1I1IlOllfl1jH~
cbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
o
Sabtuo
Senino
Minggu • Se/asa
o
Rabuo
Kamis0
Jumat4
5
20
21
14
15
29
30
31
2
3
17
18
19
6 7
22
8
9
10
11
23
24
25
26
12
13
27
28
OJan OPeb • Mar
OApr
OMeiOJun
OJu/
0
AgsOSep
OOkt
ONov
ODes
A
U r a n g
S u n d a
d i
L i n g k u n g a n
In d o n e sia
B i a n t a r a
p a n a m p ia n
g e l a r D R
He
t i U n i v e r s i t a s
P a d j a d j a r a n
T g .
31
J a n u a r i
2011
3
K u A j i p R o s i d i
W
k 'tu n g ad eg K N IP (K o m ite N asio n al In d o n esia P u sat), d in a p erio d e K asm an S in g o d im ed jo jad i K etu a, k ab eh n a ay a 1 3 7 u ran g an g g o ta, d i an taran a ay a 1 4 u ran g S u n d a, h artin a n g an 1 0 % leu w ih saeu tik . T ap i d in a su su n an B P (B ad an P ek erja) K N IP n u n g alam an p aro b ah an sab ab arah a k ali, u ran g S u n d a n u d iu k d i d in y a n g an sau ran g , n y aeta S jafru d d in P raw iran eg ara
(1 9 1 1 -1 9 8 9 ), d itam b ah k u W ak il Jaw a B arat n u lain u ran g S u n d a. M alah w ak tu S jafru d d in d ian g k at jad i M en teri K eu a-n g aa-n d ia-n a K ab ia-n et S jah rir Ill, a-n u ay a d i B P K N IP n g an w ak il Jaw a B arat n u lain u ran g S u n d a tea. D in a w ak tu sid an g p len e K N IP d i M alan g (1 9 4 7 ) an u n an g tu k eu n p u litik n ag ara, an g g o tan a ay a 2 1 7 u ran g , d itam -b ah k u 2 6 3 an g g o ta an y ar. D i an tara an g g o ta n u 2 1 7tea, u ran g S u n d an a ay a2 0
u ran g , jad i k u ran g ti 1 0 % . D in a an g g o ta tam b ah an an u 2 6 3 u ran g , u ran g S u n d an a ay a 2 2 u ran g , jad i an g g er k u ran g ti 1 0 % .
D in a w ak tu sab ad a p ro k lam asi k am er-d ik aan W alan er-d a n g ad atan g k eu n ten tara N IC A d a h ay an g n g ajajah d eu i In d o n esia, u ran g S u n d a g e ak tif b erjo an g sacara fisik n g ab ela k am erd ik aan b an g sa jeu n g n a-g aran a. L ain saeu tik u ran a-g S u n d a an u jad i k o rb an d in a p erjo an g an k am erd ik aan m an g sa rev o lu si fisik (1 9 4 5 -1 9 4 9 ). O to Isk an d ard in ata d itelasan lain k u m u su h tap i cen ah k u p ara p am u d a an u h en teu satu ju eu n k an a u cap an ataw a tin d ak an O to d in ajam an Jep an g . N g eu n aan h al itu , n ep i k a ay eu n a o g e tacan tetela d a u sah a m alu ru h k ajad ian an u saen y an a h en teu n ep i k a tu tas.
