TÉSIS
diajukeun pikeun nyumponan salasahiji sarat nyangking gelar Magister Pendidikan
Program Studi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda
ku Ai Paridah NIM 1201458
PROGRAM STUDI
PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA SEKOLAH PASCASARJANA
AI PARIDAH
WANGUNAN SIRNAAN DINA KALIMAH BASA SUNDA LISAN DI PASAR PADAYUNGAN KOTA TASIKMALAYA
(Tilikan Tata Basa Transformasi) disaluyuan sarta disahkeun ku:
Pangaping I
Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. NIP 196302101987031001
Pangaping II
Dr. H. Usep Kuswari, M.Pd. NIP 195901191986011001
Kauninga ku, Pupuhu Program Studi
Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana
dengan etika keilmuan yang berlaku dalam masyarakat keilmuan. Atas pernyataan tersebut, saya siap menanggung resiko/sanksi apabila di kemudian hari ditemukan adanya pelanggaran etika keilmuan atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian karya saya ini.
Bandung, Juli 2014
Yang membuat pernyataan,
WANGUNAN SIRNAAN DINA KALIMAH BASA SUNDA LISAN DI PASAR PADAYUNGAN KOTA TASIKMALAYA
(Tilikan Tata Basa Transformasi)1)
Ai Paridah2) ABSTRAK
Panalungtikan ngeunaan “Wangunan Sirnaan dina Kalimah Basa Sunda Lisan di
Pasar Padayungan Tasikmalaya (Tilikan Tata Basa Transformasi)”, tujuanana pikeun nganalisis jeung ngadeskripsikeun unsur-unsur fungsional nu sirna, sarta ngagunakeun pamarekan tata basa transformasi dina paguneman di masarakat pasar Padayungan kota Tasikmalaya.
Métode anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta metode déskriptif analitis tina hasil transkripsi basa lisan nu ngandung unsur-unsur sirnaan. Téhnik anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta ngagunakeun téhnik sadap rékam. Dina ngolah data ngagunakeun analisis teks. Sumber datana nya éta sakabéh paguneman di pasar Padayungan kota Tasikmalaya. Sakabéh transformasi kalimah jeung sirnaan unsur-unsur fungsional klausa dijadikeun populasi atawa sampel total.
Kacindekkan hasil panalungtikan, kapanggih 1064 kalimah transformasi nu ngawengku lima rupa prosés transformasi, nya éta (1) transformasi tunggal aya 697 (65,51%), transformasi seselan aya 3 (0,28%), transformasi ngantét aya 39 (3,67%), transformasi puseur aya 196 (18,42%), jeung transformasi husus aya 129 (12,12%). Sedengkeun data unsur sirnaan aya 600 kalimah nya éta, (1) sirnaan jejer aya 300 (50%), (2) sirnaan caritaan aya 102 (17%), (3) sirnaan udagan aya 65 (10,83%), (4) sirnaan panglengkep 51 (8,50%), jeung (5) sirnaan katerangan 82 (13,67%).
Kecap galeuh: sirnaan, kalimah basa Sunda lisan, tata basa transformasi
2) Mahasiswa Program Studi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda SPs UPI
PEMBENTUKAN PELESAPAN DALAM KALIMAT BAHASA SUNDA LISAN DI PASAR PADAYUNGAN KOTA TASIKMALAYA
(Pendekatan Tata Bahasa Transformasi)1)
Ai Paridah2) ABSTRAK
Penelitian yang berjudul “Wangunan Sirnaan dina Kalimah Basa Sunda Lisan di
Pasar Padayungan Tasikmalaya (Tilikan Tata Basa Transformasi)”, bertujuan untuk
menganalisis serta mendeskripsikan unsur-unsur fungsional klausa yang mengalami pelesapan dengan menggunakan pendekatan transformasi kalimat yang terdapat dalam interaksi di pasar Padayungan Kota Tasikmalaya.
Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif, tehnik yang digunakan dalam penelitian ini yaitu menggunakan tehnik sadap rekam. Pengolahan data menggunakan analisis teks. Sumber data adalah percakapan atau interaksi di pasar Padayungan Kota Tasikmalaya. Seluruh transformasi kalimat dan pelesapan unsur-unsur fungsional klausa dijadikan populasi atau sampel total.
Hasil penelitian dapat disimpulkan sebagai berikut. Data transformasi kalimat yang ditemukan dalam transkripsi percakapan di pasar Padayungan yaitu ada 1064 kalimat transformasi dari lima jenis prosés transformasi kalimat, yaitu (1) transformasi tunggal ada 697 (65,51%), transformasi sematan ada 3 (0,28%), transformasi rapatan ada 39 (3,67%), transformasi fokus ada 196 (18,42%), dan transformasi khusus ada 129 (12,12%). Sedangkan data unsur pelesapan ada 600 kalimat yaitu, (1) pelesapan subjek ada 300 (50%), (2) pelesapan predikat ada 102 (17%), (3) pelesapan objek ada 65 (10,83%), (4) pelesapan pelengkap 51 (8,50%), dan (5) pelesapan keterangan 82 (13,67%).
Kata kunci: pelesapan, bahasa Sunda lisan, tata basa transformasi
FORMING ELLIPSION ON SUNDANESE VERBAL SENTENCE AT PADAYUNGAN MARKET CITY OF TASIKMALAYA
(A Grammatical Transformation Approach) 1)
Ai Paridah2) ABSTRACT
This research, entitled “Wangunan Sirnaan dina Kalimah Basa Sunda Lisan di
Pasar Padayungan Tasikmalaya (a grammatical transformation approach), is aimed to analyze and to describe elements of functional clauses that has been vanished through a phrasal transforming approaches that exists among communal interactions in Padayungan market in the City of Tasikmalaya.
