• Tidak ada hasil yang ditemukan

Ruang Kelola Sumberdaya Alam yang Sektoral: Tantangan Implementasi Konsep Bioregion

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Ruang Kelola Sumberdaya Alam yang Sektoral: Tantangan Implementasi Konsep Bioregion"

Copied!
18
0
0

Teks penuh

(1)

D e ~ y a n k o i d isi sumberdnya at n ~ n ! nng tcEali rusah scpert i

saat

ini. pili han dnn krscmpatan unzzik mengalokasiknn

l ~ n k

tncinalif,7ntknn stlm her-dnyn ulam scbagai ah11 nq:osiasi pi h i t k -

piliak !ally herkepcn~inyan

sebenamyn

rner!iacli

srlngnr terllatos

hnhhnn tidak

rillrngkin. Seiltralisnsi mcniarli dc.st.nt~.nlisnsi pengcli~lat~n sun~hertlaya alani ya11g d i a l f i l m st.c;ir4a

szinpiz i n c i j n d i pt'i~y;il~ll;lr~ en;lrigan ti~erri heri j i i r i horisesi jtiga rncstin!.a sclnakin qtll il di,ial;~nhiu~. Karclia ~ n c r i n r i i h ~ i l ~ ti tiyl,nr 11t.lna11

tiat

i111 si11nhcrt2a) a itlam )any sccai-n ccpiil berdampak h i l r i ~ k twyi

l

i i y h t ~ t ~ g a t i . hall!

:r akan

rncmbal~g~tn

k i

tirr:in burtlk I1;1j:i siapa saia

yang

st.ct;rrig men.iruli pcrriirnpiii.

EI~tkurn nlnm ? m i g

SIICI;III

r l ~ e ~ n h a t i l s i pilihati-pilihan 11ia11~tsi;t. x r r n e s t i ~ i ~ i i hisa dii~tasi niclnlui kerjas:ui~a untuk r i ~ c n ~ h a s i l k n n pcmanfnatan s~rn~be~.dn!a

alarn

suiidil ilzl11 seefi:iic.~a

f-

m u n ~ k i ~ t .

Narnzrr~ kci~!~:~taan~iya t idak demi kinii. Semai~gat clal ;in1 per.clel>atnn kchijaknn ~>c.l~gclnl;~ai~ sumbcrtIu!

a

iiEn111 u n ~ i r k iiwl~c.:iri j:rlan ~ c r c t p a t . rtrhni

k.

dall ~ c l - m l ~ ~ ~ g L i t ~ . z l r ~ h ~ h mcugarusi n~asaI;ll~.

st.~~:u~riusa

C1Ipotong

OICII

bct81>ag;li k c r ~ t ilk t c r ~ ~ h o k - t c r r i h d batasan kewenarigan. Salah s;~tu hentrik hc~-t~gial~ s i ~ u a ~ i ?any dctniki an adatah tid;ik hcrkcmhnngn!ra

i

novnsi ~ ~ c n ~ i l i i r a n z~ntuli n ~ c ~ n c c a l i knn ~ ~ i a s a l a l i y a n g schennl-r1j.a. ,\:~.nll?~orl~ ke\venangan i tul;~li >.ang aklrira!,:~ dianggap

sehagai

rnasalah pokoknya.

Sarnpni-sampai pasal yang tliringga!~ paling pcntitig dnri sun tu pet-allltail :jdalah r-ner~y!cn;~i kcnuna~ignra sin pa

d;u~

ilala~~t

hal apn. 13;~gairnai~a schenill-ti!

n

nkar inasal a11

I-rnnls

di

pecaFlh;in nlr/lcrl~

t idah dipc.l.\~incangbi~~i xcc;il-a s ~ i n g g v l i - s u u g g ~ ~ t i . .

Ki1rc11a II~~S~I~:I~I J iirig scher~;ir~i)~ii tiilah per11;111 ~ l i p c c i ~ l ~ h i i ~ ~ , t i i i ~ h a p c r s o ~ ~ l i ~ ~ ~ w ~ ~ : i r i t i;~k;i

tcrindi. Rcluni purrlali. s L ' j i ~ i l l i t i i . institusi' !,ill12 s a ~ y a t ,~icner~hdi;lr~ e f ~ l i t i v i ~ i t > ~ ? ~ ~ i ~ c ' l o l ; ~ ; ~ i ~ s i i n ~ h e r r l a it alnni dionggap

scbagai

suutu ri~nsnl rth. Sisi pclap pengelolaall stuna2~crcl:1! a

al:lm s u n g i u h sangat ~~ICAII t>;lh;i!

nh:rlh

bag; days cluk ~ 1 8 1 ~ ncgnln k e p ~ t l a i ~ i n scp~~1.t i

Iticloiicsin. rl;tri

a h ; ~ n

scnaritiiisa tiicllariggunp hchal~ s c n l a k i ~ i

bertrt

seperti

kch ~1rang.an ail- hfl+\ih. pcricc.lnnlitlr:rrl l i ~ ~ g l \ ~ ~ r ~ g a r i . haqiir. Ioi~gsor.

serta

r n ~ . r i ~ t r + ~ t r i r i ~ a p r . o d ~ ~ h t i \ iti~s hirsil

Dit

injau dari w i i j ~ l d n! a sc'c31';1 fisi k. sumhercia! a ala11-i dapat h c r ~ ~ p a m i a h .

air.

uclnrr~. in tricrrd

d:~n

cricrgi. scrra sclur-uli i c t i i ~ t utnh~thnii dan hinntang. rcrrtiasuk yang hcrbent

uli

111 ~ h l n - c ) ~ + g a ~ i i s ~ i ~ c . /Lp;ati 1;1 d ilk:~itL;lli ~ C I I ~ : : I I P ~IC'I~~~IIII~~I~I'I~

da~r

boilscr\asi stlrnhcrdn~ :I ;ilafri

hngi kcscialitcrnnt~ n~nh>,nrnkat.

scrta

~ l a l a n i pclr~hsana:ul~iya

hcrpcgang pada

r i y prinsip

-

---

-

'

1 3 ~ 1 t ~ i 1 i ,li%L11\1 [~III:III h ~ C T I I : I I ~ ~ L t ~ t ~ x r p [lit11 ~!~!~\ICIIICIII~<~ l ~ i ~ ~ r c g i o ~ ~ o!eIi N ' A l+l I I- hl .I-!. 2 I A p r [ l '(I00 Ai

Iiikann.

-

l'c11yi1;ir di l:aLtlha\ lirlii~ti~i~ii~~ 11'13 d i ~ t ~ I'roqri1111 P i t > ~ f i ~ i l ! , i i i n ~ i ! 1'13 ilntl ( J 1.

--\

'

I f i q i ! I I I dC~iihluy;;n 4 r l r 1 n h ; 1 . W;~IIIIT di111t1 n x k d ~ ini diy~n;'Lifl " i h h I h ~ v . T*;IFL-II.I I\I 11.111 ~ c I c I T ~ I ~ ~ I ~ ; I : ~ I I l 3 1 t 1 ~ i 1 t f i . 1 C~~I~L-~.LII!S cEi~t.flha~l ~ L ~ ~ > : I : ~ ~ I ~ ~jrpnntcnsi. I~i\titusi Icbilr Izlnh t1;ll.l

orpa~~i\;i\i. 111htituq1 ~l~t~nc:~hup ntllr;rtl ~ii;~iri. h:lli. ! nuy n-trlnl~;~ia>i pi lilian-pililian. Di tlslam H ~ ~ I ~ I ~ I \ I ~II;~,I

(2)

I'~v.fcrrrrlt, htlhullg;~n antar LcllnmprlL peloku hc tkcnnnri dcrigan stinibe~.da> a alnm. tlan hutsungan set ial) kelotnpok peln ku

dengan

st~mhcl-dn!tt alnrn. 1 luhur~gnn-hubt~rigari terschur

sehenarny

merupukr-111 si fat pcngrrnsalrti ~nn~-rusi,r serta peman thnfnn stllnherda! a nlnrn.

yang

dicakup

daIanr peuper.tian

agraria.

Ile~lgan dcmi k i a i ~ . pcngertian

agrnria

ridak tel.l?atas p x l a fi~peh fisik tnnah darl surnbcrdayn a1;m

lainnla.

meloinkan

terrnasuk

di

da!amn\.ra aspek-aspck penguasaabl nlnnil:;in clan pcma~lfantall surnl~er~laya nlam tcrhehut. Dalani hnl

hi

scinlnn iknyan pcrnikilnn

W k i t l i

(2001 ) I .

Ktvlfrrr. huhunym jang ter-jridi

secnra

alanli ailtar \ill,i~cl sutnbcl-day ntam nlcml,un!r~i manfaat untuh ~~~t.rne!ihara intcgri tax rlins?

nrakai.

linhirnt

dan

ckosisreni

hiol~yfs.

wrrn

r ~ i ; l n f ~ i i ~ utitltk rnc~iunjn~ig pi.oscs cLoloi!is Jang pcnt

ing

scport i ptmhcntukmi /at I~iim. nl-11s darl pmytlnpan

I

inlhatl. migrasi satlva.

serapan clan

at

iran

air.

dl!.

