D e ~ y a n k o i d isi sumberdnya at n ~ n ! nng tcEali rusah scpert i
saat
ini. pili han dnn krscmpatan unzzik mengalokasiknnl ~ n k
tncinalif,7ntknn stlm her-dnyn ulam scbagai ah11 nq:osiasi pi h i t k -piliak !ally herkepcn~inyan
sebenamyn
rner!iacli
srlngnr terllatoshnhhnn tidak
rillrngkin. Seiltralisnsi mcniarli dc.st.nt~.nlisnsi pengcli~lat~n sun~hertlaya alani ya11g d i a l f i l m st.c;ir4aszinpiz i n c i j n d i pt'i~y;il~ll;lr~ en;lrigan ti~erri heri j i i r i horisesi jtiga rncstin!.a sclnakin qtll il di,ial;~nhiu~. Karclia ~ n c r i n r i i h ~ i l ~ ti tiyl,nr 11t.lna11
tiat
i111 si11nhcrt2a) a itlam )any sccai-n ccpiil berdampak h i l r i ~ k twyil
i i y h t ~ t ~ g a t i . hall!:r akan
rncmbal~g~tnk i
tirr:in burtlk I1;1j:i siapa saiayang
st.ct;rrig men.iruli pcrriirnpiii.EI~tkurn nlnm ? m i g
SIICI;III
r l ~ e ~ n h a t i l s i pilihati-pilihan 11ia11~tsi;t. x r r n e s t i ~ i ~ i i hisa dii~tasi niclnlui kerjas:ui~a untuk r i ~ c n ~ h a s i l k n n pcmanfnatan s~rn~be~.dn!aalarn
suiidil ilzl11 seefi:iic.~af-
m u n ~ k i ~ t .
Narnzrr~ kci~!~:~taan~iya t idak demi kinii. Semai~gat clal ;in1 per.clel>atnn kchijaknn ~>c.l~gclnl;~ai~ sumbcrtIu!a
iiEn111 u n ~ i r k iiwl~c.:iri j:rlan ~ c r c t p a t . rtrhnik.
dall ~ c l - m l ~ ~ ~ g L i t ~ . z l r ~ h ~ h mcugarusi n~asaI;ll~.st.~~:u~riusa
C1Ipotong
OICII
bct81>ag;li k c r ~ t ilk t c r ~ ~ h o k - t c r r i h d batasan kewenarigan. Salah s;~tu hentrik hc~-t~gial~ s i ~ u a ~ i ?any dctniki an adatah tid;ik hcrkcmhnngn!rai
novnsi ~ ~ c n ~ i l i i r a n z~ntuli n ~ c ~ n c c a l i knn ~ ~ i a s a l a l i y a n g schennl-r1j.a. ,\:~.nll?~orl~ ke\venangan i tul;~li >.ang aklrira!,:~ dianggapsehagai
rnasalah pokoknya.
Sarnpni-sampai pasal yang tliringga!~ paling pcntitig dnri sun tu pet-allltail :jdalah r-ner~y!cn;~i kcnuna~ignra sin pad;u~
ilala~~t
hal apn. 13;~gairnai~a schenill-ti!n
nkar inasal a11I-rnnls
di
pecaFlh;in nlr/lcrl~t idah dipc.l.\~incangbi~~i xcc;il-a s ~ i n g g v l i - s u u g g ~ ~ t i . .
Ki1rc11a II~~S~I~:I~I J iirig scher~;ir~i)~ii tiilah per11;111 ~ l i p c c i ~ l ~ h i i ~ ~ , t i i i ~ h a p c r s o ~ ~ l i ~ ~ ~ w ~ ~ : i r i t i;~k;i
tcrindi. Rcluni purrlali. s L ' j i ~ i l l i t i i . institusi' !,ill12 s a ~ y a t ,~icner~hdi;lr~ e f ~ l i t i v i ~ i t > ~ ? ~ ~ i ~ c ' l o l ; ~ ; ~ i ~ s i i n ~ h e r r l a it alnni dionggap
scbagai
suutu ri~nsnl rth. Sisi pclap pengelolaall stuna2~crcl:1! aal:lm s u n g i u h sangat ~~ICAII t>;lh;i!
nh:rlh
bag; days cluk ~ 1 8 1 ~ ncgnln k e p ~ t l a i ~ i n scp~~1.t iIticloiicsin. rl;tri
a h ; ~ n
scnaritiiisa tiicllariggunp hchal~ s c n l a k i ~ ibertrt
seperti
kch ~1rang.an ail- hfl+\ih. pcricc.lnnlitlr:rrl l i ~ ~ g l \ ~ ~ r ~ g a r i . haqiir. Ioi~gsor.serta
r n ~ . r i ~ t r + ~ t r i r i ~ a p r . o d ~ ~ h t i \ iti~s hirsilDit
injau dari w i i j ~ l d n! a sc'c31';1 fisi k. sumhercia! a ala11-i dapat h c r ~ ~ p a m i a h .air.
uclnrr~. in tricrrdd:~n
cricrgi. scrra sclur-uli i c t i i ~ t utnh~thnii dan hinntang. rcrrtiasuk yang hcrbentuli
111 ~ h l n - c ) ~ + g a ~ i i s ~ i ~ c . /Lp;ati 1;1 d ilk:~itL;lli ~ C I I ~ : : I I P ~IC'I~~~IIII~~I~I'I~da~r
boilscr\asi stlrnhcrdn~ :I ;ilafrihngi kcscialitcrnnt~ n~nh>,nrnkat.
scrta
~ l a l a n i pclr~hsana:ul~iyahcrpcgang pada
r i y prinsip-
---
-'
1 3 ~ 1 t ~ i 1 i ,li%L11\1 [~III:III h ~ C T I I : I I ~ ~ L t ~ t ~ x r p [lit11 ~!~!~\ICIIICIII~<~ l ~ i ~ ~ r c g i o ~ ~ o!eIi N ' A l+l I I- hl .I-!. 2 I A p r [ l '(I00 AiIiikann.
-
l'c11yi1;ir di l:aLtlha\ lirlii~ti~i~ii~~ 11'13 d i ~ t ~ I'roqri1111 P i t > ~ f i ~ i l ! , i i i n ~ i ! 1'13 ilntl ( J 1.--\
'
I f i q i ! I I I dC~iihluy;;n 4 r l r 1 n h ; 1 . W;~IIIIT di111t1 n x k d ~ ini diy~n;'Lifl " i h h I h ~ v . T*;IFL-II.I I\I 11.111 ~ c I c I T ~ I ~ ~ I ~ ; I : ~ I I l 3 1 t 1 ~ i 1 t f i . 1 C~~I~L-~.LII!S cEi~t.flha~l ~ L ~ ~ > : I : ~ ~ I ~ ~jrpnntcnsi. I~i\titusi Icbilr Izlnh t1;ll.lorpa~~i\;i\i. 111htituq1 ~l~t~nc:~hup ntllr;rtl ~ii;~iri. h:lli. ! nuy n-trlnl~;~ia>i pi lilian-pililian. Di tlslam H ~ ~ I ~ I ~ I \ I ~II;~,I
I'~v.fcrrrrlt, htlhullg;~n antar LcllnmprlL peloku hc tkcnnnri dcrigan stinibe~.da> a alnm. tlan hutsungan set ial) kelotnpok peln ku
dengan
st~mhcl-dn!tt alnrn. 1 luhur~gnn-hubt~rigari terschursehenarny
merupukr-111 si fat pcngrrnsalrti ~nn~-rusi,r serta peman thnfnn stllnherda! a nlnrn.yang
dicakupdaIanr peuper.tian
agraria.
Ile~lgan dcmi k i a i ~ . pcngertianagrnria
ridak tel.l?atas p x l a fi~peh fisik tnnah darl surnbcrdayn a1;mlainnla.
meloinkanterrnasuk
di
da!amn\.ra aspek-aspck penguasaabl nlnnil:;in clan pcma~lfantall surnl~er~laya nlam tcrhehut. Dalani hnlhi
scinlnn iknyan pcrnikilnnW k i t l i
(2001 ) I .Ktvlfrrr. huhunym jang ter-jridi
secnra
alanli ailtar \ill,i~cl sutnbcl-day ntam nlcml,un!r~i manfaat untuh ~~~t.rne!ihara intcgri tax rlins?nrakai.
linhirntdan
ckosisrenihiol~yfs.
wrrn
r ~ i ; l n f ~ i i ~ utitltk rnc~iunjn~ig pi.oscs cLoloi!is Jang pcnt
ing
scport i ptmhcntukmi /at I~iim. nl-11s darl pmytlnpanI
inlhatl. migrasi satlva.serapan clan
atiran
air.dl!.