Descriptive method is applied at this particular research whereas data is collected with tapping recorder. Meanwhile, Texts analysis is carried out to manage data collections, acquire from conversations and interactions sighseer or visitor at Padayungan market in the city of Tasikmalaya. The entire transforming sentences and
deletion elements of its clausal’ function will be treated as population of study or converted as a total sample.
Result of this particular study has shown that there are 1061 transforming
sentences from conversation’s transcript that took place at Padayungan market. Those
were derived from 5 types of transforming sentence. They are 1) 697 (65,51%) a single transformation, 2) 3 (0,28%) appendix transformations, 3) 39 (3,67%) slams transformations and 4)196 (18,42%) focus-transformations and there were 5) 129 (12,12%) unique or distinct transformations. Meanwhile, there were 600 elements of
a clausal of phrasal deletions. They were: 1) 300 (50%) subject’s deletions, 2) 102 (17%) predicate’ deletions, 3) 65 (10,83%) object’s deletions, 4) 51 (8,50%)
complimentary deletions, and at last, there were 82 (13,67%) annotation’s deletions.
1) Thesis is supervised by Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. and Dr. H. Usep Kuswari, M.Pd.
DAPTAR EUSI
Kaca
PERNYATAAN ...i
ABSTRAK ...ii
PANGJAJAP ...v
TAWIS NUHUN ...vi
DAPTAR EUSI ...viii
DAPTAR TABÉL ...xii
DAPTAR GAMBAR ...xiii
DAPTAR BAGAN ...xiv
DAPTAR LAMPIRAN ...xv
BAB I BUBUKA ...1
1.1 Kasang Tukang Masalah ...1
1.2 Idéntifikasi Masalah ...7
1.3 Rumusan Masalah ...7
1.4 Tujuan Panalungtikan ...7
1.5 Mangpaat Panalungtikan ...8
1.6 Struktur Organisasi Tulisan ...9
BAB II ULIKAN TIORI SIRNAAN JEUNG TRANSFORMASI KALIMAH ……… 10
2.1 Hakékat Kalimah ...10
2.2 Tata Basa Transformasi dina Analisis Kalimah ...11
2.3.1 Unsur Fungsional Klausa ...22
2.3.1.1 Jejer ...22
2.3.1.2 Caritaan ...23
2.3.1.3 Udagan ...24
2.3.1.4 Panglengkep ...25
2.3.1.5 Katerangan ...26
2.3.2 Ngawangun Kalimah ...28
2.3.3 Kalimah Dasar ...28
2.3.4 Kalimah Transformasi ...30
2.3.4.1 Watesan Kalimah Transformasi ...30
2.3.4.2 Wanda Kalimah Transformasi ...31
2.4 Sirnaan Kalimah ...46
2.4.1 Watesan Sirnaan ...46
2.4.2 Wanda Sirnaan ...47
2.4.2.1 Sirnaan Jejer ...47
2.4.2.1.1 Sirnaan Jejer dina Konstruksi Koordinatif ...48
2.4.2.1.2 Sirnaan Jejer dina Konstruksi Subordinatif ...53
2.4.2.1.3 Sirnaan Jejer dina Wacana ...53
2.4.2.2 Sirnaan Caritaan ...55
2.4.2.3 Sirnaan Udagan ...56
2.4.2.4 Sirnaan Panglengkep ...56
2.4.2.5 Sirnaan Katerangan ...57
3.1 Sumber Data ...58
3.2 Désain Panalungtikan ...58
3.3 Métode Panalungtikan ...59
3.4 Wangenan Operasional ...60
3.5 Instrumén Panalungtikan ...61
3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data ...63
3.7Téhnik Ngolah Data ...63
BAB IV ANALISIS JEUNG DÉSKRIPSI WANGUNAN SIRNAAN DINA KALIMAH BASA SUNDA LISAN DI MASARAKAT PASAR PADAYUNGAN TASIKMALAYA ...66
4.1Data Kalimah Transformasi jeung Sirnaan Kalimah dina Paguneman Masarakat Pasar Padayungan ...66
4.1.1 Data Transformasi Kalimah ...66
4.1.2 Data Sirnaan Kalimah ...68
4.2 Analisis jeung Déskripsi Wangun Transformasi Kalimah ...72
4.2.1 Transformasi Tunggal ...72
4.2.1.1 Transformasi Tunggal Pamungkir ...73
4.2.1.2 Transformasi Tunggal Tanya ...73
4.2.1.3 Transformasi Tunggal Aspék ...75
4.2.1.3 Transformasi Tunggal Panyeluk ...75
4.2.1.3 Transformasi Tunggal Paréntah (Imperatif) ...75
4.2.1.3 Transformasi Tunggal Kecap Ganti ...76
4.2.2 Transformasi Seselan ...78
4.2.3 Transformasi Ngantét ...78
4.2.3.1 Transformasi Ngantét Jumlah ...78
4.2.3.2 Transformasi Lalawanan ...79
4.2.3.3 Transformasi Tumuluy ...80
4.2.4 Transformasi Puseur ...80
4.2.4.1 Transformasi Puseur Panganteb ...81
4.2.5.2Transformasi Puseur Jejer ...81
4.2.5 Transformasi Husus ...82
4.3 Analisis jeung Déskripsi Unsur Sirnaan Kalimah ...82
4.3.1 Sirnaan Jejer ...83
4.3.2 Sirnaan Caritaan ...85
4.3.3 Sirnaan Udagan ...86
4.3.4 Sirnaan Panglengkep ...86
4.3.5 Sirnaan Katerangan ...86
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ...87
5.1 Kacindekan ...87
5.2 Saran ...87
DAPTAR PUSTAKA ...89
LAMPIRAN ...91
DAPTAR TABÉL
TABÉL
Kaca
2.1 Konstituén nu Ngandali Sirnaan Jejer dina Konstruksi Koordinatif……49
2.2 Nu Ngandali Sirnaan Jejer……...……….54
2.3 Keforisan Sirnaan Jejer. .…….………54
2.4 Keterpulangan Sirnaan Jejer….………55
3.1 Format Transformasi Kalimah………..62
3.2 Format Prosés Transformasi………..62
3.3 Format Unsur-unsur nu Sirna………63
4.1 Transformasi Kalimah dina Paguneman Masarakat Pasar Padayungan……….…..67
DAPTAR GAMBAR
GAMBAR
Kaca
DAPTAR BAGAN
BAGAN Kaca
2.1 Komponén Sintaksis ... 13
2.2 Modél Transformasi Buhun ... 15
2.3 Modél Transformasi Modifikasi ... 16
DAPTAR LAMPIRAN
LAMPIRAN Kaca
Lampiran 1 ... 91
BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Masalah
Basa téh salasahiji pakakas anu dipaké ku manusa dina hirup kumbuhna.
