Perubahan fizikokimia pisang saba semasa kematangan buah

PERUBAHAN FIZIKOKIMIA PISANG SABA SEMASA KEMATANGAN BUAH. HALIMATUSSMDIAH BINTI ABDU RAHIM. DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI SARJANA MUDA SAINS PERTANIAN DENGAN KEPUJIAN PEIPUSTHAAI. IINIVERSITI MALAYSIA SHIii. PROGRAM HORTIKULTUR DAN LANDSKAP FAKULTI PERTANIAN LESTARI UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

PUMS99:1. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH BORANG PENGESAHAN TESIS. UAZAH: \JAW;\ 6A\2:£::NATY11J04. -4»��\K. �,�s. ff;l1--\4N\Al' t>"a-\�6� ��f\13\AN (\-\Ofl.-,\\:\.1\.:n,� \)AN. SAVA: �l\Ul)\ATUS;MO\A\1 f>lt:;11 A��v %\±Im SESI PENGAJIAN: _>___ o \3,.../_.J6.;;....i,..J[TL--------­ (HURUF BESAR) Mengaku membenarkan tesis *(LPSM/Sarjana/Doktor Falsafah) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:1. Tesis adalah hak milik Universiti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 4. Sila tandakan (/). [____.I. CJ (2J. SULIT. (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia sepertl yang termaktub di AKTA RAHSIA RASMI 1972). TERHAD. (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan oleh organisasi/ba dan di mana penyelidikan dijalankan). TIDAK TERHAD. Disahkan oleh:. NURULA.IN BINTI \SMAIL. ./\ ��U)rTAKAWANKANAN �SITI MALAYSIA SAB �. { (TANDATANGAN PENUUS) Alamat Tetap: HO 38 'f& (&ROH§, ApA\... 2--½ � I JO-JW l!>VNf:. (TANDATANGAN PUSTAKAWAN). (NAMA PENYEUA) TARIKH: _______ Catatan: •Potong yang tidak berkenaan. . . . ada p1hak berkuasa/organisas1 berkenaan dengan •Jika tesis ini SULIT dan TERHAD, sila lampirkan surat darip n sebagai SULIT dan TERHAD. menyatakan sekaII. seb ab dan tempoh tesis ini perlu dikelaska · ikan Sarjana Secar *Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi ljazah Doktor Falsafah dan M). (LPS Muda ana bagi pengajian secara kerja kursus dan Laporan Pro jek Sarj.

PENGAKUAN Sayaakui bahawa penulisanini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali petikan yang telah dijelaskansumbemya.Sayajuga mengakuibahawadisertasi ini tidak pernah atau sedang dihantar untuk memperolehiijazah dari universiti ini atau mana universiti yang lain.. (ý2-Y, -1-. HALIMATUSSAADIAH BINTI ABDURAHIM BR13110052 29 NOVEMBER 2016. ii.

PENGESAHAN. 1. DR. JUPIKELY JAMES SILIP PENYELIA DR. JUPIKE JA C: '; $LIP SENIOR LECTURER DEMIC ADVISOR SCHOOLOF SUST 1AE AGRICULTURE UNIVERSITI IA SABAH. III.

PENGHARGAAN Bismillahhirrahmanir rahim. Pertamasekali, saya ingin merakamkanucapanterima kasih kepadapenyeliasaya, Dr. JupikelyJamesSilip, barisan pensyarahyang selalu membantu, Prof. Abd. Rahmanbin Milan, Dr. Abdul Rahim bin Awang, PuanSalumiahbinti Mijin, Mr. Lum Mok Sam,serta mantan DekanFPL,Dr. Wan Mohamadbin Wan Othman, yang telah memberikan saya peluang keemasan untuk menjalankan projek ini iaitu PERUBAHAN FIZIKOKIMIABUAH PISANGSABASEMASAKEMATANGAN, yang mana turut membantu sayadalam melakukanbanyak persediaandan penyelidikan. Tidak lupa juga kepada rakan-rakansaya, Nur Adila binti Saidi, Nur Ain binti Abdul Ghani, Nadzirah binti Rahmat, Hashimah binti Matasan dan lain-lain yang sering membantusaya dalam prosesmenyiapkanProjekTahun Akhir ini. Selain itu, jutaan terima kasih buat Cik Shahidabinti Mohd Sharifyang telah banyak membantusaya dalam segala bentuk bantuan yang telah diberikan. Saya amat menghargai pengorbananCik Shahida dan berharapdapat mencontohikeperibadianbeliau di suatu hari nanti. Tidak menghampakan,keluarga saya yang tidak pernah jemu menanti kepulangan saya, anak-anak buah yang dikasihiserta tanah air tercinta. Terima kasih semua. Jadi melalui kajian ini, saya telah mendapattahu tentang begitu banyak perkara baru dan saya amat berterima kasih kepada mereka atas dorongan clan kerjasamayang telah diberikan.Terima kasih banyak-banyak. Selamatmajujaya, semua.Duniadan akhirat. Ameen.. IV.

ABSTRACT PHYSICOCHEMICAL CHANGES OF BANANA SABA FRUIT DURING MATURATION The study of the physicochemical properties of Saba banana (Musa sp.) by maturity indices had been carried out Four selected Saba banana with different index; green, green yellowish, yellow greenish and yellow were analyze for the physicochemical changes during maturation. The sample were taken from Saba Banana Plot of Faculty of Sustainable Agriculture (FSA) and directly evaluated in Postharvest Laboratory (FSA). Selected of sample were based on maturation index. The evaluation were done on the old bunches of banana that expressed different indices from green to yellow. Physicochemical changes were assessed based on weight, length, diameter, color lightness (L), color 0 chromatocity (CJ, angle color of hue (h ), pH value, firmness (kgf), Total Soluble Solid {TSS), Titratable acidity {TS), percentage of dry and moisture content of the sample. Analysis of variance showed that the four indices were significant for almost all of parameter evaluated, followed by Least Significant Difference (LSD) as references data. As the conclusion, percentage obtained for firmness decreasing of fruit from the ripening indices of JOO% of green until 100% of yellow is 82%, pH value (28%), followed by TTS which is increasing at about 72% in ripening process, then influence the TA at 84. 4%. So this study was tested by standard deviation prove and evaluated for the coefficient of variation below 20% with reliable result.. V.