H
ilbungan-huh~mgnll initel-iadi
di
dalain w i In!ah-ti i I:l!.ati ! nng sccar;r alarni r~.r.henf~~k. s c p r t i \j~ila!ralidac.1-ah
alin!ri sui~yai, wiIaya11 11nhi tat saturn. wil;~! ah pesjsi r clan pulau kccil. \~.ila! ah ckosislc~n Inhmlbnsah.
ekosistcrn !allan ket-ii~g dnn savilrla, dl I.y
slag nii~si~~p-masing n i c r ~ ~ p u n yai ko11~li';i d ; i ~ hiiraktcrisri k tcwcncliri ( Kartoclihardio. 7000).Dnlarn
pcngelolaaa
su~nhtllduya alam, p~.~iyztnhuan merigenai kezcriiaitan dnn ketcrg;lnt~~i~g;m nlltnr wi~.jud sltmhet-daya alnm di dalnm wiI:~yah-~\rila>~nh terschzrt snrig;it pcnting. tct-lttarna uat~lli n~crr-fporo!cIi in forriiasiscbcrnpa
hcsal- doya d u k u n g ~~~~~~~~~day nlarn. w - t aila:
ah-\\ ilny:111 maria tangperlu
clitetapkar~ sehngai wilaynh dcngnn tz!iuati utatna 11utuk konscrv;~si maupllli 17roduhsi. Mcngingar dalirt11 pengclolna~~ st~ml~crdn> a :alarn rncnierluka~l hinyn dan sekal igus manfant.
makr-1 Iiuhungnn antnr kelompokpelaku
scbsi:il yang :intar3 lain ditcntllknn i ~ l r l ~ hak-11nkriq.a rerhadap suniberda~ n alani. akan merienti~kuri "siapa niendapat apn". Ole11 karc11n itu, apnbiln prinsip-pi.insip kcscjah!errtal~,keaclilan.
dnri bcrkelnr~.iutan diternpknri. pcmharuan hrtk-hnk tcrtintlap s~~nihrl.rdn~a alall~ tnc.i!i:iil i s! n l - n ~utarnrj di~lnna pcn~hari~fin pelyelolaan sunitvc.l-dn!'n aliint.
Scialarl drngzan pcl:tks;uia;iri pcinhnrt~ai~ Ilnk-hcik trl-tiad;tp stlmhcrdnya al;lrn. Lc~crhar,isilri d a l a dukung s~111121crda!'a alnrn 11nn1.s dipert inzbal~gha~i. (31~21 karclia itu ilulaln pengilLtlrsn- i ~ l a i ~ g sistc111 pcngclolnal~ s ~ ~ ~ n b c r d a y n ~Ii1111. tidill\ terhntas pnda retlistri husi h:~k { l 7 1 1 r 7 r i l t ~ oJ
1-i,yht.v). riwlai rik:tr~ jug3 t1:u.u~ rliikuli olcll pcrlyartimrl rti;icarll hah >,any
dtllxr~
dirlail i hi ole-11i l r i i \ d u dan olr.11 p ~ l h l i h. I l i w l n~ a. hnh spa ynny
d a p ; ~ ~
dipcrolch
oleti pemilih l;~lian d;111 Ilak alw lmiurg tutap dil~c.g;ln~ olch otol.itn5 !fang 111ti1.;1ki li ~ C P C I I ~ inga[i 1111111111. kl isalli~~a. petnlii -pcl;r~ri mcr11 pltn) :ti I:~lln!i di R ilayal~ t i i ~ l ~ t s~lngni dcr~garl Irondisi tarlith ynril!n ~ i r i n g Iletidakl~ya n ~ e i i a n a ~ ~ i tallaman kcras.
sel;iin
tnns~nan scr~lusi~n. yang r n c ~ n p r ~ r i ~ n i fitrigsi konscrvnsi lallai~, agar petani-petnniFang
r n o ~ ~ ~ p i ~ n ~ n i [allandi hilir terhindar
dnri tcqindinya hanjir arau kckeringan.Vnlani kaitnn i t i i qiqten~ inscrttif' j u g
pcrlu
diseiiinknn bngi p c m i cfi I ~ u l u . Olcll karena i l k 1 I>ut~urag;u~ :rlltar hc.Jo11ipoh
ri~iisynrakaz, iilfiastruk~~~l- ekonomi. sertn n~ckanisrnc peBaksilnaa~ilcbill h i sepcrti k c h ~ ~ t uhan tntlil~perrah;u~kan kehidupan sat\\ ;I laii&a.
kcnncki~~agaiiint I~nyati. r L o s i q t u n ~ p i ~ l : ~ u kecil. cll I, diperl~rkan i\:ldah ke~jnsillna aitp Irsl~ih ltias c a k ~ t p a ~ i t l ~
a,
171isalr1>n delam I\ ila?.ah hiorcgit~~i'.I ll~t>ungan indii i c t i ~ illnu tiins!.arnl\n~ dVligan i r i ~ l i ~ idu 21li111 ~nasyarakat lairin! a !lung
berkvnaarz
denpin s u n ~ h r ~ * i l n ~ ~ a alatt~ lalcrupakail IiasiI cvotusi sosial-huda!,a !ring lama. Dalnln liubun~an ini. r*c;llitns mcnutij~~kkan bnh\\n di I inghunganhudaya
I
tidoncsia ~cr-dapat t i p golonganhesar
bentuk hak kepeniilikan, yai tu:l ~ k
111jl1k.
l ~ a k ndnt.hak
pcznanfiiiitii~l danltak
k e l i ~ l a , fin\\asntl si~rnberdata nlan~.baik
didala~n
kawasan hnk~nilik.
Ilak acln~. liak pcrnanfhntnn rnaupzlnI~ak kclola
dapat
heradc? pada kawasan sunzhcrdn>n d a m yw19 ~nempul~yai ii~riysi pokok cch;lgai kn\vrtsan prodr~ksi Sbudidayamaupun
kauasaill
indung. Ilcrignn c l c ~ i i ~ kian ~)cngololnan sun1 bcl.J+ a nlam t ~ a r i ~ s ditcr~ipkan pada sclurtiliLa!+
asan.haik
inctlurur kcperili
ti
knnti! a nrauputl meiiurut flingsin) a. Slengan ndanya kclcgasan hak kupcmilika~~. make 5cl:lin hnk. keccqjih:ln rlan !alrggult~ ja14ah ~nct!iadijtfas.
jilR;s
n ~ c r i i h ~ ~ h ; l pclunny agar pc.nyllt.u?;an dan pei~~t.lulaan sumbcrcln!.n alatln dnpat dilnksiln;that~ <t.c;~r;~ Ichi ti u t t ~ h Al~nRila pctlgul-usan d a ~ i p s ~ i ~ e l n l a n i ~ suln hul-daya nEatnhnn!
a n~c.nyangl\~~l kepeznili kan tertoinr. ri~nkn kepcn~il ilia11 luiirnyn dapat tcmhaikan.Kini cEari herh:~g;li rcfercnsi dapitt d isilnpulka~~ h a l i \ v i ~ prnernpnn li;~k s~~carti I t p a t
(,qe//iulq j ~ r ' o l ? ~ ~ ' ~ ' I . < ~ J I / . \ t-i,qhr) r-neri~paknn hvnci s~~ksus clari pcngclolnan sumhetbcla?u alnm.
Ketepatan
hak an_c, din~nhsucl jugn mcnoaklrp kest.lar;rsarr antara linkdan
kcwenanpin Icinl~ag;l lokill sert;l llnh d:tnktlwcnatipn
pc~l~erintnh.Uisarnping itu.
undang-undany dsnpr'mtul-ari Ininri>;i II;I~LI.; rlirpat diliths;~l~ahai~ rlcl~gan
bin!'a
t~.atisaksi sumurah n~t~ngkin.,\pahi
[a
tidak dcniihinn niakn mas! nrakrrtakan
rilcnetapkar~ kcputusnn-Iccputl1si1t1 ynngrliamhil d
i
I
t ~ a r I i u k l ~ ~ n yarrgberlaku.
clntl akan ~ ~ l t m b u i ~ t kc.Esi.jnLan pcn~cIoln;~n s ~ ~ ~ i i h c r d n > at ~ l n m
sangat sulit bahkall, t i r l i ~ k r t i u ~ ~ g k i n diiillanLan.R e n t u k h;lk itu seniliri lidah dnpal cEiacntt~kat~ bcgit~t s:i,jn.
