• Tidak ada hasil yang ditemukan

PERTEMUAN-4 dan 5. [PD. Menggunakan faktor Integrasi] (1) ) Tidak Eksak (2)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "PERTEMUAN-4 dan 5. [PD. Menggunakan faktor Integrasi] (1) ) Tidak Eksak (2)"

Copied!
13
0
0

Teks penuh

(1)

PERTEMUAN-4 dan 5

PD. yang dapat dibuat Eksak

[PD. Menggunakan faktor Integrasi]

0

dy

)

,

(

N

dx

)

,

(

x

y

+

x

y

=

M

(1) Jika:

x

y

x

N

y

y

x

M

(

,

)

(

,

)

→ Tidak Eksak

c

y

x

F

(

,

)

=

0

y

F

dx

x

F

0

)

,

(

=

+

=

dy

y

x

dF

(2)

Persamaan (1) tidak eksak dan persamaan (2) adalah eksak, dan keduanya adalah identik yang mempunyai solusi yang sama. Hal ini berarti koefisien dari dx dan dy dengan mempunyai perbandingan yang sama.

Integrasi

Faktor

)

,

(

)

,

(

)

,

(

=

=

y

x

y

x

N

y

F

y

x

M

x

F

μ

)

,

(

)

,

(

y

F

)

,

(

)

,

(

x

y

M

x

y

x

y

N

x

y

x

F

=

=

μ

μ

Jadi PD. Yang tak eksak, kalau dikalikan dengan faktor integrasinya

(

μ

(

x

,

y

))

menjadi eksak. Yang menjadi masalah: menentukan

μ

(

x

,

y

)

tidak mudah, jika tidak diketahui fungsi dari .μ

Contoh Soal dengan fungsi dari μ diketahui:

1. (x+y)dx +dy=0

Diketahui: faktor integrasi fungsi dari x

Jawab: Faktor integrasi =

μ

(x

)

0

)

,

(

1

)

,

(

1

=

=

=

+

=

x

y

x

N

y

y

x

M

N

y

x

M

Cara I:

eksask

PD.

0

)

)(

(

dx

)

)(

(

0

)

,

(

)

(

)

,

(

)

(

0

)

,

(

)

,

(

=

+

+

=

+

=

+

dy

x

y

x

x

dy

y

x

N

x

dx

y

x

M

x

dy

y

x

N

dx

y

x

M

μ

μ

μ

μ

Menentukan

μ

(x

)

:

(2)

Misal:

P

(

x

,

y

)

=

μ

(

x

)(

x

+

y

)

)

(

)

,

(

x

y

x

Q

=

μ

Karena PD. Eksak maka:

x

y

x

Q

y

y

x

P

=

(

,

)

(

,

)

(

)

x ) ( e ) ( ) ( ln ) ( )) ( ( 0 ) ( ) ( dx ) ( ) ( dipisahkan dapat iabel dengan var PD 0 ) ( ) ( )) ( ( ) ( ) ( c c e x c x x x x dx x x x x x x x x x y y x x x x = = → + = ∂ = = ∂ − ⇔ = ∂ ∂ = → = ∂ ∂ = ∂ = ∂ + ⋅ ∂

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

di sini c adalah sembarang konstanta, kita ambil c = 1

x

e

x

)

=

(

μ

Kembali ke persamaan: 0 dy e dx ) y x ( ex⋅ + + x =

Diperiksa apakah benar-benar eksak:

(terbukti)

,

)

,

(

)

(

)

,

(

x

N

y

M

maka

e

x

N

e

y

M

e

y

x

N

y

x

e

y

x

M

x x x x

=

=

=

=

+

=

)

(

)

(

y)

F(x,

)

(

)

,

(

y)

F(x,

x

c

y

e

x

c

dy

e

x

c

dy

y

x

N

x x

+

=

+

=

+

=

=

x

y

x

F

(

,

)

) , ( ) , (x y M x y c y ex + ′ =

y

e

x

e

y

x

e

x

c

y

e

x

+

'

(

)

=

x

(

+

)

=

x

+

x

x

e

x

c

'

(

)

=

x

=

=

c

x

dx

e

x

dx

x

c

(

)

'

(

)

x

(3)

)

(

)

