• Tidak ada hasil yang ditemukan

12 pemakalah dan peserta konferensi internasional budaya daerah ii di ikip pgri bali 2012

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "12 pemakalah dan peserta konferensi internasional budaya daerah ii di ikip pgri bali 2012"

Copied!
19
0
0

Teks penuh

(1)

KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

I]}JIVERSITAS

NEGERI

YOGYAKARTA

FAKULTAS

BAHASA DAN

SEN]

Alar.'at

:

Karargmalang, yog),aka(a 55281

I

j86t68 psw. 216. 152 Far J,lS?0?

SURAT

PENUGASAN/IZIN

Nomor

:

078

/UN34.12

lKp/2012

Dekan Fakuhas Bahasa dan SeDi Universiras Negeri yogyakana lnenLrgaskan/nen]berikan izin kepada :

N_o Nrmd NIP

l Prot Dr. Suw:rra, \4. Pd r9o+ot0 L tqSs

t:

i

0o I Penihii. Tk

I

IV/h

2

D,

Purs ad . M.Hrrn r97 t09

t6

100501

I

00l

l9)51016

l9E60l

t00i

r.ll{!Llllta

Perara Mr da Tk

J

Ill./h -|91r,!&1r! Drs. Harrr,rto Utonro

4 Dra

llclll

M|

)a/r . Ai llunr 196103

]]

19B8

ti

:00?

Peir)bina.

lv/a

I Peserra 5 Drs. Mulyana, M.HLrn. 1966t003 t99201 I 002

Pembilr

Tk

I

IV/h

PeserIa

Pernakalah

6 Drs Afendy Wid:ryat. Jvt. ph it 196204t6 i99?01

l

00? Pembin^,

lVh

I

N'Lnridavati. S.Pd. M HuD

Dra Srli t\,1rlvari

ll

Hri,l

telducl1l 2Lr0l l2 2 ()02

r96t0r:9

t!1601

I001

r93t05021009l]]001

r97gt2l]l00l

[

]

001

le..\4

i.i.

ll

l.,"

e i.

i^:r/l

P ,,

'r.

1,\Lr.. l^l

lr

l'efirll

ltluda

Tk.l,

llllb

Ptsela

l

9

4',i\4!r!rY4

s.!!.

!1.^-Veiry

Jnd, ia Ekowati. S pd.

t'J tI

l0

Sebeg.i

Pcmal(.l,lll

d:rn I'eseria Konfcrcosi

Irrern:isionel

Burl,r\i

Dee.lh_ll

di

Ke:,,,

.t u,,

...n

Ircltdial

iliaI

Baliasa

Il3.

irh I. IJS

r'n

t-Surat penLrlasauizin

int

diberikan untLtk

diper!Lrnakar.il;ri.:l

l;\s::rakan

sebark balknva. dan srie

rh

sele\nl Keperluar.

\\/ a!:lLl

lerrpitt

Ketetanq:Lt:

I

KiP

I)CRI

Ba!i

r

l :i

F:l.rueri

20 t

l

rli.,\LLdLtorLrnr I KIP

l,Ci1l

iti,ii

Bar ddsarkarn surar

pe

)iohonaa da-ii

UNY

Norllor:

l0l/L\l

r-1

[.

pil])

agar meiapori:al hesilnr

r.

Aslisural

nrgas

ini

diberikan lepada

Kepada yang

br|kepenringai

kirany:l

'l_embusan:

l.

Kasubag. KerLangan daD

Akutansi

FBS

UN\.:

2.

Kasubag Urrllrnt Per lengkapan den Kcpeqau,alan

3.

Kajur. Pendidikan llahasa

llaerah

FBS Ut.!\,:

4.

i]PP FI]S l JNY

yang bersanr:kLri.tr Lr:tiLr:.

rl:trf!L

rrlia

I seba!.limann

|raiiiN!ir

''-l

irr.r-

.r.r

..

r,t r

t.

,1:

\NlP. 19550505 198011 1 001

I'BS UNY:

-\

(2)

t

ct

o

o

\o

o

o\

a

o\

z

a

c.I

O

o\

q\

ai

o

N

o

I

c-z

.5

:

d

.o

&

FJ

a

D

o

g

'_^-^-:'L-_-a]

a.l

N

N

3

3

tt

xrl

.r"

Gt

\,

6)

Za

('

I

E

N bo

s

s

s

\)

N

t\)

r)

$

\)

\t

t)

\i

\

\

s

s

R

s

*

s

\

s

\)

{

I

!i

ti

rl

!ib

z2

..9

Fre

<3

=-E

,.-

<

.:

Ea!

3-2

e>:

.!-1

.2x.

-'sZ

-=

4E

IJlk

fu-o

<s

a

*

Fl-Uri

ZA

H&

&>

rdF

f=l

Z>

U;

r<

<z

zo

\lli

FA

2S

;_i F

(3)

,&

WW,

Buku Prosiding

Konlerensi

Intemasional

Budaya

Daeiai

Ke-2

(KIBD-ID

Denpasar,

Bali

22-23

Eebrruarj 2012

'Penyunting

I

Wayan

Suardiana

Nyoman Astawan

WwMW

dmm

Pendfidffifuwm

(4)

KEAR]FAN LOKAL

DAN

PENDIDIKAN

KARAKIER

Buku

prosidinp

Xonierensi lnternas,onaI

Buoaya

daerah

Ke_2 {KIBD

ll,

Denpasar,

22-23

Februari

2012

Penyu

n

ting

I

Wayan Suardiana

Nyoman

Astawan

PUsuka 1_arasin

llelicrju

sal1la dcngan

lKlP

PGRI

It:\l

I dan

IKAl)BllDl

(5)

-KEARIFAN LOKAL DAN PENDIDIKAN KARAKTER

penyunting I r rayan Suardiana

NyomarlAsrawnn

Pracetak

Stamat Trisita

I'enerbir Pustaka Larasarl

.lalan Tunggut Arnetung rrrA/118 Denpasrr, Bati

Telepon: 0361-2 163433

Ponsel: 081 7353-133

Pos el: pllstaka-larasan@,yahoo.co.id Laman: wwl.r,.pustaka lir:rsan..on1

Bckerja sama dengan lKlP PCRI BALI clan IKADBUD]

Cetakan Pertam:: Februai 2012

Perp!stakaan Nasional: KatataS Datari Terbitan (Kt.D) Denpasar: pusiaka L.ras.n, 2012

(6)

SAMBUTAN

Rektor

IKIP pGRl BALI

p", "

'

\

.l Iir

.

