POLIGAiMI
I'ALA''
KABA |UANKA LARE'T SI]I'IAWANG{fiNJAUAN SOSIOLOCI SAgtRA)
Disusun urluk meBenuhi sdai
ou
syaR. ncmpeoleh cpl& sej43ssr..
pada J@sm
s6ft
DaeEnChiirrn Hafap
Yumt
JI,'RUSAN SASTRA DAER.AII
FAKULTASSASTR UNIVECSITASr\NDr\L S PADANG
ACUSTUS,2010
ABSTR{K
ctuimn
lraazanY!rn,.
03
136 012.potig,ni
datanSinaradg
Tinjruan Sosi0losi Sasln. S&npsl Padang.Iakull.s SrslroUdvenlrs
Kaba
lualk
Laph Snno||ang dirulis oleh Sjansudn Sr Radj.E
ah (l€rbiro KJistal Multmedia Bulitlinggi, cetlkan 2, Iuti 2006), jncrupakanndd
vans bcrtu
kchiduptu sosia! nasy{akat Mimnskdbau abad ke,19 Di d^latn Kahn tltuhkrLo
,h.t,wo,s
lerk
dm8 pdsoald sosial nEyaratar yarg hinsga saai ininasil
hbgat dibicdahh, yanu polieani Hat ini meMnk untuk dikali kaena lokoh yans rerdapxid, dalam kaba ini tidal mempemsalahk& tqjadinya polisami. Delgar demikran lerlhar bafiwa prakik p.ligani adatah sala| srlu benruk perkavnDn )'ang Utu,,r"l"d,
Outn. kelrjdupan masydakt Miongkaban. perchianini
fokus rerhaanp rarro.rakto,,o"
r.e'
eo,bl
kUad Japo rgrmMetodo
dd
eknik penelilie ymgdislnatd
adalah nerode kual,titdd
reon yang d,gunals adalah sosiologi s6rra. Anaiisis sosiolosi sasra ditakutd dcnsa caraniershuLmslar hasjloaiisn un$u nnrinsik (plol.lokon dan peDokohnn, tnirr,
rhr
d!)
amandl densar fakk sosial dln aspek,aspek sosiat masy akat Mirargkabau, setlDssr
I
e n'l
r
. o'.J
or )a.g
n\
Ldo. ,n.'Fd n)"
pot C.. .r o,LJ
r
^.t,ro,p.
soral'nRs#lr
M r,nqlehivedlu ,{.,
r"ns
'eL d'rul"
odpaoL
,ru,Jn
bqw, r s}x*.,
' nr libJ
rdJ
.e
-i
or,p o.l
rL oor, et-. .dt
,"..
r
1.,..".n.,
o bfl.rI re'1IHd..r 1t rorrtd{o,.td.or1...L(1)!oit.. r.l
d,nv:-_ r' I pjr.d p
,1- ,. ./ r,cbflt L, Lrn ,,.rtni,
hub
rs
n por .,:' r.rnr
'*1r-u",,.."io""c".."."...t
,
,,r..
r-,
.",.d dd,lird-..o{al),
sod,da*,
medtdipFd;tr,r,
r
.r}.pohrm,
PENDAIIULTJAN
Kehidupb sosial nasyamlal
nenyaii(u
berbagai lenstiwa dan pemoatanyae
nEn,nk untukdidokunenhsik
satoh satu medidya adalah kalya sasray$s
ditulis *card
k€atil
dm inajinatil oleh seords FnCamng (sasriean) aad daoardiniknali. dipahmi
dd
dinrnldttd
olehnsyaaral
(
bhwa
n-n Datd
D,C'u odntu CEok
ra
jdEtar oturpr
er.t.h.rfl
raod
dl
rnb,ra
!oiJ
yrC
menssb_r
oJI
r
,rr
p.nrd'm:
iad,r in
.cron
n"ruDa\tr
I.n@r.o.ict
De,tsdn,le1(irr
*;
nenlmpilke sanbam
kehidupanidd
kehidupan rescburnerlDl4
srtu
kenyaraai
*rial.
DaLm pensenian ini. kBhidupan mencakup hubung,;
nEsrarat al,rt
a'nasy alal
ddee
o
e scorrnlj arlad manusi^j dantuh;r{niiwa,ane
reridl'd.l
'
F11
p.qn'c
.Jr
'.a-.,tr p.
rttu.", t,,";..