Basa diulik ku paélmuan nu husus nu disebut élmuning basa atawa lingusitik.
Jadi, basa téh mangrupa obyék linguistik. Ieu téh nuduhkeun yén disawang tina
jihat filsafat, linguistik diaku minangka hiji paélmuan lantaran miboga sipat
ontologis atawa mibanda obyék ulikan nya éta basa.
Basa mangrupa alat komunikasi nu éféktif, nu dilengkepan ku unsur-unsur
nu aya di jerona, nu ngawengku aspék-aspék basa sarta aturan-aturan ngeunaan
basa nu dipikawanoh ku panyaturna. Wardhaugh dina Sudaryat (2004:6)
nyebutkeun yén “Language is a system of arbitrary vocal symbols used for human
communication”, basa téh nya éta sistem lambang sora nu arbitrér nu dipaké ku
manusa pikeun komunikasi.
Basa perlu pisan ditalungtik jeung diajarkeun. Hartina pikeun negeskeun
basa ku cara nyaritakeun pangalaman manusa dina beungkeutan nu miboga ma’na
katut ngagunakeun kabébasan robahna basa.
Basa miboga harti nu lega, nya éta salaku alat komunikasi. Manusa moal
leupas tina basa, sabab euweuh kagiatan manusa nu teu maké basa. Aya sawatara
hal nu perlu diperhatikeun dina komunikasi, nya éta 1) tempat lumangsungna
paguneman, 2) saha panyaturna, 3) maksud nu rék ditepikeun, 4) eusina ngeunaan
naon, 5) kumaha carana, 6) alatna lisan atawa tulisan, 7) norma atawa aturan,
Basa Sunda mangrupa basa indung, basa panganteur di masarakat, sarta
basa nu ngarojong kana kabudayaan Sunda, saperti nu geus diunikeun dina
Penjelasan Pasal 36 Undang-Undang Dasar 1945, yén basa daérah kaasup kana
basa anu dipiara jeung dimumulé ku rahayatna kalawan bener-bener. Ku kituna,
basa kudu dipiara ku nagara, nurutkeuun anggapan yén basa daérah ogé mangrupa
bagian tina kabudayaan Indonésia nu hirup. Basa Sunda kaasup kana salasahiji
basa daérah di Indonésia anu nepi ka ayeuna pungsi basa Sunda masih kénéh tetep
kuat.
Basa Sunda téh basa nu miboga ma’na nu leubeut, produktip, unik,
dinamis, dialékna loba, sarta manusiawi nu luyu jeung hakékat basa. Salasahiji
pungsi basa Sunda dina komunikasi nya éta pungsi fatis (phatic function) dina
harti mangrupa pungsi basa nu nerangkeun ngeunaan bubuka, nandeskeun, sarta
mairan. Éta pungsi basa téh sok digunakeun ku masarakat dina gunem catur
pikeun ngaraketkeun hubungan sosial.
Basa Sunda ngalaman kamekaran sarta parobahan ti jaman ka jaman, sarta
bisa leungit lamun teu digunakeun kalawan bener jeung teu dipiara ku urang
Sundana sorangan. Salian tina kamekaran basana, basa Sunda ogé miboga kecap
nu ngalaman prosés nalika dina ngagunakeunnana, boh dina basa tinulis boh dina
basa lisan. Dumasar prosés dipakéna basa, basa lisan ngalaman parobahan leuwih
gancang tibatan basa tinulis. Sanajan ngalaman parobahan dina kalimah ku cara
ngaleungitkeun unsur-unsur atawa bagéan-bagéan kalimah, ieu hal teu
mangaruhan kana harti prosés komunikasina. Unsur atawa bagian anu henteu
ayana dina hiji struktur, atawa nurutkeun kontéks situasina éta unsur téh geus
dipikaharti ku nu marakéna basa.
