Faktorisasi Bentuk Aljabar
FAKTORISASI BENTUK ALJABAR
A. Pengertian Suku pada Bentuk Aljabar 1. Suku Tunggal dan Suku Banyak
Bentuk-bentuk seperti 3a, –5a2b, 3a – 7, 4p2 – 9pq, 2x + 3y – 9, dan 2xy2 –7x2y + 4xy disebut Bentuk Aljabar.
Bentuk aljabar terdiri atas beberapa suku, seperti :
5a ⇒ suku satu
7p – 6pq ⇒ suku dua
a3 + 2a2 – 8ab + 13 ⇒ suku empat 6x3 + 4x2y – 8x + 2y – 7x ⇒ suku lima 2. Suku-suku Sejenis
Suatu suku dinamakan sejenis jika memiliki faktor variabel yang sama berbeda koefisien.
Bentuk aljabar : Contoh :
1. Tentukan banyak suku pada bentuk aljabar berikut! a. 9a – 8
b. 2x4 – 3x3 + 4x2 – 5
2. Tentukan suku-suku yang sejenis pada bentuk aljabar berikut! a. 9k + 8m – 2km – 3k + 7km
b. 8a2 + 9a2b – 11a2 + a2b + 12ab2 Penyelesaian :
1. a. Banyak suku pada 9a - 8 adalah 2, yaitu 9a dan – 8.
b. Banyak suku pada 2x4 – 3x3 + 4x2 – 5 adalah 4, yaitu 2x4, –3x3, 4x2, dan –5. 2. a. Suku-suku yang sejenis pada 9k + 8m – 2km – 3k + 7km adalah :
(i) 9k dan –3k (ii) –2km dan 7km
b. Suku-suku yang sejenis pada 8a2 + 9a2b – 11a2 + a2b + 12ab2 adalah : (i) 8a2 dan – 11a2
(ii) 9a2b dan a2b LATIHAN
1. Tentukan banyak suku pada bentuk aljabar berikut! a. 5x + 3
b. 7a2 + 3b – 5 c. 7x4 – 8x3 + 3x2 d. –x3 + 2x2 +8x – 5 e. 12x5 + 5x3 +2x2 – 6
2. Tentukan suku-suku yang sejenis pada bentuk aljabar berikut! a. 2x + 3y – 2 + 4y b. 3a2 + 4ab2 – 15a2b – a2 + 7a2b c. 2x2 + 3y2 – 16x2y + 9x2 – 20x2y d. 5k + 2m – 3 + 7k + 8m e. 2m2 + 5m2n – 11m2 + m2n + 4mn2 Penyelesaian :
1. a. Banyak suku pada 5x + 3 adalah 2, yaitu 5x dan 3.
b. Banyak suku pada 7a2 + 3b – 5 adalah 3, yaitu 7a2, 3b, dan –5. c. Banyak suku pada 7x4 – 8x3 + 3x2 adalah 3, yaitu 7x4, –8x3, dan 3x2. d. Banyak suku pada –x3 + 2x2 +8x – 5 adalah 4, yaitu –x3, 2x2, 8x, dan –5. e. Banyak suku pada 12x5 + 5x3 +2x2 – 6 adalah 4, yaitu 12x5, 5x3, 2x2, dan – 6. 2. a. Suku-suku yang sejenis pada 2x + 3y – 2 + 4y adalah: 3y dan 4y
NURFARISYAH, S.Pd y x xy y x x 7 8 3 3 6 15 2− + + − 2+ Sejenis Sejenis
Faktorisasi Bentuk Aljabar
b. Suku-suku yang sejenis pada 3a2 + 4ab2 – 15a2b – a2 + 7a2b adalah: (i) 3a2 dan –a2
(ii) –15a2b dan 7a2b
c. Suku-suku yang sejenis pada 2x2 + 3y2 – 16x2y + 9x2 – 20x2y adalah: (i) 2x2 dan 9x2
(ii) –16x2y dan –20x2y
d. Suku-suku yang sejenis pada 5k + 2m – 3 + 7k + 8m adalah: (i) 5k dan 7k
(ii) 2m dan 8m
e. Suku-suku yang sejenis pada 2m2 + 5m2n – 11m2 + m2n + 4mn2 adalah: (i) 2m2 dan –11m2
(ii) 5m2n dan m2n
B. Operasi Hitung pada Bentuk Aljabar
1. Penjumlahan dan Pengurangan Bentuk Aljabar
Hasil penjumlahan maupun pengurangan pada bentuk aljabar dapat disederhanakan dengan cara mengelompokkan dan menyederhanakan suku-suku yang sejenis.