ABSTRAK Perubahan Fizikokimia Buah Pisang Saba Semasa Kematangan. Kajian tentang perubahan fizikokimia buah Pisang Saba (Musa sp.) mengikut indeks kematangan telah dijalankan. Empat indek berbeza Pisang Saba: hijau, hijau kekuningan, kuning kehijauan dan kuning telah dianalisis untuk mendapatkan perubahan fizikokimia semasa kematangan. Sampel telah diambil dari Plot Pisang Saba Fakulti Pertanian Lestari (FPL) dan terus dinilai di Makmal Lepastuai (FPL). Pemilihan sampel adalah berdasarkan kepada indek kematangan. Penilaian dibuat pada tandan tua pisang yang menunjukkan perbezaan indeks dari hijau ke kuning. Perubahan fizikokimia ditetapkan berpandukan berat, panjang, diameter, kecerahan warna (L), kromatositi warna (C), sudut hue warna 0 (h ), nilai pH, kekerasan (kgf), Jumlah Pepejal Larut (JPL), Keasidan tertitrat, peratus kandungan berat kering dan kandungan lembapan. Analisis varians menunjukkan bahawa keempat-empat indeks adalah bererti terhadap hampir kesemua parameter yang telah dinilai, diikuti dengan Perbezaan bererti terkecil (LSD) sebagai rujukan data. Kesimpulannya, peratus penurunan kekerasan yang diperolehi bagi indeks kematangan 100% hijau ke 100% kuning adalah sebanyak 82%, nilai pH (28%), diikuti oleh jumlah pepejal larut yang meningkat naik sebanyak 72% dalam proses keranuman, seterusnya mempengaruhi perubahan pada keasidan tertitrat semasa keranuman iaitu sebanyak 84.4%. Jadi kajian ini telah diuji dengan pembuktian standart piawai dan dinilai berdasarkan pekali ubahan di bawah 20% dengan hasil kajian yang boleh dipercayai.. vi.

ISI KANDUNGAN Kandungan. Mukasurat. PENGAKUAN. ii. PENGESAHAN. iii. PENGHARGAAN. iv. ABSTRACT. V. ABSTRAK. VI. ISI KANDUNGAN. vii. SENARAIJADUAL. x. SENARAIRAJAH. x. SENARAISIMBOL,UNIT DANSINGKATAN PERKATAAN. xi. BAB 1 PENGENALAN. 1. 1.1 Pengenalan. 1. 1.2 Justifikasi. 3. 1.3 Objektif. 4. 1.4 Hipotesis. 4. Bab 2 ULASAN PERPUSTAKAAN. 5. 2.1 PisangSaba. 5. 2.2 Ciri-ciri taxonomi. 6. 2.3 Agihan dan kumpulanpisang. 6. 2.3.1 Musaacuminata. 6. 2.3.2 Musaba/bisiana. 6. 2.3.3 Musaparadisiaca. 7. 2.4 Indeks kematangan. 8. 2.5FaktorAgro-klimat. 8. 2.5.1 Kesansuhu. 9. 2.5.2 Kesancaahaya. 9. 2.5.3 Kesanhujan. 9. 2.5.4 Kesanangin. 10. 2.5.5 Kesanamalan kultura. 10 VII.

2.5.6 Kesanpembajaan 2.5.7 Kesanpenyemburanbahan kimia 2.5.8 Kesanpenyelenggaraanladang 2.5.9 Kesanpenjarangan 2.5.10 Pra-pembungkusan 2.5.11 Kesanpenuaian 2.6 Perubahanfizikokimiabuah semasakematangan 2.6.1 Saiz 2.6.2 Warna 2.6.3 Kekerasanbuah 2.6.4 Nilai pH 2.6.5 Jumlah PepejalLarut 2.6.6 Keasidahtertitrat 2.6.7 Kandunganberat keringdan lembapan 2.7 Etilena. BAB 3 METHODOLOGI 3.1 Penerangantapak 3.2 Tempoh masaekperimen 3.3 Penyediaansampel 3.4 Rekabentukeksperimen 3.4.1 Pengumpulandata 3.4.2 Berat buah 3. Lý3 Panjangbuah 3.4.4 Diameter buah 3.4.5 Kecerahanwarna 3.4.6 Kekerasanbuah 110 Nilai pH 3.48 Jumlah PepejalLarut 3.4.9 KeasidanTertitrat 3.4.10 Peratuslembapandan kandungankering buah 3.SAnalisisstatistik. VIII.