H

ilbungan-huh~mgnll ini

tel-iadi

di

dalain w i In!ah-ti i I:l!.ati ! nng sccar;r alarni r~.r.henf~~k. s c p r t i \j~ila!rali

dac.1-ah

alin!ri sui~yai, wiIaya11 11nhi tat saturn. wil;~! ah pesjsi r clan pulau kccil. \~.ila! ah ckosislc~n Inhml

bnsah.

ekosistcrn !allan ket-ii~g dnn savilrla, dl I.

y

slag nii~si~~p-masing n i c r ~ ~ p u n yai ko11~li';i d ; i ~ hiiraktcrisri k tcwcncliri ( Kartoclihardio. 7000).

Dnlarn

pcngelolaaa

su~nhtllduya alam, p~.~iyztnhuan merigenai kezcriiaitan dnn ketcrg;lnt~~i~g;m nlltnr wi~.jud sltmhet-daya alnm di dalnm wiI:~yah-~\rila>~nh terschzrt snrig;it pcnting. tct-lttarna uat~lli n~crr-fporo!cIi in forriiasi

scbcrnpa

hcsal- doya d u k u n g ~~~~~~~~~day nlarn. w - t a

ila:

ah-\\ ilny:111 maria tang

perlu

clitetapkar~ sehngai wilaynh dcngnn tz!iuati utatna 11utuk konscrv;~si maupllli 17roduhsi. Mcngingar dalirt11 pengclolna~~ st~ml~crdn> a :alarn rncnierluka~l hinyn dan sekal igus man

fant.

makr-1 Iiuhungnn antnr kelompok

pelaku

scbsi:il yang :intar3 lain ditcntllknn i ~ l r l ~ hak-11nkriq.a rerhadap suniberda~ n alani. akan merienti~kuri "siapa niendapat apn". Ole11 karc11n itu, apnbiln prinsip-pi.insip kcscjah!errtal~,

keaclilan.

dnri bcrkelnr~.iutan diternpknri. pcmharuan hrtk-hnk tcrtintlap s~~nihrl.rdn~a alall~ tnc.i!i:iil i s! n l - n ~

utarnrj di~lnna pcn~hari~fin pelyelolaan sunitvc.l-dn!'n aliint.

Scialarl drngzan pcl:tks;uia;iri pcinhnrt~ai~ Ilnk-hcik trl-tiad;tp stlmhcrdnya al;lrn. Lc~crhar,isilri d a l a dukung s~111121crda!'a alnrn 11nn1.s dipert inzbal~gha~i. (31~21 karclia itu ilulaln pengilLtlrsn- i ~ l a i ~ g sistc111 pcngclolnal~ s ~ ~ ~ n b c r d a y n ~Ii1111. tidill\ terhntas pnda retlistri husi h:~k { l 7 1 1 r 7 r i l t ~ oJ

1-i,yht.v). riwlai rik:tr~ jug3 t1:u.u~ rliikuli olcll pcrlyartimrl rti;icarll hah >,any

dtllxr~

dirlail i hi ole-11

i l r i i \ d u dan olr.11 p ~ l h l i h. I l i w l n~ a. hnh spa ynny

d a p ; ~ ~

dipcrolch

oleti pemilih l;~lian d;111 Ilak alw lmiurg tutap dil~c.g;ln~ olch otol.itn5 !fang 111ti1.;1ki li ~ C P C I I ~ inga[i 1111111111. kl isalli~~a. petnlii -pcl;r~ri mcr11 pltn) :ti I:~lln!i di R ilayal~ t i i ~ l ~ t s~lngni dcr~garl Irondisi tarlith ynril!

n ~ i r i n g Iletidakl~ya n ~ e i i a n a ~ ~ i tallaman kcras.

sel;iin

tnns~nan scr~lusi~n. yang r n c ~ n p r ~ r i ~ n i fitrigsi konscrvnsi lallai~, agar petani-petnni

Fang

r n o ~ ~ ~ p i ~ n ~ n i [allan

di hilir terhindar

dnri tcqindinya hanjir arau kckeringan.

Vnlani kaitnn i t i i qiqten~ inscrttif' j u g

pcrlu

diseiiinknn bngi p c m i cfi I ~ u l u . Olcll karena i l k 1 I>ut~urag;u~ :rlltar hc.Jo11ipo

h

ri~iisynrakaz, iilfiastruk~~~l- ekonomi. sertn n~ckanisrnc peBaksilnaa~i
(3)

lcbill h i sepcrti k c h ~ ~ t uhan tntlil~perrah;u~kan kehidupan sat\\ ;I laii&a.

kcnncki~~agaiiint I~nyati. r L o s i q t u n ~ p i ~ l : ~ u kecil. cll I, diperl~rkan i\:ldah ke~jnsillna aitp Irsl~ih ltias c a k ~ t p a ~ i t l ~

a,

171isalr1>n delam I\ ila?.ah hiorcgit~~i'.

I ll~t>ungan indii i c t i ~ illnu tiins!.arnl\n~ dVligan i r i ~ l i ~ idu 21li111 ~nasyarakat lairin! a !lung

berkvnaarz

denpin s u n ~ h r ~ * i l n ~ ~ a alatt~ lalcrupakail IiasiI cvotusi sosial-huda!,a !ring lama. Dalnln liubun~an ini. r*c;llitns mcnutij~~kkan bnh\\n di I inghungan

hudaya

I

tidoncsia ~cr-dapat t i p golongan

hesar

bentuk hak kepeniilikan, yai tu:

l ~ k

111jl1

k.

l ~ a k ndnt.

hak

pcznanfiiiitii~l dan

ltak

k e l i ~ l a , fin\\asntl si~rnberdata nlan~.

baik

di

dala~n

kawasan hnk

~nilik.

Ilak acln~. liak pcrnanfhntnn rnaupzln

I~ak kclola

dapat

heradc? pada kawasan sunzhcrdn>n d a m yw19 ~nempul~yai ii~riysi pokok cch;lgai kn\vrtsan prodr~ksi Sbudidaya

maupun

kauasail

l

indung. Ilcrignn c l c ~ i i ~ kian ~)cngololnan sun1 bcl.J+ a nlam t ~ a r i ~ s ditcr~ipkan pada sclurtili

La!+

asan.

haik

inctlurur kcperil

i

t

i

knnti! a nrauputl meiiurut flingsin) a. Slengan ndanya kclcgasan hak kupcmilika~~. make 5cl:lin hnk. keccqjih:ln rlan !alrggult~ ja14ah ~nct!iadi

jtfas.

jilR;s

n ~ c r i i h ~ ~ h ; l pclunny agar pc.nyllt.u?;an dan pei~~t.lulaan sumbcrcln!.n alatln dnpat dilnksiln;that~ <t.c;~r;~ Ichi ti u t t ~ h Al~nRila pctlgul-usan d a ~ i p s ~ i ~ e l n l a n i ~ suln hul-daya nEatn

hnn!

a n~c.nyangl\~~l kepeznili kan tertoinr. ri~nkn kepcn~il ilia11 luiirnyn dapat tcmhaikan.

Kini cEari herh:~g;li rcfercnsi dapitt d isilnpulka~~ h a l i \ v i ~ prnernpnn li;~k s~~carti I t p a t

(,qe//iulq j ~ r ' o l ? ~ ~ ' ~ ' I . < ~ J I / . \ t-i,qhr) r-neri~paknn hvnci s~~ksus clari pcngclolnan sumhetbcla?u alnm.

Ketepatan

hak an_c, din~nhsucl jugn mcnoaklrp kest.lar;rsarr antara link

dan

kcwenanpin Icinl~ag;l lokill sert;l llnh d:tn

ktlwcnatipn

pc~l~erintnh.

Uisarnping itu.

undang-undany dsn

pr'mtul-ari Ininri>;i II;I~LI.; rlirpat diliths;~l~ahai~ rlcl~gan

bin!'a

t~.atisaksi sumurah n~t~ngkin.

,\pahi

[a

tidak dcniihinn niakn mas! nrakrrt

akan

rilcnetapkar~ kcputusnn-Iccputl1si1t1 ynng

rliamhil d

i

I

t ~ a r I i u k l ~ ~ n yarrg

berlaku.

clntl akan ~ ~ l t m b u i ~ t kc.Esi.jnLan pcn~cIoln;~n s ~ ~ ~ i i h c r d n > a

t ~ l n m

sangat sulit bahkall, t i r l i ~ k r t i u ~ ~ g k i n diiillanLan.

R e n t u k h;lk itu seniliri lidah dnpal cEiacntt~kat~ bcgit~t s:i,jn.

karma

dal;~rn

srtinp

uila!al? r~icmpu!iyai koniplcksi~ns ~ci~diri-scnrlit-i sehi~aygn rncn~hiiat llak yang

tepar

mcr!inrii ilnih K o n ~ p l c h > i t n ~

chusisltt.~~

nlaupltri sistc~n sosinl serta kercrkai tan dan

kc

t c r g a n t ~ ~ n p ~ n

illlti~r

.jc.riis su~~ibcr.cla!a silngat pmting tlril~th cIipenirrrhari~!har~, Kuali tas SUIII hrrd;~? a alani rEi

suatu

tcmpat

mungLi11 sangnl terg;t~itu~ig o1cI1 kellii;lhati c i a ~ ~ pcnia~ifantnn surnhcr-dx~a ~ l i

tempat

lazn. Irliurnli-ith~~l-u~i nic~igcnai kmdisi kc;~nuha~.:~~~a~ii;~ti hn>,nti. I\nroktt.~.istil\ itliiq tarinti. inaupun Londisi ihlim r n u t ~ g k i l ~ lian!~a t.ingkasatl komplclisitns ckosistern. I liih ~wniiln'thatan sui;lzhcrdn!,n nlanl >,ang? tcluh ~litcgakkau

secara

lo

kal dapnr tnel-upahnn ~+inghns;i~~ hoinptehsi tax sistcnl sosinl.