Contoh :
1. Tentukan jumlah dari : a. 3a + 5 dan 7a – 6
b. 12x2 – 7x + 16 dan –8x2 + 3x – 13 2. Kurangkanlah :
a. 12a – 7 dari –3a + 15
b. 14x2 + 5x – 4 dari 11x2 – 16x + 3 Penyelesaian : 1. a. (3a + 5) + (7a – 6) = 3a + 5 + 7a – 6 = 3a + 7a + 5 – 6 = 10a – 1 b. (12x2 – 7x + 16) + (–8x2 + 3x – 13) = 12x2 – 7x + 16 – 8x2 + 3x – 13 = 12x2 – 8x2 – 7x + 3x + 16 – 13 = 4x2 – 4x + 3
2. a. (–3a + 15) – (12a – 7) = –3a + 15 – 12a + 7 = –3a – 12a + 15 + 7 = –15a + 22 b. (11x2 – 16x + 3) – (14x2 + 5x – 4) = 11x2 – 16x + 3 – 14x2 – 5x + 4 = 11x2 – 14x2 – 16x – 5x + 3 + 4 = –3x2 – 21x + 7 LATIHAN
1. Tentukan jumlah dari : a. 7x + 8 dan – 9x – 3 b. 3k – 8l + 2m dan –8k + 3l – 12m c. 2p – 4q + 5r dan –6p + 3q – 15r d. 21x2 + 5x – 6 dan –15x2 + 6x – 10 e. 3k2m + 5k – mn2 dan –6k2m + 7mn2 – 12k 2. Kurangkanlah : a. –5a + 3 dari 4a – 6 b. 5p – 7q + 2r dari –p + 2q – 3r c. –9a + 3b – c dari –3a + 5b – 4c d. 6x2 + 3x – 2 dari –4x2 + 2x – 6 e. –8x2y + 3x – 5yz2 dari x2y – 2x + 3yz2 Penyelesaian : 1. a. (7x + 8) + (– 9x – 3) = 7x + 8 – 9x – 3 = 7x – 9x + 8– 3 = –2x + 5 b. (3k – 8l + 2m) + (–8k + 3l – 12m) = 3k – 8l + 2m – 8k + 3l – 12m = 3k – 8k – 8l + 3l + 2m – 12m
Faktorisasi Bentuk Aljabar = –5k – 5l – 10m c. (2p – 4q + 5r) + (–6p + 3q – 15r) = 2p – 4q + 5r – 6p + 3q – 15r = 2p – 6p – 4q + 3q + 5r – 15r = –4p – q – 10r d. (21x2 + 5x – 6) + (–15x2 + 6x – 10) = 21x2 + 5x – 6 – 15x2 + 6x – 10 = 21x2 – 15x2 + 5x + 6x – 6– 10 = 6x2 + 11x – 16 e. (3k2m+5k–mn2)+(–6k2m+7mn2–12k2) = 3k2m+5k – mn2 – 6k2m+7mn2 – 12k = 3k2m – 6k2m+5k – 12k – mn2+7mn2 = –3k2m – 7k + 6mn2 2. a. (4a – 6) – (–5a + 3) = 4a – 6 + 5a – 3 = 4a + 5a – 6 – 3 = 9a – 9 b. (–p + 2q – 3r) – (5p – 7q + 2r) = –p + 2q – 3r – 5p + 7q – 2r = –p – 5p + 2q + 7q – 3r – 2r = –6p + 9q – 5r
c. (–3a + 5b – 4c) – (–9a + 3b – c) = –3a + 5b – 4c + 9a – 3b + c = –3a + 9a + 5b – 3b – 4c + c = –6a + 2b – 3c
d. (–4x2 + 2x – 6) – (6x2 + 3x – 2) = –4x2 + 2x – 6 – 6x2 – 3x + 2 = –4x2 – 6x2 + 2x – 3x – 6 + 2 = –10x2 – x – 4
e. (x2y – 2x + 3yz2) – (–8x2y + 3x – 5yz2) = x2y – 2x + 3yz2 + 8x2y – 3x + 5yz2 = x2y + 8x2y – 2x – 3x + 3yz2 + 5yz2 = 9x2y – 5x + 8yz2
2. Perkalian Bentuk Aljabar
Sifat Distributif : aa((bb−+cc) () (==aa××bb) () (+−aa××cc))==abab−+acac Contoh :
Tentukan hasil perkalian dari : 1. 3(4x – 2) 2. (a + 2)(a + 2) 3. (x – 3)(x + 2) 4. 5a(3t – 2s + 7r) 5. (2x – 3y)(x + 2y – 3z) Penyelesaian : 1. 3(4x – 2) = 12x – 6 2. (a + 2)(a + 2) = a2 + 2a + 2a + 4 = a2 + 4a + 4 3. (x – 3)(x + 2) = x2 + 2x – 3x – 6 = x2–x – 6 4. 5a(3t – 2s + 7r) = 15at – 10as + 35ar
5. (2x – 3y)(x + 2y – 3z) = 2x2 + 4xy – 6xz – 3xy – 6y2 + 9yz = 2x2 – 6y2 + 4xy – 3xy – 6xz + 9yz = 2x2 – 6y2 + xy – 6xz + 9yz
LATIHAN
Tentukan hasil perkalian dari : 1. a(5a – 3) 2. (x + 3)(x – 5) 3. (10 – 3y)(5 + y) 4. 5a2(t + 7s – 3r) 5. (3a – b)(2a – 5b – c) Penyelesaian : 1. a(5a – 3) = 5a2 – 3a 2. (x + 3)(x – 5) = x2 – 5x + 3x – 15 = x2 – 2x – 15
