.,
L'g?
832
h>V S d . -,
'
/ /. ,
,,
J
.."
,
/ , I '2 \,UP I\.,
.A
j"1 '
i
PENGARUN T I N G K A T K E M
K O N D I S I RUANG KONSERVASI T E R H A D A P V1 & l H CENGKEH
(Eugenia ~aryophyliius (Spreng.) Bullock et Harrison)
SELAMA
P E R I O D E KONSERVASIoleh
ENIT
SETUAHARNEJ U R U S A N BUDIDAVPL P E R T A N I A N , F A K U L T A S P E R T A N I A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
ENY
SETYAHARNl (A19.1304) Pengaruh T i n g k a t KemasalranBenih, lledia dan K o n d i s i liuang Konservasi t e r h a d a p V i a b i -
l i t a s Benih Cengkeh (Eugenia c a r y o p h y l l u s (Spreng.) B u l l o c k
e t H a r r i s o n ) Selama P e r i o d e K o n s e r v a s i ( d i bawah bimbingan
-
SJAMSOE'OED SAWAD dan TAT1 BUDlaXTL)
.
Masalah utama dalam k o n s e r v a s i benih cengkeh dan benih
r e k a l s i t r a n pada umumnya a d a l a h t e r j a d i n y a perkecambahan
benih dalam l t o n s e r v a s i k a r e n a k o n d i s i yang lembab.
P e n e l i t i a n i n i mencoba kemungkinan penggunaan media
k e r i n g yang d i b i a r k a n berkeseimbangan dengan l i n g k u n g a n
lembab untuk k o n s e r v a s i benih cengkeh. Kadar a i r media d i -
harapkan berkeseimbangan dengan lingkungan lembab pada sua-
t u n i l a i yang t i d a k cultup lembab untuk perkecambahan benih,
t e t a p i cukup b a i k untuk mempertahankan v i a b i l i t a s benih
selama p e r i o d e k o n s e r v a s i . Bahan absorben P o l y e t h y l e n e
G l y c o l (PeG) 4000 dan campuran g u l a dan garam ditambahkan
pada media untuk menimbulkan t e k a n a n osmose yang d a p a t meng-
hambat perkecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i .
P e n e l i t i a n i n i t e r d i r i atas dua bagian percobaan. Per-
cobaan I mempelajari pengaruh t i n g k a t kemasakan b e n i h dan
s u h u . r u a n g k o n s e r v a s i t e r h a d a p k a d a r a i r keseimbahgan benih
dan media dengan l i n g k u n g a n k o n s e r v a s i yang lembab dan mem-
p e l a j a r i v i a b i l i t a s b e n i h selama p e r i o d e k o n s e r v a s i . Perco-
bahan wadah dan suhu r u a n g k o n s e r v a s i t e r h a d a p h a 1 yang
sama dengan percobaan I. Kedua percobaan menggunakan r a n -
cangan a c a k b l o k , d i l a k s a n a k a n d i L a b o r a t o r i u m Ilmu dan
T e k n o l o g i Benih IPB d i Leuwikopo, Bogor, s e j a k t a n g g a l
1 Oktober
1986
sampai t a n g g a l 28 P e b r u a r i 1 9 8 7 .Pada P e r c o b a a n I b e n i h cengkeh j e n i s Z a n z i b a r d a r i
t i n g k a t kemasakan
9,
11,13
dan15
MSA d i k o n s e r v a s i dalamwadah m o r i dengan media
7.5
g s e r b u k g e r g a j i k e r i n g yangdicampur dengan
0.75
g PeG 4000. K o n s e r v a s i d i l a k u k a ndalam k o n t a i u e r jenuh pada suhu Jp 2 8 ' ~ d m
+
2 0 ' ~ . P e r c o -baan
I1
menggunakan metode l c o n s e r v a s i yang sama denganP e r c o b a a n I. S e s u a i dengan t u j u a n percobaan, pada Perco-
baan I1 digunakan kombinasi p e r l a l r u a n j e n i s a b s o r b e n
(tc*-
p a a b s o r b e n ,
0.75
g PeG 4000 dan campuran 1 g g u l a + 0.05 gg a r a m ) , bahan wadah ( m o r i dan v e r b a n ) dan suhu r u a n g kon-
s e r v a s i (+ 2 8 ' ~ ddn
5
20°c). Pengamatan t e r h a d a p k a d a ra i r b e n i h d,m media, perlrecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i
dan v i a b i l i t a s b e n i h dilalzulran p a d a p e r i o d e k o n s e r v a s i 0 ,
15,
30
dan 45 h a r i .Kadar a i r b e n i h sebelum dan s e s u d a h p e r i o d e konservn-
s i b e r b e d a t e r g a n t u n g pada t i n g k a t kemasakannya. Icadar.
