G Veikos Prosokratikoi

(1)

(2)

(3)

Θεόϕιλος Βέικος

Ο

Ι

Π

ΠΡΟ

ΡΟ

Σ

Ω

Κ

Ρ

Α

ΤΙ

Κ

Ο

ΟΙ

Ι

G u t e n b e r G G u t e n b e r G ᾽ ᾽ΑΑθθήήννα α 20162016

(4)

(5)

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

1.

1. ᾽

᾽Απὸ τὸν µύθο στὸ λόγο

Απὸ τὸν µύθο στὸ λόγο

Η

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ὡς ἐ, ὡς ἐκδήλωση τοῦ ἀνθρώινου νεύµατος,κδήλωση τοῦ ἀνθρώινου νεύµατος, δὲν ὑῆρξε οτὲ αὐτονόητη. δὲν ὑῆρξε οτὲ αὐτονόητη. ᾽Α᾽Αντντίθετα, αὐτὴ ἀαίθετα, αὐτὴ ἀαιτοιτοῦσε ἀὸῦσε ἀὸ τὴν ἀρχὴ καὶ ἀαιτεῖ άντοτ τὴν ἀρχὴ καὶ ἀαιτεῖ άντοτε ἐξε ἐξήγηση τήγηση τῆς γέννησής της,ῆς γέννησής της, τῆς ἀνά τῆς ἀνάτυξτυξης κης καὶ τῆς ὅλης σταδιαὶ τῆς ὅλης σταδιοδροδροµίας της διαοµίας της διαµέσου τῆςµέσου τῆς ἱστορίας. ἱστορίας. ῾Η ῾Η ϕιλοσοϕιλοσοϕία, ϕία, ὅως ὅως αρουσιάζεται αρουσιάζεται στὴν στὴν ἱστορία ἱστορία τοῦ τοῦ ἑλ ἑλ--λη ληνικοῦ κνικοῦ καὶ τοῦ δυταὶ τοῦ δυτικοῦ ολιτισµικοῦ ολιτισµοῦ, δὲν ἦοῦ, δὲν ἦρθε στὸν κόσµο σὰνρθε στὸν κόσµο σὰν ἕνα ξαϕνικὸ ξέσασµα τῆς ἀνθρώινης σκ ἕνα ξαϕνικὸ ξέσασµα τῆς ἀνθρώινης σκέψης, σὰν µιὰ έψης, σὰν µιὰ ἐα- ἐα-ναστατικὴ καινοτοµία, ριζοσαστικὴ καὶ ξαϕνικὴ ἀλλαγή, ναστατικὴ καινοτοµία, ριζοσαστικὴ καὶ ξαϕνικὴ ἀλλαγή, αρὰ σὰν ἀοτ αρὰ σὰν ἀοτέλεσµα µιᾶς βαθµιαίας ἀνάτέλεσµα µιᾶς βαθµιαίας ἀνάτυξυξης οὺ ἄρχισεης οὺ ἄρχισε ἀὸ αλιά. Εἶναι σὰν νὰ ροηγήθηκε µιὰ ερίοδος κύησης ἀὸ αλιά. Εἶναι σὰν νὰ ροηγήθηκε µιὰ ερίοδος κύησης καὶ κάοτε καὶ κάοτε γεννήθηκε γεννήθηκε ἡ ϕιλοσοϕία σὰἡ ϕιλοσοϕία σὰν ἕνας καν ἕνας καινοινούργιύργιος ζωνος ζων--τανὸς ὀργανισµὸς γεµάτος δίψα γιὰ ζωὴ καὶ ἀνά τανὸς ὀργανισµὸς γεµάτος δίψα γιὰ ζωὴ καὶ ἀνάτυξη.