3. (10 – 3y)(5 + y) = 50 + 10y – 15y – 3y2 = – 3y2 – 5y + 50 4. 5a2(t + 7s – 3r) = 5a2t+35a2s−15a2r
5. (3a – b)(2a – 5b – c) = 6a2 – 15ab – 3ac – 2ab + 5b2 + bc = 6a2 + 5b2 – 15ab – 2ab – 3ac + bc NURFARISYAH, S.Pd
Faktorisasi Bentuk Aljabar
= 6a2 + 5b2 – 17ab – 3ac + bc 3. Pembagian Bentuk Aljabar
Contoh :
Tentukan hasil pembagian dari : 1. 12x2 : 3x 2. 18a5b : (–3a2) 3. 48x7y2z : (–12x3y) 4. –x5y3 : (–xy4z) 5. 14a6b8
×
(a2b3 : 7a-3b5) Penyelesaian : 1. 12x2 : 3 = x x x x x x x 4 4 4 3 12 3 12 2 2 = 2 1= 1 = = − 2. 18a5b : (–3a2) = b a b a a a b a 3 2 5 2 5 6 1 3 18 3 18 − = − = − 3. 48x7y2z : (–12x3y) = z x yz y y x x y x z y x 2 4 3 7 3 2 7 4 1 12 48 12 48 − = − = − 4. –x5y3 : (–xy4z) = 4 4 4( )
1 4 3 5 4 3 5 1 1 1 1 1 1 = = − = − − = − − x yz yz x z y x z y y x x z xy y x 5. 14a6b8×
(a2b3 : 7a-3b5) = × −3 5 3 2 8 6 7 14 b a b a b a = × − 5 3 3 2 8 6 7 1 14 b b a a b a =( )
× 5 2 8 6 1 7 1 14 b a b a = × 2 5 8 6 7 14 b a b a = 2 8 11 7 14 b b a = 2a11b5 LATIHANTentukan hasil pembagian dari : 1. 15ab : 3a 2. 36x2y4 : (–3x3) 3. 20p5qr3 : (–4p3q3) 4. –a-2b : (–ab2c-1) 5. 21m4n3
×
(2m2n : 4m-5n3) Penyelesaian : 1. 15ab : 3a = b b a a a ab 5 1 3 15 3 15 = = 2. 36x2y4 : (–3x3) = 3 4 2 3 36 x y x − = 4 1 4 4 4 3 2 12 12 1 12 1 3 36 y x x y y x y x x − − = − = − = − 3. 20p5qr3 : (–4p3q3) = 3 3 3 5 4 20 q p qr p − = −4 1 20 3 3 3 5 r q q p p = 3 2 2 1 5 r q p − = 2 3 2 5 q r p − = –5p2q-2r3 4. –a-2b : (–ab2c-1) = 1 2 2 − − − − c ab b a = − − − − 1 2 2 1 1 1 c b b a aFaktorisasi Bentuk Aljabar = c b a a 1 1 1 1 1 2 = c b a 1 1 3 = a b c 3 = a-3b-1c 5. 21m4n3
×
(2m2n : 4m-5n3) = × −52 3 3 4 4 2 21 n m n m n m = × −5 3 2 3 4 4 2 21 n n m m n m = × 2 5 2 3 4 1 1 2 1 21 n m m n m = × 7 2 3 4 1 2 1 21 n m n m = × 2 7 3 4 2 21 n m n m = 2 3 11 2 21 n n m = 2 21m11n4. Pemangkatan Bentuk Aljabar
a. Arti Pemangkatan Bentuk Aljabar
Pemangkatan suatu bilangan diperoleh dari perkalian berulang untuk bilangan yang sama. Jadi, untuk sebarang bilangan a, maka a2 = a
×
aSifat Pemangkatan :
( )
m n m n n m n m n m n m a a a a a a a a × − + = = = × : Contoh :Tentukan hasil pemangkatan bentuk aljabar berikut! 1. (3a)2 2. (2ab)3 3. (–7x3)3 4. (–xy2z4)6 5. –(8x2y3)2 Penyelesaian :
1. (3a)2 = (3a)
×
(3a) = 9a22. (2ab)3 = (2ab)
×
(2ab)×
(2ab) = 8a3b3 3. (–7x3)3 = (–7x3)×
(–7x3)×
(–7x3) = 343x9 4. (–xy2z4)6 = x6y12z245. –(8x2y3)2 = –64x4y6 b. Pemangkatan Suku Dua
(a + b)2 = (a + b)
×
(a + b) = a2 + ab + ab + b2 = a2 + 2ab + b2 (a + b)3 = (a + b)×
(a + b)×
(a + b) = (a2 + 2ab + b2)×
(a + b) = a3 + a2b + 2a2b + 2ab2 + ab2 + b3 = a3 + 3a2b + 3ab2 + b3Dalam menentukan hasil pemangkatan suku dua, koefisien dari suku-sukunya dapat diperoleh dari bilangan yang terdapat pada segitiga Pascal.
