Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam Hte Hkristu Hta Kaba Rawt Wa Ga (Sh.K 133:1; Yh 17:22-23; Rom 12:4-5; I Kor 12:12; Eph 4:15) Ga Hpaw
Myit HKrum Kahkin Gumdin lam hpe Karai Masa ga (Theological term) hta gaw Ecumenism ngu shamying ai re. Dai ni anhte Chyurum Wunpawng Sha ni hta "Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam Hte Seng Ai Karai Masa (Ecumenical Theology)" ngu ai hpe atsawm sha n chye na ai magam gun ni, nawku hpung ningbaw ningla ni, hpung masha ni law law nga nga ai hpe mu chye lu ai. Nkau mi gaw myit hkrum kahkin gumdin lam (Ecumenism) hpe tsa dan hte seng ai lam she re ngu, chye na shut nga ma ai. Nkau mi gaw WCC, CCA, MCC ni galaw ai bungli hpe sha myit hkrum kahkyin gumdin lam (Ecumenism) ngu zawn shadu nga ma ai. Teng sha nga yang 'myit hkrum kahkyin
gumdin lam (Ecumenism)' ngu ai gaw myit hkrum mang rum lam gaw gap ai lam rai nga ai.
I. Karai Masa Ningmu
Myit hkrum kahkyin gumdin lam (Ecumenism) ngu ai ga hkum gaw Greek ga
Oikoumene kaw nna yu hkrat wa ai ga hkum rai nna, lachyum gaw "mungkan hta shanu shingbyi nga ai ni (the whole inhabited world)" ngu ai re. Dai majaw Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam Hte Seng Ai Karai Masa (Ecumenical Theology)" gaw mungkan ting hte seng ai lam rai nna, ndai shinggyim masha ni shanu shing byi nga ai mungkan hpe Karai sharawng awng ai mungkan byin tai hkra, chyum munga nga ai hte maren shinggyim masha ni yawng myit hkrum mang rum jawm gaw gap ai lam rai nga ai.
Chyum laika hta gaw kahkin gumdin ai hpe langai sha tai ai ngu ai hku tsun da ai re. Npawt hkridun langai sha, yaw shada lam langai sha, myit mada la langai sha, myit mang lam langai sha, gaw gap sa wa ai pandung langai sha ngu ai lachyum hpe shaleng ai lam re. Ga Shaka Dingsa hta Karai Kasang a yaw shada ai lam hte hpan da hkrum nna nga nga lu ai ni hkrai ngu ai kaw ru pawt jung ai re. K.K yaw shada da ai lam hte maren hpan da ai nga yawng dang hta shada matut mahkai, mahkri shawn shamyet shanat, jahkum shatsup nga ai hpe“Na chying kaja nga ai” (N.N 1:31) ngu nna tsun ai re. Shinggyim masha shada mung hkrang bung sumla hkrai ngu ai lachyum, manu, sari sadang ahkaw ahkang maren mara rai nga ai hku nna kahkin gumdin nga na hpe yaw shada da ai re. Num sha hte la sha dinghku de ai shaloi mung “shan lahkawng gaw hkum shan langai sha tai lu na mara ai” (N.N 2:24) ngu nna langai sha tai nga ai hku kahkin gumdin la hpe tsun dan da ai re. Israela amyu ni hpe mung Abraham a aru arat, kaji kawa rum, Karai rum, labau rum, npawt hkridun langai sha, yaw shada lam langai sha, myit mada la langai sha, myit mang lam langai sha, gaw gap sa wa ai pandung langai sha ngu ai lachyum hpe shaleng ai lam re. Ga Shaka Dingsa Prat Israela amyu lakung 12 gaw n bung ai masat kumla ni nga tim, Karai Kasang a lata la ai amyu ngu ai labau
hkringhtawng, htunghking ningli ni hpe ban hte ban hkai ginlen, sharin achyin ai lam ni hku nna mung, labau masat dingsat poi lamang ni hpe jawm galaw ai hku nna mung, Karai kasang a hkang da ai tara ni hpe jawm hkan nang lu hkra shadum jahprang hkat ai hku nna mung, Karai shatsam hkinjawng mungdan, chyoi pra ai amyu tai lu hkra Karai Kasang hte tawn da ai ga shaka ni hpe bai shangang shaking la la re ai hku nna mung myit hkrum kahkin gumdin lam hpe bai gawgap la la rai ma ai. Sh.K 133:1 hta “Hpunau
ni myit hkrum nga nna, rau hpawng nga lu ai gaw, gade ngwi pyaw nga a hka!” ngu nna, myit hkrum kahkin gundin lam gaw ngwi pyaw ai lam re ngu tsun dan da ai re.