τυξη. ᾽ ᾽Αὸ Αὸ οιές οιές ἀρχἀρχὲς ὲς λοιλοιὸν ὸν ξεήγασε ξεήγασε ἡ ἡ ϕιλοσϕιλοσοϕία οϕία στὴν ῾Εστὴν ῾Ελλ--λάδα; Πο λάδα; Ποιά εἶναιά εἶναι ἡ κι ἡ καταγωγὴ τοαταγωγὴ τοῦ ϕιλοσοϕικοῦ ϕιλοσοϕικοῦ νῦ νεύµατοςεύµατος στὴν  στὴν αράδοση τοῦ ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ εὐρωαϊκοῦ ολιτισµοαράδοση τοῦ ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ εὐρωαϊκοῦ ολιτισµοῦ;ῦ; Εἶνα Εἶναι ὁ µι ὁ µύθος καὶ ἡ θρύθος καὶ ἡ θρησκεησκεία ἀία ἀ ᾽ ὅο᾽ ὅου ἀναδύεται βαθµιυ ἀναδύεται βαθµιαῖααῖα ὁ ϕωτεινὸς λόγος, εἶναι ἡ λαµρότητα, ἡ εὐκινησία καὶ ἡ ὁ ϕωτεινὸς λόγος, εἶναι ἡ λαµρότητα, ἡ εὐκινησία καὶ ἡ λα-στικότη στικότητα τοῦ ἑλλτα τοῦ ἑλληνικοῦ νεύµατος στὰ εὐρύτερα λαίσιαηνικοῦ νεύµατος στὰ εὐρύτερα λαίσια τῆς ὅλης ρο τῆς ὅλης ροηγµένης οἰκονοµικῆς καὶ ολιτιστηγµένης οἰκονοµικῆς καὶ ολιτιστικῆς ἀνάτικῆς ἀνάτυ- υ-ξης, οὺ ἐξηγοῦν τὸ ζωηρὸ θεωρητικὸ ἐνδιαϕέρον τῶν ἀρ ξης, οὺ ἐξηγοῦν τὸ ζωηρὸ θεωρητικὸ ἐνδιαϕέρον τῶν ἀρ--χαίων χαίων ῾῾ΕλΕλλλήνων γιὰ τὸν ήνων γιὰ τὸν κόσµκόσµο, ἢ τὸ ρακτικὸ καὶ ὀρθολο, ἢ τὸ ρακτικὸ καὶ ὀρθολο- ο-γιστικὸ ν γιστικὸ νεῦµα, ἡ τάση γιὰ ὀργανεῦµα, ἡ τάση γιὰ ὀργανωµένη καὶ συστηωµένη καὶ συστηµατικµατικὴὴ γνώση; Εἶναι ἀλήθεια ὼς οἱ γνώση; Εἶναι ἀλήθεια ὼς οἱ ῞Ε῞Ελληνες δὲν ἀλληνες δὲν ἀέβλεαν ἁλὰέβλεαν ἁλὰ