Nurutkeun Sudaryat, spk. (2007:4) ragam basa nurutkeun atikan formal
ngabédakeun ayana ragam basa nyakola jeung ragam basa teu nyakola. Ragam
basa ti panyatur anu nyakola ilaharna ébréh lebah ucapan foném-foném tina basa
kosta, ngukuhan kaédah basa, boh tata basana boh undak-usuk basana.
Ragam basa nurutkeun sikep panyatur raket patalina jeung kakawasaan,
kalungguhan, sarta lomana antara panyatur, pamiarsa, jeung jalma anu
dicaritakeun, disebut usuk basa atawa tatakrama basa. Ku kituna,
undak-usuk basa sok dipasing-pasing jadi ragam basa lemes (hormat) jeung ragam basa
kasar (loma, atawa teu hormat). Ragam basa lemes aya dua rupa, nya éta lemes ka
batur jeung lemes keur sorangan, anu bisa katitén wujudna dina lisan atawa kecap,
pasemon, rengkuh jeung peta, sarta lentong anu merenah.
Ragam basa nurutkeun warna makéna basa disawang tina jihat jejer
omongan, medium atawa sarana, jeung sipat pasosokna. Disawang tina jejer
omongan aya ragam basa urang réa (balaréa) anu ilahar dipaké sapopoé jeung
ragam basa urang aré anu dipaké husus dina widang jurnalistik, paélmuan, sastra,
jeung agama. Disawang tina medium makéna aya ragam basa lisan anu dipaké
dina paguneman atawa biantara, aya ragam basa tulis nu dipaké dina surat, koran,
majalah, jeung buku. Ragam basa nu rék diguar dina ieu panalungtikan nya éta
ragam basa nurutkeun sikep panyatur sarta warna makéna basa.
Salian ti éta, hirup kumbuh di masarakat tangtu moal leupas tina ragam
média lisan sarta kawatesanan ku waktu jeung tempat. Salian ti éta, situasi atawa
kaayaan ogé bisa mantuan ngungkabkeun hal nu dimaksud sarta unsur
gramatikalna loba nu teu diécéskeun sacara lengkep jeung dipangaruhan ku luhur
handapna sora atawa lentong.
Ragam basa lisan miboga kaunggulan sarta kahéngkéran. Kaunggulan nu
nyampak dina basa lisan nya éta bisa disaluyukeun jeung situasi, faktor éfisiénsi,
faktor pangjéntré dina harti panyatur bisa nambahan unsur séjén nu mangrupa
tekenan jeung gerak awak supaya nu diajak nyarita ngarti kana naon anu
dicaritakeun. Salian tina kaunggulanana, ragam basa lisan miboga kahéngkéran di
antarana basa lisan diwangun ku sababaraha kalimah nu teu lengkep, malah
diwangun ku frasa-frasa basajan, kaidah-kaidah basa nu digunakeun remen
ngagunakeun ragam basa formal. Basa lisan nu wangunna paguneman dina
situasi formal bakal béda kaédah-kaédah kabakuanana dina paguneman dina
situasi teu formal atawa dina waktu rinéh.
Hal ieu katitén dina ungkara kalimah, “Mangga atuh dileueut [kopina,
lalawuhna, opakna]!. Dina ungkara kalimah di luhur, nu di jero kurung tara
dikedalkeun, tapi hal ieu teu mangaruhan kana kontéks kalimahna, alatan hal ieu
dirojong ku situasi kondisina. Ungkara kalimah di luhur, remen kajadian dina basa
lisan. Conto séjénna nalika interaksi nu aya di lingkungan pasar, antara nu meuli
jeung nu ngajual sok tara lengkep unsur kalimahna, dina harti sok aya nu
dileungitkeun. Contona “Néng, gula jeung tipung sadayana janten dua belas
lima”. Dina ungkara kalimah nu bieu, jéntré pisan aya kecap nu ngalaman sirna
dua belas lima, padahal kalimah nu sakuduna mah nya éta “Néng, pangaos gula
jeung tipung téh sadayana janten dua belas réwu lima ratus”.
Tina katerangan di luhur ébréh yén dina kahirupan sapopoé kapanggih réa
kalimah-kalimah nu sok dileungitkeun unsur-unsurna. Unsur-unsur kalimah nu
dileungitkeun téh umumna unsur-unsur fungsional. Nurutkeun Sudaryat, spk.
(2007: 181), unsur-unsur fungsional dina kalimah basa Sunda téh ngawengku
jejer, caritaan, udagan, panglengkep, jeung katerangan.
Nganalisis unsur-unsur nu sirna dina kalimah, bisa digunakeun rupa-rupa
pamarekan di antarana waé pamarekan struktural jeung pamarekan transformasi.
Ieu panalungtikan ngagunakeun pamarekan transformasi dina nganalisis unsur
sirnaan kalimah. Tiori transformasi méré wangenan yén transformasi téh salaku
parobahan wangun kalimah tina wangun kalimah anu disebut kalimah dasar.