,. ,.,r. r.t

-

to

r;-^;1,

b.ngsi

lialf

N|Icn

jitlrnk.x

trh drprn

bcr|.rr.rssr

.lrn

benrr*arr

'

:

l-r

..'

r.

., r

. rt

- r,

t^r

rL. _,r .

J

,

'nengonlbnngkaf pcnctjdjkan

\'ang

berj(.rlkto

ncnLlesak

unirt

difdakln. La

gkah rnen[jlr

h.]

lcrJrbut, akarl l(iln.li\l<usjk.rn Llrlilrk

selanjutk.n.lir!mr6ka|

dalam slrnlnr;rrlirng bcriora,,Kearifan Lok.l

...-f rJn..,

,.l

,.r

. jr;.r

1,..

,,, 1

".

1,,

1, r.,n ielah masrik ke Panitia.

Selnin.rr

dil]

Konferensi

Ikrtan

Llo5en Budnva Daerrh tKIDtJD

'

.,r.

I

r,e

lrt I I

' jr

r"r

.'.

Lir,r'.'..1,r

rr

,..r" ,,, I,

..,rg,

r..r.r

.,

Yogvakart.r. -cebag:ri penghimpun clan pengrerak orsnnisas; lkarnf

lL, 1,-rr U. :t ,or,...

rt..t

.r

II.

.e....tr.,,

I

Sa).

secarr Driba.li

.l:Il

nias nanla tembrga

rr.ngu.apkan

terinra

krsih kepa.l.

lJirp.rk Ltrs. Suhisr1.r

l\,ibnn.,

l\,t.p.1. s€taku

Kcrri

lkndblldi Plrsnt

.r.s

lcperc.r!ran]r\r

t<epa.ja ltatp Iraitit

Ialj

urrtuti

menrelenggariknn icarn ini.

fcnielcnsgann

.car.a

hj

djh.rapkJn nrcnlhasilk.n runusan j'ang komprehenrji rentrng kearitan tokat khususnrr ],ang

berk.it.n

dengnn

makji nuteri

\.ang menrLrat

nilainil.i

plrrdidikan

yarlg

berlarakter Nusanti,ra. Knrakier bangsa In.jonesja nlc"jadi

pe;tin;

untuk dirlrnrusknn, l€Lrihlebih datam situasi berbnnSsa, kira beraciu

dairm

kelridlrpan

vang lnLrttik!itL[.

Saya menv.mbut

bajk

ni.s

. r

Lrt

r ^.

.,

,r

Lrrn ).rt n

bLt:Lr .ga. penrikiran-pciikn.rn i/.rng menvanqkul nasalah L.en.ii(tj

.F,

-.\1... t- t...,r.

1.,-.,,^ur.

Konferensi

talt

k.dua

dj tKlp

pclltt B.tr

nri .tihariPknn putn daprt ml'trgirlnrpun :rngc.rtn IKadtrlrdi

\erira

kuantitrs tebih ierscl,ar

simp.i

kc pcl.rsol

irn.h

air. Sc,bagnj

sit.h

snhr organis.rsi prokr:l

I

1,,

,

..

cl

t, -'l

'it

, o. . ;

..Jt,

_r-

.

I.

I,l

.it

r

II -.

:,4|

n;J

,.. I

hr,..

.r.

kiti

nemilii(i

arr

I

Iing

!atid

t(rriaug dat. Llar.r

as€t

rnen!,e]raj

k..r

iin

l.li.l

Ntrngrng.rr, hanln d.lla.r befrtrk bntil, ,vnns

b.ji

kitr

.t L

. ,.1 ...,

1r,,,

| .r,

n..a.

tJr.r.enLlel

ri!.f

LLnruk

djj.r!litan

bahan

.ltst!ii,

renun:lan Llat.rnl
(7)

rrrenyusun rnnlLrsin .Lrnlusan bcrikuhrya tentant kear;ian loknt.

Aklrirl}.lr,

jrlarrni

mcinb,rca

senlu.

penrikir.n \'ang

ad:r

.Lalaln

prosidifg

inl scm.ign adn n]nnfartnv. untlrk ncnggati njtni nlliri ke.)rifan NLrsantara denri nlerumuskan pencli.lil<nn kariktcr vanq bersumb€!.lari k€'a fa11 Ioka1 Nusanrarnl

Denpasar, 17 Februari 2010

Rcktor lKll'PCR1 B,{Lt

(8)

DAFTAR

ISI

Sambuta.

Rckbr

t(lP

PGRI Bali -

iii

Kata l'engantar J'enyulrting

-

v

I iuade Slaria

-

t

il.

lL,angu

Pt

tlidiknt wuts Bcrkrlnktd K.atiiatr I ok.]

I Nyomarl

Dn

l1a PLLtra

-

9

Moft T hnl l

!.

t

N

lt

ry rit g N rinp n n."''thc P at t i. i p txi

a

of \\t

olnt

i n T\.\ t

n]

Stllitti

and the lnt€tptctatiotl Lil Balhrcsc

Littrntur

o

lladi] and fLlcl:isiotl

\.talia

lhco.loriclou - 2,1

H,rt

lru

ppiotch Lifattisn cuLtut? thc pk"ttut's

(tirrprc

rnJinJ'

Kinl CeungSeob

-

35

l:.t1nL1tikn;i

Altrll

B1LddVn Korer nrn ItL,l.ttcsia: Kniitnt

ttlttlot!

lriltlku \1n 1Fnlkat

K.rtr,lnn

Jn,Ln

Christupcr

'\ll!n

\\'oodri.h

-

51

Frr,r,ui Ll/l'r/ sri!

t,,uiRC

vi.rt.df'o)11 ln1'airst Srrrrnl

\,r,,s

H. Rahrnan

-

63

Rrritnlisrsi Kor?Pt.rsi Ped

i:l,qi

dalitn

Korlfls

Pc,rirStntirr Krrliiirs

Pa hIajfin1l

B

nnun Dncnh

Hj. r,\unul Nu, jrnah

-

69

C

r

itl

tditliL Al'lk tnla t Petsptktif Llikn Sundn

Ruhnli:rh

-

79

P.rLitrlil,n K,rriri'r ,d],i ni Pdibnhnsr

trn

tur

liitri)L 1l|rk

slt

tin I

\\'a)rn

Ccde

\\ilnlr

-

90

Rrri,tlrrnrs

lt'?r1dr:

Pna)lfart"L

Ktr':t1ln)t

Bdllnid dr,, Jr].rn tsdlt

I].\'lsr

art.