karma
dal;~rn
srtinp
uila!al? r~icmpu!iyai koniplcksi~ns ~ci~diri-scnrlit-i sehi~aygn rncn~hiiat llak yangtepar
mcr!inrii ilnih K o n ~ p l c h > i t n ~chusisltt.~~
nlaupltri sistc~n sosinl serta kercrkai tan dankc
t c r g a n t ~ ~ n p ~ n
illlti~r.jc.riis su~~ibcr.cla!a silngat pmting tlril~th cIipenirrrhari~!har~, Kuali tas SUIII hrrd;~? a alani rEi
suatu
tcmpat
mungLi11 sangnl terg;t~itu~ig o1cI1 kellii;lhati c i a ~ ~ pcnia~ifantnn surnhcr-dx~a ~ l itempat
lazn. Irliurnli-ith~~l-u~i nic~igcnai kmdisi kc;~nuha~.:~~~a~ii;~ti hn>,nti. I\nroktt.~.istil\ itliiq tarinti. inaupun Londisi ihlim r n u t ~ g k i l ~ lian!~a t.ingkasatl komplclisitns ckosistern. I liih ~wniiln'thatan sui;lzhcrdn!,n nlanl >,ang? tcluh ~litcgakkausecara
lo
kal dapnr tnel-upahnn ~+inghns;i~~ hoinptehsi tax sistcnl sosinl.Tehrlnal~
pirsar. pcl.kenihal~gnn tcknologi. kchi,jakn~iscktir~ tl;m ptlt.l\cri~ ba11gi111 c l c m r ~ g r ~ l i tnungkii~ Iian!ln ~ i c r i ~ l g k r l s
honrlisi
mnb ro niisionalFang
hcrpcngarrtf~ ~erllndnp pengeloIaan su~nb~nln!fa alnm. Seluruli ;~spclk di atns Perpc~~garulaterhadirp kcrrpatan
he~nuh
l ~ a kdalarn
pen yelolaan
surnbzrdaya
nlarn.- - - . -. - -
U'il;l?,nh yeogmfis ? altr! nlcrnilihi Lesai~i.t;rn ciri iklim, tannh. flora,
rlri~r~a
ssli dnn poln in!e.laL\i Irliuirlsr;l tlen"can nl;wi~ y a y ti~cn~yamhsrban inttpritirt sictell1 nlnr~i dan linrkunyari ~ C I ta Aozidisi kcs:ltl;~l.arl u n t ~ r L Iridup di u~ilnyati rcrwhut. R i o ~ . c ~ r o n rnc~nadt~knn c.kn\istt'i~~ darat. pcsi\ir dnri Iaut. Zernias~~h cl\osi.ilem ~ k l I i t l ~ LCY.~ 1 , d C l l y l i fill.^^! ll~+:?A;tl 11:1r1 k!711il3\ il;ll)ll\ il ihlalll kollteks ril$lly." D~I~;IIII Iial ini. / ~ r . ( ~ l s , r / j rrglrf,, !an;! di!i~ahc(~d Il~~kcrltl
[iil~vi$
I ~ a h !anp Ihcrsiainbc.r d : l ~ i IIcGJIcI~~II~- ~~trt~rik~tlyi~ti I:IIIF b~rI~Ll8 ~!;I[I II(I~LIIII pt~>it~t. reml?i j t ~ y i ~ liiik !clfiy d~!~~apha!i !?CV>JI~I;~ ilal;~~!~ ~ I I ~ I ~ I I,4loknsi hek clan kc.\\ c.nanl:an dnIn111 p c ~ i g c l r ~ l a n n sz~rii herclnyn
alnm
t~ienentuhan titi uarlsinpa qa1ig
aknn
ilipcrtiriibn~~gkan. pi l ihnn rnanajcrilcli sepcrti apa yanp aka11 digun>tknn.naktu
d311 larrln pcngclol:r,~ri dilnk~tkan,penggunann tcknologi.
scrta
turn la11 rllodnt ?.all;!~ligun'nkan
delntn
pelii;~nfa;itan sumhcrd:i> a alnm tcl-scbrrt . D t ' i ~ y i ~ delni Li:l~i rii:~i~aic~ilei~ pengclolaan s~irnhcr-dn>a alaln nietlur~t~tkan keptltztsansiapa
yang diitntut~gl;ul~. \\.aC;tu. nl!iuanserta
hcntuk i l~tclnksi antar pjhak Fangdikehendaki.
[lunganknra
lair^.
lieputusan niengcnai lnotiaic~~lcri ~.rengclolnan s~~mtlcrilaya alam adabali rr~crliutuskau siapn>
nil2 ilkailn~endapat
t ~ a k
atas pe1agii~lsaan darl p c t i ~ n n f i ~ a t a ~ ~ sutiibet-daya alam tcrsehi~t;kcputusan
n l e n y n a i mnna.iemc11 penyelolaanstin11~crd;zya
alatnadzalah
cerrnin ~notirnsi
apn!.an$
digunaknn clula[n pengtlolaan
sumberdaya
alam sci illan denganlujuan
pcl~st;tt.ia~i ilali ksadilansosial
! ' f i l ~ gingi
R dicap:ri.I Jak scbcnnrn ya rr.1-diri da1.i hak-liak (h~r~7clic~ u/'righrr) 1 nng dapat dj klasifiknsikan dengan herhngai cara ter.p:int ung l i p e
kepu t ~ ~ s a n
~nallajerncn pei~gelolnan sum bcrda\.n alnmyang
discrtakari. kcingir~rin clari piha
k
y2111galian
dii~nrttngkan.scrta
in~plikasi-iiilpliliasj !,any dircl.in13 oleh nilni-nil;~i kuItl11-:11 ~ B I I ~ S C J ; ~ ~ I ~ hurlanys~tng dalam rriasynrabnt. Scjuinlal~hent~rk
hak
dnpat dilitasitikasiliari rnis;lltlya dalain bcntuk11nL
~ ~ n t u k niasi~h. hak ~~nzllhr
mrmnnfnnthnli. l ~ n k olltuh i~icrriul~tshnn i~ienpvnai p c ~ ~ g g ~ i n a e n ~ ~ ~ [ n h r n l s y i t . link n n t u l t i ilakr~~ell!tertnkan pihak tertcntu. hak tln~irh ti ~ c i ~ g u
hall
lirnysi sttmbcrcla,ta
alarn.
Sr.i it^^ lnli I ~ o htersehut dala~n
dikeloriipok knn clengiii~ I~erbagai cara. Indiviciu, kclornpok atnu organi sasii ~ i t i n y h i n hiso ~ i l ~ n d n p ; r l hr~k-l~nb tcr.;t.l~~~t xec;wa kcsclurulian
schagai
f r t r r ~ ~ f l r )ol
r.igl!t.~. dnilclilia~akatl schngni p c ~ i ~ i l i
h.
Scl11ctgc.r
dirt1 O s ~ r o ~ ~ i ( 1003)rncl~gcr~lukakan
tlullua J;lla~li ~ ~ c l z ~ l \ s a r r ~ ; l t ~ t i ~ a . hnR-hak
dap:~l
di,inhal.kan mc~iiacli b u r ~ t ~ t k LIL'I'P.\.I:i1a~1
1 1~ I ~ ~ C I ~ ~ I ~ I Y I J .
alrr)lirgrnrvnI. cj.rc;'~,.zitrt~ d;lri crlicv~crtior?.
!,RIIE ~ ~ W L I C ! ian dap;~t d f l ~ c d a k a ~ 112k-Flak
!an?sehnrus~z!~n dipunyai ol ell enqyat kcloirrpok n~ul;!l;~t.akal Fang ~nc~npunyai strata h;lk
peinilikan dari qang pnliny ainggi snnzpai l a n g paling rcndnli ynitu o\i9t?er. ~ I + O / I I ' ~ ~ ~ I U I - .
1 - l l l i r 1 t ~ i f 7 1 . dan sirrr4)ri:r)rl rtscJt.. seperti d
isa
i
i kan daltr m T'ilhel 1.
' I
ahtlI .
l lali-llah !ring 'l'trriknt 13~1-dnsa1-h;rn Ib(osisi Krrlora~p~k 34;llns~alakarI PENGGUNA
Strafa Yak
(Owner) (Claimant) (Auiorized
- -. . - - -- User) -. -. -
Memasuki dan memanfaatkan
(Accrss clnd Wit hdrclwtll) X
---
k r c n r u k a n bcncvk pengdolaa n
Mcnentukan kcrkur-scr~~anlrne-
- . " - -
- -- Cun~hcr Sclila!tr.r - $an Clqrron~ ( 1092)
I ) , I>;~li~m linl h;~~i;i.;:iri lindr~rig n u t / i ( ~ , ~ , ~ t m l r u dan r / l s ~ . r ) ~ t / i o r r dipc'yari: oleh o!uri~;l\ tcrtrnlu >,rriy
wrthrlr,rii,trl arialati hnh ~ r ~ i r r ~ h ~riem;tnt'aathnlr pmduh dart ~uinhcrtl;~!a a n ? tclnh dirt.rr[i~h;~n. I f i r r r r i . y c ~ n r ~ , ~ i f arlalah hah i~i~tith ~ i i c ~ ~ y ; i t i ~ r j ~ c ~ i i i l ~ ~ f j a t a ~ ~ d;tr mtngubnh bcntuh cuiiibc.rda?a mcnisdi l)rorlr~h tcrfenllr
Sclnin pengcllornpokk~~n tcr.schut di atas. hak
atas
st~illt~crrlaya alalil j ~ i g a cinpat diIihnr dnri pencrapannya. Misaln!.a atas s~lrnberday:~ tanah di ni.cn ter'tontl~ dnpat ~ ~ ~ c l i l , ~ r t iscl
u r ~ ~ l ibarany
Fang dihasil kandari
dalarn ranah !iinltp~rndi
atas permukaan [anall. N~IIIIIIEI dnparpula
clitct;+pkan hcrlah i ~ n j a linll tcrstha~t hi~ti? a ~ i n r u k s u n ~ l ~ t . r r i a ~ a di atns ptsrn~uk;~an tanall. Coritoli Iiiin dalani pcngh lasi iiknsian Ilah ailalali rlcngnn n~cndistribusi karihak
kq7nila akror!,nlig hcrtlcdn
di
dolot11 ~.rci~yclolaar~ .sii~iiherd;~>a
:it;un ? iingsatrra.