...,,,,
crr.ror-ldiro
'iF\an{J'
nnro.o
tg8t
,luelaLuilulipu
d
.rd
re.jhalbahli
kqr
sajr.
mcrupatdr c!(aldr arx!ckdmrn
lras
sdbuahp.nnn\x
bc\enJ
pcogatanan hlup
nrrorsir
J,mshensirineinr!.
Sstnwln
mencatarallu
me.ekerj sekalisus hensra&haloa
dibalik pcristim itu dan
ssda
kiearifnenudskmya
keddm
karyaslra
delse
ncnggunah&
bllaa
sebagai alatrrya (ban6a sastd).(,rya
stz
dap!! nenjadicemin&
myarl,t,
scrradituggap sebagai
sanbdM
semmgai zamdtbs
bciisikanEmbao
kehitupb
fthyft.let
pada sualum6a
rerlenru (Manayda.200j:lj5).
Gdbee
kehidupm]aa
t€(etuphubungan
drr
kdlas sosial.dd
b.ftasai pcuoalai ydle rerjrdiddan
kehdupusosial .ralyarakat. Sejal& densan Manayana, (Ssiis$vood dalon Fsuk, 2005:1)
nrenyebtrlke, srrukrur sosial tcrecbur nrencatup lembasa-lcnbas! sosiat.
acma
ckononi, polilik dm
keiEg.
sesala
ssratu yms
tccakupddm
gdhamn
kcrriduFa!neNrgkinlie
rerjadinya pertenlmeuya.g
dhebabkan oleh p€rbcd@n keineimn dnnh!
m
nrdins-masins mdusia dalam menjaleihldup. Hal in, menjrdi banan renungd blgi
scorme sasdwan, kemudim dipanmi dqn dituMgkd ke
date
karydya. Sdjatsdcngan
irq
Dnen (t934:2) mensatate briwa p€ne.fus menciplara duniabn
yanB idealnelaluidunia kesuatren. ,^niny4pensmg
denaq dayainaiindinla
inensolahoLn4
objeklifscctua subjrkrildan mcnginicrprcrasi\an .ealirrs trhjcif
kc dalm b.nru( kary-a sa$ra.Velalui ka4anya pengdall8 mcnanAeapi kondki sosid mns),xn,kd ynng
lei.dL pad, suatu z.nian. Sebrrlt ran8gal]d. ncngtrmg
tula
nemhli[an
pcsrn rcncnu sebagli resl)oo terhadapp.soalm
sosisl)dg
rerjdj.
Dcnge dc,ikia& k!rya sa$a didsaap scbagxigmbdd
untuk nemahami realirasnm.n
kcdhrlorya ilu hadir
dd
pada ahhimya nenjadi dokuEn)'hs
mcrckm kchidupan sosiatnastdakat. SebagaindB yans dikaralo Jurus ( 1986:3).
s4l6
nerupat& dokm€nMaslarakat tndonesia
rediri
da.i berbagai sulu boesd densdj lahr hudayayes
berb€da beda. Tertu juganeniliki
dokmcn
sosiat ndyda.katlyadalu
budaya rempai karya itu bnn. Satah
eiu
karyasra
itu adaLn adabn &aDdy
g populer dalan kehiduie n4yaralot Minmekabau.Kat.
lz6,
6erc1dei
banae Aab, yaitut
a6.ryeg dinya
p6m.