Tehrlnal~

pirsar. pcl.kenihal~gnn tcknologi. kchi,jakn~i

scktir~ tl;m ptlt.l\cri~ ba11gi111 c l c m r ~ g r ~ l i tnungkii~ Iian!ln ~ i c r i ~ l g k r l s

honrlisi

mnb ro niisional

Fang

hcrpcngarrtf~ ~erllndnp pengeloIaan su~nb~nln!fa alnm. Seluruli ;~spclk di atns Perpc~~garula

terhadirp kcrrpatan

he~nuh

l ~ a k

dalarn

pen yelolaan

surnbzrdaya

nlarn.

- - - . -. - -

U'il;l?,nh yeogmfis ? altr! nlcrnilihi Lesai~i.t;rn ciri iklim, tannh. flora,

rlri~r~a

ssli dnn poln in!e.laL\i Irliuirlsr;l tlen"can nl;wi~ y a y ti~cn~yamhsrban inttpritirt sictell1 nlnr~i dan linrkunyari ~ C I ta Aozidisi kcs:ltl;~l.arl u n t ~ r L Iridup di u~ilnyati rcrwhut. R i o ~ . c ~ r o n rnc~nadt~knn c.kn\istt'i~~ darat. pcsi\ir dnri Iaut. Zernias~~h cl\osi.ilem ~ k l I i t l ~ LCY.~ 1 , d C l l y l i fill.^^! ll~+:?A;tl 11:1r1 k!711il3\ il;ll)ll\ il ihlalll kollteks ril$lly.

" D~I~;IIII Iial ini. / ~ r . ( ~ l s , r / j rrglrf,, !an;! di!i~ahc(~d Il~~kcrltl

[iil~vi$

I ~ a h !anp Ihcrsiainbc.r d : l ~ i IIcGJIcI~~II~- ~~trt~rik~tlyi~ti I:IIIF b~rI~Ll8 ~!;I[I II(I~LIIII pt~>it~t. reml?i j t ~ y i ~ liiik !clfiy d~!~~apha!i !?CV>JI~I;~ ilal;~~!~ ~ I I ~ I ~ I I
(4)

,4loknsi hek clan kc.\\ c.nanl:an dnIn111 p c ~ i g c l r ~ l a n n sz~rii herclnyn

alnm

t~ienentuhan titi uarl

sinpa qa1ig

aknn

ilipcrtiriibn~~gkan. pi l ihnn rnanajcrilcli sepcrti apa yanp aka11 digun>tknn.

naktu

d311 larrln pcngclol:r,~ri dilnk~tkan,

penggunann tcknologi.

scrta

turn la11 rllodnt ?.all;!

~ligun'nkan

delntn

pelii;~nfa;itan sumhcrd:i> a alnm tcl-scbrrt . D t ' i ~ y i ~ delni Li:l~i rii:~i~aic~ilei~ pengclolaan s~irnhcr-dn>a alaln nietlur~t~tkan keptltztsan

siapa

yang diitntut~gl;ul~. \\.aC;tu. nl!iuan

serta

hcntuk i l~tclnksi antar pjhak Fang

dikehendaki.

[lungan

knra

lair^.

lieputusan niengcnai lnotiaic~~lcri ~.rengclolnan s~~mtlcrilaya alam adabali rr~crliutuskau siapn

>

nil2 ilkail

n~endapat

t ~ a k

atas pe1agii~lsaan darl p c t i ~ n n f i ~ a t a ~ ~ sutiibet-daya alam tcrsehi~t;

kcputusan

n l e n y n a i mnna.iemc11 penyelolaan

stin11~crd;zya

alatn

adzalah

cerrnin ~notirnsi

apn

!.an$

digunaknn clula[n pengtlolaan

sumberdaya

alam sci illan dengan

lujuan

pcl~st;tt.ia~i ilali ksadilan

sosial

! ' f i l ~ g

ingi

R dicap:ri.

I Jak scbcnnrn ya rr.1-diri da1.i hak-liak (h~r~7clic~ u/'righrr) 1 nng dapat dj klasifiknsikan dengan herhngai cara ter.p:int ung l i p e

kepu t ~ ~ s a n

~nallajerncn pei~gelolnan sum bcrda\.n alnm

yang

discrtakari. kcingir~rin clari piha

k

y2111g

alian

dii~nrttngkan.

scrta

in~plikasi-iiilpliliasj !,any dircl.in13 oleh nilni-nil;~i kuItl11-:11 ~ B I I ~ S C J ; ~ ~ I ~ hurlanys~tng dalam rriasynrabnt. Scjuinlal~

hent~rk

hak

dnpat dilitasitikasiliari rnis;lltlya dalain bcntuk

11nL

~ ~ n t u k niasi~h. hak ~~nzllh

r

mrmnnfnnthnli. l ~ n k olltuh i~icrriul~tshnn i~ienpvnai p c ~ ~ g g ~ i n a e n ~ ~ ~ [ n h r n l s y i t . link n n t u l t i ilak

r~~ell!tertnkan pihak tertcntu. hak tln~irh ti ~ c i ~ g u

hall

lirnysi sttmbcrcla,t

a

alarn.

Sr.i it^^ lnli I ~ o h

tersehut dala~n

dikeloriipok knn clengiii~ I~erbagai cara. Indiviciu, kclornpok atnu organi sasi

i ~ i t i n y h i n hiso ~ i l ~ n d n p ; r l hr~k-l~nb tcr.;t.l~~~t xec;wa kcsclurulian

schagai

f r t r r ~ ~ f l r )

ol

r.igl!t.~. dnil

clilia~akatl schngni p c ~ i ~ i l i

h.

Scl11ctgc.r

dirt1 O s ~ r o ~ ~ i ( 1003)

rncl~gcr~lukakan

tlullua J;lla~li ~ ~ c l z ~ l \ s a r r ~ ; l t ~ t i ~ a . hnR-ha

k

dap:~l

di,inhal.kan mc~iiacli b u r ~ t ~ t k LIL'I'P.\.I:

i1a~1

1 1

~ I ~ ~ C I ~ ~ I ~ I Y I J .

alrr)lirgrnrvnI. cj.rc;'~,.zitrt~ d;lri crlicv~crtior?

.

!,RIIE ~ ~ W L I C ! ian dap;~t d f l ~ c d a k a ~ 112

k-Flak

!an?

sehnrus~z!~n dipunyai ol ell enqyat kcloirrpok n~ul;!l;~t.akal Fang ~nc~npunyai strata h;lk

peinilikan dari qang pnliny ainggi snnzpai l a n g paling rcndnli ynitu o\i9t?er. ~ I + O / I I ' ~ ~ ~ I U I - .

1 - l l l i r 1 t ~ i f 7 1 . dan sirrr4)ri:r)rl rtscJt.. seperti d

isa

i

i kan daltr m T'ilhel 1

.

' I

ahtl

I .

l lali-llah !ring 'l'trriknt 13~1-dnsa1-h;rn Ib(osisi Krrlora~p~k 34;llns~alakar

I PENGGUNA

Strafa Yak

(Owner) (Claimant) (Auiorized

- -. . - - -- User) -. -. -

Memasuki dan memanfaatkan

(Accrss clnd Wit hdrclwtll) X

---

k r c n r u k a n bcncvk pengdolaa n

Mcnentukan kcrkur-scr~~anlrne-

- . " - -

- -- Cun~hcr Sclila!tr.r - $an Clqrron~ ( 1092)

I ) , I>;~li~m linl h;~~i;i.;:iri lindr~rig n u t / i ( ~ , ~ , ~ t m l r u dan r / l s ~ . r ) ~ t / i o r r dipc'yari: oleh o!uri~;l\ tcrtrnlu >,rriy

wrthrlr,rii,trl arialati hnh ~ r ~ i r r ~ h ~riem;tnt'aathnlr pmduh dart ~uinhcrtl;~!a a n ? tclnh dirt.rr[i~h;~n. I f i r r r r i . y c ~ n r ~ , ~ i f arlalah hah i~i~tith ~ i i c ~ ~ y ; i t i ~ r j ~ c ~ i i i l ~ ~ f j a t a ~ ~ d;tr mtngubnh bcntuh cuiiibc.rda?a mcnisdi l)rorlr~h tcrfenllr

(5)

Sclnin pengcllornpokk~~n tcr.schut di atas. hak

atas

st~illt~crrlaya alalil j ~ i g a cinpat diIihnr dnri pencrapannya. Misaln!.a atas s~lrnberday:~ tanah di ni.cn ter'tontl~ dnpat ~ ~ ~ c l i l , ~ r t i

scl

u r ~ ~ l i

barany

Fang dihasil kan

dari

dalarn ranah !iinltp~rn

di

atas permukaan [anall. N~IIIIIIEI dnpar

pula

clitct;+pkan hcrlah i ~ n j a linll tcrstha~t hi~ti? a ~ i n r u k s u n ~ l ~ t . r r i a ~ a di atns ptsrn~uk;~an tanall. Coritoli Iiiin dalani pcngh lasi iiknsian Ilah ailalali rlcngnn n~cndistribusi kari

hak

kq7nila akror

!,nlig hcrtlcdn

di

dolot11 ~.rci~yclolaar~ .sii~iiherd;~>

a

:it;un ? iing

satrra.