NURFARISYAH, S.Pd1 5 10 10 5 1 1 3 3 1 1 1 1 4 6 4 1 1 2 1
(
+)
1 ⇒ b a(
+)
2 ⇒ b a(
+)
3 ⇒ b a(
+)
4 ⇒ b a(
+)
5 ⇒ b a b a+ ⇒ 2 2 2ab b a + + ⇒ 3 2 2 3 3a b 3ab b a + + + ⇒ 4 3 2 2 3 4 4a b 6a b 4ab b a + + + + ⇒ 5 4 3 2 2 3 4 5 5a b 10a b 10a b 5ab b a + + + + + ⇒Faktorisasi Bentuk Aljabar
Jadi, (a + b)5 = a5 + 5a4b + 10a3b2 + 10a2b3 + 5ab4 + b5 Contoh :
Tentukan hasil perpangkatan berikut! 1. (3a + b)2 2. (2x – 5)3 3. (2x – 3y)4 4. (a + b + c)2 5. (2a – b + 3c)2 Penyelesaian :
1. (3a + b)2 = (3a)2 + 2(3a)(b) + (b)2 = 9a2 + 6ab + b2 2. (2x – 5)3 = [2x + (–5)]3 = (2x)3 + 3(2x)2(–5) + 3(2x)(–5)2 + (–5)3 = 8x3 + 3(4x2)(–5) + 3(2x)(25) + (–125)3 = 8x3 – 60x2 + 150x – 125 3. (2x – 3y)4 = [2x + (–3y)]4
= (2x)4 + 4(2x)3(–3y) + 6(2x)2(–3y)2 + 4(2x)(–3y)3 + (–3y)4 = 16x4 + 4(8x3)(–3y) + 6(4x2)(9y2) + 4(2x)(–27y3) + (81y4) = 16x4 – 96x3y + 216x2y2 – 216xy3 + 81y4 4. (a + b + c)2= [(a + b) + c]2 = (a + b)2 + 2(a + b)(c) + (c)2 = (a + b)2 + 2c(a + b) + c2 = a2 + 2ab + b2 + 2ac + 2bc + c2 = a2 + b2 + c2 + 2ab + 2ac + 2bc 5. (2a – b + 3c)2 = [(2a – b) + 3c ]2 = (2a – b)2 + 2(2a – b)(3c) + (3c)2 = [2a + (–b)]2 + 6c(2a – b) + 9c2
= [(2a)2 + 2(2a)(–b) + (–b)2] + 6c(2a – b) + 9c2 = 4a2 – 4ab + b2 + 12ac – 6bc + 9c2
= 4a2 + b2 + 9c2 – 4ab + 12ac – 6bc LATIHAN
Tentukan hasil perpangkatan berikut! 1. –(3a3b-4)-4 2. (p + 5)2 3. (4x – 3y)3 4. (a – b + c)2 5. (3a – 2b – c)2 Penyelesaian : 1. –(3a3b-4)-4 = –[(3-4)a-12b16] = − = − = − 12 16 12 4 16 16 12 4 3 81 1 3 1 a b a b b a 2. (p + 5)2 = (p)2 + 2(p)(5) + (5)2 = p2 + 10p + 25 3. (4x – 3y)3 = [4x + (–3y)]3
= (4x)3 + 3(4x)2(–3y) + 3(4x)(–3y)2 + (–3y)3 = 64x3 + 3(16x2)(–3y) + 3(4x)(9y2) + (–27y3) = 64x3 – 144x2y + 108xy2 – 27y3 4. (a – b + c)2= [(a – b) + c]2 = (a – b)2 + 2(a – b)(c) + (c)2 = (a – b)2 + 2c(a – b) + c2 = a2 – 2ab + b2 + 2ac – 2bc + c2 = a2 + b2 + c2 – 2ab + 2ac – 2bc 5. (3a – 2b – c)2 = [(3a – 2b) – c ]2 = [(3a – 2b) + (–c)]2 = (3a – 2b)2 + 2(3a – 2b)(–c) + (–c)2 = [(3a) + (–2b)]2 – 2c(3a – 2b) + c2
Faktorisasi Bentuk Aljabar
= [(3a) + 2(3a)(–2b) + (–2b)2] – 2c(3a – 2b) + c2 = 9a2 – 12ab + 4b2 – 6ac + 4bc + c2
= 9a2 + 4b2 + c2 – 12ab – 6ac + 4bc C. Faktorisasi Bentuk Aljabar
1. Faktorisasi dengan Sifat Distributif
Faktorisasi (pemfaktoran) adalah menyatakan bentuk penjumlahan menjadi bentuk perkalian faktor-faktor.
Bentuk penjumlahan suku-suku yang memiliki faktor yang sama dapat difaktorkan dengan menggunakan sifat distirbutif.
Contoh :
Faktorkanlah bentuk-bentuk aljabar berikut! 1. 4a + 8 2. 9p3 – 18p5 3. p(p + q) – 2q(p + q) 4. 4x2y + 6xy – 8x2y2 5. 2a – 2b + ac – bc 6. px + py – qx – qy Penyelesaian :
1. 4a dan 8 memiliki FPB = 4, maka : 4a + 8 = 4(a) + 4(2)
= 4(a + 2)
2. 9p3 dan 18p5 memiliki FPB = 9p3, maka : 9p3 – 18p5 = 9p3(1) – 9p3(2p2)
= 9p3(1 – 2p2)
3. p, 2q, dan (p + q) memiliki FPB = (p + q), maka : p(p + q) – 2q(p + q) = (p + q)(p – 2q)
4. 4x2y, 6xy, dan –8x2y2 memiliki FPB = 2xy