(

x

x

e

x

dx

x

d

e

x

c

=

=

D

e

xe

x

d

e

xe

x

c

(

)

=

x

x

(

)

=

x

x

+

PD]

Umum

[Solusi

0

e

0

)

(

0

)

,

(

x

+

=

+

=

+

=

D

e

x

y

e

x

c

y

e

y

x

F

x x x

Cara II: [mencari langsung rumus]

0 dy dx ) y x ( + + =

)

(

x

fungsi

μ

μ

x

μ

=

0

;

=

=

y

dx

d

x

μ

μ

μ

sama

tidak

0

1

1

)

,

(

)

,

(

=

=

=

+

=

x

N

y

M

y

x

N

y

x

y

x

M

eksak 0 dy N dx M +μ = → μ Berlaku: y M x N x N y M y M x N x N y M x N x N y M y M ∂ ∂ − ∂ ∂ = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ − ∂ ∂ ∂ ∂ − ∂ ∂ = ∂ ∂ − ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ = ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ∂ = ∂ ∂

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

x N) ( y M) ( mencari

μ

(x

)

(4)

(

)

I)

cara

seperti

(lanjutkan

ln

ln

ln

ln

0

1

0

1

K

K

x x

e

e

x

x

d

dx

dx

d

y

u

M

dx

d

N

=

=

=

=

=

=

=

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

2. (x y2+y)dx −x dy=0

Faktor integrasi fungsi dari y

Jawab: 1 x N x N 1 xy 2 y M y xy M 2 − = ∂ ∂ → − = + = ∂ ∂ → + =

eksak

PD.

0

dy

N

dx

M

+

=

μ

μ

Misal:

x

Q

N

Q

M

P

=

=

=

y

P

μ

μ

x N x N y M y M x N y M ∂ ∂ + ∂ ∂ = ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ⋅ ∂ = ∂ ⋅ ∂

μ

μ

μ

μ

μ

μ

) ( ) (

(

)

y

)

(xy

1

1

2xy

y

M

2

d

d

y

dy

d

M

x

N

μ

μ

μ

μ

+

=

+

+

=

⎟⎟

⎜⎜

0 1) (xy y dy 1) (xy 2 0 ) ( dy ) 2 2 ( 2 = + + + = + + +

μ

μ

μ

μ

d d y xy xy

(5)

dy 2 0 dy 2 y d d y − = = +

μ

μ

μ

μ

y

-2ln

ln

2

=

=

μ

μ

μ

y

dy

d

2 2 --2

1

y

y

ln

ln

y

=

=

=

μ

μ

Persamaannya menjadi: eksak PD. 0 dy y x dx y 1 x ⎟⎟2 = → ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ + Bukti:

x

Q

y

P

=

2 2 y 1 y 1 = − Sehingga:

+

=

(

,

)

(

)

)

,

(

x

y

P

x

y

dx

c

y

F

c(y)

2

1

c(y)

dx

1

)

,

(

2

+

+

=

+

⎟⎟

⎜⎜

+

=

y

x

x

y

x

y

x

F

)

,

(

)

(

)

1

(

0

x

y

2

c

'

y

Q

x

y

y

F

=

+

+

=

0

)

(

)

(

' 2 ' 2

=

=

+

y

c

y

x

y

c

y

x

D

dy

dy

y

c

y

c

(

)

=

'

(

)

=

0

=

0

)

.

(

x

y

=

F

(6)

c(y)

2

1

)

.

(

=

2

+

+

y

x

x

y

x

F

PD]

Umum

[Solusi

0

2

1

2

+

+

=

D

y

x

x

3. y(xy+1)dx +x (xy−1)dy=0

Tentukan solusi umum PD jika faktor integrasi fungsi dari x.y!