-

96

Orrjit.iit

P.rdiJrlnr

(l,

rltt

BetLxitis KcntitljL Pe.ntl li!h!;a li N \.1drirr, Goirl Sr).r,tf

l.rLnI

dntn

Pt"

,.lijntitt

Lrli,t r\'J,rl,rss /!

r

Pl',rr1rrl,r1r
(9)

I{. Yav.t SLrdarvat

-

105

N )lni

Kwifrll

Lakal Un,tknpan

l'tlrti:itunl

dttr

L

Mo1*nj\l1n

ttt ldrtiktn

tdi

AyrL 1,L1tu Prrrnanri

-

116

Gt]tuit

t

t,|d1i!

t1t1:

r)ri:t'annnsi

Ftt

ijtistu

ltntL1tj1

Mtl

hnrgll l

Pe,

ltliln

Kntnkt.]

Sri

Ilarti

\,\jidvasitrt;

-

126

ltlftyctLsi Ulttkapdn lindisitnnl la1tll Benhlk f\njlti..a

K

iktu

Bangal Fxdda Nugrahani

-

135

lk

kt,alisnsi I'cnhn S Dald

rn

lilta

Dntan R.ljlgkr p?ntlidikan Kifttktet Bangsn

lda

Ba$s

lvtanik Prrtra Ariana

-

149

P.ltditLika Seks nttk Prsa

Sa

SLut ti Istti datnm Tpts Resi s.r,t,r,a c,,l/n It., ;r,

oa

nt',to.u.t

,

n..;., ."1

,{i

Sumiati ltahnran

-

165

KontL! ikrsi lnterposDtnl Budnvr Dn.Hh

tarn

Kanttt.s H tlt),,1tryn11 ,,1ntntn Cavn

Kepnbnplltn

Kq.,h Sekokrlt

dn|

Kett/,,sdll Ks jn Gtff1t

Nunuv

Nulafah,

Dingclnrg Hacrudin,

R

haliah

-

176

Da

rynk

Set

tilikasi

C

ru

tlnl'n

jtlenunt LhketlLbn

skr

Kennj]ryunn

Ptofesianttl Cn u Manatl Lokrt di SMp Inr!)d Bntnt

D.B. Putut Seiiyadi

-

185

Ittrrihnrnn Keiitbnli Loal

\yisdo

Ehtik

|idlt

dntnm.te lba ia Mncapa! dijt

Pennfifnntn ttyt:t stuagai Media Pejlditlikan

B

di pekefti

Drnis,

Avi

illeilawati -

204

Celita D.'?rt Scri sdl,r:adi StL'th*

K

l|falL datntll Ketli.jutlnn Eerkrtllnryn

Nanny Sri I eslari - 212

t cst )ltiLl Atif i\,hh altnd: S.h

'h K&aWa T t.adirit lnt yat ry D np at Dillw Lnknn

unhtk

Mt)nl)iqffi

llisnttl B,ddvn di Dnenh Cntlt|i Cnt3k.tn

! '

l)jan Hendravana - 220

I)nti

P

;\i

CuiltLtitail Hilt

$a

l ctnbrng w1q Berailnk p )"nk

lJedc Kosasrh

-

226

\ilLli nilii

rnng

laktad

i: Cnlltl1t Knkilt)iha BarLdrk Srnlla: p.t.st,]iji nr /t.r/isrsi (cIdIds/r/r,r
(10)

I Nroman L)nrs.rnn - 241

in

il.irl

Brl,ii 1r .ln/,rrr ^.r.,r

iL,r

inrrr\r

Irrrlitr/i llrt/, i,,i.rrsr,r

Altrlll

\\]Lln]'rl

-

259

)-/,rl,,rn /.iliir,ltr1,i'rr,arrri,:vx hir1r

PLrnv..li - 269

Srslri

irr,

n!ii,,Liilni{,a l'r,l/rMnjrr Krrtu'r (n,'trsrur?

Tuiitr

hl.lnh Sctvrni

-

282

St tbah Cnhtt.irLtlltt St',t l.lidlr/rnt,r ilfDptnd,r Ddsrr Prriitnr /nr+rflr8sd

SLr\{.rrna

-

293

K

tiftitl Lokal tdlnni Upnc a

t

kSi Bt(l gMen rtnhLk Kutnktl:" Ntastt.'rnknt l,1r'nir,{ltd1 Knr. 5^l.rrd'

Itettl'lsnende

-

303

Uf,r.r'd

' N3r ldA.sr "

,li

(!rrrp,rtr]r

srrrlJrrlt

scbrn/!

/nrtifn

t.rh:rl

Jrti

Ali Lnron

A'lla'rrl

-

317

Itrrr trl is!rs r K.s.r r,r r I r ir tisi tnht11

Pttl:.u

\1i1:! t Prlii{'isrlir Fr(l,r]/r

-.:rii

Iicftr

lsnerldes, Asep Srtjndi, dan Hern.rwin

-

331

Plr \!rtni

Fih

DL,lr"nt

iu:

Fit

liln

t BMlBlltl Su)tLln

Dimloko

-

344

Udy0!/1 iromdj

lt.srfstd/rr

lia,rsibDrrs; L/.s l.ln Bngu! Rai Putra - 352

Drn;lllnitia N;tdtthr dnltirr

I*s ld,nx

Plrriti Crxr.'t;, thr Prtiih r:

/\

ttlisis

Sang

r\lu

PLrh.r Srllsih

-

371

Kdita,r (dkd Ur Nih-ldih, srbxl]]:r Srlrlr S,rhr

5r,ri..

l:tuiifit l..l.r

dnlrr ! Por::anbn ia]tt Ptilli I ikot Kt7ukia'

I N!'ngah

llartha -

382

i)I

lt]trl 1 KcL.o

idnr"

tsnht1.:r L)ddrl1 Snnt l jli dnlt CLt i Pulanqlnliltj
(11)

I['arrn

Adnyana - 398

Nliiinurkct nrld Caltsolct Cultltnl n1

Daryns

..nciehl

r\B.