Misalll!

a.

ind i ~ ~ i d u atau kclo~npok turhtcntu dapat ~nnsuk dnlt~lii

area

stlrnhcrd:l! a tcivtc.nt u ( rnisnlriy:~ kanasari 13~11;1ii l711riz) dan i n c ~ ~ y n i n b i l binarntlg buruail. raamlrn pctiic~~intnh

menetapkan j

u ~ n l a l ~ tnaLsii1111rii hinntong yang bolcb di bi11.u. !)cini kian p111;t. dalaril kaslis I-lak I'ct~glisahaan I Ititan. di~l~;lni\ penlcgang hnk lii~nya dnpc?! memanlkntkan kayun!,n sqja. sednrlgkan jenis I i ~ ~ s i l huta1.r Ininn!,n.

tEdak

dipcrholelikan.

F-lak-hak

utas surnhct.d;~yn

alani rersebut nicn~ililii liga tipc. ~ a i t u :

1.

I-Iak

doll

kt~vaji

bnri yairg dikennkari bagi scmun pihnk:

2.

Hzlk

dan kewaii ban

> a n y

dikenakatl hagi

pernilik

sumherdoya:

3.

Moditikasi

kcdlsa l ~ a k rlintns. dalnrn !,a!:

a. Pen1 hntnsan penggiirliian lahan hagi pcriii

l i

kn!,n.

34isaln!

a ditetapk;~ri Ilcrdnsark;~n

I

Indang-urtd:~rig 'I at:t 1<\1ari?:

h.

I'ci~gat~~rnn I:lngsung terlincIi11) pt'tlggur1a;ul sun1 hcrdiiya ole

h

sen1 lla pillak:

c. Pcrignturaia pcngyinaati ~chnologi yatiy dipal\ai clalarn pcn~clolnar~ 511111 t>c.i.dn! n al;~tn.

. .. --

Fungsi Surnberdoyo ~lo;'

Strata Flak K-AWASAN BUDIDAYA KAWASAN LINDUNG-

P E M ~ K - -- YG TZRIUAT -- Mernasuki dan rnemanlaatkan

(Access and Withdrawal) X

Mcnentu kan benru k pcngclolaan

(Manugemen l)

I----

D a p a ~ mernperjuaf-bclikan hak- hak di atas (Alienation)

L

PUBLIC POLICY

.- - - - - - - --- --

Sumbrl.: Motli t i h i rl;ir~ C;clilacz~. L ~ ; I I O.;lroln ( I 0'42)

ngcluarkan pihak lain (Exclusion) . - .

I-Ink d n ~ i kciraji ban

. .

atas sulnt~erila!

n

nlniir. den9;ln dent iLi:~ri. zirlnk h a n ~ n dipi~ii> ui olcl~ ~~cinilikri!,;~. tctapl 1 u 9 1 c . l i p ~ ~ n > a i oluh pihak-pilrnk ? ail? nieriipun> ni kept.nting;i~~ tcrlindap I s~~~nhcl-dn! n ;ilntu ( . \ t ~ ~ k c ~ h o l r ~ ~ ~ t : \ ) . fanpa c?dnn!,a 11ak d;tti ~ U M

:iii

hill1

Iwyi

J I L Jaka11 nacnj i ~ l i ~ L a r i kcd~rrluh:tri hl~kutii 1xyi

. ~ ~ ~ r k ~ ~ l r o l ~ k . r . . \ .

jik:! ndn ~~r*li~nggasim dalnrn pei~gclolaa~~ stlrnbc~.d;~> a alatn ole11 pcniili kt~! a. padalial dlltullak 1lr2at

i

I' pcngclolau~~

sumbcrdaya atam dnpnt mengenni s e l u r i ~ l ~ ~nnsynmkat.

X

St~tkrltdilr~r.~ i tu sc.ild iri turdi ri

dari

ind

l\.idu ( j w i ~ - ~ ~ i ~ 1. kelumpok (p.ilaotr) L ' ~ / / V C ' ~ ~ Z ' C ~ ) .

~ i i ; i i i p ~ ~ n ~ ' c ~ n c l - i n l i ~ l ~ ( l l l l h / i i . .\frrtr.). Kctiga pillak ini hcrbcdn tli~lam n i c ~ ~ c t a p k : ~ ~ ~

t ~ ~ i u u n .

sclicarl:r rilailpuri t i ~ ~ d a l \ : ~ ~ i

>

i111g dilah~ihan. Pcnpariihilan kcput 11s;ln

yang

rlil;thuk:~r~ olch ilidividu nkan s:ii~gat tcl-garlt ring dari hcrituk hnk c;cran hi8J.a

dan

mail tbnt yailg akan diperolehnya, t tidil idu co~idel-t~ng nkan mcriyambil tir~drrkan yi~rig paliris

-

--

-

PUBLIC POLICY ' 1 - -.

X X

(6)

mctiguntu~ipka~inyi~. Tinclaka1.r k e l u i ~ ~ p o k mcnjarli bagian dati sangat ditcntukan ulell a d a n y fcrinniena aksi

bersama.

~rieskipun setsara agrcpt.

tin~lakan

kclor~ipok sangnt di tcntu knn

nFeli

hak

dnn manfaat seria h i a y Fnng diliadnpi. Pemerit~tah ndill:~h

stakeholder

a l l y paling pc~itjng karma, dengall kukuasaiinttyz-1. dapat 111cn~~1ha1i

link

dan rncncntukan t~esnlxn

dan

distribusi hiny;l dnn n~nnl':iat yanp dihadapi oleh Lcdua pihak Eainnya. lli s;~~npirlg itu. pemcrintnh binsnnya jvgn seknligi~s

scbasai pcaytasa.

dalarn t ingharan rcrtcrllu heh,saj pemilik. s ~ ~ i i i l ~ c r d a !

a

;~lnni. disalnping juga schagai pihnk !ang

n~e~vakili

hcpent iny:in- kopcnlisign~~ publi

h .

klct~jildi pci.111usala11a11 tesscneli~.i ketik:~ pc*tnil

i

k

s ~ I ~ I I ~ ~ I - ~ ~ ! ' ; I i i ~ i J arig

sca~estinya schniyi subl,cL I i ~ t k u t i ~ tlnlam pcng:~rur-ari surnbeldayn

nlani

j t r y sr4mg;ri piliak yang mcnpattlr ttlllt;lng pencc3olnmi sun~l?erda~'a alaln tcrsehut.

Dala~n pengelolnrln

sunlbcrdaya

alam. oftkt ivitas

pencrapan

aturan main

!,an9 ditctapknn j l ~ p a sangal tergnntuny r!lari

ketersed

iann

infijrmasi

dnn rcgristasi ( r n i s a l ~ ~ y a

herupa

kadal-ter.

caratan

pcnguns:ian tanah. data ynrlg dirniIiki nlch pcmerintah clan pemerintah dacrnls.

ba hkau crlcll

ingaran a n y

clliili

Iiki

oEoli

orang-orang

rcrrotltu)

!zing

akum!

dnn

~nundapnt

legitirnnsi

iiiax! arithat. F;t.l~cr;ldn;~i~ i tiftwmasi dan regristasi lcrscbut btthan h a n y memasti kali siapa mcinil

i

ki

obyek

apa.

mclairlkari jllga

scbagni

instrumci~ unt ilk n~errcgnkkan hnk-hnk utas sun~herdaja alam scrta i1111uk

n-rer~~ccahkart

nlasalah-~~iasnlxh kclnfl

ik

I n k

>any t i ~ z l ~ ~ g k i n

tcrjad

i. Sccarn ilmtem

rlapat

dikatak~111 hahit n hcbcrzidn;~~

infba~nnsi >.ang

legit inwtt: aka11 menul-mknn hinya tlsnsaksi atas

hak-l~ok

pcnyuasuilil cl:11i

~>cmmnthat:~r~ su~nhc.~.da!,:i alnnr.

I-Ienga~~ te~:iadia>a pcsuhalia~l piu~clangan tcrt~adnp li~ngsi sumhcrdnya otant, sunl:~kili

banyak dnn tinggin! :t kcpenrir~gan atas t'rliaI:<i cr~rnhcrrlrr!~:~ alani. scrta ban! ah puEa ter-iadi

pcmant'nntiu~ s u m h c l - d i ~ ~ a ;ilani del;lgan tui uan-t i!i uan ring t iclnk sinkl-011 sat11 5;1111;1 I l l i i ~ . ak;~ti tcriis mt'nerus 111~1nhe1-i t;~~ita~lg;iil bagi peruhnliet~ hal;

atns

sumhc.i.dan :lF;~nr.

Ncgosinsi

clan perdcl~ntaii 11ak alas surnber.da)n al:~rti dnpar teriatli ~ ~ ~ e l a l ~ l i proses-proses

poli

tik.

kcp~rtusnn

kolckr

if.

F ~ ; ~ L I ~ L ~ I F ~~ielzrl tli ptngndilrin. T'ekanan politi

k

nkan terhus-

rilttlcr t13 ~ilengubal~ li;lk-t~aL atas S L ~ I I I ~ C I ~ ~ ~ ~ ~ I i~larn. Pcrdchatan dm]

kor~lli

k

aki

hat ckstcrnnli tas pcngolot;~an ~umhercla> :I

a l a ~ n

aknn nrenur~intlg ter,jadinka pt3rilbalian-

peruhahan

~tcrsehut.