4.0 HASIL KA7IAN. 19. 4.1 Perubahanberat semasakeranuman. 19. 4.2 Perubahanpanjang dan diametersemasakeranuman. 19. 4.3 Perubahanwarna semasakeranuman. 20. 4.4 Perubahankekerasansemasakeranuman. 21. 4.5 Perubahannilai pH semasakeranuman. 21. 4.6 Perubahanjumlah pepejal larut semasakeranuman. 22. 4.7 Perubahankeasidantertitrat semasakeranuman 4.8 Perubahanperatusankandunganberat kering dan kandunganlembapan. 23 23. semasakeranuman 5.0 PERBINCANGAN. 24. 5.1 Perubahanberat semasakeranuman. 23. 5.2 Perubahanpanjang dan diameter semasakeranuman. 25. 5.3 Perubahanwarna semasakeranuman. 26. 5.4 Perubahankekerasansemasakeranuman. 27. 5.5 Perubahannilai pH semasakeranuman. 27. 5.6 Perubahanjumlah pepejal larut semasakeranuman. 28. 5.7 Perubahankeasidantertitrat semasakeranuman 5.8 Perubahanperatusankandunganberat kering dan kandunganlembapan. 28 29. semasakeranuman 6.0 KESIMPULAN. 30. RUJUKAN. 32. LAMPIRAN. ix.

SENARAI]ADUAL Jadual. Mukasurat. 2.3.3. AgronomiPisangSaba. 7. 4.1. Nilai min bagi perubahanberat bagi PisangSabadengan indeks. 19. kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakan Perbezaan bererti terkecil (LSD) 4.2. Nilai min bagi perubahan panjang dan diameter buah Pisang. 21. Saba denganindeks kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning,. 4.3. >. kuning daripada hijau dan. 100% kuning. menggunakanPerbezaanbererti terkecil (LSD) Nilai min bagi perubahan warna buah Pisang Saba dengan. 21. indeks kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakan Perbezaanbererti terkecil (LSD) 4.4. Nilai min perubahankekerasanbuah PisangSabadengan indeks. 21. kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakan Perbezaan bererti terkecil (LSD) 4.5. Nilai min perubahan nilai pH buah Pisang Saba dengan indeks. 22. kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakan Perbezaan bererti terkecil (LSD) 4.6. 4.7. Nilai min perubahan jumlah pepejal larut buah Pisang Saba dengan indeks kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakanPerbezaanbererti terkecil (LSD) Nilai min perubahankeasidantertitrat buah PisangSabadengan. 22. 23. indeks kematangan 100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakan Perbezaanbererti terkecil (LSD) 4.8. Nilai min perubahan kandungan berat kering dan kandungan. x. 24.

lem buah PisangSabadengan indeks kematangan100% hijau, > hijau daripada kuning, > kuning daripada hijau dan 100% kuning menggunakanPerbezaanbererti terkecil (LSD). SENARAI SIMBOL, UNIT DAN SINGKATAN PERKATAAN. ANOVA. Analysisof variance. C. Chroma. CRD. CompleteRandomizedDesign. dk. Dadah kebebasan. FSA. Faculty of SustainableAgriculture. FPL. Fakulti PertanianLestari. h°. hue angle. INIBAP. International Network for the Improvement of Banana and Plantain. JPL. Jumlah PepejalLarut. Kgf. Kilogram force. L. Lightness. LSD. LeastStandardDeviation. Mm. Milimeter. TA. Titratib/eacidity. SAS. Statistca/Analysis Software. UMS. UniversitiMalaysiaSabah. ns. Not significant. *. Significant. **. Highly significant. XI.

SENARAI FORMULA. Formula. Mukasurat. 3.1. %TA= Titisan(mI)x O.1NaOHx isigadu(100mI)x *64a x 100 Isipadu sampel(10mI)x berat sampel(10g)x 100. 17. 3.2. Sampelberat basah,(D) = B-A. 17. 3.3. Sampelberat kering, (E) = C-A. 17. 3.4. Peratuskandunganlembapan,= (D-E/D) x 100. 18. XII.

BAB 1 PENGENALAN 1.1 Pengenalan Pisang merupakan tanaman herba agak luar biasa bagi masyarakat di seluruh dunia. Keadaan ini menjadikan pisang tersenarai sebagai tanaman keempat terpenting dunia selepas beras, gandum dan jagung (Nelson et a/., 2006). Di Malaysia, pisang diperakui sebagai tanaman makanankedua terpenting selepasdurian (Nik, 2003). Pisang dikatakan terbit dari genus Musa,salah satu daripada 3 genera dalam keluarga Musacea. Tiga genera yang dimaksudkan adalah Musa, Ensete (Jabatan PenyelidikanPertanian India, 2010), dan Musella. Di antara ketiga-tiga jenis genera, Musella dikatakan lebih menyerupaiMusaberbandingEnsete(INIBAP,2006). Pisang yang boleh dimakan umumnya tumbuh di kawasan biogeorafik (Ma/esia) seperti Malaysia, Indonesia, Filipina dan New Guinea. New Guinea adalah pusat utama penempatantanaman pisang, manakalaIndia pula adalah pusat kedua (Simmords et a/, 1955). Bermula dari situlah, tanaman pisang berkembangseiring peningkatan populasi manusia (Daniellset a/., 2001). Terdapat dua jenis pisang paling popular dalam kalangan masyarakat iaitu Musa ba/bis/anadan Musa paradis/aca.Kebanyakandari spesis Musa ba/bisiana boleh dimakan tanpa diolah sementara jenis Musa paradisiaca adalah sebaliknya.Keadaanini berlaku kerana perbezaankadar kandungan kanji dan gula dalam buah pisang yang mempengaruhikebolehmakanannya.Oleh sebab itu, Musa paradisiac dikenali juga dengan panggilanplantain atau pisang olahan yang mana termasuk dalam kategori pisang yang perlu dimasak, namun tidak semua pisang jenis ini perlu dimasak seperti yang telah direkodkan(Cheesman,1948). Musa sp. antara sumber komoditi terpenting bagi negara membangun, bukan sahaja sebagai penyumbang kepada makanan ruji, tetapi juga menjadi antara komoditi bahan eksport yang utama. Pengeluaranpisang dalam skala yang besar kebiasaannya diorientasikan untuk pasaran dagangan dan eksport, wujud bersama-sama dengan 1.