Iikko

Llan.lurrg

-

408

Mdrli]li,(knp Nijnr,,ilrj L1tl110 t t.r Grko sd,rsri

Rljukr

tlat npctldjdik t

Knnktcr bn1.3sn tlisad. Pelaltnn Srlldrii$dnti

kt

tatlrh Cilln

I ]\J.de Ral layr \A/idandtr & Lrh Nvoman Chandra Handavani

-

427

BrlitLcse in MttDritlJ Spre.h

Canr,

lit1/ Iiandc lvavan lienar,: ii

-

.l:14

Esensi

Pitut

r 1/ang Bcl-Charictct Ed

uttia

s

ngai Lrca| Wis.ton di Bnti

l Nvonan Sulvija - 4s6

h:lldidiknn Knrnkter dnlanr Percpcktif

Pdajnn

Bah.,sn

Blii

l

Ketlrt Yarsama - 475

Pald P.rubthtul Pe

gia.npr

PtLntliilt

pnda Mr,stpraknt D'JnTitdsnl.i: Krjinn Bcrdnsr/k t Pe deknttl Pasrllodtn

DarL l\rinartj dan Su]istyowati - 491 PtsojL T+iknl " Dj

iji'

ialLlt Brdiyn ltnaa

S

listltalr]rti ditl SL nc! Pt nftli - a02

RLd':f isi

Kttotr

snn HLLILry AbLli Ltaten

ii

TngaLr

Dmjn

l|Iotlcnl St rji Kc.chntht

I

tu

Ktot.i l\/lakrnt ln:]ot, ) drlt:Ilr iv[e ttiknpi pntbnhnt Znha Ni N]oman Karmhi

-

521
(12)

MAKNA

LAKU

DALAM

BUDAYA JAWA

Afendy

Widayat

Uoivcrsitas Negeri

Yo!l,yal<artil

T-\-l.r

.1.n..ibro...,.

1..,b.r.,i

-ir

,p ,r.,.,.,

.rn.,

,t

,.,

lJ.i

o

r',,.i|

..1 ,lJmo

n..,

L,',

\.rer. b, ...,.,

:.,it

I

r.,

.,

L,

-r,

'r-.

iJ

.

I i

iur,

.,r

r

1.f.,

t.

I

i

:tir!

svstcm kcbahasaar lainnya. Dalanl

bultata

Jar.a,

hal

yaig

.l.nrikian

it

juga berlaku, yakni .1.r1:m bentuk kat.r-kata i€rtentu,

:'..ibahasa dan

idiom

lajfr\?,

serh

dalam s]'stenl'r/ldln-&-.r/i. lJl1,-a

ringkat totur bahasa lalva). Bahkan, dalam salah

situ

peribahas.uya,

:.r.€n

n b:,hLva harga diri seseorrng iiu disebabkrf oleh ucapnnnya

riru

bahasa.ya, vakni dalam pcribahasa ,llrrrr-,1 nh! i ,..nnrya srka lnltli.

D.rlim keilnuan

etimologi, pemaknaan

istilnh

t€r.i€ntu .1.pat

-iiunut

dari asal usrLl k.lta dalnm istilah tcrselrut

K.ia

lal,

clatanr

::hasa

jar';r,

merlLpakan knta dasar yang

nldnillki

Jr.kr1.r scbntai .:r,a

v.ng

sangat penting, .lalanr hubungnnn).r clerrg.n kebuLla] aatl

dan

khu

snra

dala

p.nd..grlr

hidup lawa

rr:bagal

dcriv.ti

dari kaia lrln, yaknj kaia

ldio

,litnl:uti, llrkn

i,

dar

I

ii{,

jur.

dnpit dianggap sebag.ri knta

kunci

rlilrk ncnBungk.pkan

: iip

d:n

pandangan

hi.lup ]awa

lersebur. Bahkan dalam

s

atu

r:ntuk irrr|,,.!t

Pr.lnra teftrngk:rp bah\.ya lr,(r,

mc

pal<an katn yan!i

::entrdi dasar terliksananva apn

y.ng

clisebur

rjJr

drlam bud:va

:r.;r.

]!niu

sajn hal yang .lcmikian ini iidak

tc

cp.s

d.ri

pand.nsan

-r-iupnl'a lang merupakarl acllrn rlilai filosofis bagi

nl.ri.rakat

Iaw.

Nilai

fi]osofis

ja

a

bcrrL,mpu pad.i

rrjr.

va|g

djpercavai cil

::

antn,va sudah

tcrkan.lu.s

nkdl {)ll.lt. Dil<.t.kan (lprntkian krretla

.iirt

lar!.

lebih menekank.D paLrdLran

f

ksis

hidup,

dnrip.Lta

..:rSai

olnh n.rlar iniel€kiLral senr.rtajrata

ilr.lk.

Sud.rrmint., I991:

.'i72)

,\'lerlurlrt Ciptspr.""u;.n (1986: 25), ails.t,rt J.x'a bercirikan

r.-rikjr

r,11rljrlir,

yang

toialistis

holistis, buk.r1 berpiktr radikat : -c irfalilrs sepcrti rilsalai Berat Ber

pikiHru!.qrlrr

inid imungk inkar

:-

'rjn jririi:rtau

rdsd

i,!,il,

sedang beryikir

r.Lljk.l

sepefti frls.fal

::

.ri Liir)rr skinkan oleh

ikal

pikiriln.

Ti.l.k !.'p!rti flsiilar

Iarai,

.::

)remil.h nlilah

antir: vrn{

rasional d:rri

r,rrii

Lriil<.11 rastofat,

'

.r:rt

ia\!a tidrL nrerril.h socira iesns n1an. \ an! ..sicnal dan nr.na

:.rkin

rns

o'r,jl.

\lcnLrrlriSrryolro (:il1 l:

;l)

rjlsl!.tTar\'.r blrkan
(13)

sekedar rrenc.rri

b

tt

(bdnt),

tctipj

srkaligu! mar.nri !'ri,).,

va:<nr tep.li b€nar dalam tatar.rn praksjs.

Di

tai\':r y,1ng rcIl,r bcllrnr trartu

.litcrilna biLa ticlik Pdri'.

h.l

ini

Lrrungkrp fadn istilalr

!!r.r

,/rrq r)rl

Yang

nrcnirrik uniLl<

diclnniti

lcbih

hfj!rL

udalali

d:rlanl

hubungann)'a dclrga,l

irind.|rg.rn hidup

Jawa

v.k1i

filsafat

lrwa

apakah sesurts'rhn),a

l,rl,r

itL,.

Di

bawah

nli.rk.n

dicobn uniuk

mengunskapkan nretaiisrka

k.rtii laklr

ilu

diiinl.rlr

d.tri

borb;rg.1j lormulasi bahasa Jawa, yakni y:rng !rolyangkut sikrp dan pnndansalr hidup Ja 'a yang berhLrbungan dengan kata lirhr itu

serldi

.

