n Agronomi, F a k u l t a s
P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor, Bogor, 47 h a l , Wibowo, B. S. 1988. P e n y a k i t Tanaman P a d i . S e n t r a
Lampiran 1. Media Untuk P e r b a n y a k a n d a n P e n g u j i a n S i f a t - s i f a t F i s i o l o g i s B a k t e r i
Medium PSA
Komposisi medium: ICentang 200 g
G u l a p a s i r 1 5 g
Agar 20 g
Aquades I 1
Cara pembuatan:
K e n t a n g dilcupas dan d i p o t o n g m e n j a d i k e c i l - l c e c i l l a l u d i r e b u s d a n d i a m b i l s a r i k e n t a n g n y a , ICemudian d i - t a a b a h k a n k e dalam s a r i k e n t a n g , a q u a d e s s e h i n g g a volume- n y a m e n j a d i 1 l i t e r , g u l a p a s i r d a n a g a r . S e t e l a h i t u d i r e b u s k e m b a l i sampai m e n d i d i h d a n s e l a n j u t n y a d i s t e r i - l i s a s i dalam a u t o k l a f ,
biedium K i n g ' s
D
Komposisi medium: P r o t e o s e p e p t o n e ( D i f c o ) 20 g
B a c t o a g a r 1 5 g
G l y c e r o l C.P. 1 0 g
K2m04 1 . 5 g
hfgS04. 7H20 1 . 5 g
A i r S t e r i l 1 1
Cara p e m b u a t a n :
S e l u r u h . b a h a n d i m a s u k k a n k e d a l a m p e n a n g a s b e r i s i a i r 1 l i t e r , d i r e b u s s a m p a i m e n d i d i h d a n d i s t e r i l k a n dalam a u t o k l a f .
Medium
-
alcumulasi poly-/3 - h y d r o x y b u t y r a t eKornposisi medium: S u k r o s a 2 0 g
P e p t o n e 5 g
K2KP04 0.5 g
bigS04.7H20 0.25 g
A g a r
1 5
A i r s t e r i l I 1
pIL d i u l c u r 7 - 2
-
7.4 s e b e l u m d i s t e r i l k a n R e a g e n t s : Sudan b l a c k B 0 . 3 g7 0
%
E t h a n o l 100 m l S a f r a n i n ( 0 . 5%)
Cara p e m b u a t a n :
S e l u r u h b a h a n dimasukkan ke d a l a m p e n a n g a s b e r i s i a i r 1 l i t e r , d i r e b u s s a m p a i l n e n d i d i h d a n d i s t e r i l k a n
dalam a u t o k l a f .
bfedium r e d u k s i n i t r a t
K o m p o s i s i medium: P e p t o n e 1 g
KNO 3 i g
Y e a s t e k s t r a k 1 g
4 2
R e a g e n t s : ( a ) Asam s u l p h a n i l i k
Lo
gAsam a s e t a t 30
%
1 1( b ) Dimethyl- - n a p h t h y l a m i n e 6 m l
~ s a m a s e t a t 1 1 C a r a pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasulckan k e dalarn p e n a n g a s b e r i s i
a i r i l i t e r , d i r e b u s sampai m e n d i d i h dan d i s t e r i l k a n dalam a u t o k l a f ,
AIedium o k s i d a t i f - f e r m e n t a t i f
Komposisi medium: Aquades
Agar 1.5 g
P e p t o n e 1 g
hTL4132 PO i g
K C 1 0 . 2 g
blgS04. 7H20 0.2 g
Brom t i m o l b i r u 40 m l
pH 7 . 2 d i u k u r s e b e l u m d i s t e r i l k a n G l u k o s a 5
C/o
Cara pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasulckan k e dalam p e n a n g a s b e r i s i
Medium h i d r o l i s a p a t i
Kornposisi medium: N u t r i e n t b r o t h 8 g W a t e r s o l u b l e s t a r c h 2 G
A g a r i . 5 g
Aquades 1 1
C a r a pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasukkan ice dalam p e n a n g a s b e r i s i a i r 1 l i t e r , d i r e b u s sampai m e n d i d i h d a n d i s t e r i l k a n
dalam a u t o k l a f .
M e d i m d e h i d r o l i s a a r g i n i n
IComposisi medium: P e p t o n e 1 g
N a C l 5 g
ICZHP04 0.3 g
Aquades 1 1
hlerah p h e n o l 1 0 m l
L ( + ) a r g i n i n H C 1 1 0 g
A g a r 3 g
pH d i u k u r s e b e l u m d i s t e r i l k a n Cara pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasukkan k e dalam p e n a n g a s b e r i s i
hiedim uji produksi 3-ketolaktose
Komposisi medium: Laktose 1 0 g
Yeast 1 g
Agar 20 g
Aquades F 1 Benedict' s reagent
Larutan A: Sodium citrat 173 g
Sodim karbonat 1 0 0 g
Aquades 600 ml
Larutan B: Copper sulfat 18 g Aquades 1 5 0 ml Larutan B dicampurkan ke dalau,larutan A
Cara pembuatan:
Seluruh bahan dimasukkan ke dalam penangas berisi
air I liter, direbus sampai mendidill dan disterilkan dalam autoklaf.
hiedium reduksi sitrat
Komposisi medium: NaCl 5 g MgS04.7H20 0 . 2 g
Nf13H2P04 l g
K2m04 1 g
Aquades 1 1
Agar 20 g Brom t i m o l b i r u I
%
(w/v)
p a d a 50 7h e t a n o l 1 5 gplI 6 * 8 d i u k u r sebelum d i s t e r i l l c a n Cara pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasuklcan ke dalam p e n a n g a s b e r i s i a i r 1 l i t e r , d i r e b u s sarnpai m e n d i d i h dan d i s t e r i l k a n dalarn a u t o k l a f .
Medium produlcsi asam d a r i s u k r o s a
Komposisi medium: NH4E2POg 1 g
K C 1 0 . 2 !2
hfgS04, 71120 0.2 g
Y e a s t e k s t r a k 1 g
Brom t i m o l b i r u 1
%
(w/v)
dalam 50 YL e t a n o l 3 m lAgar 1.5 g
pH 7 . 1 d i u k u r sebelum d i s t e r i l k a n l a r u t a n s u k r o s a 1 0
%
(w/v)Cara pembuatan:
S e l u r u h bahan dimasulckan ke dalam p e n a n g a s b e r i s i
bIedium t &