Misalll!a.
ind i ~ ~ i d u atau kclo~npok turhtcntu dapat ~nnsuk dnlt~liiarea
stlrnhcrd:l! a tcivtc.nt u ( rnisnlriy:~ kanasari 13~11;1ii l711riz) dan i n c ~ ~ y n i n b i l binarntlg buruail. raamlrn pctiic~~intnhmenetapkan j
u ~ n l a l ~ tnaLsii1111rii hinntong yang bolcb di bi11.u. !)cini kian p111;t. dalaril kaslis I-lak I'ct~glisahaan I Ititan. di~l~;lni\ penlcgang hnk lii~nya dnpc?! memanlkntkan kayun!,n sqja. sednrlgkan jenis I i ~ ~ s i l huta1.r Ininn!,n.tEdak
dipcrholelikan.F-lak-hak
utas surnhct.d;~yn
alani rersebut nicn~ililii liga tipc. ~ a i t u :1.
I-Iak
dollkt~vaji
bnri yairg dikennkari bagi scmun pihnk:2.
Hzlk
dan kewaii ban> a n y
dikenakatl hagipernilik
sumherdoya:
3.
Moditikasi
kcdlsa l ~ a k rlintns. dalnrn !,a!:a. Pen1 hntnsan penggiirliian lahan hagi pcriii
l i
kn!,n.34isaln!
a ditetapk;~ri Ilcrdnsark;~nI
Indang-urtd:~rig 'I at:t 1<\1ari?:h.
I'ci~gat~~rnn I:lngsung terlincIi11) pt'tlggur1a;ul sun1 hcrdiiya oleh
sen1 lla pillak:c. Pcrignturaia pcngyinaati ~chnologi yatiy dipal\ai clalarn pcn~clolnar~ 511111 t>c.i.dn! n al;~tn.
. .. --
Fungsi Surnberdoyo ~lo;'
Strata Flak K-AWASAN BUDIDAYA KAWASAN LINDUNG-
P E M ~ K - -- YG TZRIUAT -- Mernasuki dan rnemanlaatkan
(Access and Withdrawal) X
Mcnentu kan benru k pcngclolaan
(Manugemen l)
I----
D a p a ~ mernperjuaf-bclikan hak- hak di atas (Alienation)
L
PUBLIC POLICY.- - - - - - - --- --
Sumbrl.: Motli t i h i rl;ir~ C;clilacz~. L ~ ; I I O.;lroln ( I 0'42)
ngcluarkan pihak lain (Exclusion) . - .
I-Ink d n ~ i kciraji ban
. .
atas sulnt~erila!n
nlniir. den9;ln dent iLi:~ri. zirlnk h a n ~ n dipi~ii> ui olcl~ ~~cinilikri!,;~. tctapl 1 u 9 1 c . l i p ~ ~ n > a i oluh pihak-pilrnk ? ail? nieriipun> ni kept.nting;i~~ tcrlindap I s~~~nhcl-dn! n ;ilntu ( . \ t ~ ~ k c ~ h o l r ~ ~ ~ t : \ ) . fanpa c?dnn!,a 11ak d;tti ~ U M:iii
hill1Iwyi
J I L Jaka11 nacnj i ~ l i ~ L a r i kcd~rrluh:tri hl~kutii 1xyi
. ~ ~ ~ r k ~ ~ l r o l ~ k . r . . \ .
jik:! ndn ~~r*li~nggasim dalnrn pei~gclolaa~~ stlrnbc~.d;~> a alatn ole11 pcniili kt~! a. padalial dlltullak 1lr2ati
I' pcngclolau~~sumbcrdaya atam dnpnt mengenni s e l u r i ~ l ~ ~nnsynmkat.
X
St~tkrltdilr~r.~ i tu sc.ild iri turdi ri
dari
ind
l\.idu ( j w i ~ - ~ ~ i ~ 1. kelumpok (p.ilaotr) L ' ~ / / V C ' ~ ~ Z ' C ~ ) .~ i i ; i i i p ~ ~ n ~ ' c ~ n c l - i n l i ~ l ~ ( l l l l h / i i . .\frrtr.). Kctiga pillak ini hcrbcdn tli~lam n i c ~ ~ c t a p k : ~ ~ ~
t ~ ~ i u u n .
sclicarl:r rilailpuri t i ~ ~ d a l \ : ~ ~ i
>
i111g dilah~ihan. Pcnpariihilan kcput 11s;lnyang
rlil;thuk:~r~ olch ilidividu nkan s:ii~gat tcl-garlt ring dari hcrituk hnk c;cran hi8J.adan
mail tbnt yailg akan diperolehnya, t tidil idu co~idel-t~ng nkan mcriyambil tir~drrkan yi~rig paliris-
--
-PUBLIC POLICY ' 1 - -.
X X
mctiguntu~ipka~inyi~. Tinclaka1.r k e l u i ~ ~ p o k mcnjarli bagian dati sangat ditcntukan ulell a d a n y fcrinniena aksi
bersama.
~rieskipun setsara agrcpt.tin~lakan
kclor~ipok sangnt di tcntu knnnFeli
hak
dnn manfaat seria h i a y Fnng diliadnpi. Pemerit~tah ndill:~hstakeholder
a l l y paling pc~itjng karma, dengall kukuasaiinttyz-1. dapat 111cn~~1ha1ilink
dan rncncntukan t~esnlxndan
distribusi hiny;l dnn n~nnl':iat yanp dihadapi oleh Lcdua pihak Eainnya. lli s;~~npirlg itu. pemcrintnh binsnnya jvgn seknligi~s
scbasai pcaytasa.
dalarn t ingharan rcrtcrllu heh,saj pemilik. s ~ ~ i i i l ~ c r d a !a
;~lnni. disalnping juga schagai pihnk !angn~e~vakili
hcpent iny:in- kopcnlisign~~ publih .
klct~jildi pci.111usala11a11 tesscneli~.i ketik:~ pc*tnili
k
s ~ I ~ I I ~ ~ I - ~ ~ ! ' ; I i i ~ i J arigsca~estinya schniyi subl,cL I i ~ t k u t i ~ tlnlam pcng:~rur-ari surnbeldayn
nlani
j t r y sr4mg;ri piliak yang mcnpattlr ttlllt;lng pencc3olnmi sun~l?erda~'a alaln tcrsehut.Dala~n pengelolnrln
sunlbcrdaya
alam. oftkt ivitaspencrapan
aturan main
!,an9 ditctapknn j l ~ p a sangal tergnntuny r!lariketersed
ianninfijrmasi
dnn rcgristasi ( r n i s a l ~ ~ y aherupa
kadal-ter.caratan
pcnguns:ian tanah. data ynrlg dirniIiki nlch pcmerintah clan pemerintah dacrnls.ba hkau crlcll
ingaran a n y
clliiliIiki
oEoliorang-orang
rcrrotltu)!zing
akum!dnn
~nundapntlegitirnnsi
iiiax! arithat. F;t.l~cr;ldn;~i~ i tiftwmasi dan regristasi lcrscbut btthan h a n y memasti kali siapa mcinili
ki
obyek
apa.
mclairlkari jllgascbagni
instrumci~ unt ilk n~errcgnkkan hnk-hnk utas sun~herdaja alam scrta i1111ukn-rer~~ccahkart
nlasalah-~~iasnlxh kclnflik
I n k
>any t i ~ z l ~ ~ g k i ntcrjad
i. Sccarn ilmtemrlapat
dikatak~111 hahit n hcbcrzidn;~~infba~nnsi >.ang
legit inwtt: aka11 menul-mknn hinya tlsnsaksi atashak-l~ok
pcnyuasuilil cl:11i~>cmmnthat:~r~ su~nhc.~.da!,:i alnnr.
I-Ienga~~ te~:iadia>a pcsuhalia~l piu~clangan tcrt~adnp li~ngsi sumhcrdnya otant, sunl:~kili
banyak dnn tinggin! :t kcpenrir~gan atas t'rliaI:<i cr~rnhcrrlrr!~:~ alani. scrta ban! ah puEa ter-iadi
pcmant'nntiu~ s u m h c l - d i ~ ~ a ;ilani del;lgan tui uan-t i!i uan ring t iclnk sinkl-011 sat11 5;1111;1 I l l i i ~ . ak;~ti tcriis mt'nerus 111~1nhe1-i t;~~ita~lg;iil bagi peruhnliet~ hal;
atns
sumhc.i.dan :lF;~nr.Ncgosinsi
clan perdcl~ntaii 11ak alas surnber.da)n al:~rti dnpar teriatli ~ ~ ~ e l a l ~ l i proses-prosespoli
tik.
kcp~rtusnnkolckr
if.