B. Laku sebagai Syarnt Terlaksananya

llnu

Istilahlaku, dalam hubunganilya denganhal

i|ru,

dalam tembang

Jawa, yakni iembang P,rfir,r& terdap:rt ungkapan scbatai berikut.

Ngebt

iktL

/

kdrkaft krnthi ln],l:l

/

l.kap

tai!

L ftrs

1

t.S.sr tns ,.Ltdllios

tiI

'(ryflb

titd prr.,td/rcsr drir

dllsi/rr

(ilml, iiu / terlaks.rianva

dengnn lircr

/

berahral .lengan kesuugglrhin

/

artinya kesungguhan vang mcng!atk:,n

/

yakni setia mcngusahakan hilangnya angkar.r

Dala

ten'rbang

lrc,r,rs

.li

atns,

n.!et]l,

ikt

iJhka

.

kr

thi hku, nr.rksudnya bahwa terlnksnnnnln

,r.!rrn!

itu hrrlrs.liscrlai

denslrrl

lnku. Kata knnthi dapai bernrti svarat atalr serta at:Lr b{:rsama. Jadi,

syarai iLmu lcrrtriorr

ft,rll, ldl!

(terLaksananya !lisertai arau bersama langkah, suatu proses rang

wijib

diJalani). Dengan

demiki..,

r.gcr,lll dalam buda)'a Ja$,:

ti.lik dapat

berdiri sendiri, dapat tcrl.ksana hanl'a bila dengarl ll?kl atau dijalani. Dcngan kata lain proscs ilmu itu juga proses arnnLiah.

Bagi kcilmuan f(rmal, ln,(,, vang harus djjalani adalah rajin atau lekun belajar tckun menrikirkan, at.rlr

fhnr

(rajin)

d.n trr"

(berpikn. d.n nrolgjngaL ingat). /-"i!i rtrng harus dijalani lcbih bersjrai perrikirnn

rkali.

Ad;rpun baBj kei|rlLan kebaiinan, disamping harus iekun juga harus percaya dan

mehksrnak.n

perintah

liuru

dengaf sung8uh sungguh, alau.lengan lstilah,!.{.siolnic 0n.ngiyakan) c]eng:.

r{fl

,dcj

(p€rcaya) dan r llr1r, r!1rl ( nr el.,ksanakan d cn ga n b€rp egang icsuh pa d a

g!ru).

Dalam hal ini laki, yang harus dij:rlani, di s.mping fisik, lelrih dit€kana,l pada r:,s.r

d.n

doa, vakni

nllalui

.c.1ah dhrhdr l,:.it.an grtnt:l .rtaL, berpuasa, bahkrn

b!fi.pa

menckan icgal. bentuk nafsu Jranusin, atau disertai perrba.:aan doa doa tcrtenhr.

Hasil olah l<€rlnrLrnn

\rn!

.l;rpai

dir.ih

scielah

dlxrga

proscs

k[,,.];rLam bihas.

lal!.i

.liscbur i{'rsis vakni lcbih L.rrsiht kognitii,
(14)

::Lt;Sairval, ataLr /ri,rt?

j.rfg

lcbih belsilat afekuf. \,Io5kipuf

!lrmikia

,

,.:r:ilik:silcrsebLrt iidirk dap.rt tc'r pisahl<.n betLrl, k.rrcnn

p.di

di.arn\.ir

:.lll1u daliln

k.hi.fuFnn Jn.s!ar.rklt

hn'a

DroDlang

bersil.r

lahir

-::r

b.tin.

Hal vJng lebih

irr)rp.k

mcnb

l<tikan *LL

jrlah

p.r.1a kata : r

ri.,

.lalrrn

isijlah

!r,,t

tri,llr.

L\iri-!

ftrt.r

dnpat Lrcrnr.rkn:]

o..ng

.:1rg

fand.i

dalin]

adi pan.l:ri .lalanr hubunsann),a dcngan sekolih :orlnnl, namLor n'o/rx

rrrirr

jlrga nrenunjukkan dalanr hubunganu.la .:rnsan l<epafclrian p.r.la

hil'hal

vang bersjt.rt supr:lr.turnl, sep.,.ii ,rukun drkurl vatlg paldai mcngobaii penvakit non,nlcdis.

B.gi or.ngla!va,

istilah,rrri,,r

itri berarti jtmu yang menra.gkut,

t,alk ilmu vang menl'angkL,t setala ilmu tosika ]'ang bersifat rnrpirjc,

naupun

ilmu

yang menyangkui

be.b.gai

keilmuan vang be-sifar ;L,ptinatr.Lral. N.{clrrr dnpat Llc.arii berbagai

keilnuan

yang dapat dipikirkan dan dibuktikan sccara akal, yakni berbagai keiLmurn yang diajarkan di sckolah-sckolah f(xma1. llmu semnc.lm nri lebih berslfat

l.hiriah. Lcbih dari itlr, ngelnr! juga dapat bcrarti berbagai keilrlu:,n

biinriah, yakni berbasai ilmu vrng hanya d.rpat.lirasnkan dan dijrrarli,

ridak dnpat dirlrntrsk;N dnn dibLrktjkan scc:rra aknl sehat, (i.n Lr.rsjfnr

:rprarDtliral. ilmlr

)nng krrakhir

ini

tidnk diajarkan dalarn sekolah :ekolah formdl, ictrpi h.nya diajarka|

(1ifry,,",

In.q

lr/,

lperguxin)

beh diri k]l nr.lu Llan keilmuan i"s.t,r/rfl? (baSi orang orang

tu.l,

Iang

L.erslfat

kebaihnn.

S:rllrh sntu hasil clarl kc;lmuan

ini

disebut

rit

4i.

K.ta aji, c:li samplng ber.rrti

nilii,

berarti raja, jLlga

b.ra.ii

ilnru. Ll.rik

nilai, raja aiar pun ilmu,

t!tig.nla

merupakan llalyang sangrt ,li,i/t dri

rtnlr dihormati bagi n]]svrr;rkai Ji!r.a.

Orant i'ang tamat dalan blrguru sehingga mendapatkan d/; dt!

lertentu akan dianggap sakti. Adapun orang Ja!./a )'ang bergurLr dijl:rnr hal kebatnlan, harus riengenlbangkan kedewnsa.rn jiwa den8an carr .lnh nsa atau ol!11 bLtli (.S.ryono, 2011: 10s) yang hingga

fida

tnrgk:rt terrcl1iu

ak.n,nefjadi

rlanusia ]rang ll,i.rlsarn (bjjaksana)

dar,:lipar

ius.

meniadi tlterti3ttdtLtlllte

uitllril

ainu tahu sebel Dl dibcri tahu ntnu tahu sebelunr sesuatu terja.li.