Ciri-ciri kalimah transformasi téh nya éta mangrupa kalimah rangkepan (ngantét,
sumélér), tanlengkep (tansampurna), pananya (interogatif), panitah (imperatif),
pamungkir (négatif), jeung dipigawé (pasif). Konsép transformasi miboga
sasaruaan jeung konsép strukturalisme, nya éta struktur basa anu alami mangrupa
struktur, anu nétélakeun yén basa alami téh bisa ditepikeun ngaliwatan sistem anu
logis anu miboga maksud ngaleungitkeun rasa samar, istilah anu kurang merenah,
sarta méréskeun pasualan-pasualan basa sacara umum. Inti tina ieu tiori nya éta
maluruh hubungan antara hiji kalimah jeung kalimah lianna dumasar kana
tingkatan kacukupan, dina harti hiji basa nyumponan tingkatan kacukupan téh
lamun ngaliwatan kacukupan observasi, kacukupan déskripsi, jeung kacukupan
Sudaryat, spk.(2007: 273) nétélakeun yén konsép transformasi kalimah
didadasaran ku anggapan yén kalimah-kalimah anu dipaké dina komunikasi, anu
rupa-rupa wangunna téh, lolobana mangrupa rékaan tina hiji wangun kalimah anu
disebut kalimah dasar. Ditilik tina jihat transformasi, kalimah-kalimah nu aya dina
hiji basa bisa diklasifikasikeun jadi dua rupa nya éta kalimah dasar (inti) jeung
kalimah transformasi (rékaan). Kalimah inti miboga ciri nya éta salancar tur
sampurna, aktif, afirmatif, jeung déklaratif. Sabalikna tina kalimah salancar tur
sampurna, aktif, afirmatif, jeung déklaratif disebut kalimah transformasi.
Transformasi téh loba rupana, anu ngawujud dina prosés parobahan-parobahan
tina kalimah dasar kana kalimah transformasi, saperti parobahan tina kalimah
salancar kana kalimah rangkepan, tina kalimah wawaran kana kalimah pananya,
jeung saterusna, anu patali jeung parobahan tina cirri-ciri kalimah dasar téa. Ieu
parobahan téh lumangsung nurutkeun kaédah anu aya dina sistem basana, anu
disebut kaédah transformasi. Anapon rupa kalimah transformasi nya éta
pérmutasi/ paselup (prosés parobahan susunan unsur-unsur kalimah), topikalisasi
(parobahan salasahiji unsur kalimah topik), négasi/pamungkir (prosés ngarobah
kalimah positif jadi kalimah negatif atawa kalimah ingkar), délisi/ elipsis (kalimah
sirnaan). Ieu panalungtikan leuwih nyoko kana prosés kalimah transformasi
délisi/élipsis.
Transformasi kalimah saacanna geus aya nu nalungtik nya éta “Kalimah
Transformasi Basa Sunda dina Média Citak Patalina jeung Adegan Batin katut
Adegan Lahir” (Widyastuti, 2012), tapi bédana kalimah transformasi di dieu mah
ngeunaan jejer (Pelesapan Subjek dalam Bahasa Indonesia) dina ragam basa tulis,
sarta tina pangalaman nganalisis sirnaan jejer dina ambahan wacana katitén yén
gejala sirnaan jejer leuwih alus dina ragam basa lisan alatan lain ukur kaédah
basana wungkul nu mangaruhan téh tapi ngeunaan sababaraha paktor di antarana
paktor budaya atawa pola pikir panyatur basa nu teu ngungkabkeun hiji hal
kalawan écés pikeun panyatur jeung nu ngaregepkeun. Nepi ka ayeuna, can aya
panalungtikan ngeunaan unsur sirnaan dina kalimah basa Sunda, komo deui dina
basa Sunda lisan.
Ku kituna, panalungtikan ngeunaan “Wangunan Sirnaan dina Kalimah
Basa Sunda Lisan di Pasar Padayungan Tasikmalaya (Tilikan Tata Basa
Transformasi)” perlu diayakeun.
1.2 Identifikasi Masalah
Pasualan ngeunaan sirnaan remen kapanggih dina ragam basa tulis jeung
ragam basa lisan. Dina ragam basa lisan utamana dina paguneman nu digunakeun
dina kahirupan sapopoé, kalimah atawa kontéks basa nu ngalaman sirnaan leuwih
loba, alatan dirojong ku sababaraha paktor. Sedengkeun pikeun nganalisis éta
sirnaan téh ngagunakeun pamarekan transformasi kalimah. Dina harti pamarekan
ngeunaan parobahan kalimah tina kalimah dasar ka kalimah transformasi.
Sangkan panalungtikan leuwih museur kana masalah nu ditalungtik, nu
nyusun ngawatesanan ieu panalungtikan kana ungkara kalimah nu ngalaman
prosés transformasi kalimah nu museur kana unsur-unsur sirnaan dina ragam basa
1.3 Rumusan Masalah
Aya sababaraha masalah anu dirumuskeun dina wangun patalékan, nya
éta:
a. Kumaha wangun kalimah anu ngalaman parobahan sirnaan dina komunikasi
masarakat Pasar Padayungan Tasikmalaya?
b. Unsur-unsur naon waé anu ngalaman parobahan sirnaan dina kalimah nu
dipaké ku masarakat Pasar Padayungan Tasikmalaya?
1.4 Tujuan Panalungtikan
Luyu jeung kasang tukang sarta rumusan masalah nu geus diébréhkeun,
ieu panalungtikan sacara umum miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun
“Wangunan Sirnaan dina Kalimah Basa Sunda Lisan di Masarakat Pasar
Padayungan Tasikmalaya (Tilikan Tata Basa Transformasi)”.
Tujuan ieu panalungtikan nya éta pikeun mikanyaho jeung
ngadéskripsikeun Wangunan Sirnaan dina Kalimah Basa Sunda Lisan di
Masarakat Pasar Padayungan Tasikmalaya (Tilikan Tata Basa Transformasi )”.