N u m atak h elo k n u d ian g k at jad i G u b ern u r Jaw a B arat jeu n g P an g lim a D iv isi S iliw an g i - p asu k an T N T d i Jaw a B arat-lain u ran g S u n d a. N u d ian g k at jad i G u b ern u r Jaw a B arat n u m u n g g aran ap an
2 0
S u tard jo K arto h ad ik u su m o , w ak tu an jeu n n a m u n d u r d ig an ti k u D atu k D jam in -lain u ran g S u n d a d eu i b ae. K itu d eu i an u d ian g k at jad i P an g lim a D ivisi
S iliw an g i n u m u n g g aran lain u ran g S u n d a, tap i u ran g B atak . P ro v in si jeu n g D iv isi lian n a m ah c:: sak u ii.,'. In d o n esia asa k ab eh g e n g an g k at g u b ern u r jeu n g p an g li-m an a teh an g g o ta seler p itu in u ran g d in y a. H al ieu b isa d ih artik eu n (1 ) u ran g S u n d a m ah rasa n asio n alism en a g eu s lu h u r, g eu s m eru h k eu n rasa k ad aerah an an a n ep i k a n g an g g ap sah a b ae u ran g In d o n esia b isa d iju n g ju n g -Iu n g g u h jad i p am im p in n ao n b ae d i T atar S u n d a, ataw a (2 )h en teu ay a u ran g S u n d a an u m eren ah d ian g k at jad i g u b ern u r Jaw a B arat ataw a p an g lim a D iv isi S iliw an g i. L ain h artin a h en teu ay a u ran g S u n d a an u jad i p erw ira T N I. T ap i p erw ira-p erw ira an u n g aw an g u n p asu k an p ik eu n n g alaw an W alan d a d i T atar S u n d a m em an g lain n g an u ran g S u n d a b ae, san a-jan ari p ara p raju ritn a m ah m eh k ab eh u ran g S u n d a. D i sag ig ireu n p asu k an an u d ip in g p in k u u ran g S u n d a k ay an in g B ataly o n A b m ad W iran atak u su m ah
(1 9 2 5 -1 9 9 9 ), B ataly o n N asu h i (1 9 2 3 --?),
B ataly o n S u k an d a B ratam an g g ala (1 9 1 7 -1 9 9 4 ), B ataly o n D aen g K o sasih (7 --7 ), B ataly o n A ffan d i (7 --7 ), B ataly o n P rijatn a (1 .1 9 2 9 ) jeu n g lian n a, ap an ay a B ataly o n L u cas K u starjo (Jaw a), B ataly o n S u g ih arto (Jaw a), B ataly o n T o b in g (B atak ), B ataly o n K em al Id ris (M in an g ), B ataly o n R iv ai (M in an g ), jeu n g lian n a. D iv isi S iliw an g i d iw an g u n k u lim a b rig ad e, tap i o p at b rig ad e k o m an d an n a lain u ran g S u n d a, n y aeta B rig ad e Ill/S u ry ak en can a k o in an d an n a L etk o l A .E . K aw ilaran g , B rig ad e H l/K ian san tan g , k o m an d an n a M ay o r R am b e, B rig ad e IV/G u n tu r k o m a-n d aa-n a-n a M ay o r D aan Jach ja, B rig ad e G u n u n g jati k o m an d an n a L etk o l A b im a-n y u . M era-n aa-n g g eu s ti b eh d itu k en eh rea seler Iian an u n g alu m b ara d i T atar S u n d a,
p an g p an g n a k u sab ab P am aren tah H in d ia W alan d a rea n g ad eg k eu n sak o la d i B an d u n g an u h en teu ay a d i tem p at lian n a k ay an in g H IK (S ak o la R aja), A M S -A , H B ~ , T H S (T ech n isch e H o g ere S ch o o l) n u en g k en a jad i !T B jeu n g lian n a. S an ajan d i saw atara tern p at sejen g e ay a saw atara sak o la eta, tap i ju m lah n a saeu tik p isan n ep i k a rea n u k ap ak sa k u d u n g u m b ara k a tern p at an u b o g aeu n sak o la eta. S ak o la-sak o la n u ay a en o an d u n g rea n g iru t sisw a ti tem p at-tem p at lian ti sak u liah In d o n esia p ik eu n d ialajar d i d in y a, tu r rea n u sab ad a tam at teu h alik d eu i k a lem b u m a. R ea an u teru s b u h u ara, h iru p , d ig aw e, n g aw an g u n ru m ah tan g g a b o h jeu n g u ran g S u n d a b o h jeu n g b atu rn a salem b u r, m alah rea n u m arao t d i B an d u n g ataw a d i tern p at sejen d i T atar S u n d a N u k u d u d ip ik iran n y aeta san ajan d i B an d u n g rea sak o la an u h en -teu ay a d i tem p at sejen , tap iju m lah u ran g S u n d a an u n g am an g p aatk eu n sak o la-sak o la eta teh relatif h en teu rea. M asih k u d u d ip alu ru h n ao n sab ab n a, n ah a k u lan taran k am am p u h ek o n o m i u ran g S u n d a h en teu n y u m p o n an p ik eu n n g a-su p k eu n b u d ak n a k a 'sak o la-sak o la eta, ataw a m em an g h en teu ay a m o tiv asi p i-k eu n d iajar.