Secara ul11Llm, bagi oring Jr$,a scbcnarnya berpikir itLL sckrligLLs

merasakan, artinva berpikir

brgi

orang Jarva

ittl tetrdi,

baik s€car.r lahiriah rnaupun batiniah. Dnl:rm istilah Iarva halus (l,'arm) katr

,,il]l

rang berarti

berpikl

itLL.liscbut

rrdrrl

atau rrcr,Slt/rltr- B.iik kita JlrrIrlt

atau lI!cr,qsdliir, kedLlant'a b erh rbu n gan dengan rasaataLr berhuL,u.gan dengnn hati. Kata ,rnrr,r bcrnsal dari kata fr,!irl,, sehingga k.ii.r nrinah

.lapit

bcrarti mem.nah, dan juga dnpat

ber.rti

hnti ntau

rn

rs.krn

dnl.m h.rti. Agrknva kc(tLra

riakna

tcrscbut m.lnang berhut,ulrgr.,
(15)

Iang

dituju. ,\dnpun

kaia

,,i'rd\.rrlri,

berasaL

dnri

knt.

ltdlir,

yane

r

. ir..

",

r.'r b.

r-

r,

-.r:l

rr

r,. . n."r

t"rJ,

(untlrli

k.\'U

din

srbagiinvn) at:ru berarti rl1ri sari sesu.ru. J.rcti knta

,Lrs.t4lilr bermrknr

bclpikjr

dan

lnerisnkin

s{rrn.lataD.

Dcngan

d.mikian,

baik,k

L.n naLLpLrn nr,rrgralll mcnrpak.rn proses bcrp'kjr

ainu meras:lken yang Dren!:rngkui aktii itns Iahi. .lan barin_

lst;l.h

la;n yangjLrga k.dang dipergunakin dan naknanya

tid.k

jauh bcrbecla, actalah l,rft,n rasd. Knra tdn,n berarii daLanl pengnnrh

ataLr

.lnlarr

l<eadaan.

Adnpun

karn

r,?s,

nenyangkut

perasaan.

istilrh

l,lall

/,sn

ini

dapai bermakn:r berpikir sekatjgus rnerasakan

atau

mercrut]tkrn.

IstiLah

iri

lebih serint

dipergunakan.:talanl

hubungannvn dengan olah

pjkh

tcrlians

ilmu

kebaiinan atau itmu kiEdprrrrr. Menurut Magnis,Suserlo (1984: 130), rdsdlllerupakan kaia kunci Ja1va, ,'as, berarti mcrasakan dnl.m setala dimensj. Dalam /asr, orang lawa mencapai /.nrolx/l (kata lain dnri ,r.{cln ),

bat*an

sampai

knlt)t

h

sangkn pLta

it\

dwnrvli, penertian icntang asal dan tujuan rcgala nrakhluk.

Istilah

l]in

lagi, vang lebih menckankan ]n:rkn. lahir dan barln

aiau

be.pikii

sekaligus

merasaka,

adatah istjTah digeltlr,.Ligul ltt!.

Isiilah

dScln/.rtinva

acl:lnh

dibentangkan, sedang kdta

dt,lrh,rr

oP

ri ' i-uLlLr

I

n-D,l

.

ladi

,li..r't

n

..

I dr-n-f-rt

.jr .,..

.,

berLLlang{,lang balk mclalui pikir:tn

nliupun

pcrasr.n. Isrltah diqctdr, '/L{rlr!r.g t.n,lpak olenggambarkan suaiu proses dari .ljpiki.t<an lalL) dnasakan, atau m€lalui

pikiran ialu

melatul haii, secara berutang,

riling. Kusumrwicitra (clala,n Damaqati,2001: 70), nenyatakan bahwa

nren!rL'i para sarjana Jawa, antara lahir dan batin itu sesrngguhnva

saiu, lahil itu harvalah utusan bntin,

i:hir

batin

iiu

iidak pisah, tarjk menarik dan salng mendampingi (ft,cry&, zlinerSt-

).I-rhir

dan barjn jtlt ba8aikan /rrft'rrn dan G"slt

Bila dicernatl lebih lanjut, JnlLyangbcrmakna proses kehj d u pan,

selal

menyeftaj setiap .!vaktu, seiiap tcmpat dnn scijap keadann.

Nsri,n

]'ang telah diurajkan

di

.tas,

s4lnggrlhnvn

sekatisus ilrsa

,,erLl..)l

.n/.1,

1,1.,,

b.r.bn.,nb J.rt

,,rt

Lt,n.p-....)J\it

i

krTirlri

Fng

berarti bersnma. Jadi Jr.qrl'7rn

itu

bf.snma dcngan ldLr, ,Acrrrrr

itr

sendiri juga bersifat

ialx

dalam

/'rak,'rrs

''lrp

(keja.lian

kehidupan). Pada tetnbanB

l,

.r,r8

ch atas, hal

itu

terccrmjn pncta

kata i.k/rs, .lalnm baris lrkllsc lirrr'lr' (ns, vang ber.rikna sebaEai proscs, _vaknl arvalnva dimulai dengan kesungglrhan. Hat iiu lebih diietaskarl

.l.nga.

baris srha budltn pnry&.sc

du

antknrd, I,a1rg maknanva juga scbagni proses, );rkni selalu setia mensus.rhakan hjl.ngnva angkara
(16)

C. l.aku seb:rga: P.oses Hidnp

D.lan

pandrnsan

hidup

lalr'a,

hi.lup

uu

mengnt

r

scpr:lj

:ir.n

ajr sLrnitai dnri waktu kc lvakru, dar' hnri l<e

h.Ii,

yang

dafrr

mcnghdnllrtkan. Eagi oran8 Jawa,

hidlrp

ini

bolch

saja

Ltrialm

nlengikuti nl1rs, rutnurl jingalr samp.j

hr] itu

karcna ridak djsn.Lari.

Delanl huLiL,ngannya dengan kata laku, aiiran air rcrsrbur bagnjk.n hlakan

tr

nlp

atnu aliran kcjadian ctalam kehidupan lcrjnp manusja yang nrasingjnasnrg berb.'da.

Hal

'nj

arlrara

lain

ler.ernrin datanr

Sctr,.itrr (puisi l:r\sa luo.:tern) k:rya SuDlono SandyAsmoro (Surabrya, 200(li 43) sebagii ba.il<ui.

Jroning Laku (Di .lal,na

rak)

Angr

sjng

ngli

pekalc laku (angin yang dinm

diin

meninsaaltar t.