F ~ ; ~ L I ~ L ~ I F ~~ielzrl tli ptngndilrin. T'ekanan politik
nkan terhus-rilttlcr t13 ~ilengubal~ li;lk-t~aL atas S L ~ I I I ~ C I ~ ~ ~ ~ ~ I i~larn. Pcrdchatan dm]
kor~lli
kaki
hat ckstcrnnli tas pcngolot;~an ~umhercla> :Ia l a ~ n
aknn nrenur~intlg ter,jadinka pt3rilbalian-peruhahan
~tcrsehut.Kirli.
peruhal~al~-pr.r~~hahan tersehulhallyak
y a y
sudsh
ditutnpl~ng kcdalam
pel-aturnn-pcrt~~ida~~gan nng disusu~i. schingpa tt.li1l.1 d itetapkan bagnimana matiajet~ien pcngelo!aat~ sclmherdt~qa nlnin tertcntu. bagain1;lnn tek~lulogi digi~nahnn. hagilin~nna pi hzlk-pihak ynng huknn petnilik cliliharkundalam pengamhilan
kcput
ilmn.dil~i~mpkauemua ill]
it~~pa!
1ncininin1ttulhat-i Loiaflik
pc~~~;lnfnatnn sutnhcrdn!a
nlain.Dcngat~ adanya harakrcristih ynng mclckns pada sunlherdaya alam
di
atas. jwngalolaan
kalvas;ili produksi:'ht~dida\a.
tialaupun mot
ivasi dnti ~i!iuari utarnnnya aclalah ~ l n t ~ t h rncinpclnlrli rnnnfant c.kono~ni clan linansinl scc:u-a l a n g s u ~ ~ g dari adanya pcmnn tliirtans11111hcr d a ~ a alilm. iirEaklali akae 3~t>i1h secnra e k o ~ i o n ~ i npahila keleszarinn. firnysi pobnk.
dan
ekosistemnya harus dijan~iil secara utuh. Halterschut
tcrlehihIngi
apahiln li~rigsi sosial iuga t-neniacli IRlIggLII~g J:~\.rah lernbagaekont~mi
j atlg tu.il~an kltanianya unritk~nen~pcrcalch
latm. San~rlia. ak;li~ hcl-hcdn I ~ i ~ l n ) ;I apttbila !ally diirsnhiaknn i tu 1rrb;itas pnda konaodit i - koinodi t i turtentu yatlg sutlali tel-sedia pnsar sestn teknuli~yi peznan t'aetnnriya. Otcll
karer~a
i t i t . peril[ clitegisknn inti perhtdaati antara pengclulans~ knwnsnn sunrbt.r.da! :I nlarli dc11pon
usaha ,pemmi~aat;~n sumhcrda!,a alnm. sehinggn dapat diidentifikasi Ie~nbay;~ !ung scsr~ni
iuituk ~ilasiilg-mrrsinl~ tugas rc~.sehiit.
Ilipnndang dari sud 111 t i ! f i ~ ; ~ ~ i r ~ ~ z . pcngc!oln:~r~ baiva.rz,s;tn r11m
t~crd;~!
n alarn jauh I e b i l ~ Ittits daripndia ~ltsnl~n ~CIIF;III~'~;~!;III S L I R ~ I ~ C K ~ ~ !a
a l a n ~ .
S c ~ i K i u r ~ i ~ u n dapa~ ilill? nt;lkan huhn a tujilail pengelnlaan h:lu:isan sk1nlI7el.dayi-ialarn
ndalah i111t11k tnetnpcmleh r n n ~ ~ l ' a a ~ !an2
optimal dipandang clari sudur ekonorni, sosi;rP darl l i n ~ h u n y a n hidup secarii s i ~ n u l tiin. I>;llarri pandanga~~ ini sum
btrda!
;I altirn h a w s dili11:lt sccni-a utuh sebagai sutukcsat uan
t.kosistcrn.bukan kornodit
i
ntau satali sntuhnsiltl>,n
s l ~ j a .Manf'an~
optimaltersebur
tidak
[crgali!rlngapakah
kor~disi pnsar scdnng haik atau sehi~liknya. Oleh hartlnn itu, pengeli~laall kaitasansllmbel.daya almn tetap harus dljalankiin. tidnk mtmandat~g apakah
knndisi
pasils sedangC,,
haik atae t idak.Scbaliknqn. usnha pclnanl'natnn
sumhcrdaya
alnm ridak deia~ikian halnta. Srl:ttu il<nlrn 11;ll-us tctap hc~.l;lndnskaii aka11 keu~ltii~-~g;u~ ntnuloha. scl~als
knlait t i ~ l a k hegit~l. billinn Ilnnka pelaktt usahn 3,aag hcrsangkutart akat~ ir~cr-[tgi. Eclupi scvaril hcsclurt~ hari perckonc)rnii~~a jus;~mcl-ugi. Oleh knrcnn
iru.
ilipe~-lukari dua heriluk Iclti h a y ! ang herhcda !*ai t ~ : En). L.t.~ilhil;.a itlltuk ri~elalisatiaknn pctlgclolnan knn,asans ~ t n ~ h c r - d a y
alnm >ung lehili beroricrltasi pa(1u pctic;tp;iati cfekti
t i m s pcla ksanii:~rt clcngari r l l c n ~ i ~ ~ r n ~ : ~ l k a n pen~hia!.aanr~>;~ cia11I
h k.L-cm ba+z schagai pcI:1ku tlsahii pcrl~nn thntan suiiihcl-cia! a alaln yzlrip Ichi h hcr~oriurltasi pat!;! purolehan Zaba clan n i h i tarnhah usalratiyn, rJt.ng:lrr ctc~nikfnri r r l a s i r i g - r i i Icinh;~yi~ prtlaku clap:lt m c r ~ u~tlhn~ligkati peraurlya sesual dcngnn filngsin! a, rriasing-masins.
L~ntuk kai\brjsan
l
indung.jclas
tuiun~i utainanya b~tka11 unt~tkmc~npcroleti
marl f'aat ekolior~ai sccara lanpsun~. lidanfaatdad
kncvasatl-kauasnn tcrsehur i~cIalnli untuk mcningketknll Ftcrr~ar~rp~rnr~ c.kosistc111 schagai peip anyga sisle111kcl~idupan.
Na~nlln
demi
hian.
kau asan- k : ~ ~ v a s i l n dc11gil11 Si1119si tcr-sehil~j
U ~ Id:~pat
heratli~dalam
pcnglrnsallnhak
niilik
( O ~ I ' ~ J I ' , Y ~ ~ / I ~ . i g h / s ) . Olcli k:u.cr~;~i ~ u .
pcri~nscrla mas!arakal
dalanl rlicnt.tapkan hnk ~ ! a l i kc.\\ ; ~ j ibar~ pcngclolaali liak n l i l i h y a mc~!i,ldi tial !,ang hanls d iutnmakan.P
Atus d;~sar pemikirari di ;Itas. IX'EI~CIOI~HI) s i ~ ~ ~ i h ~ ~ - d a y i ~ a l i l l l l pct-111 d i p n i ~ d a ~ i s ~t.h;igai ui19t11sisten~
yang
bc*r.sarigku~ paut dcrigar~ sutiikrciaya al:~~n. Ira\\.asan su~nherda!a
nlal~i. koinocliti i u l c ciihasi
l knnii~,:~. t ~ i a ~ l ~ ~ s i ; ~ dala raias? a]-aka1 scl-ta plctyurnsann! a, 34nni i s i i ~
dill1tilus!w+akal
sehagui
s u r ~ ~ l ~ ~ r dinunliha
p c r u t x ~ l i a ~ ~ pcrl u nicnjadi
inti dal,in7 ~llvsc.; pcrigclrdaar~ s~~riibcl-dnja w t ; i i ~ ~ . hflanu.;ia cl;rn ~~~;ts!;~l-irkat purl11 lticmhangt~n pr-oliii~n i1:111 illst itwi <~-rta o i + ~ ~ , ~ ~ n i ~ a ~ i ~ l c ~ i ~ l ~ a g : ~ \ i111y ~ i i a i ~ i p u I i i c n g a ~ ~ i r ;I~;~LI n i c ~ ~ ~ c ~ i ~ ~ ; i l i h n sill illy Iiuhurignn nnltar n l i l l ~ i ~ s i i ~ iiiill nlab: ;~rn kat rerllitcInp~ l t t i l l ~ ~ l . ~ l i ~ ~ ' i l
~IXIII.