a i r b e n i h yang berumur
9
MSA n y a t a l e b i h t i n g g i d a r i p a d a1ra.dar a i r b e n i h d a r i t i n e i s a t kemasskan 11,
13
dan15
5MSA.Kadar a i r b e n i h d a r i k e t i g a t i n g k a t kemasakan t e r a k h i r i n i
t i d a k b e r b e d a n y a t a , t e t a p i cenderung menurun dengan n a k i n
meningkatnya umur benih. Perbedaan k a d a r a i r b e n i h p a d a
awal k o n s e r v a s i menyebablran p e r b e d a a n lcadar a i r b e n i h dan
Media k o n s e r v a s i yang h i g r o s l r o p i s menyerap a i r d a r i
b e n i h dan d a r i lingkungannya. Penyerapan a i r o l e h media
b e r a b s o r h e n campuran g u l a dan garam l e b i h c e p n t dnn l e b i h
banysak d a r i p a d a PeG LtOOO k a r e n a p a r t i k e l - p a r t i l r e l g u l a dan
garam dalam media l e b u h h n l u s , l e b i h banyak dan l e b i h h i -
g r o s k o p i s . I i a l i n i mengakibatkan k a d a r a i r media t a n p a
a b s o r b e n , dengan a b s o r b e n PeG 4000 dan dengan campuran gu-
l a dan garam p a d a p e r i o d e k o n s e r v a s i t e r t e n t u b e r t u r u t - t u -
r u t makin t i n g g i , sedangkan k a d a r a i r b e n i h makin r e n d a h
(meskipun k a d a r a i r b e n i h dalam media b e r a b s o r b e n PeG 4000
t i d a k b e r b e d a n y a t a dengan k a d a r a i r b e n i h dalam media
t a n p a a b s o r b e n ) .
Suhu r e n d & dan bahan p o r u s membantu penyerapan a i r
o l e h media, s e h i n g g a k a d a r a i r media d a r i k o n s e r v a s i b e r s u -
hu
2
2 0 ' ~ l e b i h t i n g g i d a r i p a d a k a d a r a i r media d a r i kon-s e r v a s i b e r s u h u
2
2 8 ' ~ . Media k o n s e r v a s i dalam vradah v e r -ban l e b i h lembab d i b a n d i n g k a n dengan media dalam wadah mo-
ri, Adapun k a d a r a i r b e n i h m e n g i k u t i kecenderungan yang
sama dengan k a d a r a i r media.
V i a b i l i t a s b e n i h cengkeh d i p e n g a r u h i o l e h t i n g k a t ke-
masakannya. V i a b i l i t a s b e n i h yang b a i k d i p e r o l e h d a r i be-
n i h gang berumur
13
dan15
PISA, t e t a p i u n t u k t u j u a n k o n s e r -v a s i b e n i h berumur
13
MSA memberikan h a s i l yang l e b i h b a i k .Pemakaian a b s o r o e n PeG 4000 maupun campuran g u l a dan
k o n s e r v a s i dan s e t e l a h k o n s e r v a s i k a r e n a t e k a n a n osmose
t i n g g i yang d i t i m b u l k a n n y a , namun kedua j e n i s a b s o r b e n t e r -
s e b u t t i d a l r mempengaruhi d s y a tumbuh b i b i t dan p e r a k a r a n
b i b i t .
K o n s e r v a s i b e n i h dalam wadah m o r i dengan media t a n p a
a b s o r b e n maupun b e r a b s o r b e n dan pada suhu
+
2 8 ' ~ maupun+ 2 0 ' ~ d a p a t mencegah perkecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i
-
sampai p e r i o d e k o n s e r v a s i 30 h a r i , demikian j u g a k o n s e r v a s i
dalam t e r b a n dengan media b e r a b s o r b e n pada kedua macam su-
hu. Dari c a r a - c a r a k o n s e r v a s i t e r s e b u t v i a b i l i t a s b e n i h
t e r b a i k d i p e r o l e h b i l a b e n i h d i k o n s e r v a s i dalam vradah mori
dengan media t a n p a a b s o r b e n pada suhu
;r
2 0 ' ~ a t a u dalamwadah mori maupun v e r b a n dengan media b e r a b s o r b e n PeG 4000
.,
L'g?