Ga shaka ningnan hta, Yesu gaw kam sham ai ni yawng myit hkrum kahkin gumdin let langai sha tai nga na matu kyu hpyi ya ai hpe Yawhan 17:11 hta mu lu nga ga ai. Kasa Pawlu mung Galati 3:27-28 hta "Hkristu hta e baptizma hkam ai ni yawng hte gaw, Hkristu hpe bu hpun sumraw nga myit dai. Nanhte yawng mayawng gaw Hkristu hta e langai sha rai nga myit dai majaw, Yuda wa ngu ai mi nnga, Heleni wa ngu ai mi n nga; lasha, numsha ngu na mi mung n nga lu ai" ngu myit hkrum kahkin gumdin na matu tsun sharin da ai hpe mu lu ga ai. Nawku hpung hta mung Yesu gaw hpung a baw, yawng gaw daw shan ni ngu ai hku langai sha tai nga na hpe sharing ya nga ai re. Dai rai nna, myit hkrum kahkin gumdin lam gaw Karai Kasang ra sharawng ai lam re ngu ai hpe mu lu nga ga ai.
Myit hkrum kahkin gumdin ai ngu ai gaw myit hkrum rap ra ai (unity) hpe tsun ai re. Myit hkrum kahkin gumdin lam (Ecumenism) a lashum ga hkum gaw 'maren mara rai bung pre ai majaw myit hkrum kahkin gumdin ai lam n rai (Unity in uniformity)"; "shai hkat ai lam ni nga tim myit hkrum kahkin gumdin ai (Unity in diversity)" ngu ai rai nga ai. Mungkan nga yawng danghta yawng maren mara bung pre ai ngu ai n nga ai. Ga shadawn, nam pan amyu law law, n sam law law nga ai. Masha hta mung amyu, ga, ru sai, htunghking ningli, hpraw ai chyang ai, galu ai kadun ai, hpum ai lasi ai, bawnu ram ai anya ai, etc., n bung ai lam law law nga ai. Kanu kawa langai sha kaw na shangai ai kahpu kanau kana ni hta rai tim n bung ai lam ni law law nga nga ai. Yawng mayawng lam hta bungpre jang she myit hkrum kahkin gumdin na ngu ai gaw n mai byin ai, lam re.
Ningpawt Ninghpang 11:1-9 hta Babela shara e mare hte langchyi jawm gaw gap ai lam rawng ai. Dai chyum daw hta, masha ni n-gup aga langai sha shaga ma ai rai nna, 'ga ningtsa ting e anhte n bra mat na hte kajai gumhkawng ai amying lu la na matu, mare hte lamu dap ai wahpang langchyi' galaw ai hpe mu lu ga ai. Dai hpe Karai Kasang n ra sharawng ai majaw shanhte a ga ni hpe langai hte langai n chye na hkra shanut kau ya nna, shanhte hpe ga ningtsa ting de shabra kau ai lam rawng nga ai. Dai hpe chye na lu na matu Ningpawt Ninghpang 10:5 hpe hti yu ga yang 'shaga ai ga hte abaw asang kaga ga' re ai masha ni nga ai hpe tsun dan da ai. Dai majaw, Babela kaw na masha ni a gaw gap lam gaw ga langai sha amyu langai sha grin nga na, hkik hkam na lam n gun shaja la ai lam rai nna; kaga ni hpe lachyen ginhka dip ka-up lu na matu shanhte hta myit hkrum lam gaw gap ai lachyum pru nga ai dai majaw Karai Kasang sharawng awng ai myit hkrum kahkin gumdin lam n re.