4x2y + 6xy – 8x2y2 = 2xy(2x) + 2xy(3y) – 2xy(4xy) = 2xy(2x + 3y – 4xy) 5. 2a – 2b + ac – bc = 2(a – b) + c(a – b) = (a – b)(2 + c) 6. px + py – qx – qy = p(x + y) – q(x + y) = (p – q)(x + y) LATIHAN : Faktorkanlah! 1. 12a – 4 2. 8a3 + 24a2 3. a(x + y) + 4(x + y) 4. 8p2 + 12pq – 16pr 5. p2 + pq – qr – pr 6. 18x2y – 12xy2 7. a(x – y) + b(x – y) 8. 18a2bc – 3ab2c – 27abc2 9. a2 – ax + ay – xy 10. 2px – 2qx + py – qy Penyelesaian : 1. 12a – 4 = 4(3a) – 4(1) = 4(3a – 1) 2. 8a3 + 24a2 = 8a2(a) + 8a2(3) = 8a2(a + 3) 3. a(x + y) + 4(x + y) = (a + 4)(x + y) 4. 8p2 + 12pq – 16pr = 4p(2p) + 4p(3q) – 4p(4r) = 4p(2p + 3q – 4r) 5. p2 + pq – qr – pr = (p2 + pq) – (qr + pr) = p(p + q) – r(p + q) = (p – r)(p + q) 6. 18x2y – 12xy2 = 6xy(3x) – 6xy(2y)
= 6xy(3x – 2y) NURFARISYAH, S.Pd faktorfaktor
(
b c)
a ac ab+ = +Faktorisasi Bentuk Aljabar
7. a(x – y) + b(x – y) = (a + b)(x – y)
8. 18a2bc – 3ab2c – 27abc = 3abc(6a) – 3abc(b) – 3abc(9c) = 3abc(6a – b – 9c) 9. a2 – ax + ay – xy = a(a – x) + y(a – x) = (a + y)(a – x) 10. 2px – 2qx + py – qy = (2px – 2qx) + (py – qy) = 2x(p – q) + y(p – q) = (2x – y)(p – q)
2. Faktorisasi Bentuk a2 + 2ab + b2 dan a2 – 2ab + b2 Ingat! ( ) ( )2 2 2 2 2 2 2 2 b ab a b a b ab a b a + − = − + + = + Contoh : 1. (x + 3)2 = (x)2 + 2(x)(3) + (3)2 = x2 + 6x + 9
2. a2 + 10a + 25 = (a)2 + 2(a)(5) + (5)2 =(a + 5)2
3. x2 – 18x + 81 = (x)2 – 2(x)(9) + (9)2 = (x – 9)2
4. 4a2 + 12ab + 9b2 = (2a)2 + 2(2a)(3b) + (3b)2 = (2a + 3b)2
5. 16x2 – 56xy + 49y2 = (4x)2 – 2(4x)(7y) + (7y)2 = (4x – 7y)2
LATIHAN :
Faktorkanlah bentuk aljabar berikut! 1. x2 + 14x + 49 2. a2 – 8a + 16 3. 9x2 + 6x + 1 4. m2 – 10mn + 25n2 5. x4 + 24x2 + 144 Penyelesaian : 1. x2 + 14x + 49 = (x)2 + 2(x)(7) + (7)2 = (x + 7)2 2. a2 – 8a + 16 = (a)2 – 2(a)(4) + (4)2 = (a – 4)2 3. 9x2 + 6x + 1 = (3x)2 + 2(3x)(1) + (1)2 = (3x + 1)2 4. m2 – 10mn + 25n2 = (m)2 – 2(m)(5n) + (5n)2 = (m – 5n)2 5. x4 + 24x2 + 144 = (x2)2 + 2(x2)(12) + (12)2 = (x2 + 12)2
3. Faktorisasi Selisih Dua Kuadrat (a + b)(a – b) = a2 – ab + ab + b2
= a2 – b2 Jadi, (a + b)(a – b) = a2 – b2 Contoh :
Faktorkan bentuk aljabar berikut! 1. a2 – 4
2. 4a2 – 25 3. x4 – 16y4 4. 3x4 – 243 5. 25x2 – (x – y)2
Faktorisasi Bentuk Aljabar Penyelesaian : 1. a2 – 4 = [(a)2 – (2)2] = (a + 2)(a – 2) 2. 4a2 – 25 = [(2a)2 – (5)2] = (2a + 5)(2a – 5) 3. x4 – 16y4 = [(x2)2 – (4y2)2] = (x2 + 4y2)(x2 – 4y2) = (x2 + 4y2)[(x)2 – (2y)2] = (x2 + 4y2)(x + 2y)(x – 2y) 4. 3x4 – 243 = 3(x4 – 81) = 3[(x2)2 – (9)2] = 3(x2 + 9)(x2 – 9) = 3(x2 + 9)[(x)2 – (3)2] = 3(x2 + 9)(x + 3)(x – 3) 5. 25x2 – (x – y)2 = [(5x)2 – (x – y)2] = [5x + (x – y)][5x – (x – y)] = (5x + x – y)(5x – x + y) = (6x – y)(4x + y) LATIHAN
Faktorkan bentuk aljabar berikut! 1. a2 – 52 2. 64m2 – 16 3. a2b2 – 16c2 4. 2m4 – 32n4 5. 25a2 – 9(a + b)2 Penyelesaian : 1. a2 – 52 = [(a)2 – (5)2] = (a + 5)(a – 5) 2. 64m2 – 16 = [(8m)2 – (4)2] = (8m + 4)(8m – 4) 3. a2b2 – 16c2 = [(ab)2 – (4c)2] = (ab + 4c)(ab – 4c) 4. 2m4 – 32n4 = 2(m4 – 16n4) = 2[(m2)2 – (4n2)2] = 2(m2 + 4n2)(m2 – 4n2) = 2(m2 + 4n2)[(m)2 – (2n)2] = 2(m2 + 4n2)(m + 2n)(m – 2n) 5. 25a2 – 9(a + b)2 = [(5a)2 – (3(a + b))2]