kobeatau bcnla. Kala k&dbar beruban
dahn
ucap
Miimgkabau nenjuditara
atau.lriro
ymg .ninya eiira (Udin dkk. 1937:3)(rra
ldalah karyassln
Minmshbouyeg
ulaharzra
re*olong s4tralk
(ordl/rrdl,r/p),
bcradi kdya sastraybs
dismtai*d
seca€lisn
alau densocm dideidestd
(dilaeulb)
dd
diinngidenBs alat
nusik
rzAa,g
(alat musip tiup terbuatdei
hmbD) alau ebab. B€ntulnya b€rupa cedlaprce b€rima,
berb€nt*.@i
(ldsqhan)dd
rclsolons ccrjlapmjee
Dari seei isi ce.it!" tara sma dcnaan hikavatdalm
sstm tndoncsia lamaatau novel dlLan sstm Indoncsia modcn. (Djmdis,1002:77 78).Seiring pc&cmhanem
7rfrb
yang menbawadmp3l
rcrhldqr pengdahue muusia dmkdmrjm
&krolosi, pencarard (penuliw) dm pencelakan turd mulaidilakukan Pada awalnya
*/ra
dirulis dengan tlLjsan ArabMcl.lru
serebniu
bmla,h ditulis densemcngguolb
alsaektin
dm$ldjut|ya
nenjadi b.nhrkcesk (buku), sei.ine denco kehadiM nesin
cet.l
Ilinesd
tul
ini,
p€ncelakmde
pcnerbiran &obansih
dilatutajr olehb€benpa penerbi! serEni Kristol Multimedia
Bulift'ncAi
dar
pprM
(pusar Pcnckajimlsle
Minangkabau) Paddg sdlah satutzr.
yadg relal dicetzt ke datdn hentuk bnkn d& lehndite$nks
addzl1 KahoTu
ku Lalehsituda,s
sctdiLrhya dilrlis KTLSmcmiliki
kcineim
unluknoik.n
d€nsm Siti Rawmi, senrolara padaml
itu iatelal
meniliki islri, bemma Siti Jamilan. Beb€opa pihat, temAuL Siti Jmilahmeninra as& pemikahm lesebul dilunda
kmm
Sni Jmibn s.deSnojaldi
ftda
hdil
tu.
Siti Jmilah juga memiLiki keralatan lcNcndirijika
lmh
simwdA
ncnikal
denem SiriRawdi.
la ralat tidahbie
nenssmtucia
hidupnya laeisenenlafr ia tidal
neniliki
odrs lua dmseat
eudm
Ireh
Sinaydg lidal
nemenunitemhb
lesebut dan tid.k pcduli pod0kcElah
yde
diBald
Siti Jmilan.bat*d
nenshina SitiJ
.ihn
dtr
ia telapnenika! dengm Siti Rawmi. Siti
Jmihn
ncme
srtit
hatide
n€ngr}nni hidnpb.rsma
du
amg eatnya
schagai.da
utuk
nenyatahm banRaia
nenololkeinjrinm
Ldh
simaw&e.Beddeke
rinekasb cenu pada paraBmldi ahsi KTI-S dapt digolongkan seb,gai kzbara!-kl6ik. Cni,ciri tal'dral-klaik
rdatah beEcnl! tsEng p€rjDmgrhidup hineea memih keberhdilan. ceritMya didggap berlaku pada
d6a
lml]:u
yae
dekat(ahn
abad kc-19 alaupomde
abad kc-20)dtu
bc(cila
tenlaneMdsia
baa
kna
kekub
sdtMrLul\lus.
a34:lo'Koingind
L@h
Simws
ut*
nenikalrlasi adll.n
bentuk praldiLpoli8@i
yug
ninega smt inimsih
h&Cal dibicaEltu sek.ligsnetrui
prodd
konfta (n€ndapal dukunsm dm
penentdee)
Poligmi adalan sistcm l.rkawinanyong
nenbolehl
sseorsng mempuyai isfti alau suani lcbih dari saruoarg
(KBaI Pusr
Bah6a. 2008). Pcmasalahenflgmi
poliemi
Fling
btuyakbesifat positif dm ncsatit
Di
sotu sisi,poligdi mcniliti
smdamnomail
dd
dirdndj.g
scbsgai sebuah altematif menyclesaikm ienomena selinskuhdu
pnsriLNi Di
sisi lainnlr,poligmi
dapal nenrbawa danpal psikologis Lerhrd4 peremp@ (istri) yans dipoliemi.Tcrdapal bcbcrapa lakor pcnycbab rerjadinta poligdri. Di
anhmnyo
al.hrendpano
ekonomi, dimma lakilaki
y
s
mapd
secan elonomi mshkukan polisamischsai
salah satu simbolLesuk*r.