Jig an a h ad e lam u n u ran g cu tat k asau ran D ajatH id ajat tau n 1 9 1 3w ak tu an jeu n n a n u h arita m asih jad i sisw a S T O V IA k ag u n g an p o k al n g ad eg k eu n p ag u y u b an u ran g S u n d a .n y aeta P ag o ejo eb an P aso en d an , an u d im u at d in a "V erslag P ag o ejo eb an P aso en d an T ao en
1 9 1 5 ",k ieu u n in a:
"D u p i n u jad i lu lu g u n y aeta w ireh in g n g em u tk eu n b an g sa S u n d a k acid a p isan k atilarn a tin a b ab k am ajen g an k u b an g sa san es, su m aw o n ten k u b an g sa Jaw a m ah , n u ti k ap u n g k u rn a o g e p aran to s teb ih p isan » ilam a k a u ran g S u n d a, d alih k u u ran g M alay u n u teu acan sak u rn ah a la-m in a n g u d ag n a k an a k ala-m ajen g an , ay eu n a
Mangle No. 2311
urang Sunda parantos kenging disebat-keun kaselek, taw isna m urid
di
sakola D oktor (m aksudna SfO V IA , A R ) danget ,ieu urang Sundana m ung aya 1 0 , dupi urang M alayu m ah sum aw onten .urang Jaw a m ah parantos pirang-pirang, N ya kitu deui di sakola-sakola sanes urang Jaw a sareng urang M alayu henteu kaw on seueurna ku urang Sunda. A nu ka nagri w alanda m ah urang Sunda kenging keneh dibilang, dupi urang M alayu sok surna-w onten nu kiat m ayar ongkosna, dalah nu henteu oge cek paripaos dibelaankuli-kuli,
m erlukeun ka nagri W alandaku
suhud nyiar kapinteran. M enggah ku em u tan, upam i urang Sunda cicingeun bae, daek-daek ka payunna hayang nyepeng padam elan oge hese, kaka-w onkeun ku bangsa sanes. B uktina ayeu-na parantos sababaraha hiji urang Jaw a sareng urang M alayu nu nyepeng dam el di T anah Pasundan, dupi urang Sunda m ah m eh teu aya bae nu tiasa jeneng di nagara deungeun."
Sabad» m eh saabad ti barang eta kasauran diucapkeun, kaayaan urang Sunda di T atar Sunda asa teu aya robah-na. M alah beuki ripuh. D ina m angsa eta geus jadi, perhatian D ajat ayana "sababaraha hiji urang Jaw a sareng urang M alayu anu cepeng dam el di T anah Pasundan". A yeuna m ah- geus lain "sababaraha hiji"2.;,::m , nepi ka geus hen-teu dianggap aneh. Sanajan m ernang aya "sababaraha hiji" urang Sunda anu jeneng di "nagara deungeun" - m aksudna di w ilayah Indonesia luareun T atar Sunda -tapi henteu pira dibandingkeun jeung jum lah urang Sunda ataw a jeung jum lah "bangsa deungeun'' anu jareneng di T atar Sunda m ah. N epi ka lam un aya urang Sunda anu jeneng di "nagara deungeun" ayeuna m asih dianggap aheng. C indekna konstatasi D ajat H idajat m eh saabad ka tukang teh m asih m erenah lam un dilarap-keun kana kaayaan urang Sunda kiw ari di lingkungan nasion Indonesia, m alah kaayaanana beuki pikasediheun.
Pagoejoeban Pasoendan anu ngadegna dipokalan ku D ajat H idajat nepi ka ayeuna m asih keneh jum eneng, m alah tacan lila kakara- ngayakeun kongres. Jum eneng tapi henteu kabandungan hirupna, aya tapi henteu karasa ayana da henteu kati-ngal ketakna. U m um a geus m eh saratus taun, tapi urang Sunda rereana henteu terangeun kana ayana. K agiatanana ngan kabandungan lam un rek ngayakeun ko-"ngres jeung saw atara lila sabadana.
B ogaeun puluhan sakola, m alah bogaeun universitas, tapi hasilna henteu acan katingal anu nyongcolang. U niversitasna lam un henteu salah m otona teh "pengkuh agam ana. luhung elm una, jem bar
bu-Mangle No. 2311
dayana". T euing nu m ana nu geus kahon-tal, tapi nu sidik di U npas henteu aya studi ngeunaan budaya, basa katut sastra Sunda. Jadi anu baris dijem barkeun ten budaya saha?
D i B andung ayeuna, rea pisan paguron luhur, tapi sarjana urang Sunda anu pi-nunjul dina w idangna m ah asa henteu pira. U npad anu diadegkeunana antarana ku sabab pangdongsokna K ongres Pem uda Sunda (1956) ku lantaran di B andung nepi ka harita tacan aya univer-sitas (IT E m asih jadi bagian ti UT), henteu acan rea ngahasilkeun sarjana urang Sunda anu pinunjul dina paelm uan w idangna. K itu C :cui di pazuron luhur lianna anu aya di B andung, henteu rea urang Sunda anu pinunjul dina elm una, R ereana sabada jadi ahli dina w idangna sanggeus anggeus
S-3,
tuluyna ngam ang-paatkeun elm una pikeun neangan proyek ataw a sabangsana anu gede m angpaatna pikeun hirupna bae, Sakalieun nulis buku salian ti disertasina paling ge buku pa-nganteur kana w idangna a'1U m eunang nyutat tina buku deungeun, langka pisan anu nem bongkeun pikiran sorangan anu orisinal.C indekna c..ra dina w idang-w idang hcuu,a, dina w idang paelm uan oge urang Sunda anu prestasina pinunjul henteu pirajum lahna, sanajan aya anu prestasina pilih tanding cara Prof. D r. H oesein [)jajadiningrat dina w idang sajarah, Prof. D r. M ochtar K usum a-A tm adja
O.