Nghnggl lakc aru lan kowc (menrludukkan aku din cngkau)

R(ntut kava rv.yanq sinpingan (urur sep.{ti wayang lans dttata di

sampnls layar)

Sangarepe dh!lang (di depnn d.lang)

Pindha e

uk .

banjur dipanth. pantha (s€pc,ri katinar

l.tu

diba8i basi)

Jc.jcr lcsanlan sascsa (sul,j€k predik,t.lan objck)

Arlhuh nitra, aku lin kowc (adlLh kaw.n aku d.n c!:lkaL,)

J.bulnat. ngonb. b.nylr (teny.ta pcrnahmnt,n,

.ir)

sing pidla s.gere lvanE s.na seg.rnya)

Lu{qguh nig klasr (dr.]uk di tjkar)

sing padl)a jcmba.c l)'angsana lu.sny.l)

Lis,!r (l.tan sitrg padh! lcmpenlle (r)elewaii i.nan yrns sama hnrsnva)

t '. s.I

ro

_brL'(lJ-',...\

Angjn sinil ngampirakclaku (angin rang m.mt,unt /dtl manpjr) Nghngquhakc aku lankose (mcndudtlkkan,lL' dan engkru)

Barla r.sa sai{atara ngonceki cangkriman

lctiga

(memikirkan dan

merasaknn k.rilarnenguprs rcka-ieki

m

sim tcmirau)

Sadurung! bcb;rorgan

nglli

t!r!t

lakunins

di..

(scbctum bcrsana

menBharyurl.n dirj mengikuri j.lannyn

hdj)

sing ngila$1) wcnu-a'crna pa rcnibaya (yang tr $r baa a bcrb.gaj ma..n

Puisidi.t.rsmenurljukkan b:,hrva

ldl"ic'

:,ia! kejidiankc,hidupan manusia

brg.ikin

k€jadian da1anl liTkDx pcl.iunjukan rvatrang purwr,

,etiap lrlnnlrsi.r.litria secara Lrrui di samping lavar, lnhr biln saatn),a

tiba ia akan dinrai.kan seoring dalang padlr

Il]yir.

Ntereka bagalkan kalimat _vang mcmilil(i peran malnlg nasing, lcpertr subjek, Prelilkat nlau obiek Sctiap nlanusia akan mengalami

Peij.ti|an

hidup,

rnakan-minllrn, kedLrduk.n dan lajnnya, meskipun snnhrva bcrbo(ia-Lleda,

y.rng penrh tek.r'reki yang serirlg kali dirasak.n iri.u .ljpikirknn, yang

bagaik.n

prnulr

dcngan sayemLrara. Setiap ol.]ng harus n\cnsikLrri
(17)

'nij!g:

berhLrblrJrg.,f dcngan k.iia lawa l.l,/n,. KL,h 1e1.lku juga b.'Las.l

dnri l<ati d.rsar

l.ku

yang kemudian

diuling

suko kat.r depann\?

tctapi nlefga!:,mi peruL.nh.n burlvi (Proser keb.rh.saan

ying

djsabur tllt)ipurn\l 5rhtt,rLlJrr,r). Knia l.rlnlnr bernl.rlna sak.mtlrl lnaut, atnLl

nl,,'ni, J.kni

kcidilnlr

mrnusi2 sesa:rt scllclum

i.

men|rgg.]

alau proses sosaat sebelLrm rncningg.rl dunia. Dengan dernikian kematian dalanr pand.rngan

hiduti

lan'a

memang ciianggaP

sebigii

Proses

pcrj"laf an

ncnujr

kehiclrPan s.lrnjutn-va.

Dalam hLrbLmgannva.lcngnrl

ldiom lain,

dinl,at:rkan

urip

iki

nrn::x

nr drdl hka]l Q]lan:{,t!/]3 atso di Panggung dan scdant mcnjlrdi tokoh uiama). Dunia sebagai

tenpal

hidLlp manltsia iidak ubahn)'a sep.'rti panggung sandi ,ara. Hal nli tidak berlebihan, ierbLrkti dnlam suatu lasu pop berbahasa hldonesla juga ditlyatakan trahwa dunia

ini

panggung san.:liwara/ cer;tanya mu.lah berubah. Dalam konieks ceritanya mudah berubah, juga nleng:,nclung makna bah$,a hiduP

iri

hanya semeninra. Kescmenraraan ini

jugi

tcrcermin pada isiilah

nn!$Ln:: dndi

lnlor.

DJI.rn

konieks

tcricntu tcring m&Jadi

lr.q;

,]!irg,(lllls d,r.1i lr,ko,l (sedang di Panggung atau ,,an.rs']'3)

Kaia

nd?9,.!rr,:1,

kaia

dasarnY. adalah trrss",rs,

Iaknl

bunyi

bnrung-bLlrung (t!nlld) terteniu terutanra burung perkutut- Bngi orarg

Jar\ra bunrng pcrkuirr t merupakan salah satu (di samPjng a,tsna ],akni

rutnah, trr',rr.qla yakni ku da, dan .,r,Sd )akni

kcrir)

symllol

rn'irlvr,',

vaknihiLi,p.lrng.rrtcnteri

dansejahterasekaligusmlr1ia.OrangJarva Iang memiliki burung p€rkutut, dia seakan telah malnpu rrenggenapi idealisDle hidupn),a, torlriama

bila

,rggllr3

atau

bunyj

perkutut

nrilikn)'.r memc'nuhi

kriteria bunyi

perl<Lrtut

Fng

bagus. Blrrung

perklriul ),ang bunyinya bagus, akan lnenjadi pLlsa1 perhatiarl orang-orang di sekitarnya. Bunyi yang bngus scbagai svmbol keharmonisan, k€kirteramnn, kcs!'jahicraan, d.rn kcmLrliaan. Denrikian Pula halnyl

denSan orang

y.ng

sedang berada

di

panggung, setinp gerak dan ucapann]a akan selalu disoroti oleh orang orang dj sekitamva. Laldr, sebngai lokoh uianra di panggung akan menjadi

pl,!at

perhaiian.

l.

ikar

meniadi P,rr.dr atalr pusat

da

seg;rla arah yang disebut /r;l,i,rt

fnf/rt (enpat pe'rjuu) atau kanan, kiri, nuka dan b€lakang.