Pctlg;~~ ~ ~ r n l i t l t ; ~ ~ pCngeridalian rcrscbrtr I~nrtrl;r~~arnp~l
nlctsi!i
t~dkm-~ pcriSlilhlt para pillah !an2 tcl-h:~it
dciy;~nSaat itli Rancangar1 F Tndl~ng-unclang (
ItliU
)I Pertatt~haugan Mirlcral cia11 Rar~thiira.sc.dang
di hnhasdi
DPR-KI. Di w ~ ~ k t t ~!,ang
laill. nkan dibnhaspclla
RUI!
Sun~herdaya 4glal.in clrulFIIILi
S ~ t n ~ h c s d a ~ a Alam. .lugn s e m c s t i ~ ~ ~ ~ a dibuilns lienll~nli Undatig-undnng([!I[)
Kclistriknn
dnn
U1'
jbIi~l!,alidnn
Gas rlut~li. Scrncat:irn it11 tetah adaUI!
Pcrikanan,UI
I I'erkchurinn. L:2 Sun1 hurditya Air. t 11 ; Koriscrt a s i S~lmherdnya Alarn Ha!.aii d m Ekos~stemn!.a.L;Ii
1;tfa Itrinllg sel-ta 1'1.'
Ketiut;lnnn.Tiga
1 11 1 ?any ternktii l- j u g:~k;in
direi'isi.Penclapan keranyka rlasm- 1 i 1 lclakan tieSara !xng cl;lpat di thhalni
dnri
isikcsct~rl;~s
I 1 I 1 i l i l n13UU ynng bel-kait:ln denp:ln s~~mt?cr~la;a alam tli atns agar Iiasilnpn clapat ni~ricapni
schesnr-hcsnrnj.n k c ~ ~ ~ i a k r ~ i ~ l r i t n r;tkv;~r. irnplisit di dnlnn~ rt~aknn k c n ~ a k m ~ l r a n ~ t t l .
scrncstin!.a iuga ciipcrl~ari knrl kcberlan~utan fi~ngsi sumberdava alam sebagai dn! n d i~kung
k c l i i d ~ p a n
(liJcr
. C ~ ~ ~ J I O I - I 31:~11~117). KeiangkacIasalL
tindaknn ncgal-n t ersehut.
sej a11 \I i ni. he1 u111111en-iami~i pcrlindun~;in tilngsi surnherduya illam secara
layak.
Setiap
pcrnhat~as;l~~
l i I
JI1.
Eafsil-
hak
n~cngirasni ncgn1.n (I IMN) scnantiasa tlipt.rdehr~tknti ~lntuk n~cnghasi!knn pcnjabnrannya sampai di tir~gkar xang Ilebih operasional. Namuti dcmikian. terlepas isi t n f ~ i r - I I M N terstzhtlt. sun-~hcrt!aya d a m nllg juga p1inq.o ..kckunsaali"dan ..I1 u k u l ~ a alrl~n". nlasih lup~lt diyu1i:tknn schayni dasat tindnk;i~z ncgara, harc~ia
1ut'sil-r3iyap1111 hclc~nz pul.tlah dij:ibfit-k:lr\ Aki hiitn!rn s i i n ~ g u l i sangat ,jelas. Nt.g;~la teli~h ~nelarrggni-
..hukum
alaln". Sehingyad:q
a-dnqa
nlarll: r~ic'riiberi hukatman mclariipat~i r-iis;~kc:rdilan I~uatnn ~ttanusia. K:I? a-ii~isLin, mci~gl~:is:~i-di k uasai. pcn indns-tzrt indas. diil~nt Icnyiip scketika clleh rnal:~pc.tnkn nlatn !.ailg mencrpnliya.
E>alalil i s ~ i p l c ~ r n c ~ ~ ~ ; ~ s i t i ~ i r . kcccbc3as
1.1L1
'R1'I'di
atas,hcrarlil
dnlarillu;o~g
kclr1l;i l.i~ns sltnln. Sel~~ci~t:lra i t t i , diilaril sct iapI.
IJ!RI
III.
k n l a ~ l p ~ u ~ iicln.sccara
scndiri-sendiri ~ n c r n a r l d ; ~ ~ hill1 rilanp kttola. mt.ner;ipknribatas
jurisdfksi.
menrb~tlzsthbudati
atrtu Icn~baga
( 1 .ampir:l~rI
).rlengan
d c ~ n i kian.hchcnari~n
iiuktimset iap
t3L1
rlihttasi olch ruung kclolan>rii. ksdapnt W'ilayali Pc~igelolaan 1 Illtan. Wilayah Sungai lintt ~ k
pcngclolaan air. Wi llzyah Kur,ia ~int~ll<p c r t ~ m h a n g u ~ ~ ruinyak dan gas h u ~ n j . W ilayah I J m h n I'clt-tarnbangan ~lntuli rnincl-al dnrr I~atubat-a. wi laynli perikanan. !ang sclrtruhnya
clap[
terletak ntauc f i p ~ n ~ r u h i
vEeh kualitas d:!eral~ alisan sl~nrgai (1)!2S) y n y sama.S c
hinggo s u l ~ ~ l n h keyiatan nrenglaasilkan
dan~pnkt ~ c ~ n t il' kumula~i
r
!,:11i$ 11;ip;lt IIEZI.IIS:I~ ~1;11i m e 1 1 ~ ~ 1 ~ i a l . iI
iilykililyn. tiinpa dnpat dikcrldal i hLul olch masing-innsi ng schtor. K:llrlln sctiap srktor [ncn~ponyni uhur;ttikinrriii
scndiri-sundiri.Dampak den~ihi;in
ini
dnpall rncr!jadi pert) ehah horijli k sosial. jrrrtg pada gi lirar~ril a rnc*nyj:~:li pcr~ghamhitdicapainya
k e p a s t i ; ~ ~ tlsalra.1)ari
t ~ e r l ~ g : ~ i
rcI>rc~r~i. { i i l s i r si1111h~rcli1~ ;I ,11im1, ~ ~ ~ c I i i l ~ i r k : t [ t kcici-L~~itii~i d a ~L ~ C ~ ~ : I I I [ ~ I I I ~ ~ I I
:lntnr i n ~ t i ~
iclu
alall h e l t ~ i ~ ~ p o kmas! arnkat
atig I inggaldi
\vilityati yang s ~ ~ n l n 111ii~p~i1 herbccla I>alllian bcl.bcdi1 Ilegara, sctiinpga suk ;r atau tidak suka ti~cngharusknn her!n!~gst~ngnya
nksi afau ti ndn kanhcrsa~na
( c n l / ' ~ ~ r + t i ~ + c ~ rrc.fiom). Ka~iklcl-i stiL
st~rnl~cl-d:~! ;Ialnnr hukan Iini~ya ri~crrj!trlir.; si
lilt-..;i
l i t;tlam.
~nclairlbn~l j t l p n~erlcntuhat~ dih;l~,~hi n!II;IL
si.4 yang I~ernk ih;it tCrhnclop Ii:A si 11. olch
schnh
Irlturill> a mant'iliit su~iihrrcla! ;i ;~lnni y:mpdikelola si
H
aliihat pcl;~Csai~aat~ 1uli di A .mencrituknn batasan produksi ~ t i i ticrnl. tl;~tubara. min!$ak bumi.
k a y . air.
i
kan. niauptun ~nembatasi konver-si hutr-111 ilntilk hct-bagai keperluan v~nbnngunan. karenn kabupnreo- Lablrp;~tcn lesse'hu~ 11;1ynduk
1111g1~!u
hendl1 dal;un dacral~ nlisan sungai(DAS)
!#anysamn'?
Apaknlz L3aIai druz
I'engclola
W
ilayah Hutan, Ilcivan Surnburdayn Air. 13adan Peluksanadan 13adan Penyarur. Hatla11 Penyawas. !,an? dibcart~~h oleh bebcrapa l 111
ridah
pcrlu beker,jnsamn. padahnl rnenghadapi dn!a ~ I i ~ k ~ t i g s~111~berd;lya nlamyang
sama dan tidakmungkin
diseknt-seki~l'? OFch knrena itu.karak
ltrislik suii~berdna alamj
t t g ~ n ~ e ~ u i ti ~ k i l ~ l
i n t i
pcrsnalnn hrtk don i j i n ynng telah ct ijsharknn d a l a ~ i ~ R lll!