(6)

καὶ µόνο σὲ ρακτικοὺς σ καὶ µόνο σὲ ρακτικοὺς σκοούς, ὅως .χ. κοούς, ὅως .χ. οἱ Βοἱ Βαβυλώνιοι,αβυλώνιοι, ἀλλὰ ἐ ἀλλὰ ἐιζιζητοῦσαν γνώση ὀρθολογικὰ καὶ συστητοῦσαν γνώση ὀρθολογικὰ καὶ συστηµατικὰ ὀργα-ηµατικὰ ὀργα-νωµένη, ράγµα νωµένη, ράγµα οὺ οὺ ἐξἐξηγεῖ γιατί στὴν ηγεῖ γιατί στὴν ῾῾ΕλΕλλάδα καλλάδα καλλιεργή- λιεργή-θηκε βαθµιαῖα ἐιστηµο θηκε βαθµιαῖα ἐιστηµονικὴ γνώση καὶ δὲν συνικὴ γνώση καὶ δὲν συσσωρεύτηκεσσωρεύτηκε (ὅως .χ. (ὅως .χ. στοὺς Βστοὺς Βαβυλώνιους καὶ στοὺς Αἰγύαβυλώνιους καὶ στοὺς Αἰγύτιους) ἀσυ-τιους) ἀσυ-στηµατοοίητη τεχνικὴ καὶ στηµατοοίητη τεχνικὴ καὶ ρακτικὴ γνώση (κυρίως µαθη-ρακτικὴ γνώση (κυρίως µαθη-µατικὴ καὶ ἀστρονοµική). ῎Ετσι στὴν ῾Ελλάδα ἡ ἀνάτυξη µατικὴ καὶ ἀστρονοµική). ῎Ετσι στὴν ῾Ελλάδα ἡ ἀνάτυξη τῆς ϕιλοσοϕία τῆς ϕιλοσοϕίας συνυϕάνθηκε ς συνυϕάνθηκε µὲ τὴν ἀνάτµὲ τὴν ἀνάτυξυξη τῆς ἐη τῆς ἐιστή- ιστή-µ µης, γιατὶ ἀκριβῶς ὑης, γιατὶ ἀκριβῶς ὑῆρξε µεγάλο ἐνδιαϕέρον γιὰ ὅσο γίνε-ῆρξε µεγάλο ἐνδιαϕέρον γιὰ ὅσο γίνε-ται θ ται θεµελιωµένη, ἀκριβεµελιωµένη, ἀκριβολογικὰ καὶ συολογικὰ καὶ συστηµατικὰ ὀργανωµέ-στηµατικὰ ὀργανωµέ-νη γνώση. νη γνώση. ᾽Αλλὰ ᾽Αλλὰ ἡ ἡ ρώιµρώιµη η ϕιλοσοϕιλοσοϕικὴ ϕικὴ καὶ καὶ ἐιστηἐιστηµµονικὴ ονικὴ σκέψη εἶσκέψη εἶ--ναι διάχυτη ἀὸ ολλὰ µυθικὰ στοιχεῖα. Αὐτὸ εἶεἶ--ναι βέβαια ναι διάχυτη ἀὸ ολλὰ µυθικὰ στοιχεῖα. Αὐτὸ εἶναι βέβαια εὔλογο. εὔλογο. Οἱ ρῶτοι-ρῶτοι Οἱ ρῶτοι-ρῶτοι ῞Ε῞Ελληνες στοχλληνες στοχαστὲς ἦταν ολὺ κοναστὲς ἦταν ολὺ κον--τύτ τύτερα ἀὸ ἄλερα ἀὸ ἄλλους (.χλους (.χ. . τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν ᾽Α᾽Αριστοτέλη)ριστοτέλη) στὴ µυθική στὴ µυθική, µαγικὴ καὶ θρησκευτ, µαγικὴ καὶ θρησκευτικὴ σκέψη, κι ἐειδὴ αὐτοὶικὴ σκέψη, κι ἐειδὴ αὐτοὶ ἦταν οἱ ρωτοόρ ἦταν οἱ ρωτοόροι, εἶναι ϕυοι, εἶναι ϕυσικὸ οἱ ρῶτσικὸ οἱ ρῶτες ϕιλοσοϕικὲες ϕιλοσοϕικὲς δο-ς δο-κιµές, οὺ αὐτοὶ ἐιχείρησαν, νὰ εράσουν µέσα ἀὸ τὴν ἀχλὴ κιµές, οὺ αὐτοὶ ἐιχείρησαν, νὰ εράσουν µέσα ἀὸ τὴν ἀχλὴ τοῦ µύθου. ᾽Αλλὰ καὶ ὁ Πλάτωνας αρουσιάζει σὲ µεγάλο τοῦ µύθου. ᾽Αλλὰ καὶ ὁ Πλάτωνας αρουσιάζει σὲ µεγάλο βαθµ βαθµὸ µὸ µυθικὴ καὶ θρυθικὴ καὶ θρησησκευτικὴ σκκευτικὴ σκέψη. ῾έψη. ῾Ο ἴδιος µάλιστα ὁΟ ἴδιος µάλιστα ὁ ᾽ ᾽ΑριστΑριστοτέλοτέλης ης ρόβρόβαλε αλε ὁρισµέὁρισµένες νες ἀόψεις ἀόψεις οὺ οὺ ϕαντάζϕαντάζουν ουν ὁλό- ὁλό-τελα µυθικές, ὅως .χ. τελα µυθικές, ὅως .χ. ὅτι τὰ οὐράνια σώµατα εἶναὅτι τὰ οὐράνια σώµατα εἶναι ζωνται ζωντα--νὰ λάσµατα, ὅτι ὁ νὰ λάσµατα, ὅτι ὁ ἀριθµὸςἀριθµὸς 33 ἔχει ροτεραιότητα κ.λ. ῞Οτανἔχει ροτεραιότητα κ.λ. ῞Οταν λοιὸν λέµε ὼς τὸ  λοιὸν λέµε ὼς τὸ έρασµα ἀὸ τὸν µύθο στὸ λόγο, ἢ ἀὸέρασµα ἀὸ τὸν µύθο στὸ λόγο, ἢ ἀὸ τὴ θρησ τὴ θρησκεία στκεία στὴ ϕιλοσοϕία, ἀοτελεῖ τὴ ϕιλοσοϕία, ἀοτελεῖ τὴ λὴ ληξιαρχικὴ ράξηξιαρχικὴ ράξηη γέννησης τ γέννησης τῆς ἑλληνικῆς καὶ ῆς ἑλληνικῆς καὶ εὐρωαϊκῆς ϕιλοσοεὐρωαϊκῆς ϕιλοσοϕίας, ἐννοοῦϕίας, ἐννοοῦ--µε κανονικὰ ἕνα βαθµιαῖο έρασµα. Εἶναι λάθος νὰ µε κανονικὰ ἕνα βαθµιαῖο έρασµα. Εἶναι λάθος νὰ ϕαντα-ζόµαστε τὴ ϕιλοσοϕία νὰ ἀναδύεται ξαϕνικὰ σὰν ἕνας ζόµαστε τὴ ϕιλοσοϕία νὰ ἀναδύεται ξαϕνικὰ σὰν ἕνας ϕω-τε τεινὸς κόσµος τοῦ λόγου µέσα ἀὸ τὸν κόσµο τοῦ ζοϕεροῦ µύ-ινὸς κόσµος τοῦ λόγου µέσα ἀὸ τὸν κόσµο τοῦ ζοϕεροῦ µύ-θου. θου. ∆ὲν εἶν∆ὲν εἶναι δυναι δυνατὸ κανένατὸ κανένα έρασµα ἀὸ τὸν καθαρὸ µύθοα έρασµα ἀὸ τὸν καθαρὸ µύθο στὸν καθαρὸ λόγο. ᾽Αὸ τὸν Παρµεν στὸν καθαρὸ λόγο. ᾽Αὸ τὸν Παρµενίδη, τὸν Πλάτωνα καὶ τὸνίδη, τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν ᾽Αριστοτέλ ᾽Αριστοτέλη η ὣς ὣς τὸν τὸν Λὸκ Λὸκ καὶ καὶ τὸν τὸν ΒιτγΒιτγκενκενστάιν, στάιν, ὁ ὁ µύθος µύθος ἐξα- ἐξα-κολουθεῖ νὰ λειτουργεῖ µέσα στὴν ὀρθολογικὴ σκέψη. Μαζὶ κολουθεῖ νὰ λειτουργεῖ µέσα στὴν ὀρθολογικὴ σκέψη. Μαζὶ λοιὸ λοιὸν µὲ τὸ ν µὲ τὸ αρατηρηµένο ἱστορικὸ γεγονὸς ὅτι στὶς αρατηρηµένο ἱστορικὸ γεγονὸς ὅτι στὶς ἀαρ-