pekebun-pekebunkecil yang mengusahakantanaman pisang (UNCTAD,2003). Setiap varieti pisang mengandungi nutrisi makanan yang balk kepada manusia dan haiwan. Ia membekalkan keperluan sumber tenaga yang tinggi dan dalam masa yang sama boleh dijadikan sebagaitanamanhiasanlaman (Heslopetal, 2007). Kini, tanaman pisang bolehlah dikategorikan sebagai pokok seribu guna selepas pokok kelapa. IN kerana, setiap inci luar dan dalam pokok pisang mempunyai nilai keperluan tersendiri. Antara produk yang telah dimajukan dari bahagian pemprosesan pisang adalah alkohol, jus pisang, kerepek,jem dan jeli, pisang kering, tepung, serbuk pisang, purl, haiwa dan sebagainya(Thompson,1995). Begitujuga dengan bahagianlain seperti bunga, daun, batang semu (pseudostem) dan juga akar pokok, boleh diproses mengikut keperluanyang dikehendaki(Fatimah et al, 2011). Secara tidak langsung, kelebihan sebegini mampu meningkatkan penjimatan terhadap penggunaansumbersedia ada yang sememangnyaterhad. Kepelbagaianproduk yang dapat dihasilkandari setiap inci tanaman pisang boleh menjadi penyumbangkepada penjanaanekonomi negara, sekaligusmeningkatkantaraf hidup para pengusahatanaman pisang. Inovasi masa kini juga telah mendedahkanbeberapa penemuan baru terhadap pemanfaatanpisang dalam penghasilanbioethanol(Camilla et al, 2013), biomas (Rama et at, 2008) dan biogas(Made et al, 2014). Musasp, dilihat mampu menyumbangkankuantiti major dalam urusan import dan eksport, bahkandi UnitedState, pisang lebih digemari berbandingbuah-buahanyang lain. Bagi Jerman dan United Kingdom pula, pisang merupakanbuah-buahankedua digemari dengan Ulasan PasaranPisang 2013-2014 selepas epal (Hallam, 1995). Ini bertepatan State (FAO, 2015). Di dalam ulasan itu oleh food Agricuture Organizationof the United juga, dinyatakan bahawa import terkuat pisang dalam perdaganganpisang global adalah dari Ecuador.Kebanyakannegara maju di luar sana berlumba-lumbauntuk mengeluarkan ditunjukkan oleh sebahagianAmerika Latin penghasilan pisang dengan lebih hebat. IN dan Caribbean yang telah mengembangkan pertumbuhan eksport pisang dengan (FAO,2015). meningkatkankiriman muatan masing-masing Jika dilihat dari sudut agronomipisang, semasaprosespertumbuhankebiasaannya kanji secara berterusan. Ketika memanjang, pisang menghasilkan pengumpulan Pelebaranluas akan berterusan,begitu juga penambahanluas atau lebat turut meningkat. dengan pemanjangan buah selagimanatidak dituai. Dalam pada itu, jejari pisang akan 2.

kehilangan bentuk bersegi dalam potongan melintang.Apabila mencapaitahap ini, buah dikira matang (Silip, 2014). Pisang adalah tanaman klimaterik selain betik, manga, epal dan lain-lain. Pisang apabila diasingkan daripada pokok akan melepas tiga fasa berturut-turut (John et al, 1995). Fasa-fasatersebut adalah fasa preklimaterik, fasa ranum dan fasa tua. Di dalam ketiga-tiga fasa ini, buah akan mengalamiproses pernafasandan aktiviti metabolik yang perlahan sehingga kualiti buah merosot dan memberi peluang kepada patogen untuk berkembang. Disebabkanitulah, penting untuk dikenalpasti perubahan fizikokimia buah pisang semasa kematangan di pokok bagi memudahkan petani menjangkakantempoh menuai buah pisang yang optimum dan produktif. 1.2 7ustifikasi Kajian ini telah dijalankan untuk mengukur perubahan fizikokimia buah pisang semasa kematanganberdasarkanindeks kematanganbuah. Antara ukuran yang telah ditetapkan adalah berat (g), panjang (cm), diameter (cm), kecerahan warna (L), kromatositi (C), sudut warna hue (h°), nilai pH, kekerasan(kgf), Jumlah Pepejal Larut (JPL), Keasidan Tertitrat, kandungan berat kering dan lembapan (%). Di dalam kajian ini, Pisang Saba telah dipilih sebagai sampel eksperimen memandangkanmargin ini masih memerlukan penyelidikanlebih luas untuk diperkembangkan. Di Sabah, Pisang Saba merupakan antara pisang yang sangat digemari kerana keenakanpisang goreng dan juga produk berasaskanpemprosesanmakanan (BERNAMA, 2015). Bahkan, kebanyakanpisang yang tumbuh di sekitar Borneo adalah Pisang Saba. Peluangini bakal memudahkanlagi kajian yang akan dijalankan. Perkara lain yang boleh dihubungkaitkanmengenaiperubahanfizikokimiadengan indekskematanganbuah adalah supaya dapat digunakan untuk mengaplikasikancara pembungkusandan pengendalian bahawa masih tidak dijumpai kajian berkaitan yang baik. Penting untuk diambil perhatian ini pada varied pisang seperti PisangSaba. Bagi mengkaji perubahanfizikokimiapisang denganlebih tersusun, kaedahanalisis kuantitatif digunakan untuk mengukur setiap perubahan parameter yang telah dikenalpasti. Pengukuran secara mudah, kerap dan mementingkan kesensitivitian yang tinggi telah digunakan untuk menguji kandungan kelembapan dan keasidan tertentu.. 3.