Ari déskripsina ngawengku opat hal ieu di handap, nya éta:
a. Wangun kalimah anu ngalaman parobahan sirnaan dina komunikasi masarakat
Pasar Padayungan Tasikmalaya;
b. Unsur-unsur anu ngalaman parobahan sirnaan dina kalimah nu dipaké ku
1.5 Mangpaat Panalungtikan
a. Mangpaat Tioritis
Ieu panalungtikan dipiharep pikeun nambahan référénsi utamana dina tata
basa ngeunaan wangun kalimah nu asalna kalimah dasar jadi sirna atawa leungit
bagian-bagian kalimahna. Sacara umum, ieu panalungtikan dipiharep méré
mangpaat pikeun ngungkab sacara tuluy tumuluy ngeunaan basa Sunda dina
rupaning widang utamana dina basana. Salian ti éta, panalungtikan dipiharep
miboga mangpaat pikeun kamekaran basa Sunda.
b. Mangpaat Praktis
Mangpaat praktis dina ieu panalungtikan nya éta panalungtik bisa weruh
kana tata basa transformasi kalimah sarta prosés dina transformasi kalimah
utamana prosés sirnaan, ogé panalungtik bisa weruh kana unsur-unsur naon waé
nu sirna dina ragam basa lisan utamana dina paguneman sapopoé nu nyampak di
masarakat.
1.6 Srtuktur Organisasi Tulisan
Ieu panalungtikan diébréhkeun sacara écés di antarana nya éta bab hiji nu
mangrupa bubuka ngawengku (1) kasang tukang masalah ngeunaan basa lisan nu
mangrupa paguneman sapopoé nu ngalaman sirnaan, (2) idéntifikasi masalah, (3)
rumusan masalah, (4) tujuan panalungtikan, jeung (5) mangpaat panalungtikan
tioritis sarta mangpaat panalungtikan praktis. Bab dua diwengku ku ulikan tiori
ngeunaan (1) hakékat kalimah, (2) tata basa transformasi, jeung (3) transformasi
nalungtik wangunan sirnaan. Bab opat nya éta nganalisis hasil panalungtikan
dumasar tiori anu geus dijelaskeun dina bab dua. Bab lima ngawengku kacindekan
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1Sumber Data
Pikeun nyumponan data dina ieu panalungtikan, data anu didéskripsikeun
téh dicokot data primér. Data primér tina sumber lisan nya éta hasil sadap rékam
paguneman masarakat nu interaksi di sabudeureun pasar Padayungan Kota
Tasikmalaya. Netepkeun sumber data ku cara sadap rékam tina data basa lisan téh
jalaran sajalan jeung sawangan Grinder jeung Elgin dina Sudaryat (1991:10) nu
nyebutkeun yén nu nalungtik basana sorangan, di sagédéngeun dirina bisa salaku
informasi, ogé bisa merhatikeun intuisi panyatur lianna. Panyatur basa nu dipilih
salaku informan kudu miboga sarat tina segi umur, jenis kelamin, kualitas budaya
katut kajiwaan basana.
Nangtukeun jeung néangan data nu saperti kitu téh dipiharep cukup
réfréséntatitf pikeun ieu panalungtikan. Nu saterusna dicokot sajumlah kalimah nu
bakal dijadikeun bahan kajian data. Korpus data nu alus kudu miboga ciri
seragemna sacara dialkétis, alamiah, loba ragamna, lengkep, terus-terusan, jeung
narik (Samarin dina Sudaryat, 1991:11).
3.2Désain Panalungtikan
Désain panalungtikan nya éta gemblengan rencana pikeun ngumpulkeun
data dina raraga ngajawab patalékan panalungtikan, sarta téhnik analisis atawa
métode husus anu rék digunakeun ku panalungtik.
Desain dina ieu panalungtikan, nyoko kana léngkah-léngkah ieu di
Nangtukeun masalah ngeunaan unsur-unsur sirnaan dina ragam
basa lisan
Ragam basa lisan di sabudeureun Pasar Padayungan
Kota Tasikmalaya
Rumusan anggapan dasar ngeunaan sirnaan dina ragam basa lisan di sabudeureun Pasar
Padayungan Kota Tasikmalaya
Nangtukeun sumber data
Bagan 3.1 Désain Panalungtikan
3.3Métode Panalungtikan
Métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara pikeun matotoskeun
masalah panalungtikan anu dilaksanakeun kalawan dirarancang heula sacara
gemet, anu maksudna sangkan meunang fakta jeung kacindekan sangkan bisa Rumusan masalah ngeunaan
unsur sirnaan dina ragam basa lisan
Nyusun laporan
Analisis data
Transkripsi Paguneman
Obsérvasi ka lapangan ku cara sadap rékam
paham jeung bisa neuleuman kana objék anu jadi sasaran panalungtikan
(Syamsudin jeung Damaianti, 2006:14).
Métode anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta metode déskriptif
analitis tina hasil transkripsi basa lisan nu ngandung unsur-unsur sirnaan. Métode
déskriptif ieu pungsina nya éta pikeun milih, milah, ngolah jeung nafsirkeun data.
Salian ti éta, objék anu didéskripsikeunana nya éta sakabéh wangun kalimah dina
basa lisan nu digunakeun ku masarakat di masarakat pasar Padayungan Kota
Tasikmalaya. Analisisna nyoko kana unsur-unsur nu sirna, sarta transformasi
kalimahna.