Jawab: 1 xy 2 x N ) 1 xy ( x N 1 xy 2 y M ) 1 xy ( y M − = ∂ ∂ → − = + = ∂ ∂ → + =

2

1

2

1

2

)

1

2

(

)

1

2

(

+

=

+

+

=

=

xy

xy

xy

xy

x

N

y

M

Misalkan :

z

xy

y

=

x

=

=

y

z

dan

x

z

z

u

z

u

y

z

z

u

y

u

z

u

z

u

x

z

z

u

x

u

=

=

=

=

=

=

x

x

y

y

(

)

(

)

x N y M ∂ ⋅ ∂ = ∂ ⋅ ∂ = +

μ

μ

μ

μ

Mdx Ndy 0 y M N x N y M N x N y M y M ∂ ∂ − ∂ ∂ = ∂ ∂ − ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ = ∂ ∂ + ∂ ∂

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

x x

z

u

)

1

(

z

u

)

1

(

)

2

(

x

+

=

=

⎟⎟

⎜⎜

x

xy

y

y

xy

x

y

M

N

x

N

y

M

μ

μ

μ

μ

z

2

2

z

)

(

2

2 2 2 2

=

=

μ

μ

μ

μ

xy

xy

y

x

xy

y

x

(7)

z

z

=

=

μ

μ

μ

μ

z

xy

z z z z ∂ − = ∂ ∂ − = ∂

μ

μ

μ

μ

z

ln

ln

z

z

=

=

μ

μ

μ

xy z z z 1 1 ln ln 1 1 = = = = − −

μ

μ

Persamaan Eksak menjadi:

0

dy

y

1

x

dx

x

1

y

0

dy

)

1

(

xy

1

dx

1)

(xy

1

0

)

1

(

)

1

(

=

⎟⎟

⎜⎜

+

⎛ +

=

+

+

=

+

+

xy

x

y

xy

dy

xy

x

dx

xy

y

μ

μ

Bukti Eksak: 1 , 1 ) , ( 1 , 1 ) , ( = ∂ ∂ + = = ∂ ∂ + = x Q y x y x Q y P x y y x P

x

Q

y

P

maka

=

PD Eksak

+

+

=

+

⎛ +

=

+

=

)

(

ln

c(y)

dx

1

)

(

)

,

(

)

,

(

y

c

x

yx

x

y

y

c

dx

y

x

P

y

x

F

(8)

1 ) ( ) , ( ) ( y x y c x y x Q y c x y F − = ′ + = ′ + = ∂ ∂

− =− + = → − = ′ D y ln 1 c(y) 1 ) ( dy y y y c PD] Umum [Solusi 0 y x ln xy 0 ln ln ) , ( → = + + = + − + = D D y x yx y x F

Pada contoh-contoh di atas masalah μ [Faktor Integrasi] tidak menjadi masalah, sebab fungsi μ diketahui. Tetapi bagaimana jika fungsi μ tidak diketahui?

Beberapa macam fungsi dari faktor integrasi:

1.

μ

(x

)

3.

μ

(xy

)

5.

μ

(

x

y

)

7. dan lain-lain 2.

μ

( y

)

4.

μ

(

x

+

y

)

6.

μ

(x2 +y2)

Cara mencari fungsi dari faktor integrasi:

1. Jika menghasilkan fungsi x sajamaka ( )

N x x N y M

μ

μ

= → ∂ ∂ − ∂ ∂

2. Jika fungsiy sajamaka ( )

M y x N y M

μ

μ

= → − ∂ ∂ − ∂ ∂

3. Jika

fungsi

xy,

maka

(

)

xM

yN

xy

x

N

y

M

μ

μ

=

4. jika fungsi(x y)samaka ( ) M -N x y x N y M + = + → ∂ ∂ − ∂ ∂

μ

μ

5. Jika fungsi(x-y)sajamaka ( ) M N x y x N y M − = → + ∂ ∂ − ∂ ∂

μ

μ

6. Jika

fungsi

(

y

)

maka

(x

)

2yM

-2xN

2 2 2 2

y

saja

x

x

N

y

M

+

=

+

μ

μ

(9)

1.