Kirli.

peruhal~al~-pr.r~~hahan tersehul

hallyak

y a y

sudsh

ditutnpl~ng kc

dalam

pel-aturnn-pcrt~~ida~~gan nng disusu~i. schingpa tt.li1l.1 d itetapkan bagnimana matiajet~ien pcngelo!aat~ sclmherdt~qa nlnin tertcntu. bagain1;lnn tek~lulogi digi~nahnn. hagilin~nna pi hzlk-pihak ynng huknn petnilik cliliharkun

dalam pengamhilan

kcput

ilmn.

dil~i~mpkauemua ill]

it~~pa!

1ncininin1ttulhat-i Loiafli

k

pc~~~;lnfnatnn sutnhcrdn!

a

nlain.

Dcngat~ adanya harakrcristih ynng mclckns pada sunlherdaya alam

di

atas. jwngalolaan

kalvas;ili produksi:'ht~dida\

a.

tialaupun mot

ivasi dnti ~i!iuari utarnnnya aclalah ~ l n t ~ t h rncinpclnlrli rnnnfant c.kono~ni clan linansinl scc:u-a l a n g s u ~ ~ g dari adanya pcmnn tliirtan
(7)

s11111hcr d a ~ a alilm. iirEaklali akae 3~t>i1h secnra e k o ~ i o n ~ i npahila keleszarinn. firnysi pobnk.

dan

ekosistemnya harus dijan~iil secara utuh. Hal

terschut

tcrlehih

Ingi

apahiln li~rigsi sosial iuga t-neniacli IRlIggLII~g J:~\.rah lernbaga

ekont~mi

j atlg tu.il~an kltanianya unritk

~nen~pcrcalch

latm. San~rlia. ak;li~ hcl-hcdn I ~ i ~ l n ) ;I apttbila !ally diirsnhiaknn i tu 1rrb;itas pnda konaodit i - koinodi t i turtentu yatlg sutlali tel-sedia pnsar sestn teknuli~yi peznan t'aetnnriya. Otcll

karer~a

i t i t . peril[ clitegisknn inti perhtdaati antara pengclulans~ knwnsnn sunrbt.r.da! :I nlarli dc11pon

usaha ,pemmi~aat;~n sumhcrda!,a alnm. sehinggn dapat diidentifikasi Ie~nbay;~ !ung scsr~ni

iuituk ~ilasiilg-mrrsinl~ tugas rc~.sehiit.

Ilipnndang dari sud 111 t i ! f i ~ ; ~ ~ i r ~ ~ z . pcngc!oln:~r~ baiva.rz,s;tn r11m

t~crd;~!

n alarn jauh I e b i l ~ Ittits daripndia ~ltsnl~n ~CIIF;III~'~;~!;III S L I R ~ I ~ C K ~ ~ !

a

a l a n ~ .

S c ~ i K i u r ~ i ~ u n dapa~ ilill? nt;lkan huhn a tujilail pengelnlaan h:lu:isan sk1nlI7el.dayi-i

alarn

ndalah i111t11k tnetnpcmleh r n n ~ ~ l ' a a ~ !

an2

optimal dipandang clari sudur ekonorni, sosi;rP darl l i n ~ h u n y a n hidup secarii s i ~ n u l tiin. I>;llarri pandanga~~ ini sum

btrda!

;I altirn h a w s dili11:lt sccni-a utuh sebagai sutu

kcsat uan

t.kosistcrn.

bukan kornodit

i

ntau satali sntu

hnsiltl>,n

s l ~ j a .

Manf'an~

optimal

tersebur

t

idak

[crgali!rlng

apakah

kor~disi pnsar scdnng haik atau sehi~liknya. Oleh hartlnn itu, pengeli~laall kaitasan

sllmbel.daya almn tetap harus dljalankiin. tidnk mtmandat~g apakah

knndisi

pasils sedang

C,,

haik atae t idak.

Scbaliknqn. usnha pclnanl'natnn

sumhcrdaya

alnm ridak deia~ikian halnta. Srl:ttu il<nlrn 11;ll-us tctap hc~.l;lndnskaii aka11 keu~ltii~-~g;u~ ntnu

loha. scl~als

knlait t i ~ l a k hegit~l. billinn Ilnnka pelaktt usahn 3,aag hcrsangkutart akat~ ir~cr-[tgi. Eclupi scvaril hcsclurt~ hari perckonc)rnii~~a jus;~

mcl-ugi. Oleh knrcnn

iru.

ilipe~-lukari dua heriluk Iclti h a y ! ang herhcda !*ai t ~ : En). L.t.~ilhil;.a itlltuk ri~elalisatiaknn pctlgclolnan knn,asan

s ~ t n ~ h c r - d a y

alnm >ung lehili beroricrltasi pa(1u pctic;tp;iati cfekt

i

t i m s pcla ksanii:~rt clcngari r l l c n ~ i ~ ~ r n ~ : ~ l k a n pen~hia!.aanr~>;~ cia11

I

h k.

L-cm ba+z schagai pcI:1ku tlsahii pcrl~nn thntan suiiihcl-cia! a alaln yzlrip Ichi h hcr~oriurltasi pat!;! purolehan Zaba clan n i h i tarnhah usalratiyn, rJt.ng:lrr ctc~nikfnri r r l a s i r i g - r i i Icinh;~yi~ prtlaku clap:lt m c r ~ u~tlhn~ligkati peraurlya sesual dcngnn filngsin! a, rriasing-masins.

L~ntuk kai\brjsan

l

indung

.jclas

tuiun~i utainanya b~tka11 unt~tk

mc~npcroleti

marl f'aat ekolior~ai sccara lanpsun~. lidanfaat

dad

kncvasatl-kauasnn tcrsehur i~cIalnli untuk mcningketknll Ftcrr~ar~rp~rnr~ c.kosistc111 schagai peip anyga sisle111

kcl~idupan.

Na~nlln

demi

hian.

kau asan- k : ~ ~ v a s i l n dc11gil11 Si1119si tcr-sehil~

j

U ~ I

d:~pat

heratli~

dalam

pcnglrnsalln

hak

nii

lik

( O ~ I ' ~ J I ' , Y ~ ~ / I ~ . i g h / s ) . Olcli k:u.cr~;~

i ~ u .

pcri~nscrla mas!

arakal

dalanl rlicnt.tapkan hnk ~ ! a l i kc.\\ ; ~ j ibar~ pcngclolaali liak n l i l i h y a mc~!i,ldi tial !,ang hanls d iutnmakan.

P

Atus d;~sar pemikirari di ;Itas. IX'EI~CIOI~HI) s i ~ ~ ~ i h ~ ~ - d a y i ~ a l i l l l l pct-111 d i p n i ~ d a ~ i s ~t.h;igai ui19t11

sisten~

yang

bc*r.sarigku~ paut dcrigar~ sutiikrciaya al:~~n. Ira\\.asan su~nherda!

a

nlal~i. koinocliti i u l c cii

hasi

l knnii~,:~. t ~ i a ~ l ~ ~ s i ; ~ dala raias? a]-aka1 scl-ta plctyurnsann! a, 34nn

i i s i i ~

dill1

tilus!w+akal

sehagui

s u r ~ ~ l ~ ~ r dinunli

ha

p c r u t x ~ l i a ~ ~ pcrl u nicn

jadi

inti dal,in7 ~llvsc.; pcrigclrdaar~ s~~riibcl-dnja w t ; i i ~ ~ . hflanu.;ia cl;rn ~~~;ts!;~l-irkat purl11 lticmhangt~n pr-oliii~n i1:111 illst itwi <~-rta o i + ~ ~ , ~ ~ n i ~ a ~ i ~ l c ~ i ~ l ~ a g : ~ \ i111y ~ i i a i ~ i p u I i i c n g a ~ ~ i r ;I~;~LI n i c ~ ~ ~ c ~ i ~ ~ ; i l i h n sill illy Iiuhurignn nnltar n l i l l ~ i ~ s i i ~ iiiill nlab: ;~rn kat rerllitcInp

~ l t t i l l ~ ~ l . ~ l i ~ ~ ' i l

~IXIII.

Pctlg;~~ ~ ~ r n l i t l t ; ~ ~ pCngeridalian rcrscbrtr I~nrtrl;

r~~arnp~l

nlcts

i!i

t~dkm-~ pcriSlilhlt para pillah !

an2 tcl-h:~it

dciy;~n
(8)

Saat itli Rancangar1 F Tndl~ng-unclang (

ItliU

)I Pertatt~haugan Mirlcral cia11 Rar~thiira

.sc.dang

di hnhas

di

DPR-KI. Di w ~ ~ k t t ~

!,ang

laill. nkan dibnhas

pclla

RUI!

Sun~herdaya 4glal.in clrul

FIIILi

S ~ t n ~ h c s d a ~ a Alam. .lugn s e m c s t i ~ ~ ~ ~ a dibuilns lienll~nli Undatig-undnng

([!I[)

Kclistriknn

dnn

U1'

jbIi~l!,ali

dnn

Gas rlut~li. Scrncat:irn it11 tetah ada

UI!