3.4Wangenan Operasional
Sangkan jelas tur aya kasaruaan pandangan ngeunaan istilah-istilah poko
anu dipaké dina ieu panalungtikan, perlu diwincik wangenan operasional nya éta
ieu di handap.
a. Kalimah nya éta wangunan basa maksimal nu miboga harti sarta diébréhkeun
ngaliwatan hiji omongan atawa wacana nu miboga lentong pamungkas turun
atawa naék.
b. Sirnaan kalimah nya éta ngaleungitkeun unsur-unsur fungsional (jejer,
caritaan, udagan, panglengkep, jeung katerangan) dina kalimah sirnaan kalimah
unggal bagian tina preposisi kalimah.
c. Sirnaan disebut ogé délisi. Délisi disebut ogé kalimah ringkesan, nya éta
wangun kalimah anu sabagian unsur kalimahna dileungitkeun. Lamun ditilik tina
kalengkepan unsurna, éta kalimah téh kaasup kalimah teu lengkep. Ieu kalimah
Délisi atawa elipsis téh lumangsung lamun dina hiji kalimah aya
unsur-unsur atawa bagian-bagian anu dileungitkeun atawa henteu dikedalkeun. Unsur
atawa bagian anu henteu dikedalkeun téh bisa mangrupa unsur anu sarua wujudna,
bisa jadi mangrupa unsur anu wenang ayana dina hiji struktur, atawa nurutkeun
kontéks situasina éta unsur téh geus kamaphum ku nu marakéna basa. Kulantaran
kitu, unsur anu dileungitkeun atawa anu henteu dikedalkeun téh aya nu bisa
kapaluruh tina téksna atawa wacanana (délisi tékstual), aya anu bisa kapaluruh
dumasar kana strukturna (délisi struktural), aya ogé anu bisa kapaluruh nurutkeun
kontéks situasina (délisi situasional).
d. Transformasi nya éta prosés pangwangunan unsur basa tina struktur dasar ka
struktur turunan. Aya lima rupa transformasi nya éta, (1) transformasi tunggal, (2)
transformasi seselan, (3) transformasi ngantét, (4) transformasi puseur, jeung (5)
transformasi husus.
3.5Instrumén Panalungtikan
Instrumén panalungtikan téh mangrupa alat pikeun ngumpulkeun data
atawa cara pikeun ngajaring data anu diperlukeun pikeun ngajawab patalékan
panalungtikan (Arikunto, 2002:102). Anapon instrumén anu diperlukeun dina ieu
panalungtikan:
1) Alat Rékam ( HP)
2) Transkripsi Paguneman
4) Alat Panyatet
Tabél 3.1 Format Transformasi Kalimah
No Paguneman Transformasi
Kalimah Kalimah Dasar
1
Tabél 3.2 Format Prosés Transformasi
No Kalimah
Transformasi
Kat. Tunggal Sematan Rapatan Fokus Khusus
1
Sirnaan:
J C U Pel. Kat
Transformasi:
Tunggal Seselan Ngantét Puseur Khusus Alfabét
Data Kalimah
Tabél 3.3 Format Unsur-Unsur nu Sirna No Transformasi
Kalimah
Unsur nu Sirna
Jejer Caritaan Udagan Panglengkep Katerangan 1
3.6Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta ngagunakeun
téhnik sadap rékam. Téhnik sadap rékam nya éta digunakeun pikeun ngajaring
data ku cara ngarékam paguneman masarakat Sunda, boh sacara terang-terangan
boh susulumputan.
Léngkah-léngkah téhnik ngumpulkeun data di luhur, saperti ieu di handap.
a. Nangtukeun sumber data;
b. Rékaman paguneman basa Sunda di masarakat;
c. Transkripsi data lisan kana tulisan;
d. Nyirian jeung nyatet anu kaasup kalimah sirnaan kana kartu data
e. Milah-milah unsur fungsional nu sirna; jeung
f. Ngadaptarkeun unsur-unsur nu sirna kana wangun transformasi kalimah.
3.7Téhnik Ngolah Data
Sabada data kumpul, nurutkeun Botha dina Sudaryat (2000:32), aya kénéh
dipilampah téh nya éta (1) nyieun papasingan, (2) ngorélasikeun, (3)
ngaruntuykeun, jeung (4) ngukur.
Data nu geus diéntépseureuhkeun téh disebutna korpus data. Korpus data
anu hadé, ceuk Samarin dina Sudaryat (2004:32), kudu nyumponan pasaratan nu
saragem, di antarana, (a) dialéktis, (b) alamiah, (c) variatif, (d) lengkep, (e) mindo
(berulang), jeung (f) narik ati.
Numutkeun Hocket dina Sudaryat (2004:32) nétélakeun yén dina
nganalisis data basa sok digunakeun analisis unsur langsung (immediate
constituent (IC) analysis), nya éta analisis anu niténan unsur-unsur basa anu
langsung ngawangun unsur saluhureunana. Upamana baé dina nagtukeun unsur
fungsional kalimah saperti J, C, U, Panglengkep, jeung Katerangan. Kalimah di
handap ieu bisa kapanggih unsur langsungna.
Kalimah
J C U Kat.
Néng Zaini keur meuli témpé ka pasar Padayungan.