Kasa Laika 2:1-13 hta Pentekoti shani Yerusalem kaw jawm hpawng nga ai ni nlang hte a yaw shada ai lam gaw n-gup ga langai sha jawm shaga na matu hte
htunghking ningli langai sha jawm gaw gap na matu n re. N-gup ga amyu myu shaga ai ni jawm hpawngnga ai aten e byin ai mabyin re. Yawng hpe Chyoi pra ai Wenyi a chyeju hte tinang a buga ga hku chye na la shangun ai lam re. Dai majaw Penticoti shani e gaw gap ya ai myit hkrum kahkin gumdin lam gaw, buga ga shagu hpe Karai Kasang jahten kau ya ai hku n rai, manu shadan ai hte matut jai lang nna Karai Kasang hpe kam sham ai lam hta myit hkrum kahkin gumdin ai lam hpe gaw gap ya ai lam she rai nga ai. Dai re ai majaw, Hkrsitan ni gaw gap ai myit hkrum kahkin gumdin lam (Ecumenism) gaw 'lam shagu hta maren mara rai bung pre ai majaw myit hkrum kahkin gumdin ai lam n rai (Unity in uniformity)"; "shai hkat ai lam ni nga tim myit hkrum kahkin gumdin ai (Unity in diversity)" ngu ai rai nga ai.
II. Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam A Shingni Maka
Myit hkrum kahkin gumdin lam ngu ai hta shinggan shingni hku myit hkrum ai lam (visible or Organic unity) hte myit masin kata shingni hku myit hkrum lam (Invisible or internal unity) ngu ai lam lahkawng nga ai rai nna, dai lahkawng mahkri shawn nga yang chyu sha myit hkrum kahkin gumdin ai lam byin pru wa mai ai re.
shinggan shingni hku myit hkrum ai lam (visible or Organic unity) ngu ai gaw 'shinggyim masha yawng Karai Kasang hpan tawn da ai mungkan hta rau shanu machyu nga ai ni hkrai re' ngu ai masa hpe npawt hkridun tawn nna shainggyim masha yawng a myit hkrum kahkin gumdin lam hpe gaw gap let, 'lamu tang hta Karai Kasang myit dik nga ai zawn, n dai dinghta mungkan hta mung dik wa lit ga' ngu nna daw jau ai magam bungli hta rau lata hkin dun shang lawm daw jau ai lam re. myit masin kata shingni hku myit hkrum lam (Invisible or internal unity) ngu ai gaw 'Karai Kasang a chyeju hkam la lu ai ni yawng, dai chyeju hpe rau garan gachyan hkam sha ai hta myit hkrum ai lam re. Kam sham ai ni yawng Yesu Hkristu hte langai sha rai nga ai hte maren, kam sham ai ni sha da mung kam sham ai lam langai, tsaw ra myit langai, myit mada shara langai sha hta myit hkrum nga ra ai re.
Dai re ai majaw "Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam Hte Seng Ai Karai Masa (Ecumenical Theology)" ngu ai gaw shinggan shingni hku myit hkrum ai lam (visible or Organic unity) hte myit masin kata shingni hku myit hkrum lam (Invisible or internal unity) lam lahkawng hte Hkrsitan denomination shada da hta myit hkrum kahkin gumdin lam hte, kaga makam masham hpe kam sham ai ni hte myit hkrum kahkin gumdin lam gaw gap ai lam rai nga ai.
III. Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam gaw gap masa
N bung ai lam ni hte tinang a laklai ai maka kumla makam shingni ni nga tim, dai bunghku ni hpe lai di nna myit hkrum kahkin gumdin lam gaw gap lu na matu lawu na lam yan masa ni hte gaw gap la ra na ga ai.