= [5a + 3(a + b)][5a – 3(a + b)] = (5a + 3a + 3b)(5a – 3a – 3b) = (8a + 3b)(2a – 3b)
4. Faktorisasi Bentuk ax2 + bx + c dengan a = 1
Faktorisasi (pemfaktoran) bentuk ax2 + bx + c adalah : x2 + bx + c = (x + p)(x + q)
Dengan syarat c = p
×
q dan b = p + q Contoh :Faktorkanlah bentuk aljabar berikut! 1. x2 + 10x + 16 2. x2 + 2x – 48 3. p2 – 9pq – 10q2 4. 18 + 11y + y2 5. m2 – 12mn – 45n2 Penyelesaian : NURFARISYAH, S.Pd
Faktorisasi Bentuk Aljabar 1. x2 + 10x + 16 = (x + 2)(x + 8) 1 = a c=p×q b=p+q 10 = b 16=1×16 10≠1+16 16 = c 16=2×8 10=2+8 4 4 16= × 10≠4+4 2. x2+2x−48 =
(
x−6)(
x+8)
1 = a c=p×q b=p+q 2 = b −48=1×(
−48)
2≠1+(
−48)
48 − = c −48=( )
−1 ×48 2≠( )
−1 +48(
24)
2 48= ×− − 2≠2+(
−24)
(
2)
24 48=− × − 2≠(
−2)
+24(
8)
6 48= ×− − 2≠6+(
−8)
(
6)
8 48=− × − 2=(
−6)
+8 3. p2 −9pq−10q2 =(
p+q)(
p−10q)
1 = a c=p×q b=p+q 9 − = b −10=1×(
−10)
−9=1+(
−10)
10 − = c −10=( )
−1 ×10 −9≠( )
−1 +10(
5)
2 10= ×− − −9≠2+(
−5)
(
2)
5 10=− × − −9≠(
−2)
+10 4. 18+11y+y2=(
9+y)(
2+y)
1 = a c=p×q b=p+q 11 = b 18=1×18 11≠1+18 18 = c 18=( ) (
−1 ×−18)
1≠( ) (
−1 +−18)
9 2 18= × 11=2+9(
2) (
9)
18=− ×− 11≠(
−2) (
+−9)
3 6 18= × 11≠6+3(
6) (
3)
18=− ×− 11=(
−6) ( )
+ −3 5. m2−12mn−45n2 =(
m+3n)(
m−15b)
1 = a c=p×q b=p+q 12 − = b −45=1×(
−45)
−12≠1+(
−45)
45 − = c −45=( )
−1 ×45 −12≠( )
−1 +45(
15)
3 45= ×− − −12=3+(
−15)
(
3)
15 45=− × − −12≠( )
−3 +15( )
9 5 45= ×− − −12 ≠5+( )
−9(
5)
9 45=− × − −12≠( )
−5 +9 LATIHANFaktorkanlah bentuk aljabar berikut! 1. a2+4a+3 2. m2 −8m−20 3. x2−13xy+36y2 4. −76−40b−b2 5. ax2+15ax−16a2 Penyelesaian : 1. a2+4a+3 =
(
a+3)(
a+1)
2. m2 −8m−20 =(
m−10)(
m+2)
3. x2−13xy+36y2 =(
x−4y)(
x−9y)
4. −76−40b−b2 =(
2+b)(
−38−b)
5. ax2+15ax−16a = a(
x2+15x−16)
= a(
x−1)(
x+16)
5. Faktorisasi Bentuk ax2 + bx + c dengan a ≠1 Catatan : c bx ax2 + + =
(
k×l)(
m×n)
Faktorisasi Bentuk Aljabar Suku ke-1 = ax2
Didapat dari hasil perkalian k dengan
m
Suku ke-2 = bxDidapat dari hasil perkalian l dengan
n
Suku ke-3 =c
Didapat dari hasil penjumlahan l dengan
n
Contoh :Faktorkanlah bentuk aljabar berikut! 1. 6x2−11x+3 2. 8x2−26x+15 3. 10x2+53xy+15y2 4. 12m2−17mn−5n2 5. 3x2 +5x−12 Penyelesaian : 1. 6x2−11x+3=
(
2x−3)(
3x−1)
= 6x2−2x−9x+3 = 6x2−11x+3 2. 8x2−26x+15=(
4x−3)(
2x−5)
= 8x2−20x−6x+15 = 8x2−26x+15 3. 10x2+53xy+15y2 =(
10x+3y)(
x+5y)
= 10x2+50xy+3xy+15y2 = 10x2+53xy+15y2 4. 12m2−17mn−5n2 =(
3m−5n)(
4m+n)
= 20mn+3mn−20mn−5n2 = 12m2−17mn−5n2 5. 3x2 +5x−12 =(
3x−4)(
x+3)
= 3x2+9x−4x−12 = 3x2 +5x−12 LATIHANFaktorkanlah bentuk aljabar berikut! 1. 6a2+13a+6 2. 2m2−7m+3 3. 15−7x−2x2 4. 8p2+7pq−15q2 5. 15x2−11xy−12y2 Penyelesaian : 1. 6a2+13a+6 =
(
a+3)(
a+1)
2. 2m2−7m+3 =(
m−10)(
m+2)
3. 15−7x−2x2 =(
x−4y)(
x−9y)
4. 8p2+7pq−15q2 =(
2+b)(
−38−b)
5. 15x2−11xy−12y2= a(
x2+15x−16)
=a(
x−1)(
x+16)
D. Operasi Pecahan Bentuk Aljabar
1. Penyederhanaan Pecahan Bentuk Aljabar
Pecahan yang pembilangnya atau penyebutnya atau kedua-duanya berbentuk aljabar dapat disederhanakan dengan cara memfaktorkan pembilang dan penyebutnya.