IGtalnkor berasal dari kaia dasarlalryang mendapatakhirllr drr. Kata ldko,! clalam bahasa Jawa dapat beraril cerita, jLrdul cerita, tokoh utama, ataLr perltas ierL(ama pentas 'ayang pulwa.I dnon yang bcrarti pentrs \.!ayang punva, pLosesnya selalr climulai dari

dibunj'iklnn),!

gam€lan !;r1gcliscbuttrf.tL,kcnLrdi.1n gatnclarlprthti .nt, pnthd

s

tSr,

rnthct

)

tturl,

hing..a p,tutg brubtLh

dat tnrjn.

Bim.r atnu lokoh laur yang n\e'upalan sauC:rra tunggal bayu. Urutari proscs penias wayang
(18)

pull'fa

liu

jrig;r merLrpal<arl synbol dari prosesi kehldupan m.nr.Lsia, scjak

ditLlrunk.rfya

bcnih nl.lnusia, masa kandk-kinak, mas.i ronaja, ,n.sa tL,a,

hingga

orlrlans

ajil

(\.1ulvono, t979: 106-114).

Bila

dihub

ngkan denga. S,r8rtrn,r (puisj la\.va)

kirya

Srlmono Sandy Asnroro

dj

atas,

.lalrm

proses rersebut,

l{ayang

seb.gai

n -l-.1

n..r.

- ,

r..r

v,.r

tdlq

r.I

r.ri u- |

Jn

I

a.ll;

n

ns

Lr.irt

air

'rprll

r- I i r'

"nt

r14.

/,(,,. \t,.t

ipur.

rangka ,/nrssr,?.q

itu

segala arSg,ns arlnya,

yakrlt

se!.ela scrat<,

,J,

...r,.lr ..ef.rn,r

hJru.

J

^.erdntp,rnE

,".o.r,

r,"..,,

r.,-disadari dan diarihkan nicnuju yang baik, seh;ngga para penonton

wavnng, yakni nrasyarakai sekiiarnva akan menjidi senant atau puas kirenanya. Sonluannl,a ini tidak berhenti hanya dalam kehidupan di

duni;r

ni,

namun juga .liarahkan pada kehidupan setanjutnya setelatl manusia maii. Dalam hal

ini

proses laku manusja adatah menyadad

.

peir

.h.\,r

.t.r\

.n.

\1

.

I

o""rlttal1,,,,i/i

arru dn

Lt-n

i.

udn n .ldp

di

dunla

inj,

yakni bcrasal

dari

Dzat Yang Maha Kunsa

d:n

akarl

kcnrb.rii kepada Nva.

E. Sin1pulan

Dari

uraian

di

aias, jelaslah bahlva

/'tl

datam ntsafat ]aiva nlerLrpakan proscs

l?ng harrs

ada, hams

disad.i

kcberad.ann\rr,

r-,b,

r lrrL...i

U"L.n.. ,

pro

-f(-bir, rt ..

.,-t,io,r,

d. l"

rr. '.

F.dr

)tiru.mpr 6r.-.,./!n.,rpJ.,rJ..a,.rr..irrno

hirus

disrd.rri seijap saaL

traik.{rlan

hubungamrya dengan proses

hidup semeniara

di

dunia ini, naupr.rn data.r rangka proses hjdup

selarjutnya, ].akni setelah lnanusia nlenhggal drjnia.

Hidup

ini

sesungguhnya juga merupakan

lrkr,

yakni proses menuju hidup setelah,nanlrsia meninggat dL,nia.

Orint

hjdup harus menlradari akan hidupnya, oleh karena

itll

in harus ntnserahui akan

dirnya

dan segala sesuaiu di luar dlrinva. Untuk ihr rnanus;a harus berpeng€tahualr.Dalaml1:ll,nencaripengetahuan secara tuas

0nct,4,

manusia

jug.

h:rrus meliksinakan dcngan tclrrr. pengeiahuan yans

-rr.'

r,ntr'

I"

lJ.d..la..

vakni proscs hidup dari s'rktu ke wakru.

DAITAR PUST\KA

r$oro,

Sxnrii.5.nd.r.21100.,,fib/dji

C.rrrr,r

ldrlnr!{

Ir

rn nrnr Slrnbava:

F,.

,

B.

LiptLrprawno, Abdullah. 19E6. fjLlrldrl.irr. lakart.r: ts!i.i pusrat<a

\1ulvono, Sri. 1979 Siul,,/isrr ddr Mirir,ts tr,,lntart l\h|st!\ J.rt<arla: GUnun:

(19)

- 1982. Wrr?rJ dfu fils4;it Nitrrri.rn. Jakarli:Cxnun! Ag!ng Sarvoio, Djoko. 2011 S.!rl Ni/.ri Er/dy, Jn nr

Rdi.rsirrtsi

orlrlifid."listi..

Yorrnkirla: Aditvn \4edii Pxbli5h,ng.

S!Ll.rrmirti 1991.

filsrlt

PtD\t.. Sd\tnit lk|sn

t

Sisk,rdrir filn.,{ri

/4tr.d

wtnth.-Whit.h.al

Slpadjar, Danardlati.2001. Cet. IL

\hlrx.lsrrij futn-brtit

RthrnSn ASrw. SphrtaLitus, Brtl ta Yogyik.rta:

l.iar

Pustika Aaru

Referensi

Dokumen terkait

Data hasil uji aktivitas antibakteri ekstrak etanol, fraksi n-heksana dan fraksi etilasetat daun mindi (Melia azedarach L.) terhadap bakteri Escherichia

meteorological information service including weather forecasts, warnings of severe weathers, and climate changes. 3) To build partnership among atmospheric science

Komitmen organisasi memberikan pengaruh negatif terhadap kinerja dengan nilai sebesar - 0.099, dapat diketahui pula bahwa komitmen organisasi memberikan pengaruh

Ilmu Budaya Universitas Sumatera Utara yang telah mendidik penulis. selama menjadi mahasiswa di Jurusan

Berdasarkan hasil olah data pada penelitian ini dijelaskan bahwa pemberian metode pembelajaran problem solving pada kelompok sampel memberikan pengaruh dan peningkatan

dijadikan sebagai mentor dipilih dari guru yang telah memenuhi kriteria pada poin a dan memiliki nilai UKG tertinggi diantara calon mentor yang guru binaannya akan digabung

Selain itu, perencanaan mentoring agama Islam juga tertuang dalam program.. kerja tahunan dimana terdapat sejumlah kegiatan yang merupakan bagian

Bukti yang menunjukkan bahwa dalam proses perumusan dasar negara para pejuang bangsa kita menjunjung nilai kebersamaan ialah diubahnya sila Ketuhanan, dengan kewajiban