0

y

;

dx

du

x

)

(

=

=

=

μ

μ

μ

μ

x

[

]

[

]

x

N

y

M

M

dy

y

x

N

dx

y

x

M

=

=

+

=

+

μ

μ

μ

μ

dx

N

dy

0

PD.

eksak

0

)

,

(

)

,

(

saja x fungsi Terbukti dx 0 x y x x ↑ → ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ − ∂ ∂ = ⋅ − = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ − ∂ ∂ ∂ ∂ − ∂ ∂ = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ − ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ = ∂ ∂ + ∂ ∂ N x N y M d M d d N x N y M M N x N y M x N N y M y M

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

μ

y

M

x

N

x

N

=

⎟⎟

⎜⎜

μ

μ

μ

y

M

dy

d

M

N

x

N

μ

μ

⎟⎟

=

⎜⎜

0

y

M

μ

μ

d

dy

M

x

N

=

⎟⎟

⎜⎜

y

M

dy

M

x

N

d

⎟⎟

⎜⎜

=

y

M

μ

μ

↑ fungsi y saja

Metode lain untuk mencari faktor Integrasi:

a. Jika f(x) N x N y M = ∂ ∂ − ∂ ∂ ; fungsi x saja Maka: μ= ∫f(x)dx e

(10)

b. Jika

y

(

)

M

y

g

M

x

N

=

; fungsi y saja maka : μ= ∫g(y)dy e Contoh Soal: 1.

(

x

3

+

xy

4

)

dx

+

2y

3

dy

=

0

Tentukan solusi umum PD !

Jawab: 4 3

)

,

(

x

y

x

xy

M

=

+

→ 4y x y M = 3 ∂ ∂ 3

2

)

,

(

x

y

y

N

=

→ 0 x N = ∂ ∂ x 2 y 2 0 x y 4 N x N y M 3 3 = − ⋅ = ∂ ∂ − ∂ ∂ (fungsi x saja) 2 x dx x 2 e e = = μ ∫ 0 2 e dx ) ( 3 4 x2 3 2 = + +xy y dy x ex Bukti PD Eksak : 4 3 4 3 2 2 2 ) ( ) , (x y e x xy e x e xy P = x + = x + x 2 3

4

y

xe

x

y

P =

3 x 2 e ) , (x y 2 y Q = 2 2 3 3 x

4

2

e

2

dx

Q

x

xe

y

y

x

=

=

Eksak

PD

sehingga

,

dx

Q

=

y

P

maka

)

(

2

)

(

2

)

(

)

,

(

)

,

(

4 3 2 2

x

c

y

e

x

c

dy

y

e

x

c

dy

y

x

N

y

x

F

x x

+

=

+

=

+

=

) ( ) ( ) , ( ) ( 2 e 2 4 3 4 4 2 2 2 xy x e x c y e x y x M x c y x x F x x x + = ′ + ⋅ ⋅ = ′ + ⋅ = ∂ ∂

(11)

[

x e dx

] [

]

D de x de x x x c dx x e x c x e x c x x x x x x x x + − ⋅ = − ⋅ = = ⋅ = ⋅ = → ⋅ = ′

2 2 2 2 2 2 2 2 e e x 2 1 e 2 1 2 1 2 ) ( ) ( ) ( 2 2 2 3 3 3

0

2

1

2

1

2

)

,

(

)

(

2

)

,

(

2 2 2 2 2 4 4

=

+

+

=

+

=

D

e

e

x

y

e

y

x

F

x

c

y

e

y

x

F

x x x x PD] Umum [Solusi 1 2 2 4 x e D x y + − = ⋅ − 2.

(

y

3

2

x

2

y

)

dx

+

(2

xy

2

x

3

)

dy

=

0

Tentukan Solusi umum PD !

Jawab:

y

x

y

y

x

M

(

,

)

=

3

2

2 →

3

y

2

2

x

2

y

M

=

3 2

2

)

,

(

x

y

xy

x

N

=

2

y

2

3

x

2

dx

N

=

2 2 2 2 2 2 x y ) x 3 y 2 ( x 2 y 3 x N y M + = − − − = ∂ ∂ − ∂ ∂

Dibagi ‘apa’ supaya menjadi fungsi yang mandiri

y x 2 xy yx xy 2 x y ) y x 2 (y x ) x (2xy y x y xM N y x y 3 3 3 3 2 2 2 3 3 2 2 2 2 2 + − − + = − − − + = − ⋅ +

)

(

jadi

,

f(xy)

1

)

(

2

2

2 2 2 2 3 3 2 2 3 3 3 3 2 2

xy

xy

x

y

xy

x

y

y

x

xy

x

y

y

x

yx

xy

xy

x

y

μ

μ

=

=

+

+

=

+

+

=

+

+

=

(12)

xy z Misalkan ; = ∂ − ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ − ∂ ∂ = ∂ z xM yN x N y M u