Maka, analisisvarians telah digunakan untuk menguji perubahan fizikokimia Pisang Saba kepadanilai paling hampir. 1.3 Objektif Objektif kajian ini adalah untuk mengkaji perubahan sifat-sifat fizikokimia buah Pisang Sabasemasakematangandi pokok berdasarkanindekskematangan. 1.4 Hipotesis HO:Tiada perubahansignifikanpada fizikokimiaPisangSabasemasakematanganbuah. HA: Ada perubahansignifikanpada fizikokimiaPisangSabasemasakematanganbuah.. 4.

BAB 2 ULASAN PERPUSTAKAAN. 2.1. Pisang Saba. Pisang Saba mempunyai pelbagai nama panggilan. Di Borneo, Pisang Saba dikenali dengan nama Pisang Kepok, Pisang 'Rebus' dan Pisang Menurun. Berlainan pula bagi orang-orang di Indonesia, Pisang Saba dikenali dengan nama Pisang Kepok atau Kapok sementara di Thailand, pisang ini dipanggil K/uai Hin. Nama 'Saba banana' hanyalah digunakan oleh rakyat Filipina yang mana berpendapat bahawa perkataan 'Saba' itu sendiri berasal darf Masyarakat Saba yang gemar mendapatkan Pisang Saba untuk pelbagai kegunaanharian (ProMusa,2015). Di SemenanjungMalaysia,PisangSaba lebih dikenali dengan nama Pisang Nipah, PisangAbu ataupun PisangAbu Nipah. Jadi, Pisang Saba ini dikatakan boleh hidup sehingga berketinggian 4.5-5m. Bentuk buah yang dihasilkan pula adalah bersudut dan bersegi-segi. Walaubagaimanapun,setiap pisang mempunyai ciri-ciri fizikal berbeza yang sangat jelas antara satu sama lain. Begitu juga denganPisangSaba(Bambang,2009). Antara ciri-ciri paling ketara dapat dilihat pada varieti ini adalah PisangSabaterdiri daripada beberapajenis, namun yang paling popular diusahakanoleh masyarakatadalah Pisang Saba Kuning dan Pisang Saba Putih. Isi Pisang Saba kuning selalunya berwarna kuning, manakalaPisang Sabaputih berdaging putih. Daging buah bertekstur agak keras dan padat. Pisang Saba kuning mempunyai rasa manis yang lebih tinggi berbanding Pisang Saba putih. Buah pisang pula tidak beraroma harum. Kulit buah adalah sangat tebal dan apabila sudah ranum, akan berwarna hijau kekuningan. Kebiasaannyadalam satu tandan, terdapat hingga 16 sisir dan setiap sisirnya mempunyaihingga 20 biji buah pisang. Disebabkanitu, berat bagi setiap tandan adalahsekitar 14-22kg.. 5.

2.2. Ciri-ciri Taxonomi. Taxonomi terluas pisang adalah pada jajahan, namun lebih khusus kepada genus dan spesis. Pembahagian,kelas, susunan dan keluarga adalah asas lain bagi pengelasan pisang. Kepentingan pengelasan taxonomi pisang dapat membantu pengkaji-pengkaji menemukanberibu-ribu penemuanspesisbaharuyang masih belum diterokai. Pengelasan secara saintifik dengan pengenalan asas dari sifat dan traits yang sama membantu memudahkan lagi kajian pisang untuk dijalankan. Maka, taxonomi bagi tanaman pisang adalah seperti berikut: Jajahan. : Plantae. Pembahagian: Magnoliophyta Kelas Susunan. : Liliopsida Zingiberales. Genus. : Musaceae : Musa. Spesis. : M. acuminate,M. ba/bisiana. Keluarga. 2.3. Agihan dan kumpulan pisang. 2.3.1 Musa acuminata Jenis tanaman pisang bagi kumpulan ini memiliki ciri umum yang dikenali iaitu buahnya tidak berbiji, batang semunyalebar bertompokdan berwarnacokiat dan kehitam-hitaman, salur pelepahnyapula terbuka, tangkai daun dilitupi lapisanliiin, tangkai buahnyapendek, kelopak bunga adalah meiengkung ke bahu setelah terbuka, bentuk daun bunga meruncingseperti tombak dan warna bunga jantannya adalah putih krim. Contoh kultivar pisang dalam kumpulanini adalah PisangAmbon dan PisangMas. 2.3.2 Musa balbisiana Pisang yang mempunyai banyak biji. Ciri umum yang lain ialah batang semunya bertompokan jarang dan tidak jelas, saluran pelepahjenis menutup, tangkai buah yang panjang, bentuk daun bunga membulat dan agak meruncing, hujung daun bunga membulat, kelopak bunga tidak melengkungke arah tampuk, warna bunga jantan adalah merahjambu dan tangkai buah tidak berbulu. Contoh kultivar ialah PisangBatu.. 6.

2.3.3 Musa paradisiaca Kebanyakanvarieti adalahjenis persilanganantara MusaAcuminatadan MusaBa/bisiana. IN menyebabkanvarieti Musa paradisiaca mempunyai ciri-ciri yang terdapat pada dua jenis kumpulan tersebut. Namun begitu, pisang jenis ini lebih sesuai diolah sebelum dimakan. Ada juga pisangjenis ini tidak perlu diolah iaitu seperti PisangRaja, namun tidak termasuk PisangSabadan Tanduk. Contoh agronomi Pisang Saba Trait Agronomi. Saba. Ketinggian(cm). 450-500*. Tempoh berbunga hinggatuaian. 150-180**. Berat tandan (kg). 26-28*. Bilangansisir. 9-11*. Bilanganbuah (per tandan). 162-198. Berat buah (g). 105. Panjangbuah (mm). 115. Lebarbuah (mm). 45. Ketebalanbuah (mm). 36. Bentuk buah. Lurus. Berat isi (g). 67. Warna kulit buah yang matang. Kuning. Warna isi buah yang matang. Krim atau putih. Buahdi sisir. Kemasbergantung. Tangkai pemegang. Padatdan kukuh. Bahagianbolehdimakan (%). 63.5. Rasapredominan. Manis. TSSisi buah ("Brix). 28.8. *Data Valmayor(2002) ** Data PCARRD(1992) Jadual 2.3.3: AgronomiPisangSaba Sumber: Silip, 2014. 7.