Su~t~bcrdnya Agraria.I)anzp;~k > a n y sudall teri;~di. sccarn
nasional.
aki hat kuatnya stlktnral isme pc.nyr1lolaiin su~nt-rt.l-da?~a slam atlalnh b C s k e m t ~ a ~ ~ ~ n ! n i j i r ~ tanpa pcngclolann suinherdn!.a nlnni. I l c r ~ ~ a r i kata lain. znnndul ncgal-:i dijnhnrk:rri pt.tnurirituh (dncrnh) schnzus ri hunn i,j iit. trtripa atl:i iufilrtnasi cia)a
d ~ t k ~ t t i g t1111~1h t:~enyetidnli k a r l ~ ~ ? ; ~ . ,4I,ihntt~rc. tida k per-nnh vi~kiip 11anj ;B inetlgandal han teknr~logi ur, t 11k inel~gt.t~d:~li kan kcr.t~srib;~nclan
pcncemaran
l i n g h ~ l n p l ~ .karma in!
estrtsi
pcr~phasil pcrusak dnn ~setlccmani~~a sladali mclannpnr~i ditj a d~ihung, IJenei.apan se-j~~liilah kewuj i ban hagi penlcgarlg iji t iri~ei!iadi
sia-sin,Dalarn
hrsl i n i tidak kelirir apnhiln nda rcli.rcnsi yang mcr~!.cbzttkn~r Iiah~4 a pendekatr~n sek~oradnlah
pendckatali reduksionis y n n g tncrilpun! ai ciicalt h:iwafin.Karer~a
scll~ruh
IJi~rlatig-ui1d21ig ynng berkaitan dengun sirtiiht.rdaqnnlam
mcnlc~arig I-liarip kelola dan komoditi
~ n a s i fig-nr;ising. dar~ I:ndang-utldnngi r i i
sehag;ii In11d:lsan I ~ u h tliri t~ekeijanya sektor-scktor. rilahir:1 .
Tanpa ada
I lndiing-itritla~~y Pcrigelolaan S~inihclrEa>.a Alam (PSI ) A ) ! ang dnpat iiicli~pcr'kuat ~ ~ n ~ c l o l ; l ; ~ i SI):\. 111;lli;l IIC~;II.;I ti~l;lk a k i n dup:tr rnclaktlliil~l ~~cnpclol;~t~riST)/\. scbal iknyn yrmg hcl-kcln b;~rig I1ati1.a ctsnlia pcnrnnt'aaton A ] 1.4 tanpa nlenlpcrt i m h a ~ i p h ; ~ ~ ~ dnya
cl
u k u ~ z g n ~ a:p
daripndaPendehata~l
perilesaatl. sclainggn pcmhangun;iti selania ini ccndrrtlng tncligutnrnaknn kawas;lri perkolaiaiLa\%
asnn perdcsant~ rc1.t itiggnl jauh dasi pcmhiu~gunanperkotaan. 1'rndckat;ln pcrl~bangurinn jiiga ccridcruug ~ n ~ . ~ ~ g u ~ a r n a k a t z wilijyal~ darntan rlaripi~ci:t Inutan, s r l i i ~ ~ g y ; ~ p c n ~ h n n g \ t n ; ~ ~ ~ hclau!;ln ..;;rrIgal ~t.rtirlgg;~I clan ucndul-ung r~~cri,j;tdi oh
cli
~~enyelcsaian 111osa1;111 ~E;~rat ( ~ i l i ~ a l l ~ ! ' a S~IIII~~~I. I ill1 tlilh).I - ' e ~ ~ ~ ! ~ l u l a i ~ n S I )A fcrIic~t;~k-koIak Jala~li M
il;~?
altadrui
riistrasi yang keci I-hccil ! ;111g set-ingkali
Itbill
scr~ipitdaripadn
cl\osistt.n~
scrtrrn ~ c n i
~n
bulkankunlli
k ;tl~filr d i ~ ~ l - i ~ l l .Padulial
ilill;a ciul<ung Sl )A IJL'I. dactah i~dnlil~ist~.iitj f t idak miimpil rnend~tkr~t~g prtnibanpr~nnn d:rn hclii~li~pan jangCca pn~!inng. scliil~gga dipel-litkan kcrjnsam;~ ;tntai. &el-nliI I ~ I
uh
~ l l c ~ l c a l ~ i ~ i Lcc;ciahzc,l-a;\r~ hcrxamn cl;ln LChel.lnnj~~titn sistcrri pun! :lngp;i l i ~ l l i r l ~ ~ p i i ~ . Rcgi t r ~j
iiya l~~'i~dch;~t;tr~ I~CR~-T~~O~~Z:III Sl )A ! ; I I I ~ st'krttr*;tI ~ c p e r f ipcrt;~~~iatl.
h t ' l ~ i ~ ! a t i ~ ~ ~ . pel-rnmt>an~an, i~rdustri dati kclautiin, pcllyebah tcrjadi~i!';~ pcrchutan STIA. cla11 tiltnpiirisllari seyi keadilan sosjal. Lchijakan-kebi,iakaH yang
aclilhersifat
atas-hauah
(lr~j?-lEo1f.n)ciati
tidak memperhnti kan bui!nya sctempat. Kehijakarlpcngelolaan
S
D:l
selama ini ccndcr~~nk?hersifit
scntralisfi
k.elit
is.patcmalistik
dan eksplnitnti
t:sehinggn meninlhul kan
kcrusirkarr S D Adan linpkunpu~~
I ~ i d i ~ p
scrtdkzsc~~jnngan
ukonolnicia11
sosialantar
pus21dnlr
dacrah. nntata kelompok ~a:~s, arakn~. antat ~ c k torclan antarn ka~\.asan.
'l'crkotak-kotakny:~
wilayalr ekcrsistcm
keclalntl~
\$ilayah
udn~inistl-nsi clan sektol-aln~enycbabkal~
hanyakLclo~npok mns~arnkat setcrlipal
tergangg~rkchidupat1 ckolion~fn!
a.
seperti
~nasyaraliar pcnit~u~+u
tlaape~.nti~u.
peladan;! b e r p i n ~ l i ~ hdari nclayan tr.;~disioi~al.
%el-tatergarlggll
kcbl~dn!i-ian~rj-a
sepcrt
i
sistct?~
pt"tigc(nl~i~al~.
rilata pcrlcnrian hiilup.
tcknologi. relipi.institusi dnrl norii~a-norma
sosial~ya.I'cndckainn
pcmbangunan
snat Eniccndcrulig
~cragniii. se1ncntnr.n kcmaic~nukan sosiill hudn~.;~
l~icriiatli ktnyalnnti dalain hchid~~pari.
s c l i i ~ r ~ ~ a
pcmhangunal~
I itink scsuaidtrigan keb~~tuhnn
clankaraktesisti
kIoLal,
tla1
i r l itirenycbel~lian
pei~ihanyunnti ticlak c-fektii:ticlak
efi.;icn danI>oros.
scrtamcni~nht~fk;tn
hnnynk
koliflik
sosial.Pcnegakan
Ir~~kulnmasih
sangat lernall: Lareunhukumnya
turnpang t indih
dazi eksp1oit:iti
!'- sektoral wrtndihuat dala~n
sistcm
?anyssntmlistili dan
represif.Dalilnl
sialon v t u ~ ~ u m i dacrnlistkal-atig. cfaerah
rricmhuntpcrat uran dacrah
(I-'ERS)A)
sendiri
Fang hisasiding
hertentanytidrn?;tn pcruudang-ur1~1a11gn11
sckroraldi
atns. kal-enaperundang-undarzgari
scktoral
tur.sehut ~tclak mengakomot!nsi kcpeiitinynn ci~tcrah.
Pcnegakan
Iltlka~ln
liilak dnpatdilakukan
karmapcn~ndany-u~~danytin
gang
adntidak niengakui kchcraganion
hukum adat >ring mcngatui-pc~1gclcrla3i1
Sl)rl wtempat.sehiiigga
rnasynrakat rnerasa tid:lhnieniaiii
bagian dari
sisternIluk~~rn
tcrschut.Mrnlirut sistcni liuk
[ I ~ I ![irig herli~kti sc"knl.;iii~.
Sll.4dikuasai vleh
n q : m iblr.rii y t t opemCrintah. Sisrenl i r ~ i ticl;~A
mc.111bcri I-uang bagi
penguasnanS
13Aale11 r n ~ i s ~
a1 ilkat.
tmik5ecal.a individual tliailpun konlb~t~al.
khlrs~isn!,akptinsi l
i
ka11
pndahutan alani.
strmbrrcfay;~
niineml darl
kauasnn perair.;~nlaui.
E
la1
ini
mcnyct~ahkan kontli
k
aliibat klair~l
nc.gnr;l a~iispenguasai~ll
SD!l ulclt n~ns!arakar
scunraiindiz irlual nluuptln
kornunal. !ic;~clnan i r i ~nieilpaki
hatkalrkctidak,ielas:in pcriicsnly mal~dat prngtloln:~n
ST1.4mentlrut l~ttklrm
nr'y;ir;l, sehal i h n ~ a masyarakntyarig
secnraLIP
, / o r a r t )mc.nyloFn SDA scteri~pat
tiduk
mcn~lji~nyiii
Lcku;~ta~~
huk
t ~ n ~ utituh
~ n e n c c $ i ~ l ~
cksploitasi SI-lA di wilnyahnya sendiri trlcli
r~ra~~g!kelornpok
orang di luur komur~i
tasti~a.