1. Shanda chyena hkat ai (Mutual understanding), shada masat masa galaw hkat lu ai (Mutual recognition), shada hkungga la ra ai (Mutual respect), shanda lahkawng maga jahkum shatsup hkat lu ai hte lahkawng maga akyu kaja hkam la lu mai ai ngu kam sham ai (Mutual enrichment), hte rau ta hkin dun nna garum shingtau hkat let magam bungli rau jawm galaw ai (co-operation) ngu ai wenyi lam hte seng ai ningmu nga wa hkra gat hkai ra ai. Dai ningmu ni kunghpan wa jang she n bung ai lam ni hte shingdang da ai bunghku hpe lai di lu lat myit hkrum kahkin gumdain lam hpe gaw gap lu na re.
2. Tsawra hta npawt hkridun tawn nna asak hkrung ai Hkristian (Love-based Christian) ni tai wa hkra shalkat mat wa ra ga ai. Hkristan asak hkrung lam ngu ai gaw yubak mara hta npawt hkridun tawn nna asak hkrung ai Hkristian (sin-based) n re. Yubak hpe npawt hkridun tawn nna asak hkrung ai ni gaw, tinang a hkum hpe mung, masha ni hpe mung yubak mara ngu ai hte hkrai je yang daw dan tsun shaga ai ni re. Hkristan ngu ai ni gaw, tinang hte makam masham n bung ai ni hpe hkum tsun, hpyen ni hpe pyi tsaw ra ra ai ni re. Yesu Dai hku tsun sharin da ai re. Dai majaw tinggyeng shagyawm nna masha wa a akyu ara a matu tsawra ai tsawra myit hte rai yang denomination (sh) makam masham n bung ai ngu ai bung hku ni hpe lai di lu nna myit hkrum kahkin gumdin ai lam hpe gaw gap lu na ga ai.
3. Daw jau ma myit jasat nga ai ni hkrai rai wa hkra shalat ra ga ai. Yesu masha wa hpe daw jau na matu du sa ai ngu nna masha ni hpe daw jau ai zawn shada da lapran (sh) kaji htum ai ni hpe daw jau ai lam hta rau shanglawm ai shaloi, n bung ai lam ni hte ginhka hkat ai lam hkoi mat nna myit hkrum kahkin gumdin lam gaw gap la lu na ga ai.
4. Mungkan ngwi pyaw simsa lam nga hkra shinggyim masha yawng jawm gaw gap ai hku nna myit hkrum kahkin gumdin lam gaw gap la lu na ga ai. Tara rap ra lam, duhka tsin yam, hpyen tsin yam, shingra tara hten za ai tsin yam, n hprang sut rai htenza lam tsin yam, masha madang ginhka hkat, num la ginhka hkat, shan hpraw/chyang/htoi ginhka hkat ai majaw byin pru wa ai tsin yam ni hpe rau jawm shanglawm ninghkap hparan ai hku nna myit hkrum kahkin gumdin lam gaw gap la lu na ga ai.
IV. Chyurum W.P Sha Ni Gawgap Ra Ai Myit Hkrum Kahkin Gumdin Lam Masa Karai Kasang a hpanda ai lam hpe yu ai shaloi nga yawng danghta gaw langai hte langai seng hkat, matut mahkai hkat, shamyet shanat hkat, mahkri shawn hkat rai nga na matu re. Shaloi tsawm htap ai, n-gun lagaw rawng ai, hkik hkam ai, manu dan ai, ngwi pyaw simsa ai lam pru wa ai re. Shinggyim masha ni mung, Karai hpan da ai hkrang bung sum la a manu, sari sadang, ahkaw ahkang, lit lamang maren sha re. Dinghku ngu nna rau nga pra masa hta mung num hte la lahkawng rai tim langai sha, kashu kasha ni mung n bung ai lam ni law law nga tim kanu kawa langai a kashu kasha ni hkrai ngu ai hku rau rau myit hkrum lam hta ru di tawn nna nga pra shangun ai re.