832
h>V S d . -,
'
/ /. ,
,,
J
.."
,
/ , I '2 \,UP I\.,
.A
j"1 '
i
PENGARUN T I N G K A T K E M
K O N D I S I RUANG KONSERVASI T E R H A D A P V1 & l H CENGKEH
(Eugenia ~aryophyliius (Spreng.) Bullock et Harrison)
SELAMA
P E R I O D E KONSERVASIoleh
ENIT
SETUAHARNEJ U R U S A N BUDIDAVPL P E R T A N I A N , F A K U L T A S P E R T A N I A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N BOGOR
ENY
SETYAHARNl (A19.1304) Pengaruh T i n g k a t KemasalranBenih, lledia dan K o n d i s i liuang Konservasi t e r h a d a p V i a b i -
l i t a s Benih Cengkeh (Eugenia c a r y o p h y l l u s (Spreng.) B u l l o c k
e t H a r r i s o n ) Selama P e r i o d e K o n s e r v a s i ( d i bawah bimbingan
-
SJAMSOE'OED SAWAD dan TAT1 BUDlaXTL)
.
Masalah utama dalam k o n s e r v a s i benih cengkeh dan benih
r e k a l s i t r a n pada umumnya a d a l a h t e r j a d i n y a perkecambahan
benih dalam l t o n s e r v a s i k a r e n a k o n d i s i yang lembab.
P e n e l i t i a n i n i mencoba kemungkinan penggunaan media
k e r i n g yang d i b i a r k a n berkeseimbangan dengan l i n g k u n g a n
lembab untuk k o n s e r v a s i benih cengkeh. Kadar a i r media d i -
harapkan berkeseimbangan dengan lingkungan lembab pada sua-
t u n i l a i yang t i d a k cultup lembab untuk perkecambahan benih,
t e t a p i cukup b a i k untuk mempertahankan v i a b i l i t a s benih
selama p e r i o d e k o n s e r v a s i . Bahan absorben P o l y e t h y l e n e
G l y c o l (PeG) 4000 dan campuran g u l a dan garam ditambahkan
pada media untuk menimbulkan t e k a n a n osmose yang d a p a t meng-
hambat perkecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i .
P e n e l i t i a n i n i t e r d i r i atas dua bagian percobaan. Per-
cobaan I mempelajari pengaruh t i n g k a t kemasakan b e n i h dan
s u h u . r u a n g k o n s e r v a s i t e r h a d a p k a d a r a i r keseimbahgan benih
dan media dengan l i n g k u n g a n k o n s e r v a s i yang lembab dan mem-
p e l a j a r i v i a b i l i t a s b e n i h selama p e r i o d e k o n s e r v a s i . Perco-
bahan wadah dan suhu r u a n g k o n s e r v a s i t e r h a d a p h a 1 yang
sama dengan percobaan I. Kedua percobaan menggunakan r a n -
cangan a c a k b l o k , d i l a k s a n a k a n d i L a b o r a t o r i u m Ilmu dan
T e k n o l o g i Benih IPB d i Leuwikopo, Bogor, s e j a k t a n g g a l
1 Oktober
1986
sampai t a n g g a l 28 P e b r u a r i 1 9 8 7 .Pada P e r c o b a a n I b e n i h cengkeh j e n i s Z a n z i b a r d a r i
t i n g k a t kemasakan
9,
11,13
dan15
MSA d i k o n s e r v a s i dalamwadah m o r i dengan media
7.5
g s e r b u k g e r g a j i k e r i n g yangdicampur dengan
0.75
g PeG 4000. K o n s e r v a s i d i l a k u k a ndalam k o n t a i u e r jenuh pada suhu Jp 2 8 ' ~ d m
+
2 0 ' ~ . P e r c o -baan
I1
menggunakan metode l c o n s e r v a s i yang sama denganP e r c o b a a n I. S e s u a i dengan t u j u a n percobaan, pada Perco-
baan I1 digunakan kombinasi p e r l a l r u a n j e n i s a b s o r b e n
(tc*-
p a a b s o r b e n ,
0.75
g PeG 4000 dan campuran 1 g g u l a + 0.05 gg a r a m ) , bahan wadah ( m o r i dan v e r b a n ) dan suhu r u a n g kon-
s e r v a s i (+ 2 8 ' ~ ddn
5
20°c). Pengamatan t e r h a d a p k a d a ra i r b e n i h d,m media, perlrecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i
dan v i a b i l i t a s b e n i h dilalzulran p a d a p e r i o d e k o n s e r v a s i 0 ,
15,
30
dan 45 h a r i .Kadar a i r b e n i h sebelum dan s e s u d a h p e r i o d e konservn-
s i b e r b e d a t e r g a n t u n g pada t i n g k a t kemasakannya. Icadar.