2.4. Indeks kematangan. Indeks kematanganmerupakansalah satu kaedah untuk mengetahui dengan lebih tepat tahap kematanganbuah, lebih-lebih lagi bagi produk hortikutur seperti pisang, belimbing, nanas, betik dan lain-lain. Indeks ini biasanyadiukur berdasarkankepada beberapa ciri penting iaitu tempoh pengeraman, pengguguran daun (absisi), berat, bentuk, warna, tekstur, morfologi dan struktur permukaandan lain-lain (Santoso,2011). Bagi petani yang mengusahakantanaman pisang secara turun-temurun, mereka biasanyamenilai tahap kematangan buah pisang berdasarkanbeberapa aspek mengikut amalan daerah masing-masing.Antaranya dengan membuat perbandingan warna kulit, kiraan hari selepaspembungaanterbentuk, kehilangan bentuk segian pada sudut-sudut jejari pisang, kekeringan pelepah daun pisang, kerapuhan hujung tandan buah dan pengecutanhujung pisangyang putik (Santoso,2011). Setelahmemenuhiciri-ciri tersebut, tandan pisang akan dituai. Ramaiberanggapan bahawa apabila buah pisang telah mencapai kriteria sedemikian, buah pisang sudah mengalami pertumbuhan yang Iengkap dan telah matang sepenuhnya. Keadaan ini disokong dengan pengertian umum bahawa apabila buah pisang sudah matang, nisbah antara kulit dan isi telah tinggi. Jadi, para petani akan mula menuaitandan pisang masingmasing untuk diperam di luar pokok. Waktu peram pisang bergantung kepada varieti pisang yang ditanam. Tempoh untuk matang dengan berwarna kuning adalah sekitar tujuh hingga lima belas hari (Santoso,2011). Walaubagaimanapun,indeks kematanganbagi buah PisangSababolehjuga dinilai berdasarkan kriteria-kriteria tersebut. Malahan, perubahan paling ketara pada bentuk Pisang Saba boleh dilihat pada perkembangansudut jejarinya apabila penuh isi, yang sangat berbeza dengan varieti pisang lain. Sama seperti buah-buahan lain, perubahan fizikokimia buah pisang berlaku seiring peralihan indeks kematangan. Perubahan ini dipengaruhi oleh faktor-faktor berkaitan agro-klimate termasuklah suhu, cahaya, hujan, angin dan kelembapan(Silip, 2014). 2.5. Faktor Agro-Klimat. Proses kematangan buah adalah fasa di mana buah tersebut berubah tekstur menjadi lebih ringkas, mudah terurai, menerbitkanperubahancitarasa warna, malah meningkatkan kadar pengumpulan air dalam isi buah. Kematanganbuah sangat berkait rapat dengan 8.

faktor dalamanyang melibatkankegiatanfisiologi buah, selaindaripadafaktor luaran yang menunjukkan asimilasi buah tersebut dengan interaksi giatnya dalam skop Iingkungan. Maka, perbezaanbentuk muka bumi bersamaiklim yang dibawa akan memberikankadar pengaruhyang berlainandalam penetapanindeks kematanganbuah termasuklah,pisang. 2.5.1 Kesan suhu Hasil tanaman di Malaysiajelas dapat dilihat pada produksi hasilandari kawasan tanah tinggi dan rendah. Antara pengeluar hasil tanaman kawasan tanah tinggi adalah dari Cameron Highlands (Pahang), Kundasang (Sabah) dan Bakalalan (Sarawak). Suhu di kawasanini pula adalah dalamjulat 14-26°C. Di sini, perbezaanutama yang dipengaruhi oleh kedua gred tanah ini adalah pada tempoh kematangan dan jenis tanaman yang sesuai untuk diusahakan. Perbandingantempoh kematangan antara kedua keadaan Inh menunjukkanbahawapengeluaranyang dikeluarkandi kawasantanah rendah yang panas adalah lebih cepat berbandinghasilandari kawasantanah tinggi (Silip, 2014). 2.5.2 Kesan cahaya Cahaya penting untuk proses fotosintesis. Perubahanpigmen klorofil dari warna hijau kepadawarna kuning, merah, ungu dan sebagainyaadalah hasil daripada serapancahaya matahari oleh tumbuhan. Pemecahanpigmen ini membawakepadapembentukansebatian karotenoid (zat) dan antosianin (mudah larut). Maka, keamatan sinaran cahaya sangat mempengaruhikeamatandan rupa warna sesuatu hasilan(Silip, 2014). 2.5.3 Kesan hujan Perbezaanpenerimaan air hujan turut memberikan kelainan kepada hasilan tanaman. Kekuranganair akan menyebabkan kerencatan, lebih-lebih lagi kepada hasil tanaman yang bersaizkecil yang mana akan cepat matang. IN berbezapula dengantanamanyang menerimakadar hujan dan panas yang kerap. Kesanjelas daripada gabungan ini adalah akan menyebabkankerekahanpada struktur buah. Begitujuga jika keadaanterlalu basah dan lembap, akan menjejaskanpembentukan buah. Kualiti buah yang turut akan terjejas sama adalah tahap kemanisanserta ketahanan hasil tanaman tersebut kepada musim hujan. Sebagaimanayang biasanya berlaku pada buah tembikai yang senang reput selepasdituai akibat penuaianyang dilakukan pada musim hujan (Silip, 2014). 9.