Anhte Chyurum Wunpawng Myu Sha ni hpe mung myu ngu nna nga pra wa ai aten kaw nna, madoi chyu hpang rum ai, labau rum ai, htunghking rum ai, mayu dama kahpu kanau du hkru ahkra zawn masum rai tim langai, jasam n nga pu gang sin machyi seng hkat, makit mahkri shawn hkat, shamyet shanat pawnba hkat ai tsawm htap hkik hkam ai amyu hku myit hkrum kahkin gumdin let nga pra shangun ai re.Dai gaw Karai jaw ai, manu dan hkihkam dik ai chyeju sali wunli rai nga ai. Dai majaw dai ni anhte Chyurum Wunpawng Myu Sha ni Maru, Lashi, Azi, Lisu, Rawang, Nung ngu n bung ai masat kum la ni mi nga tim, dai gaw lachyen ginhka singga hkat na matu n rai.Tsawm htap ai lam, wumja ai lam, hkik hkam ai lam she re ngu ai hpe chye na hkam la da ra ga ai. Dai hku chyena hkam la lu na matu Karai jaw nga pra masa rai nga ai myit hkrum kahkin gumdin lam masa jaw jaw hte myu a shang lam hpe lata hkin dun let jawm gaw gap sa wa ra ga ai. Chyum laika hta Abraham a aru arat, Yaku a kashu kasha ni hpe Israela ngu nna Karai Kasang lata la ai amyu hku masat jai lang ai re. Shannau ni shada da hta n bung ai lam ni mi nga tim kaji kawoi, kanu kawa langai a kasha, Israela ngu ai amyu mying hta myit hkrum kahkin gundin let Karai Kasang a sali wunli tai ai amyu tai na matu Karai Kasang lata san ai re. Anhte Kachin mying ai Chyurum Wunpawng sha ni a labau hpe yu ai shaloi mung Karai Kasang lak san lata la ai hku nna Pawngyawng a kasha ni ngu ai hku Kachin ngu nna mungkan hta dan hkung ai amying npu hta Karai Kasang a sali wunli daju tai na matu lata la hkrum ai ni rai ga ai. Dai ni gaw, myu a labau, maumwi mausa, htunghking hku sha n rai, Hkristu hta rau rum ai ni mung rai nga ga ai. Karai Kasang gaw dai hku nna grau ngang kang ai myit hkrum kahkin gumdin lam hpe gaw gap ya nga ai re. Dai daw Karai jaw chyeju lam mahkrun re. Myit hkrum kahkin gumdin let Hkristu ngu ai baw hta kaba rawt wa ga!
(1) Wenyi Asak HKurng lam (2) Karai Masa makam (3) Shinggyim nga pra masa – myit jasat masa, hpaji byeng-ya, hkamja lam, laili laika, sut masa, myu sha lam yan masa, etc. Ga Hpungdim
Mungkan hta amyu baw sang law law nga nga ai hte, Karai jaw shingni maka ni langai hte langai n bung ai re. Karai jaw chyeju mahkrun ni n bung ai. Karai jaw lit ni mung n bung ai lam law law re. Israela hpe lak san hku amying masat nna chyeju daju tai na matu lata san nna jai lang ai zawn, dai ni anhte Kachin mying ai Chyrum Wunpawng Myu Sha ni hpe Karai Kasang lak san mahkrun hku Karai Kasang a amyu shatai la nga ai re. Kaga jasam ni, shanhte a myi jut hku yu nna, Chyururm Wunpawng Myu Sha ni hpe zang ayai htum mat hkra ladat amyu myu hte sumprat dawk jahten sharun nga ai re. Sadi ga. Chye yu ga, chye mu ga. Anhte Kachin ngu mungkan hta dan hkung ai Chyurum Wunpawng Myu Sha ni yawng Karai jaw chyeju mahkrun hta she myit hkrum kahkin gumdin let, Karai Kasang a hpung shingkang hpe shadan shaleng sa wa ga law.To God Be The Glory!
Ginlen shalai ai,
Rev. Dr. Lahpai Awng Li MIT, Insein.