a i r b e n i h yang berumur
9
MSA n y a t a l e b i h t i n g g i d a r i p a d a1ra.dar a i r b e n i h d a r i t i n e i s a t kemasskan 11,
13
dan15
5MSA.Kadar a i r b e n i h d a r i k e t i g a t i n g k a t kemasakan t e r a k h i r i n i
t i d a k b e r b e d a n y a t a , t e t a p i cenderung menurun dengan n a k i n
meningkatnya umur benih. Perbedaan k a d a r a i r b e n i h p a d a
awal k o n s e r v a s i menyebablran p e r b e d a a n lcadar a i r b e n i h dan
Media k o n s e r v a s i yang h i g r o s l r o p i s menyerap a i r d a r i
b e n i h dan d a r i lingkungannya. Penyerapan a i r o l e h media
b e r a b s o r h e n campuran g u l a dan garam l e b i h c e p n t dnn l e b i h
banysak d a r i p a d a PeG LtOOO k a r e n a p a r t i k e l - p a r t i l r e l g u l a dan
garam dalam media l e b u h h n l u s , l e b i h banyak dan l e b i h h i -
g r o s k o p i s . I i a l i n i mengakibatkan k a d a r a i r media t a n p a
a b s o r b e n , dengan a b s o r b e n PeG 4000 dan dengan campuran gu-
l a dan garam p a d a p e r i o d e k o n s e r v a s i t e r t e n t u b e r t u r u t - t u -
r u t makin t i n g g i , sedangkan k a d a r a i r b e n i h makin r e n d a h
(meskipun k a d a r a i r b e n i h dalam media b e r a b s o r b e n PeG 4000
t i d a k b e r b e d a n y a t a dengan k a d a r a i r b e n i h dalam media
t a n p a a b s o r b e n ) .
Suhu r e n d & dan bahan p o r u s membantu penyerapan a i r
o l e h media, s e h i n g g a k a d a r a i r media d a r i k o n s e r v a s i b e r s u -
hu
2
2 0 ' ~ l e b i h t i n g g i d a r i p a d a k a d a r a i r media d a r i kon-s e r v a s i b e r s u h u
2
2 8 ' ~ . Media k o n s e r v a s i dalam vradah v e r -ban l e b i h lembab d i b a n d i n g k a n dengan media dalam wadah mo-
ri, Adapun k a d a r a i r b e n i h m e n g i k u t i kecenderungan yang
sama dengan k a d a r a i r media.
V i a b i l i t a s b e n i h cengkeh d i p e n g a r u h i o l e h t i n g k a t ke-
masakannya. V i a b i l i t a s b e n i h yang b a i k d i p e r o l e h d a r i be-
n i h gang berumur
13
dan15
PISA, t e t a p i u n t u k t u j u a n k o n s e r -v a s i b e n i h berumur
13
MSA memberikan h a s i l yang l e b i h b a i k .Pemakaian a b s o r o e n PeG 4000 maupun campuran g u l a dan
k o n s e r v a s i dan s e t e l a h k o n s e r v a s i k a r e n a t e k a n a n osmose
t i n g g i yang d i t i m b u l k a n n y a , namun kedua j e n i s a b s o r b e n t e r -
s e b u t t i d a l r mempengaruhi d s y a tumbuh b i b i t dan p e r a k a r a n
b i b i t .
K o n s e r v a s i b e n i h dalam wadah m o r i dengan media t a n p a
a b s o r b e n maupun b e r a b s o r b e n dan pada suhu
+
2 8 ' ~ maupun+ 2 0 ' ~ d a p a t mencegah perkecambahan b e n i h dalam k o n s e r v a s i
-
sampai p e r i o d e k o n s e r v a s i 30 h a r i , demikian j u g a k o n s e r v a s i
dalam t e r b a n dengan media b e r a b s o r b e n pada kedua macam su-
hu. Dari c a r a - c a r a k o n s e r v a s i t e r s e b u t v i a b i l i t a s b e n i h
t e r b a i k d i p e r o l e h b i l a b e n i h d i k o n s e r v a s i dalam vradah mori
dengan media t a n p a a b s o r b e n pada suhu
;r
2 0 ' ~ a t a u dalamwadah mori maupun v e r b a n dengan media b e r a b s o r b e n PeG 4000