Polislni
dilakukmutul
menperoleh pE$ise
dm
posisi sosiollalilali
di
dallm mEyarakat. Selain itu.dalan
n6yaEkal fildhiorul,
kekllM
arau st tus sosilllali
llki
nenenhrkjmlai
isiri
yde diniliki
B
ya! omg
rM pe.eq,un
yang rela batnanmcDarurkan anak p&cmptrd nErcka lnruk dipensri olch
hki
hki
y^ng berkux,aurul
mcningka&an stards s.sial (S,i[ddin. htrp://ld-leui.oruDi
ses pudal
aeatBeh€rapa
rhcr
mcmbrktikad bah*atlndakd
dai
kaunr laliilaki
ylnehel.tuke
polismi blm|ibat pada pendenbantaun
p.rcnprh
scc@ psikolosis,biolocn. ekononis,
da
rel6i
sosialak
lcbih neDbeli sambdan kcpada publitseda rrionnl
tenrang[eknind$m
perenp@ddlm msakn
ini
Ditmbrn
h8idens
thua
psikologisde
poblemrel6i
ssialydg
ata
dihadapiealjika
6i ayah bcDoligami (Suhadi. Kompas S€nin. l6 sentembd 2002)Di
dallm KTLS, prahikpoligbi
telah meftbaFadmpak
buruk b,Bil€lwsa
tfth
SinaNdg
khNnya
baeiiski
da
mak-datnya
Mucutnyalfth
Siha*rg
rerhadapist'i.ya
}!ne
reiai mdninrnlgr
penikahm lcncbnrditunda. Nmun,
peminlm
aAe Ltreh Siolwmg mmmda pcrkawindnya denel
Siti Rawmi diseiai deqan dukunsm d.ri Angku Kapalo
da
sikap sitiRa*bi
ymenererina
begitu sajalmdd
LdehSiorMns
lonpa mcninbme apdla!Lrch
Sinawdg
telah benstri alau belum,nerupal
suaiu fenomcda yangujk.
IIaltesebul
ncmdalm
balsa hasya€lar Min&skabau yanAdiwalili
olch tokoh-tokoh dalm KTLS besikap rerbula rerhadap Dslismi.P€nulis
b€launsi
balw
ket€rbule
sikap lerhad&praltik p.ligmi
dilalarb€lakasi oleh bebeEpafahor
yMe berkailanderge
ospct-$pck sosirlkehidup,n nayarakat Mi.&gkabau,
di
tafuya
adahn adatda
budaya ymgb$Lalu dalatu
hr$an
sosinl masysrakat Minmgkrbruitu sndiri.
Bcrdasorke asuJnsj Ledebur penuliste&rik
uluk
noniadikan KTLS sebasai objek peneliLi{ndenAan nenAgunatah pendekatm sosiologi sstm.
Scbelun nenggM,ran l)eodekatan sosiologi sasrfr. rcrlehih dahulu penutll
nclarrul& dalisis
ssu
intriBikDtul
ncnguatisisDsu-usu
y
s Lerkodurgdi d.lmnyr.
Halini
sjalm
du
keenderosd
uha
dalm
tetaah sosiologh terhadap ssrm.Pcrlm4
!€ndekaldyss berd&ho
padamcBap
b6nMs$a
nerupakan
€nin
prcses sosia.l ekononisbelala
Pendetahini
t
rgcElrddl
rakbr lattor di lud sastn untul menbicamlm sasL?i sdtra hmya
be
arga dalmbubunsm)a
dengd
r,rtor faknrrdi
tud
sasrraitu
sendni, pendekala. ini n€ngmggap leksstm
tidat ulan4 iahdya
ne
pattu
er'iretunenon (Eja^
penel&har. Melode yan8
disloaku
dalam sosiologi sasta ini adalah malisis rciis trntLk mengelahuistruk(umld, unluk kemudian dipergtrDaltui mernahanilebih dlldnrlaqire ala esiaLyarq di luu saslF (DdroDo, 1934:2)
Berdadkd
penapaan Danonddi
arrs.!.olisis
unsurirrinsik
drn0rncmp.mudan pcmb.hasan serta memloknskar
dd
rnemp.rlajd
ualisisd.ng{
mcosuoakan teod sosiologi sastru
Berdasarkan ueian pad.
lalr
belatang, nala dimruskm b€be.apa hal ymgd.natmcnjadi balasan masalah dalam penelitid ini:
L
BrennDxnakah utrntr{risur nftinsik KdhaTw"kr
Lttlh
S,,,tr,,(
yag
dnulis.!eb sjrnrsudin
sr
Rrdjo Endah??