Pcrikanan,

UI

I I'erkchurinn. L:2 Sun1 hurditya Air. t 11 ; Koriscrt a s i S~lmherdnya Alarn Ha!.aii d m Ekos~stemn!.a.

L;Ii

1;tfa Itrinllg sel-ta 1

'1.'

Ketiut;lnnn.

Tiga

1 11 1 ?any ternktii l- j u g

:~k;in

direi'isi.

Penclapan keranyka rlasm- 1 i 1 lclakan tieSara !xng cl;lpat di thhalni

dnri

isi

kcsct~rl;~s

I 1 I 1 i l i l n

13UU ynng bel-kait:ln denp:ln s~~mt?cr~la;a alam tli atns agar Iiasilnpn clapat ni~ricapni

schesnr-hcsnrnj.n k c ~ ~ ~ i a k r ~ i ~ l r i t n r;tkv;~r. irnplisit di dnlnn~ rt~aknn k c n ~ a k m ~ l r a n ~ t t l .

scrncstin!.a iuga ciipcrl~ari knrl kcberlan~utan fi~ngsi sumberdava alam sebagai dn! n d i~kung

k c l i i d ~ p a n

(liJcr

. C ~ ~ ~ J I O I - I 31:~11~117). Keiangka

cIasalL

tindaknn ncgal-n t ersehut

.

sej a11 \I i ni. he1 u111

111en-iami~i pcrlindun~;in tilngsi surnherduya illam secara

layak.

Setiap

pcrnhat~as;l~~

l i I

JI1.

Eafsil-

hak

n~cngirasni ncgn1.n (I IMN) scnantiasa tlipt.rdehr~tknti ~lntuk n~cnghasi!knn pcnjabnrannya sampai di tir~gkar xang Ilebih operasional. Namuti dcmikian. terlepas isi t n f ~ i r - I I M N terstzhtlt. sun-~hcrt!aya d a m nllg juga p1inq.o ..kckunsaali"

dan ..I1 u k u l ~ a alrl~n". nlasih lup~lt diyu1i:tknn schayni dasat tindnk;i~z ncgara, harc~ia

1ut'sil-r3iyap1111 hclc~nz pul.tlah dij:ibfit-k:lr\ Aki hiitn!rn s i i n ~ g u l i sangat ,jelas. Nt.g;~la teli~h ~nelarrggni-

..hukum

alaln". Sehingya

d:q

a-dnq

a

nlarll: r~ic'riiberi hukatman mclariipat~i r-iis;~

kc:rdilan I~uatnn ~ttanusia. K:I? a-ii~isLin, mci~gl~:is:~i-di k uasai. pcn indns-tzrt indas. diil~nt Icnyiip scketika clleh rnal:~pc.tnkn nlatn !.ailg mencrpnliya.

E>alalil i s ~ i p l c ~ r n c ~ ~ ~ ; ~ s i t i ~ i r . kcccbc3as

1.1L1

'R1'I'

di

atas,

hcrarlil

dnlaril

lu;o~g

kclr1l;i l.i~ns sltnln. Sel~~ci~t:lra i t t i , diilaril sct iap

I.

I

J!RI

III.

k n l a ~ l p ~ u ~ iicln.

sccara

scndiri-sendiri ~ n c r n a r l d ; ~ ~ hill1 rilanp kttola. mt.ner;ipknri

batas

j

urisdfksi.

menrb~tlzsth

budati

atrtu Icn~baga

( 1 .ampir:l~r

I

).

rlengan

d c ~ n i kian.

hchcnari~n

iiuktim

set iap

t3L1

rlihttasi olch ruung kclolan>rii. ksdapnt W'ilayali Pc~igelolaan 1 Illtan. Wilayah Sungai lint

t ~ k

pcngclolaan air. Wi llzyah Kur,ia ~int~ll<

p c r t ~ m h a n g u ~ ~ ruinyak dan gas h u ~ n j . W ilayah I J m h n I'clt-tarnbangan ~lntuli rnincl-al dnrr I~atubat-a. wi laynli perikanan. !ang sclrtruhnya

clap[

terletak ntau

c f i p ~ n ~ r u h i

vEeh kualitas d:!eral~ alisan sl~nrgai (1)!2S) y n y sama.

S c

hinggo s u l ~ ~ l n h keyiatan nrenglaasil

kan

dan~pnk

t ~ c ~ n t il' kumula~i

r

!,:11i$ 11;ip;lt IIEZI.IIS:I~ ~1;11i m e 1 1 ~ ~ 1 ~ i a l . i

I

iilykililyn. tiinpa dnpat dikcrldal i hLul olch masing-innsi ng schtor. K:llrlln sctiap srktor [ncn~ponyni uhur;tti

kinrriii

scndiri-sundiri.

Dampak den~ihi;in

ini

dnpall rncr!jadi pert) ehah horijli k sosial. jrrrtg pada gi lirar~ril a rnc*nyj:~:li pcr~ghamhit

dicapainya

k e p a s t i ; ~ ~ tlsalra.

1)ari

t ~ e r l ~ g : ~ i

rcI>rc~r~i. { i i l s i r si1111h~rcli1~ ;I ,11im1, ~ ~ ~ c I i i l ~ i r k : t [ t kcici-L~~itii~i d a ~

L ~ C ~ ~ : I I I [ ~ I I I ~ ~ I I

:lntnr i n ~ t i ~

iclu

alall h e l t ~ i ~ ~ p o k

mas! arnkat

atig I inggal

di

\vilityati yang s ~ ~ n l n 111ii~p~i1 herbccla I>alllian bcl.bcdi1 Ilegara, sctiinpga suk ;r atau tidak suka ti~cngharusknn her!n!~gst~ngn

ya

nksi afau ti ndn kan

hcrsa~na

( c n l / ' ~ ~ r + t i ~ + c ~ rrc.fiom). Ka~iklcl-i sti

L

st~rnl~cl-d:~! ;I

alnnr hukan Iini~ya ri~crrj!trlir.; si

lilt-..;i

l i t

;tlam.

~nclairlbn~l j t l p n~erlcntuhat~ dih;l~,~hi n!

II;IL

si

.4 yang I~ernk ih;it tCrhnclop Ii:A si 11. olch

schnh

Irlturill> a mant'iliit su~iihrrcla! ;i ;~lnni y:mp

dikelola si

H

aliihat pcl;~Csai~aat~ 1uli di A .
(9)

mencrituknn batasan produksi ~ t i i ticrnl. tl;~tubara. min!$ak bumi.

k a y . air.

i

kan. niauptun ~nembatasi konver-si hutr-111 ilntilk hct-bagai keperluan v~nbnngunan. karenn kabupnreo- Lablrp;~tcn lesse'hu~ 11;1yn

duk

1111g1~!

u

hendl1 dal;un dacral~ nlisan sungai

(DAS)

!#any

samn'?

Apaknlz L3aIai druz

I'engclola

W

ilayah Hutan, Ilcivan Surnburdayn Air. 13adan Peluksana

dan 13adan Penyarur. Hatla11 Penyawas. !,an? dibcart~~h oleh bebcrapa l 111

ridah

pcrlu beker,jnsamn. padahnl rnenghadapi dn!a ~ I i ~ k ~ t i g s~111~berd;lya nlam

yang

sama dan tidak

mungkin

diseknt-seki~l'? OFch knrena itu.

karak

ltrislik suii~berdna alam

j

t t g ~ n ~ e ~ u i t

i ~ k i l ~ l

i n t i

pcrsnalnn hrtk don i j i n ynng telah ct ijsharknn d a l a ~ i ~ R l

ll!

Su~t~bcrdnya Agraria.

I)anzp;~k > a n y sudall teri;~di. sccarn

nasional.

aki hat kuatnya stlktnral isme pc.nyr1lolaiin su~nt-rt.l-da?~a slam atlalnh b C s k e m t ~ a ~ ~ ~ n ! n i j i r ~ tanpa pcngclolann suinherdn!.a nlnni. I l c r ~ ~ a r i kata lain. znnndul ncgal-:i dijnhnrk:rri pt.tnurirituh (dncrnh) schnzus ri hunn i,j iit. trtripa atl:i iufilrtnasi cia)

a

d ~ t k ~ t t i g t1111~1h t:~enyetidnli k a r l ~ ~ ? ; ~ . ,4I,ihntt~rc. tida k per-nnh vi~kiip 11anj ;B inetlgandal han teknr~logi ur, t 11k inel~gt.t~d:~li kan kcr.t~srib;~n

clan

pcncemaran

l i n g h ~ l n p l ~ .

karma in!

estrtsi

pcr~phasil pcrusak dnn ~setlccmani~~a sladali mclannpnr~i ditj a d~ihung, IJenei.apan se-j~~liilah kewuj i ban hagi penlcgarlg iji t i

ri~ei!iadi

sia-sin,

Dalarn

hrsl i n i tidak kelirir apnhiln nda rcli.rcnsi yang mcr~!.cbzttkn~r Iiah~4 a pendekatr~n sek~or

adnlah

pendckatali reduksionis y n n g tncrilpun! ai ciicalt h:iwafin.

Karer~a

scll~ruh

IJi~rlatig-ui1d21ig ynng berkaitan dengun sirtiiht.rdaqn

nlam

mcnlc~arig I-liarip kelola dan komodit

i

~ n a s i fig-nr;ising. dar~ I:ndang-utldnng

i r i i

sehag;ii In11d:lsan I ~ u h tliri t~ekeijanya sektor-scktor. rilahir:

1 .