2.5.4 Kesan angin Kesanangin yang kuat akan menjejaskanprosespendebunganmalah akan mencederakan hasilansebelum matang (Silip, 2014). 2.5.5 Kesan amalan kultur Kesemuaamalan kultur tanaman memberikankesan kepadakualiti hasilan.Antaranyadad amalan pembajaan, penyemburan kimia, penyelenggaraan ladang, penjarangan dan pembungkusan(Silip, 2014). 2.5.6 Kesan pembajaan Pembekalandan pengaplikasianjenis pemakanan kepada tumbuhan akan memberikan kandungan mineral berpengaruh kepada tisu hasilan tanaman. Jadi, kelebihan atau kekurangan mineral sangat penting untuk fisiologi tumbuhan. Kekuranganmineral seperti kalsium sering dikaitkan dengan masalah ini. Sebagaicontoh, kekuranganmineral boron pada betik menyebabkanbuahnya kasar, berbonggol-bonggoldan berbentuk abnormal (Silip, 2014). 2.5.7 Kesan penyemburan bahan kimia Kesan penyemburan bahan kimia turut dikira sebagai faktor agro-klimat. Ini kerana, penggunaan tanpa sukatan dan jadual yang betul akan memberi kesan kepada proses kematangan buah. Biasanya penyemburan ini dilakukan sebagai Iangkah untuk mengurangkanseranganseranggadan kulat (Silip, 2014). 2.5.8 Kesan penyelenggaraan ladang KebersihanIingkunganladang mampu mengawaljangkitan penyakit. Hasil tanaman akan menunjukkaninteraksi baik dengan mempamerkankualiti yang tinggi (Silip, 2014). 2.5.9 Kesan penjarangan Keperluan terhadap penjarangan buah pada satu pohon di dapati dapat memperbaiki mutu penghasilandari segi saiz buah. Ia bertindak dalam memberikan potensi optimum kepada hasilan untuk mencapaititik hasil yang balk. Keadaanini malah dapat mengawal penyakit yang menjangkiti tanaman (Silip, 2014). 10.

2.5.10 Pra-pembungkusan Pembungkusandilakukan bertujuan untuk meningkatkan kualiti dan produktiviti hasilan selain dapat mengawal seranganserangga utama seperti lalat buah dan penyakit (Silip, 2014). Penting untuk melakukanpemilihanmaterial pembungkusandengan aplikasiyang bersesuaiandenganhasil tanamansupaya tidak menjejaskanpertumbuhanbuah. 2.5.11 Kesan penuaian Kesan penuaianjuga adalah faktor agro-kiimat. Melalui penyelidikanyang telah dibuat, didapati bahawateknik penuaianmemangmempengaruhikualiti hasilanselepasdituai. IN kerana, penuaian memerlukan kepada kesesuaianwaktu serta cara menuai yang betul (Silip, 2014). 2.6 Perubahan fizikokimia buah semasa kematangan Fzikokimia boleh difahami sebagai kajian terhadap keterlarutan, kestabilan, definisi bentuk, ciri-ciri pepejal dan sebagainya. Umumnya, peringkat kematangan pisang yang berbeza selepas tuai merupakan faktor penting dalam penentuan kesesuaian untuk diproses menjadi pelbagai jenis produk. Terdahulu, perubahan biokimia dan fizikokimia dengan perbezaan signifikasi yang nyata berbeza semasa pemasakan buah telah pun dikaji oleh Lustre et al., (1976); Madamba,Baes &Mendoza(1977); Siriboon & Banlusilp (2004); Adao& Gloria (2005). 2.6.1 Saiz (Berat, panjang, diameter) Dari segi berat, perubahan indeks kematangan akan menunjukkan berat buah yang semakin bertambah dengan peningkatan pengisian pulpa untuk memenuhi panjang dan diameter buah bagi varied tersebut. Tidak semua hasil tanaman mempunyaipersamaan ini, melainkanpisangdan belimbingekoran buah yang berbentuksegian (Silip, 2014). 2.6.2 Warna (Kecerahan, kromatositi, sudut hue) Perubahan pada warna semasa kematangan buah adalah bermula dari pigmen hijau menjadi ungu, biru atau sebagainya.Semasabelum matang, isi buah turut berwarnahijau kesan kehadiran kiorofil. Namun apabila buah matang, klorofilnya akan hilang (Silip,. 11.