Frktor rakror 3nrsrir
):r!
meLatdbelxkxdg rerjrdi.yajrrutlit
rrtiernridxlxn (,rnr
na,l,
tur,
Snrdtr./(1,?enelitiu lerhadap raba
La,l,
,arc,
.sia#,lls
betujw
utul:
L
Menjelaskd msu-unsur inlnnsik Kaba Tudntu larch Situa/,s
yss
ditulis.lch Sjamsudin Sl. Radjo lnddl]
,]
Penelitim dengd
menssunald
alisis unsur intrinsik dan teori sosiologisasrr4 nenperlihstkd bahwa iokoh dan PendLohm, lolar
de
iema vans trdupatdalad
(TLS
dapatmewkili
sekaligus neniadieadbmn
kehidups
sosi'l mdyaralat Mineel€bauydg
pad! saat itu sedaq belha.lape denra.pen@lu
Tnjadinya
pEkik potigdi di dalm (TLS
tid*
knePasdni
sisld
k€kenbsrff kehiduFn sosial mdstdakat Minnngkabau vansnedbcri
lenn
dlnpos$i rerlentu bagi sctiap orang sekalisus mcmpensdhi
ca€
Fndang terhoduppnktik polisani
B€rdsarla.
udm
dm
eahis
vmg rehn
dibkukd
dapatL
U.sur unsu irtrinsik vana ler.lapal dalan KTLS adalan: plol' lokoh dmFnokonan, lalar, tema
dd
mmat. Plot ymg kotrolosis dapatnenlemldah
pehbm
menedulm teha cerila dm juga dapat nenpemudlnpd6oe
meneoutm
alMal
yms
hendaldiwpaikm
olehpengds
tlub@Eeffl.1E
temadd
dml
didukung olehpero
de
tindale
lokohuM8-diikuri tokoh-lokob laimya
les
mcndukungjal
nva oensdd
pensiiwSelaitr itu, rokoh (penokoho) berkait
r dens
latd waktu sosislds
teopalAn@.
Rusli. 1 985. s,rtarrd,,
ra! llakat Panjhghl
la: SirrrHdate.
Anssol3Damono. Sapardi Djoko. I 984. sbs'ol.at ,%nra seblah Pensdld Ringkas
Jxlda
:Psat P.mbinae dan Peigcmbmsan
Balda
Departenen Pcndidikat dDjma!,
tdwar.2002. P.,sdntar S61raiobat
trtihdhskzhd, Jalan!: YulaqdiOborlndonesia
Endan, sjmsudin st. Radjo. 2006. Koba Tuantu
tt.eh Sinean$
B&in'JsEi.Kisbl
Mullinedia.Estcn.
M!^al.
1984.(rd&
S,rrr,1do,ui,
Padan8: An8kda RavaFirh,i
Karam Hilmi. 2007.lr
lieani 'lalan I'on,lahtaahlslad
Na!fttni dan fahuJi.lakanai Darul ljaq
'asb.rd
)/.erSAk,
rc^oato4t.^,i
da4{'/.l.l
KJalaLdpr:
Deam B6has dm Sastra.
Manays!.
Mmm
S. 2005 Senb;ldhJoaban
Sonralntlonerz
Scb!^h 'n€nbsik-rik
lakatu: Bcning Publhhina.Maaio, Siafnn DL
KNdo
20A6. SnihPi
ans 4dzt Minahglsbuu: Peneetahus"tdat Mituhgkab@ Tenatis Paddg: S€nta Budava
Faruk. 2005.
l?,:,,rar.t
snt.Ci Sd ru .luri Strklurulitln? Ctretik vnnPdilon'
lr,/rrritnc.
Yogylkana Puslak! Pcla.jar'Gmlcs. Flizbcrh 1'1. 2007.,lsatasul
Elit!
Mhangkuhu M.dern: R!s?.h t.rhadd,kionrl
ltelanLla Ahad XDjIXI lakana: Yavasan Ob.rlndoncsiaklwan. Chandra sa61ia. 2007 lerl,@ihdh dolan
klan
Mokaaan atar P'lit4anit Josiakadai An Naba .Jsus.
Umd
1984. raD, r/a"Sisid
Sosial Minan|kahar Suatu ProblehdSori'loa