Tanpa ada

I lndiing-itritla~~y Pcrigelolaan S~inihclrEa>.a Alam (PSI ) A ) ! ang dnpat iiicli~pcr'kuat ~ ~ n ~ c l o l ; l ; ~ i SI):\. 111;lli;l IIC~;II.;I ti~l;lk a k i n dup:tr rnclaktlliil~l ~~cnpclol;~t~ri

ST)/\. scbal iknyn yrmg hcl-kcln b;~rig I1ati1.a ctsnlia pcnrnnt'aaton A ] 1.4 tanpa nlenlpcrt i m h a ~ i p h ; ~ ~ ~ dnya

cl

u k u ~ z g n ~ a:

p

daripnda

Pendehata~l

perilesaatl. sclainggn pcmhangun;iti selania ini ccndrrtlng tncligutnrnaknn kawas;lri perkolaiai

La\%

asnn perdcsant~ rc1.t itiggnl jauh dasi pcmhiu~gunan

perkotaan. 1'rndckat;ln pcrl~bangurinn jiiga ccridcruug ~ n ~ . ~ ~ g u ~ a r n a k a t z wilijyal~ darntan rlaripi~ci:t Inutan, s r l i i ~ ~ g y ; ~ p c n ~ h n n g \ t n ; ~ ~ ~ hclau!;ln ..;;rrIgal ~t.rtirlgg;~I clan ucndul-ung r~~cri,j;tdi oh

cli

~~enyelcsaian 111osa1;111 ~E;~rat ( ~ i l i ~ a l l ~ ! ' a S~IIII~~~I. I ill1 tlilh).

I - ' e ~ ~ ~ ! ~ l u l a i ~ n S I )A fcrIic~t;~k-koIak Jala~li M

il;~?

alt

adrui

riistrasi yang keci I-hccil ! ;111g set-ingkal

i

Itbill

scr~ipit

daripadn

cl\osistt.n~

scrtrr

n ~ c n i

~n

bulkan

kunlli

k ;tl~filr d i ~ ~ l - i ~ l l .

Padulial

ilill;a ciul<ung Sl )A IJL'I. dactah i~dnlil~ist~.iitj f t idak miimpil rnend~tkr~t~g prtnibanpr~nnn d:rn hclii~li~pan jangCca pn~!inng. scliil~gga dipel-litkan kcrjnsam;~ ;tntai. &el-nli

I I ~ I

uh

~ l l c ~ l c a l ~ i ~ i Lcc;ciahzc,l-a;\r~ hcrxamn cl;ln LChel.lnnj~~titn sistcrri pun! :lngp;i l i ~ l l i r l ~ ~ p i i ~ . Rcgi t r ~

j

iiya l~~'i~dch;~t;tr~ I~CR~-T~~O~~Z:III Sl )A ! ; I I I ~ st'krttr*;tI ~ c p e r f i

pcrt;~~~iatl.

h t ' l ~ i ~ ! a t i ~ ~ ~ . pel-rnmt>an~an, i~rdustri dati kclautiin, pcllyebah tcrjadi~i!';~ pcrchutan STIA. cla11 tiltnpiiris
(10)

llari seyi keadilan sosjal. Lchijakan-kebi,iakaH yang

aclil

hersifat

atas-hauah

(lr~j?-lEo1f.n)

ciati

tidak memperhnti kan bui!nya sctempat. Kehijakarl

pcngelolaan

S

D:l

selama ini ccndcr~~nk?

hersifit

scntralisfi

k.

elit

is.

patcmalistik

dan eksplnitnti

t:

sehinggn meninlhul kan

kcrusirkarr S D A

dan linpkunpu~~

I ~ i d i ~ p

scrtd

kzsc~~jnngan

ukonolni

cia11

sosial

antar

pus21

dnlr

dacrah. nntata kelompok ~a:~s, arakn~. antat ~ c k tor

clan antarn ka~\.asan.

'l'crkotak-kotakny:~

wi

layalr ekcrsistcm

ke

clalntl~

\$

ilayah

udn~inistl-nsi clan sektol-al

n~enycbabkal~

hanyak

Lclo~npok mns~arnkat setcrlipal

tergangg~r

kchidupat1 ckolion~fn!

a.

seperti

~nasyaraliar pcnit~u~+u

tlaa

pe~.nti~u.

peladan;! b e r p i n ~ l i ~ h

dari nclayan tr.;~disioi~al.

%el-ta

tergarlggll

kcbl~dn!

i-ian~rj-a

sepcrt

i

sistct?~

pt"tigc(nl~i~al~.

rilata pcrlcnrian hiilup.

tcknologi. relipi.

institusi dnrl norii~a-norma

sosial~ya.

I'cndckainn

pcmbangunan

snat Eni

ccndcrulig

~cragniii. se1ncntnr.n kcmaic~nukan sosiill hudn~.;~

l~icriiatli ktnyalnnti dalain hchid~~pari.

s c l i i ~ r ~ ~ a

pcmhangunal~

I itink scsuai

dtrigan keb~~tuhnn

clan

karaktesisti

k

IoLal,

t

la1

i r l i

tirenycbel~lian

pei~ihanyunnti ticlak c-fektii:

ticlak

efi.;icn dan

I>oros.

scrta

mcni~nht~fk;tn

hnnynk

koliflik

sosial.

Pcnegakan

Ir~~kuln

masih

sangat lernall: Lareun

hukumnya

turnpang t indi

h

dazi eksp1oit:iti

!'- sektoral wrtn

dihuat dala~n

sistcm

?any

ssntmlistili dan

represif.

Dalilnl

sialon v t u ~ ~ u m i dacrnli

stkal-atig. cfaerah

rricmhunt

pcrat uran dacrah

(I-'ERS)A)

sendiri

Fang hisa

siding

hertentanyti

drn?;tn pcruudang-ur1~1a11gn11

sckroral

di

atns. kal-ena

perundang-undarzgari

scktoral

tur.sehut ~tclak mengakomot!nsi kcpeiitinynn ci~tcrah.

Pcnegakan

Iltlka~ln

liilak dnpat

dilakukan

karma

pcn~ndany-u~~danytin

gang

adn

tidak niengakui kchcraganion

hukum adat >ring mcngatui-

pc~1gclcrla3i1

Sl)rl wtempat.

sehiiigga

rnasynrakat rnerasa tid:lh

nieniaiii

bagian dari

sistern

Iluk~~rn

tcrschut.

Mrnlirut sistcni liuk

[ I ~ I !

[irig herli~kti sc"knl.;iii~.

Sll.4

dikuasai vleh

n q : m iblr.rii y t t o

pemCrintah. Sisrenl i r ~ i ticl;~A

mc.111bcri I-uang bagi

penguasnan

S

13A

ale11 r n ~ i s ~

a1 ilkat.

tmik

5ecal.a individual tliailpun konlb~t~al.

khlrs~isn!,a

kptinsi l

i

ka11

pnda

hutan alani.

strmbrr

cfay;~

niineml darl

kauasnn perair.;~n

laui.

E

la1

ini

mcnyct~ahkan kontli

k

aliibat klair~l

nc.gnr;l a~iis

penguasai~ll

SD!l ulclt n~ns!

arakar

scunra

iindiz irlual nluuptln

kornunal. !ic;~clnan i r i ~

nieilpaki

hatkalr

kctidak,ielas:in pcriicsnly mal~dat prngtloln:~n

ST1.4

mentlrut l~ttklrm

nr'y;ir;l, sehal i h n ~ a masyaraknt

yarig

secnra

LIP

, / o r a r t )

mc.nyloFn SDA scteri~pat

tiduk

mcn~lji~nyiii

Lcku;~ta~~

huk

t ~ n ~ uti

tuh

~ n e n c c $ i ~ l ~

cksploitasi SI-lA di wilnyahnya sendiri trlcli

r~ra~~g!kelornpok

orang di luur komur~i

tasti~a.

I-la!

ini mc.ryakibatkar~ tcrhrtkanya

ahses S D r l

~erlrndap

chsplnilnsi

)

;ing

lidal,

~ r k v ~ i d r l l i

ole11

siilpa pun ( r , / w t ~ orc<<vv).

Bhsis dnri konsell bivrcvion

;tdnlah

biugcogrr~li. Biogerymii acialali

i l m ~ i

j

an:: rncnipclajari

pola distri husi tuba b~rhan dr~n

Iicmnn

tlcngan

111cnggu11aLa11

pendckatn~i nliaE isis spatial

terhnrlap distri

busi

organisnic.

Paclo nwal nya

konsep

biogeogl-ah

ban

yak tncndapatkan

kritik

karcna k l u i ~ z

d:tpnt msrnht-r-i

jalrahan zirrls

pcltzln!.ailrr

lerrtang alasan

lncngapn

din! ;~lalia~r

ha tnvu

~ i ~ i ~ i l ~ u h i i n

Lcrtcnt u l i ; ~ i ~ ! u cl:lpnt

hidup di

.;tiat 11 dacrah

tcrtcntlt. Srtl;~ll

halzt

Ilasil Laliar1

an: t~crsifht l2nnrricnal denpati inenggun;tka~l pendek;~tan konscl:

biogciyrati

iidalah

ditcmii

kan~i)

a

gnris

\$'allace

rli

Incloncsia hngiari rengali.