Contoh : 1. axx2−−ax =
(
)
(
1)
1 − − x x x a = x a 2. 8 12 4a− b = 4(
a4( )
−23b)
= 2 3b a− NURFARISYAH, S.PdFaktorisasi Bentuk Aljabar 3. 16 4 2 2 − + x x x =
(
x+x(
4x)(
+x4−)
4)
= x−x4 4. x2x2 x6x6 2 + − + =(
x2+x3(
x)(
+x3−)
2)
= x x 2 2 − 5. 4 2 2 − − x x = 2 2 2 2 − + − x x =(
x−+(
2x)(
+x2−)
2)
=(
x−−12)
= −(
x1−2)
6. 2 4 2 2 1 x x − − = 2 2 1 2 4 4 + − − x x =(
(
)(
)
)
1 2 1 1 2 2 2 − − + − x x x =(
)
2 1 2 − + x =(
)
2 1 2+ − x 7. m m m − + − 2 2 3 2 =(
)(
)
2 2 1 + − − − m m m =(
(
)(
)
)
2 2 1 − − − − m m m =(
)
1 1 − − m = −(
m−1)
= −m+1 8. 2 2 2 2 6 13 6 8 10 3 y xy x y xy x + − − + =(
(
33xx−−22yy)(
)(
2xx+−43yy)
)
=(
(
2xx+−43yy)
)
LATIHANSederhanakan bentuk aljabar berikut! 1. xxy 2 2. 3 9 6m2 − mn 3. a ab a2 +4 4. m m m 8 24 16 2 + 5. bc ab a 6 4 2 + 6. mn m n m − − 2 4 4 7. x2 y2 y x − − 8. 3 2 9 4 2 + − a a 9. 12 8 2 2 + + + m m m 10. 2 2 2 2 16 12 y x y xy x − − + 11. xy x y xy x 3 9 6 2 2 2 − + − 12. 10 2 6 5 2 2 − + + − x x x x 13. a b b a − −3 3 14. 9 3 2 − − a a 15. m m 2 3 9 4 2 + − 16. x8y 162yx 2 2 − − 17. 2 1 2 2 − + − a a a 18. x x x − − + 7 56 2 19. 9 9 3 2 2 2 − − + m m m 20. x x x − + − 4 8 10 2 2 Penyelesaian : 1. xy x2 = x.xyx = yx 2. 3 9 6m2 − mn =
(
)
3 3 2 3 m2 − mn = 2m2 −3mn 3. a ab a2 +4 =(
)
a b a a +4 = a 4+ b 4. m m m 8 24 16 2 + =(
)
m m m 8 3 2 8 + = 2m+3 5. bc ab a 6 4 2 + =(
ab bc)
a 3 2 2 . 2 + =(
ab bc)
a 3 2 + 6. mn m n m − − 2 4 4 = m4(
(
mm−−nn)
)
= m 4 7. x2 y2 y x − − =(
(
)(
)
)
y x y x y x + − − =(
)
y x+ 1 8. 3 2 9 4 2 + − a a =(
(
)(
)
)
3 2 3 2 3 2 + − + a a a =(
2a−3)
Faktorisasi Bentuk Aljabar 9. 12 8 2 2 + + + m m m =
(
(
)(
)
)
6 2 2 + + + m m m =(
)
6 1 + m 10. 2 2 2 2 16 12 y x y xy x − − + =(
(
xx−−43yy)(
)(
xx++44yy)
)
=(
(
xx−−43yy)
)
11. xy x y xy x 3 9 6 2 2 2 − + − =(
x−x3(
xy−)(
x3y−)
3y)
=(
)
x y x 3− = x y 3 1− 12. 10 2 6 5 2 2 − + + − x x x x =(
(
)(
)(
)
)
5 2 2 3 2 + − − − x x x x =(
(
)
)
5 2 3 + − x x 13. a b b a − −3 3 14. 9 3 2 − − a a 15. m m 2 3 9 4 2 + − 16. x8y 162xy 2 2 − − 17. 2 1 2 2 − + − a a a 18. x x x − − + 7 56 2 19. 9 9 3 2 2 2 − − + m m m 20. x x x − + − 4 8 10 2 22. Penjumlahan dan Pengurangan Pecahan Bentuk Aljabar Catatan :
Sebelum menjumlah atau mengurangkan suatu pecahan bentuk aljabar maka terlebih dahulu samakan penyebutnya dengan mencari KPK.