1925~ dina w idang hukum L aut anu kagungan konsep ngeunaan W aw asan N usantara, anu ku perjoanganana jero puluhan taun di tingkat intem asional ahirna diaku ayana nagara kapuloan di dunya intem a-sional.K itu deui dina w idang birokrasi nasio-nal, dina "jam an norm al" aya urang Sunda anu pinunjul, nyaeta RAAA hm ad D jajadinig.at (1877-1943) jeung R . A A
w iranatakoesoem ah (1888-1965), sabada urang m erdeka aya A li Sadikin anu pres-tasina dina w aktu jadi G ubem ur Jakarta dipikagum ku sarerea, Ir. D juanda w aktu jadi M enteri Pertam a dina jam an
D em okrasi T erpim pin, apan nem bong-keun kam am puhna dina enggoning nyanghareupan kaayaan kesatuan bangsa nu harita diancam burakrakan.
T api jum lahna, urang Sunda anu nyongcolang di panggung nasional teh henteu saim bang jeung jum lah urang Sunda anu cenah 20% tina sakum na bangsa Indonesia.
4
Sabada urang m eunang gam baran ngeunaan peranan urang Sunda dina
lingkungan Indonesia anu kabuktian m em ang henteu pi ra, tim bul pananya naon sababna bet kitu? N aon sababna prestasi urang Sunda
di
panggung nasio-nal henteu saim bang jeung jum lahna anu cenah kadua sabada Jaw a? N aon sababna eleh upam ana ku urang B atak, urang M inang jeung urang B ugis nu jum lahna jauh sahandapeun urang Sunda?D um asar kana kasauran D ajat H idajat sam em eh ngadegkeun Pagoejoeban Pasoendan (1913), E di E kadjati ngaru-m uskeun yen nu nyababkeun urang Sunda tinggaleun ku urang lianna teh nyum ber kana "faktor m ental dan tingkat pendidikan orang Sunda yang tidak m ern-perlihatkan kreativitas, dinam ika, keule-tan, keberania.; dan etos kerja yang tinggi" N aha enya kitu? T acan aya panalungtikan anu ilm iah ngeunaan hal eta. Jadi tacan bisa dibantah - sanajan tacan bisa dienyakeun deuih. N u sidik urang Sunda rea anu sok resep ngabobodo m aneh ku jalan nutupan kanyataan ku kekecapan anu m atak ngeunah kana hate, cara "urang Sunda m ah lem es budina, resep ngelehan, sok ngaheulakeun batur";
"urang Sunda m ah tara karooh ku kalung-guhan", "urang Sunda m ah jem bar hate" jeung sabangsana. Padahal dina kanyata-an sapopoe urang nyaksian rea urang Sunda nu tipoporose daek ngalakukeun naon bae sangkan bisa ngahontal kalung-guhan anu dipikahayang ku m anehna. H artina rnunapek, om ongan henteu luyu jeung kereteg angen katut kahayangna.
K am unapekan dianggap w ajar, akibat tina feodalism e anu m asih gede pangaruhna dina kahirupan urang Sunda, sabab feo-dalism e ngajurung jalm a ngan nepikc.,n anu dianggap baris ngangeunahkeun dunungan ataw a saluhureun bae (A B S). Sanajan sacara resm i urang Sunda anu jadi bagian tina bangsa jeung nagara Indonesia anu dernokratis, tapi dina ka-nyataanana m ah m entalitas dem okratis m asih jauh boh keur urang Sunda boh keur seler bangsa lianna. U rang Sunda anu kungsi dijajah ku M ataram (1624-1708), kapangaruhan ku feodalism e Jaw a, lain ngan dina basana bae nurutan m ake undak-usuk, tapi dina kahirupan sapo-poena deuih. K a nu saluhureun pangkat ataw a w ibaw ana, pura-pura ngahorm at, ari ka sahandapeun ngaleyek-ngekesek, K a luhur teu w ani nyarita satarabasna ataw a nepikeun kahayangna, basana "heurin ku letah" da henteu acan sadar kana hak-hakna w arganagara republik dernokratis. N ya kabiasaan henteu w ani nyarita satarabasna anu m ukakeun law ang kana sikep m unapek,
Nu
diucap-keun beda jeung. kereteg hatena, da salilana hayang ngangeunahkeun hate deungeun.(h£U nca)