K O I I S C ~

h i ~ g ~ o g r ~ i l i

~ ~ I - ; I I I ~

~ckilli

IIICEIJ C I I ~ ~ 1 1

i'ak~or-f;~htor

lingkungan

a3:lin

Iainri!

;I

il:~larr~

satu

ckosistcrn

d a ~ r tohtor til:iri~~sia dcng;ln

itht

ivi~asn>n

tcl-hadnp

tct:jadi11!;3; polit

illst

I-i

husi

1 t 1 ~ ~ 1 1 ~ 1 1 l l i ~ t i iliiri hc\\ ;III Z U I . ~ C ' ~ Z I E .

l-Ii11

i i l i ~ ~ ' I I P I R ~ ~ E I I ~

dipar~danp

scbngai

satu hclcr~iaha~l

(11)

hicyeografi

mulai

m v r i ~ cnt uh hktor-hktol- ekosistcm dan kugintan-kegiata~z nlatiusia ztnrilk rnemaha~tii pola distri husi otpnninrne n~ahl t ~ k hidup (riinihtlhan dan heivan) clalam silatu lii~ykungai~ peogriiii pait:r

mnsn lalv dan

pada

saat

i ~ z i .

B c r s a ~ ~ ~ n a n

dengan

pcrksti.lhnnpan tcrsehz~t kemudian ~n tlncr~l istilah bar11 Fang dikei~al sehngni

konsep

Biol-ugirl~-r.

Dengan

dc~nikjnn. konscp biorcpion n~erupakan

kni

iari

detcm

inisti

k

dnri gabun

yan

petlgc!ah~ran tcr-~tang kIin:atologi. ti siogl-nti. i l - I i peogrnti t~lmhullan ~ p l ~ ~ r ~ t , i ' c . o ~ y r ~ ( ~ ~ ~ ? ~ j . ) .

geograti

hcwnn (;ocr,q~og~.crp/~jb). sejnrrrh

kqiadiatl

alam. dan hcherapn deskriptif'

il

ti111 alam

lainnya,

tcrn~asuk rrrantlsin d a n nktivitastlya

sertu

kaiti~~~rl!

a

dengall

tbli tor l ingkunynn alani I n i r i q a s r h a ~ a i suntu kesat~laii

ckosistcm.

Jika diliha~ dari tli tnensi \I nkru nlfili;~

konscp

hiotcyiutl ,il~ga dihemhnn~kntl sehiigni ~ ; I S ; I I .

utltuk m c n ~ usuri pcrencatlaan st~;itlr doerall. TJi A ti~esiko Llrara rnisaln)

a.

pc~nic~inzah Kntindn dnn Ariieri ka Scr-ikat

pada

tahun I 996 tclah incngelunrkon definisi Hic)l.cgion yang diadaptasi dari

T l ~ r

Ilin~-r~qiot~srl A.vsor-icrtio~~

ol

.\'ot't/i ./In~t~r*trvl.r

(BAN

A ).

1

Pcfinisi t~iorcyion

i r l i ~iwncakup :

( a )

pet~t.f~iiian. pt.lna11arnan. restolnnsi darl pen~clilinrnnn sistetla a l a ~ n lnkal:

(t?) pcmhangl~n;i~i d m pr.nel-ap:ul car;l-caina prLlhtis hcrkelm~jzttan ilntlth 1nrrn~11~111i

krhut ullarl dasar n ~ a n ~ ~ s i a : (I. ) ~nui~rlttk~mg pc~nhangunni~ biuia? it bnl-u hr.rdasai.lian situasi

hakikn,

knoinenn suatu dam11 (hio,yor~~yr-ul,ly*i.

Unri definisi di atas dapat cliketahrii b t ~ h n a pnjing

ticlak

tct-dapal:

2

pcrhedantl pent

ins

dari kotisep hiorcgion

dcn~gan

hiogcogra

ti.

ynitu : (

Il

) ili~nasukkannya dittlcnsi rvnktu dnlarn konscp hiorcgion, tnasa yanp lalu dan i i n k t ~ yang aka11 dntang.

sebagai

unit analisis r ~ i c n ~ k a j i f c ~ ~ u n ~ c r i a lingkungan

di

sitat 11 ~ v i l;~yah:

dan

( 7 ) dirnasukknnnya dimensi rnatil~sia dnil kcgin~antiya cl:llatti I ~ I I C I I I ~ ~ Iieb~~tul~an dnsnrnyn dnlam knrlsep hiorcgion. Scdarigkar~. kes~unaari ~nenrli~sar dt11.i kctfua

konsep

1t.r.st.hu1 adalnh digunnkalin> n ..;ildt~l pand;uig tnuarig (spatial)

~ I H I I E L

~ i ~ c n ~ a I ~ ; t r i ~ i ~ C I I C J ~ C I I ; I I i ~ i g L ~ ~ r ~ g a l ~

~ l i

Slliitli u i);~! 311.

I

)cngan dcmikian. sccn14;i praktis dnlarti apl iknsiti!,a

hnhii

;I koilscp biorcgiot~ t ~ I i l l 7

hertumpu

pada I~asib kajian hisgenyrati atau f'ciiotnc.nn geograli. ietapi rlitambiih dcriga~i tatarnn kesndnsan n~as! nl.aka1 n~enge~iai suatu tcinpnz (rilang) darl kesadorarl hnyainiarla lnercka tlapilr rneliuiysungLari

kc hid up an^^^

n di u iliiy:il~ ~crscbut.

P.lnl-i pengcrriun di alas. di hntahat~

ha

h \ r it pencilt msi paris hata:, ctiti

tar;

r;~ratu hiogcoprijfi

v,aig paling tepnt ~ C I - C ~ ~ S I ? T ~ : I I I ~ C ) I F S C ~ biorcgiori patla nkhit+ilya I ~ a r u s dipnn~harliarr (inn bafikon ditentiikan 11leI1 kng~lisi ~laii

nkkt

if rnasyaraki~t setcmpat t e r h a ~ l i ~ p Iiilgkungiul illnnrnya. Roptlisi icl.sehu! dipel~garul~i

nleh

hondisi

nyntn

yang

adn di wil;~!

ah

sctc~npnl sehngni nilai-nilai lingkimyan ( o n ~ ~ i ~ ~ o ~ ~ r r t ~ ~ r c ~ l ~~al~rcl) yon? ditcrin~n ( ~ ~ r ~ ~ . r . i ~ i ~ * r g r J ) d a ~ i

diz;lr~gg:~l~i olch ~ ~ i a s q z ~ l n k a ~ setc111p;li. Ka~cila inr. d a l ; ~ ~ i aplikasi

konsep

hiorcgion

purlu

.i

tlgn

tEikaii

sikop-siknp atau atkhti l' I I I ; ~ ~ ! arakat sctcsnpnt kcrhndap nilai-nilai Iingkutigannyn.

schinggn clapat cli hetnlit~i scberapn jnzth clan scl~orap;~ penling ni lni-ni Faf

[erschut

(ti kai tkan

detigan ti~igkat p e ~ n a t i a ~ i ~ a n tcrhrtdr~p

rcsikv

dali

man

that

opt iinnl strntu kondisi linyku~igan tertelitu di \viln!ali lingkungontiya. t'ara berpikir d x i illdividu atau kelonrpok niitsyaraknt nzns st~mber

~ l a ) ~ a

di

lingkungann!~a.

t ~ ~ m i l ~ u k

ga~nharan

rnzusa depann! ;I. aknri di~p:~t

~ t l c ~ ~ u n ~ i vkkan galnh:irnn rncrrgenai parldarlgal~ hiclup ( H Y ~ I , / '

I[/cJ)

dm.i kotnul~irns

iii:~s! itrah;~! S ~ I L * I I I ~ ; I I . (:;tr;l t w p i kii- sepcrti iuf I,enli~tfian disehut sebagai pofiarll ntnu

(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)

Referensi

Dokumen terkait

Dari pembahasan tentang permasalahan yang diangkat dalam penelitian ini dan berdasarkan apa yang telah diuraikan dalam bab hasil penelitian, maka penulis dapat

Informan masih kanak - kanak ketika ayah intorman melakukan poligami dan kemudian ayah jarang pulang ke rumah, sedangkan pada usia informan sangat dibutuhkan

Dengan adanya penerapan sistem informasi penggunaan dana kas kecil yang sudah terkomputerisasi, diharapkan pembuatan laporan kas kecil menjadi akurat, tepat dan cepat

Tujuan penelitian ini adalah untuk mengetahui dan menganalisis pengaruh tanggung jawab sosial perusahaan terhadap citra perusahaan pada PT.Perkebunan Nusantara III (Persero)

• Guru memulai pelajaran dengan mengajak siswa mengamati gambar pada buku tema 6 Subtema 4 Pembelajaran 2, atau kalau guru, mempunyai tayangan video tentang sikap pemborosan

Perjuangan Mempertahankan Kemerdekaan Melalui Perlawanan Bersenjata, melalui perlawanan di berbagai daerah yaitu peristiwa pertempuran antara pasukan Sekutu dan Belanda antara

he irst hypothesis is “there is positive and signiicant inluence of school policy, curriculum implementation, school culture and school infrastructure management collectively

Saya pernah menggunakan jasa doorsmeer ditempat lain.,menurut saya perbedaannya dengan doorsmeer lain terletak diruang tunggu Sabena yang luas dan juga