Contoh : 1. 3 2 3 a a + = 3 2a a+ = 3 3a =
a
2. 4 7 3 2x+ x =( ) ( )
12 7 3 2 4 x + x = 12 21 8x+ x = 12 29x 3.(
)
3 1 2 2 4 1 2x− − x+ = 3 2 4 4 1 2x− − x+ =(
) (
)
12 2 4 4 1 2 3 x− − x+ = 12 8 16 3 6x− − x− = 12 11 10 − − x 4. x−310+x2−3 = 3(
x(
x−−310)
+)(
2x(
x−−310)
)
= 3(
xx−−910+)(
2xx−−320)
=(
x−510x−)(
29x−3)
LATIHANSederhanakan bentuk aljabar berikut! 1. 3 3 2x +x 2. m m 7 3 7 4 − 3. b a 4 3 + 4. 5 4 3 5a b − NURFARISYAH, S.Pd
Faktorisasi Bentuk Aljabar 5. x 3 2 1− 6. +1 y x 7. c b a 3 + 8. a n m − 3 9. 1x +1y −1z 10. 4 2 6 2 3 2a − b+ c 11. 3 4 n m m+ − 12. b a a− − 2 1 13. 5 2 3 4 1+ − + a a 14. 3 7 2 7 − − a a 15. 5 4 3 2 + + − m m 16. b a b a− − + 2 3 17. x2−xy+x+xy 18. b a a a b a − − + 6 3 19. 4 3 2 1 2 − + + − m m m 20. 3 2 9 4 2 − − + + a a a Penyelesaian : 1. 3 3 2x +x 2. m m 7 3 7 4 − 3. b a 4 3 + 4. 5 4 3 5a b − 5. x 3 2 1− 6. +1 y x 7. c b a 3 + 8. a n m − 3 9. 1x+1y −1z 10. 4 2 6 2 3 2a b c + − 11. 3 4 n m m+ − 12. b a a− − 2 1 13. 5 2 3 4 1+ − + a a 14. 3 7 2 7 − − a a 15. 5 4 3 2 + + − m m 16. b a b a− − + 2 3 17. x2−xy+x+x y 18. b a a a b a − − + 6 3 19. 4 3 2 1 2 − + + − m m m
Faktorisasi Bentuk Aljabar 20. 3 2 9 4 2 − − + + a a a
3. Perkalian dan Pembagian Pecahan Bentuk Aljabar Contoh : 1. ba ×b3+b2 = b
(
3bab+2)
= b3+a2 2. 9 3 2 + × − a a a a =(
(
)
)
3 9 2 + − a a a a = a(
aa+(
a3)(
+a3−)
3)
=(
)
1 3 − a = a−3 3. : 2 3 2 − + a a a a = aa+2×a2−a3 = 2aa(
(
aa−+32)
)
= 2(
a(
a−+32)
)
= 2aa−+34 4. a a a a a 2 4 4 : 4 2 2 2− − + = 2 4 2 24 4 2 + − × − a a a a a =(
(
)
)
4 4 4 2 2 2 2 + − − a a a a a = 22(
(
−22)(
)(
−22)
)
− + a a a a a a = a2(
(
aa−+22)
)
= a22a−24a + LATIHANTentukan hasil perkalian dan pembagian bentuk aljabar berikut sampai paling sederhana! 1. 3 3 4 2 9 × + + m m 2. 4 4 8 2 x x x + × 3. 6 9 3 12 2 − × + a a 4. m m m m m 2 12 4 2 2 2 + − × − 5. 4 6 42 12 3 2 2 + − × − + + m m m m m m 6. 7 2 24 10 49 2 2 + − × − + − m m m m m 7. a a a a a 6 12 36 2 2 2 2 − − × − 8. 25 7 7 10 2 2 2 2 − × − a a a a a 9. x x x x x x 10 8 2 16 8 5 2 2 − × + − 10. 24 2 5 16 2 2 2 − − × − a a a a a 11. 4 3 : 5 + − a a a a 12. 4 3 : 8 12 4x+ x+ 13. 3 10 : 3 5 2 − m m− m 14. b a b a 2 6 : 36 2− + 15. m m m m m 4 3 : 12 12 2 + − − 16. 2 3 : 12 8 12 4 2 2 − + + − + a a a a a a 17. 6 5 : 48 2 25 2 2 + − − − − m m m m m 18. 2 2 2 6 8 2 : 3 32 4 y y y y y y − − + 19. b b b b b 10 16 : 5 12 3 2 − 2 − 20. 24 6 36 : 3 24 10 2 2 2 − − + − m m m m m Penyelesaian : 1. 3 3 4 2 9 × + + m m 2. 4 4 8 2 x x x + × 3. 6 9 3 12 2 − × + a a NURFARISYAH, S.Pd
Faktorisasi Bentuk Aljabar 4. m m m m m 2 12 4 2 2 2 + − × − 5. 4 6 42 12 3 2 2 + − × − + + m m m m m m 6. 7 2 24 10 49 2 2 + − × − + − m m m m m 7. a a a a a 6 12 36 2 2 2 2 − − × − 8. 25 7 7 10 2 2 2 2 − × − a a a a a 9. x x x x x x 10 8 2 16 8 5 2 2 − × + − 10. 24 2 5 16 2 2 2 − − × − a a a a a 11. 4 3 : 5 + − a a a a 12. 4 3 : 8 12 4x+ x+ 13. 3 10 : 3 5 2 − m m− m 14. b a b a 2 6 : 36 2 − + 15. m m m m m 4 3 : 12 12 2 + − − 16. 2 3 : 12 8 12 4 2 2 − + + − + a a a a a a 17. 6 5 : 48 2 25 2 2 + − − − − m m m m m 18. 2 2 2 6 8 2 : 3 32 4 y y y y y y − − + 19. b b b b b 10 16 : 5 12 3 2 − 2 − 20. 24 6 36 : 3 24 10 2 2 2 − − + − m m m m m
4. Menyederhanakan Pecahan Bentuk Aljabar Bersusun (Suplemen)
Suatu pecahan yang pembilang atau penyebut atau kedua-duanya memuat pecahan disebut pecahan bersusun.
Misalnya : b a b a − + 2 1 1 atau a b b a −a +1 1 Contoh :
Sederhanakan pecahan-pecahan berikut! 1. 4 3 2 1 3 1 1 − + = − + 4 3 2 1 12 3 1 1 12 = 9 6 4 12 − + = 3 16 − = 3 16 − = 3 1 5 − 2. 9 1 3 1 2 − + a a = − + 9 1 3 1 2 2 2 a a a a = 2 2 9 1 3 a a a − + =
(
)
(
a)(
a)
a a 3 1 3 1 3 1 + − + =(
1−a3a)
Faktorisasi Bentuk Aljabar LATIHAN Sederhanakanlah! 1. 3 1 1 6 1 2 1 − + 2. 4 1 2 1 + − m m 3. m m 1 1 1 1 − + NURFARISYAH, S.Pd