Analisis unsur langsung téh mangrupa téhnik dasar, anu dituturkeun ku
téhnik (1) pérmutasi, (2) substitusi, (3) ékspansi, (4) téhnik délisi, jeung (5) téhnik
seselan. Téhnik permutasi atawa téhnik balik, nya éta téhnik analisis ku cara
malikeun unsur kalimah tina wangun dasar, anu engkéna éta wangun dasar téh
ngalaman parobahan wangun. Téhnik ganti atawa subtitusi bisa digunakeun
pikeun nangtukeun sinonim dina wates anu tangtu. Téhnik ékspansi nya éta
jeung unsur anu ngagantina. téhnik téh pikeun nangtukeun segi-segi ma’na (aspék
semantis) lingual anu tangtu. Hartina, penting pikeun mikawanoh kadar sinonim
upamana, aya dina tataran anu sarua (sinonim téh sarua informasina, mirip
ma’nana, tapi wangunna béda). Téhnik délisi nya éta téhnik lesap atawa
ngaleupaskeun, ngaleungitkeun, ngahapus atawa ngurangan hiji unsur dina
wangun kalimah. Téhnik seselan loba disaruakeun jeung téhnik ganti atawa téhnik
ngalegaan, tapi saenyana mah dina dua téhnik éta téh aya bédana. Téhnik ganti
moal ngamungkinkeun hiji unsur lingual nambahkeun unsur lingual anu anyar,
boh sacara kelas boh sacara ma’na. Téhnik seselan leuwih luyu disaruakeun jeung
téhnik ngalegaan. Téhnik seselan miboga mangpaat pikeun mikawanoh kadar
raketna dua unsur anu dipisahkeun ku hasil seselan éta.
Dumasar kana sababaraha téhnik di luhur, ngolah data sirnaan kalimah
ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap.
a. Niténan data nu geus dikumpulkeun;
b. Ngadaptarkeun data kalimah sacara alfabétis;
c. Méré nomer kode data kalimah;
d. Nyieun papasingan data sirnaan kalimah dumasar kana unsur fungsional nu
dileungitkeun;
e. Nganalisis prosés transformasi dina sirnaan kalimah;
f. Ngadéskripsikeun sirnaan kalimah;
g. Napsirkeun sirnaan kalimah; jeung
BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Dumasar kana analisis jeung déskripsi data anu geus ditepikeun dina bab
IV, hasil panalungtikan ngeunaan wangunan sirnaan dina paguneman di pasar
Padayungan Tasikmalaya, bisa dicindekkeun saperti ieu di handap.
Unsur-unsur nu ngalaman sirna dina paguneman masarakat pasar
Padayungan Tasikmalaya aya 1) sirnaan jejer, 2) sirnaan caritaan, 3) sirnaan
udagan, 4) sirnaan panglengkep, jeung 5) sirnaan katerangan.
Transformasi kalimah dina basa lisan di masarakat pasar Padayungan
Tasikmalaya aya 1) transformasi tunggal, 2) transformasi seselan, 3) transformasi
ngantét, 4) transformasi puseur, jeung 5) transformasi husus.
Jadi, unsur-unsur nu sirna dina paguneman nu aya di masarakat kacida
lobana alatan dirojong jeung basa nonverbal (ngagunakeun anggahota awak
contona bari nunjuk, ngarawu, ngalungkeun, ngawadahan, jsb).
5.2Saran
Dumasar kana kacindekan di luhur, aya sawatara saran anu perlu ditepikeun
patali jeung ieu panalungtikan.
a. Ieu panalungtikan ngeunaan wangunan sirnaan perlu dipatalikeun jeung bahan
pangajaran sarta dilarapkeun kana kamampuh siswa dina ngagunakeun jeung
b. Panalungtikan ngeunaan sirnaan dina ragam basa lisan téh sumberna kakara di
masarakat pasar, ku kituna perlu aya panalungtikan séjén anu ngulik wangun
DAPTAR PUSTAKA
Arikunto, Suharsimi. 2006. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta Rineka Cipta.
Cook, Walter A. 1971. Introduction to Tagmemic Analysis. New York: Holt, Rinehart, and Winston.
Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah. 2008. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. Bandung: Sonagar Press.
Kuswari, Usep & Hernawan. 2010. Sintaksis Basa Sunda. Bandung: JPBD FPBS UPI.
Parera, Jos Daniel. 2009. Dasar-Dasar Analisis Sintaksis.. Jakarta: Erlangga. Ramlan, M. 1987. Ilmu Bahasa Indonesia: Sintaksis. Yogyakarta: CV Karyono. Rusyana, Yus & Samsuri. 1976. Pedoman Penulisan Tata Bahasa Indonesia. Jakarta:
Pusat Bahasa
Samsuri. 1985. Tatakalimat Bahasa Indonesia. Jakarta: Sastra Hudaya.
Silitonga, Mangasa. 1988. Pengantar Tata Bahasa Transformasi. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Sudaryat, Yayat. 1991. Pedaran Basa Sunda. Bandung: CV Geger Sunten.
Sudaryat, Yayat, spk. 1993. Wacana Adegan Kecap Prase jeung Klausa Bahasa Sunda. Bandung: CV Andira.
Sudaryat, Yayat. 2004. Élmuning Basa Sunda. Bandung: Walatra.
Sudaryat, Yayat, spk,. 2007. Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama Widya. Sudaryat, Yayat. 2014. Struktur Bahasa Sunda. Bandung: Sekolah Pascasarjana UPI. Sugono, Dendy. 1995. Pelesapan Subjek dalam Bahasa Indonesia. Jakarta: Pusat
Bahasa.
Syamsudin. 2007. Modul Struktur Bahasa Indonesia. Bandung: Sekolah Pascasarjana UPI.