RU)UKAN Ahmad,S., Thompson,A.K. and Pervez,M.A. 2007. Effect Of HarvestMaturity StageAnd Position Of Hands On The Ripening Behavior And Quality Of Banana Fruit Acta Hortic. 741,117-123 Anne.V., Rhiannon.C., 2015, ProMusa:Mobilizingbananasciencefor sustainable livelihoods.BioversityInternational. AOAC,1970. Official methodsof analysis.W. Hornitzed. Washington,DC,Associationof Official AgriculturalChemists.532. AOAC,2005. Official Methodof Analysisof The Associationof Official AnalyticalChemist. bananas.Lebensmittel-Wissenschaft and Technology.35)5): 415-419 BenyaminFranklinStation.WashingtonD. C. BERNAMA,2015, BeritaWilayah: LPPPromosiProdukPertanianBerasaskanPisangSaba, http://www. bernama.com/bernama/state_news/bm/news. akses di php?cat= sbm&id=118885biochemicalchangesduring ripening of banana.Food chemistry. 2:177-183. Cheesam,J., Classificationof the bananas,III, Critical Noteson Species,(C) Musa paradisiacaLinn, and MusasapientumLinn, 1948, Kew Bull, 2: 145-154. Chemical changesin 'Saba'bananauring normal and acetylene-inducedripening. Chen,C. R. & Ramaswamy,H. S. 2002. Color and texture changekineticsin ripening Dadzie, B. K. et J. E. Orchard.1997. Routinepost-harvestscreeningof banana/plantain Daniells,J., C. Jenny, D. Nakamura,and K. Tomekpe.2001. Musalogue:a catalogueof Musa germplasm. Diversity in the genus Musa. International Network for the Improvement of Bananaand Plantain(INIBAP), Montpellier,France.Dioxide.Post. Biol. & Tech. 7,1-26. Pelissari,F.M., M.M. Andrade-Mahecha,P.J.D. Sobral,F.C. Menegalli,2012, Isolation and characterizationof the flour and starch of plantain bananas (Musa paradisiaca) Starch-Starke,64, pp. 382-391 FoodChemistry. 1:125-137. Frison, E. and Sharrock,S. (1999) The economic,social and nutritional importanceof bananain the world. In: Picq, C., Foure, E., Frison, E.A (Eds). Bananaand Food Security International Symposium, Douala, Cameroon, 10-14 November, 1998. GeneticResourcesInstitute. GuecoL.S. et al, Farmer'shandbookon Introduced an LocalBananaCultivarsin the Philippine, 2008, di akses http: //www. bioversityinternational. org/uploads/tx news/Farmer s_handbookon_i ntroduced_and_local_banana_cultivars_in_the_Philippines_1376. pdf Englyst,H.N., CummingsJ.H., 1985, Digestionof the polysaccharidesof somecereal foods in the human small-intestineAmericanJournal of ClinicalNutrition, 42, pp. 778-787 Hailu. M., Workneh.T.S., Belew.D., 2012, Reviewon postharvesttechnologyof banana fruit, African Journal of BiotechnologyVol. 12(7), pp. 635-647. HasilanTanaman. hybrids: criteria and methods, INIBAPtechnicalguidelines2. International Plant INIBAP,2006, GlobalConservationStrategyfor Musa(Bananaand Plantain), aksesdi http: //www. croptrust.org/document/web/Musa-strategy-Final-303anO7, pdf. Robinson,J.C., Saüco,V.G., 2010, Bananaand Plantainsvolume 19 of CropProduction sciencein Horticulture, GABI,pp. 64 Jones, D.R. 2000. Introduction to banana,abaca and enset. pi-36. In: Jones, D.R. (ed.). Diseasesof banana,Abacäand Enset.GABIPublishing,Wallingford (GBR). Lustre, A. 0., Soriano,M. S., Morga, N. S., Balagot,A. H., & Tunac, M.M. 1976. Physico32.

Ovando-Martinez,M., Sayago-Ayerdi,S., Agama-Acevedo,E., Goni I., Bello-PerezL.A. Unripe bananaflour as an ingredient to increasethe undigestiblecarbohydratesof pasta Food Chemistry,113,2009, pp. 121-126 Madamba,L. S. P., Baes,A. U. & Mendoza,D. B. Jr. 1977. Effect of maturity on some Mathooko,F., 1996. Review: Regulationof Biosynthesisin Higher Plantsby Carbon Multi Meter Digital, https://multimeter-digital.com/alat-pengukur-warnahtmi colorimeter-amt-501. Naing, U.T. (1991). Physical,physiologicaland chemical characteristicsof saba banana during growth and maturation thesis(M.Sc. in horticulture). Nair H, Tung HF, Wan MW, Rosli M, Ahmad HS, Chang KK(1992)Low oxygen effect and storageMasbanana(Musa,AA group). Acta Hortic 292(21):209-215. Ploetz, R.C., Kepler, A.K., Daniells,J.W. and Nelson, S.C. 2007. Bananaand plantain: an overview with emphasison Pacificisland cultivars Musaceae(bananafamily). p27. In: Elevitch, C.R. (ed.). Speciesprofiles for PacificIsland agroforestry. Permanent Agriculture Resources,Holualoa(USA). RamaP. et all, 2008, Energihijau: Pilihanbeakmenuju negeri mandiri energi, 248,31-37 Silip, J. J., 2014. PengenalankepadaFisiologidan TeknologiPengendalianLepasTuai Stover RH, Simmonds NW (1987) Bananas, 3rd edn. Longman, New York, Tropical agriculturalseries Thompson AK (2001) Controlled atmospheric storage of fruits and vegetables. CAB International Printedin UK BiddiesLtd, GuidfordandKings Lynn, UK. Valmayor, R.V., Jamaluddin, S.H., Silayoi, B., Kusumo, S., Danh, L.D., Pascua,O.C. and Espino, R.R.C. 2000. Banana cultivar names and synonyms in Southeast Asia. INIBAP, LosBanos(PHL).24p. WHO 2003b WHO Nitrate and nitrite - intake assessment.In: Safety evaluationof certain food additives. FoodAdditives Series50. Geneva:WHO. Santoso,B dan B. S. Purwoko.1995. Fisiologidan TeknologiPascaPanenTanaman HortikulturaIndonesia.IndonesiaAustralia Easteren UniversitiesProject. Hal 187. Pantastico.Er. B., A. K. Mattoo.,dan C. T. Phan.1986. Peranetilena dalam pemasakan, hal 120-135.DalamPantastico,Er. B (Ed.). Fisiologi PascaPanen,Penanganandan PemanfaatanBuah-buahanTropika dan SubTropika. Gajah Mada UniversityPress.Yogyakarta.. 33.