I-la!
ini mc.ryakibatkar~ tcrhrtkanya
ahses S D r l~erlrndap
chsplnilnsi
);ing
lidal,~ r k v ~ i d r l l i
ole11
siilpa pun ( r , / w t ~ orc<<vv).Bhsis dnri konsell bivrcvion
;tdnlah
biugcogrr~li. Biogerymii acialalii l m ~ i
jan:: rncnipclajari
pola distri husi tuba b~rhan dr~nIicmnn
tlcngan111cnggu11aLa11
pendckatn~i nliaE isis spatial
terhnrlap distri
busiorganisnic.
Paclo nwal nyakonsep
biogeogl-ahban
yak tncndapatkan
kritik
karcna k l u i ~ zd:tpnt msrnht-r-i
jalrahan zirrlspcltzln!.ailrr
lerrtang alasanlncngapn
din! ;~lalia~r
ha tnvu~ i ~ i ~ i l ~ u h i i n
Lcrtcnt u l i ; ~ i ~ ! u cl:lpnthidup di
.;tiat 11 dacrahtcrtcntlt. Srtl;~ll
halztIlasil Laliar1
an: t~crsifht l2nnrricnal denpati inenggun;tka~l pendek;~tan konscl:
biogciyratiiidalah
ditcmiikan~i)
a
gnris\$'allace
rliIncloncsia hngiari rengali.
K O I I S C ~
h i ~ g ~ o g r ~ i l i
~ ~ I - ; I I I ~~ckilli
IIICEIJ C I I ~ ~ 1 1i'ak~or-f;~htor
lingkungan
a3:linIainri!
;Iil:~larr~
satu
ckosistcrn
d a ~ r tohtor til:iri~~sia dcng;ln
ithtivi~asn>n
tcl-hadnptct:jadi11!;3; polit
illstI-i
husi
1 t 1 ~ ~ 1 1 ~ 1 1 l l i ~ t i iliiri hc\\ ;III Z U I . ~ C ' ~ Z I E .
l-Ii11
i i l i ~ ~ ' I I P I R ~ ~ E I I ~dipar~danp
scbngaisatu hclcr~iaha~l
hicyeografi
mulai
m v r i ~ cnt uh hktor-hktol- ekosistcm dan kugintan-kegiata~z nlatiusia ztnrilk rnemaha~tii pola distri husi otpnninrne n~ahl t ~ k hidup (riinihtlhan dan heivan) clalam silatu lii~ykungai~ peogriiii pait:rmnsn lalv dan
padasaat
i ~ z i .
B c r s a ~ ~ ~ n a n
dengan
pcrksti.lhnnpan tcrsehz~t kemudian ~n tlncr~l istilah bar11 Fang dikei~al sehngnikonsep
Biol-ugirl~-r.Dengan
dc~nikjnn. konscp biorcpion n~erupakankni
iaridetcm
inisti
k
dnri gabunyan
petlgc!ah~ran tcr-~tang kIin:atologi. ti siogl-nti. i l - I i peogrnti t~lmhullan ~ p l ~ ~ r ~ t , i ' c . o ~ y r ~ ( ~ ~ ~ ? ~ j . ) .
geograti
hcwnn (;ocr,q~og~.crp/~jb). sejnrrrhkqiadiatl
alam. dan hcherapn deskriptif'il
ti111 alamlainnya,
tcrn~asuk rrrantlsin d a n nktivitastlyasertu
kaiti~~~rl!a
dengalltbli tor l ingkunynn alani I n i r i q a s r h a ~ a i suntu kesat~laii
ckosistcm.
Jika diliha~ dari tli tnensi \I nkru nlfili;~
konscp
hiotcyiutl ,il~ga dihemhnn~kntl sehiigni ~ ; I S ; I I .utltuk m c n ~ usuri pcrencatlaan st~;itlr doerall. TJi A ti~esiko Llrara rnisaln)
a.
pc~nic~inzah Kntindn dnn Ariieri ka Scr-ikatpada
tahun I 996 tclah incngelunrkon definisi Hic)l.cgion yang diadaptasi dariT l ~ r
Ilin~-r~qiot~srl A.vsor-icrtio~~ol
.\'ot't/i ./In~t~r*trvl.r(BAN
A ).1
Pcfinisi t~iorcyioni r l i ~iwncakup :
( a )
pet~t.f~iiian. pt.lna11arnan. restolnnsi darl pen~clilinrnnn sistetla a l a ~ n lnkal:(t?) pcmhangl~n;i~i d m pr.nel-ap:ul car;l-caina prLlhtis hcrkelm~jzttan ilntlth 1nrrn~11~111i
krhut ullarl dasar n ~ a n ~ ~ s i a : (I. ) ~nui~rlttk~mg pc~nhangunni~ biuia? it bnl-u hr.rdasai.lian situasi
hakikn,
knoinenn suatu dam11 (hio,yor~~yr-ul,ly*i.Unri definisi di atas dapat cliketahrii b t ~ h n a pnjing
ticlak
tct-dapal:2
pcrhedantl pentins
dari kotisep hiorcgiondcn~gan
hiogcograti.
ynitu : (Il
) ili~nasukkannya dittlcnsi rvnktu dnlarn konscp hiorcgion, tnasa yanp lalu dan i i n k t ~ yang aka11 dntang.sebagai
unit analisis r ~ i c n ~ k a j i f c ~ ~ u n ~ c r i a lingkungandi
sitat 11 ~ v i l;~yah:dan
( 7 ) dirnasukknnnya dimensi rnatil~sia dnil kcgin~antiya cl:llatti I ~ I I C I I I ~ ~ Iieb~~tul~an dnsnrnyn dnlam knrlsep hiorcgion. Scdarigkar~. kes~unaari ~nenrli~sar dt11.i kctfuakonsep
1t.r.st.hu1 adalnh digunnkalin> n ..;ildt~l pand;uig tnuarig (spatial)~ I H I I E L
~ i ~ c n ~ a I ~ ; t r i ~ i ~ C I I C J ~ C I I ; I I i ~ i g L ~ ~ r ~ g a l ~~ l i
Slliitli u i);~! 311.I
)cngan dcmikian. sccn14;i praktis dnlarti apl iknsiti!,ahnhii
;I koilscp biorcgiot~ t ~ I i l l 7hertumpu
pada I~asib kajian hisgenyrati atau f'ciiotnc.nn geograli. ietapi rlitambiih dcriga~i tatarnn kesndnsan n~as! nl.aka1 n~enge~iai suatu tcinpnz (rilang) darl kesadorarl hnyainiarla lnercka tlapilr rneliuiysungLarikc hid up an^^^
n di u iliiy:il~ ~crscbut.P.lnl-i pengcrriun di alas. di hntahat~
ha
h \ r it pencilt msi paris hata:, ctititar;
r;~ratu hiogcoprijfiv,aig paling tepnt ~ C I - C ~ ~ S I ? T ~ : I I I ~ C ) I F S C ~ biorcgiori patla nkhit+ilya I ~ a r u s dipnn~harliarr (inn bafikon ditentiikan 11leI1 kng~lisi ~laii
nkkt
if rnasyaraki~t setcmpat t e r h a ~ l i ~ p Iiilgkungiul illnnrnya. Roptlisi icl.sehu! dipel~garul~inleh
hondisi
nyntn
yang
adn di wil;~!ah
sctc~npnl sehngni nilai-nilai lingkimyan ( o n ~ ~ i ~ ~ o ~ ~ r r t ~ ~ r c ~ l ~~al~rcl) yon? ditcrin~n ( ~ ~ r ~ ~ . r . i ~ i ~ * r g r J ) d a ~ idiz;lr~gg:~l~i olch ~ ~ i a s q z ~ l n k a ~ setc111p;li. Ka~cila inr. d a l ; ~ ~ i aplikasi
konsep
hiorcgionpurlu
.i
tlgntEikaii
sikop-siknp atau atkhti l' I I I ; ~ ~ ! arakat sctcsnpnt kcrhndap nilai-nilai Iingkutigannyn.schinggn clapat cli hetnlit~i scberapn jnzth clan scl~orap;~ penling ni lni-ni Faf
[erschut
(ti kai tkandetigan ti~igkat p e ~ n a t i a ~ i ~ a n tcrhrtdr~p
rcsikv
daliman
that
opt iinnl strntu kondisi linyku~igan tertelitu di \viln!ali lingkungontiya. t'ara berpikir d x i illdividu atau kelonrpok niitsyaraknt nzns st~mber~ l a ) ~ a
dilingkungann!~a.
t ~ ~ m i l ~ u kga~nharan
rnzusa depann! ;I. aknri di~p:~t~ t l c ~ ~ u n ~ i vkkan galnh:irnn rncrrgenai parldarlgal~ hiclup ( H Y ~ I , / '
I[/cJ)
dm.i kotnul~irnsiii:~s! itrah;~! S ~ I L * I I I ~ ; I I . (:;tr;l t w p i kii- sepcrti iuf I,enli~tfian disehut sebagai pofiarll ntnu