μ

∂ = ∂ ∂ = ∂ = ∂ z z u z z z u

μ

μ

xy 1

xy

z

z

=

=

=

μ

μ

ln

ln

Persamaan menjadi: 0 dy ) x xy 2 ( xy dx ) y x 2 y ( xy 3− 2 + 2− 3 = Bukti PD eksak:

sama

4

4

2

)

,

(

4

4

2

)

,

(

3 3 4 3 2 3 3 2 3 4

=

=

=

=

y

x

xy

x

Q

y

x

y

x

y

x

Q

y

x

xy

y

P

y

x

xy

y

x

P

+

=

(

,

)

(

)

)

,

(

x

y

P

x

y

dx

c

y

F

) ( 2 1 2 1 ) ( dx ) 2 ( ) , ( 2 4 4 2 2 3 4 y c y x y x y c y x xy y x F + − = + − =

= = = + − − = ′ = ′ + − = ∂ ∂ D dy 0 0 2 2 2 ) ( 4 3 2 4 3 2 ) ( ) , ( ) ( 4 3 2 y y y x y c y x y x y x y x c Q c y x y x y F Umum] [Solusi D y x y x 0 D y x 2 1 y x 2 1 F 2 4 4 2 2 4 4 2 ) y , x ( = − = = + − = 3. (x + y) dx + dy = 0

[Bandingkan dengan soal 1 dari faktor Integrasi diket.]

Cari Solusi umum PD!

M(x,y) = x + y → 1 y M = ∂ ∂ N(x,y) = 1 → 0 x N = ∂ ∂

(13)

f(x) 1 N x N y M → = ∂ ∂ − ∂ ∂ x dx dx ) x ( f e e e = = = μ

Persamaan menjadi: 0 dy e dx e ) y x ( + x + x = Bukti:

sama

)

,

(

)

,

(

=

=

=

+

=

x x x x x

e

x

Q

e

y

x

Q

e

y

P

y

e

x

e

y

x

P

x

e

x

c

y

x

x

c

y

e

x

F

x

c

y

e

x

c

dy

e

y

x

F

x x x x

=

+

=

+

=

+

=

+

=

)

(

e

)

(

)

(

)

(

)

(

)

,

(

x PD] Umum [Solusi 1 0 . ) , ( . ) ( x x x x x x x e D x y D e x e y e y x F D e x e dx x e x c − ⋅ = − + = + − + = + − ⋅ = =

Referensi

Dokumen terkait

Renja Dinas Syariat Islam Aceh Tahun Anggaran 2016 memperioritaskan beberapa kegiatan spesifik yang bersifat jangka panjang, diantaranya kegiatan sosialisasi

Syadeli (2013) dengan melakukan penlitian dnegan judul penelitiannya “Struktur Kepemilikan, Profitabilitas, dan Ukuran Perusahaan terhadap Kebijakan Hutang

Penyusunan Renstra BLHD Provinsi Banten Tahun 2012-2017 dimaksudkan sebagai dokumen perencanaan jangka menengah yang menjabarkan RPJMD Provinsi Banten sesuai tugas pokok dan

Manajemen mutu rumah sakit merupakan salah satu metode / tuntutan rumah sakit dalam menjalankan fungsinya sebagai lembaga yang memberi pelayanan kepada

Cara berzikir HU ALLAH hendaklah kita mulai dengan lafaz HU dari pusat kita, tarik nafas keatas hingga ke kepala tengadahkan kepala ke langit-langit kemudian hembuskan kuat dgn

Dalam pembebanan nonlinier seperti Contoh-3.6 dan Contoh-3.7, daya nyata yang diserap beban melalui komponen fundamental selalu lebih kecil dari daya nyata yang

Terminal Bus juga merupakan suatu area dan fasilitas yang di dalamnya terdapat interaksi berbagai elemen seperti manusia (penumpang, pedagang dan kru bus), fasilitas

Pelakunyapun juga berkembang, semula yang dipandang dapat melakukan kejahatan hanyalah manusia (natural person), namun dengan adanya temuan dari ilmu hukum (normatif),