(7)

ἀαρ-χὲς χὲς τοῦ ϕιλοστοῦ ϕιλοσοϕικοοϕικοῦ στοχῦ στοχασµασµοῦ µύοῦ µύθος καὶ λόγος, θρησκείαθος καὶ λόγος, θρησκεία καὶ ϕιλοσοϕία εἶναι συνδεδεµέν καὶ ϕιλοσοϕία εἶναι συνδεδεµένα, ρέει νὰ λαµβάνουµε ὑό-α, ρέει νὰ λαµβάνουµε ὑό-ψη ὼς καὶ σὲ ροχ ψη ὼς καὶ σὲ ροχωρηµένα ἀκόµη στάδια ἀνάωρηµένα ἀκόµη στάδια ἀνάτυξης τῆς ϕι-τυξης τῆς ϕι-λοσοϕικῆς σκέψης ὁ σ λοσοϕικῆς σκέψης ὁ σύνδεσµος αὐτὸς οτὲ δὲν λύνδεσµος αὐτὸς οτὲ δὲν λύνεταύνεται ὁλό-ι ὁλό-τελα. Τ τελα. Τὸ σταθερὸ χαρακτηριστικὸ τὸ σταθερὸ χαρακτηριστικὸ τῆς ϕιλοσοϕικῆς ορείαςῆς ϕιλοσοϕικῆς ορείας εἶναι εἶναι µία συνεχῶς µία συνεχῶς ἀνοιχἀνοιχτὴ διαδικαστὴ διαδικασία µετασχηµατισµία µετασχηµατισµοῦ τῶνοῦ τῶν µύθων καὶ µ µύθων καὶ µυθικῶν στοιχείων σὲ τάξεις ἐννυθικῶν στοιχείων σὲ τάξεις ἐννοιῶν καὶ σὲ ὀρθο-οιῶν καὶ σὲ ὀρθο-λογικὰ σχήµατα ἑρµηνείας λογικὰ σχήµατα ἑρµηνείας τοῦ κόσµοτοῦ κόσµου.υ. Τὸ ζ Τὸ ζήτήτηµα ῶς καὶ σὲ οιό µέτρο ἡ γένεση καὶ ἀνάτηµα ῶς καὶ σὲ οιό µέτρο ἡ γένεση καὶ ἀνάτυ- υ-ξξη τῆς ϕη τῆς ϕιλοσοϕίας αριστάνει µία ιλοσοϕίας αριστάνει µία ορεία ὀρθολογικοοίησης,ορεία ὀρθολογικοοίησης, κι ἑοµένως ἀοµυθοοίησης τῆς εἰκόνας τοῦ κόσµου, µιὰ κι ἑοµένως ἀοµυθοοίησης τῆς εἰκόνας τοῦ κόσµου, µιὰ καὶ αὐτὸ συν καὶ αὐτὸ συνεάγεται ορεεάγεται ορεία κατὰ τὴν ὁοία ἐξία κατὰ τὴν ὁοία ἐξουδετερώνον ουδετερώνον--ται ὁρισµένες ται ὁρισµένες καθοδηγητικὲς µυθικὲς εἰκόκαθοδηγητικὲς µυθικὲς εἰκόνες νες κατανόκατανόησηςησης τοῦ κόσµου, θὰ ρέει νὰ ἀντιµετωιστεῖ µὲ ἀϕετηρία τὸν τοῦ κόσµου, θὰ ρέει νὰ ἀντιµετωιστεῖ µὲ ἀϕετηρία τὸν µύθο. ῞Οως λέει ὁ

µύθο. ῞Οως λέει ὁ E3/45 C"44*3&3E3/45 C"44*3&3,,11 _{ὁ µύθος «ἀρχ}_{ὁ µύθος «ἀρχίζει µὲ τ}_{ίζει µὲ τὴὴ}

θεώρηση τῆς σκό θεώρηση τῆς σκόιµιµης ἐνέργειας – γιατὶ ὅλες οἱ δυνάµεις τῆςης ἐνέργειας – γιατὶ ὅλες οἱ δυνάµεις τῆς ϕύση ϕύσης δὲν εἶναι ς δὲν εἶναι αρὰ δαιµοαρὰ δαιµονικὲς ἢ θεϊκὲς βουλνικὲς ἢ θεϊκὲς βουλητητικὲς ἐκδη-ικὲς ἐκδη-λώσεις». Οἱ ἄνθρωοι οὺ ἐργάζ λώσεις». Οἱ ἄνθρωοι οὺ ἐργάζονται, νονται, νιώθουν νὰ βρίσκονιώθουν νὰ βρίσκον--ται µέσα σ ται µέσα σ ᾽ ἕναν κόσµ᾽ ἕναν κόσµο ἀὸ ὄντα οὺ δροο ἀὸ ὄντα οὺ δροῦν καὶ οὺ µὲ ὁρι-ῦν καὶ οὺ µὲ ὁρι-σµένα µέτρα εἶνα σµένα µέτρα εἶναι συνέται συνέταιροι τῆς βοιροι τῆς βούλησης καὶ τῆς ράξύλησης καὶ τῆς ράξηςης τους. ῾ τους. ῾Ο κόσµΟ κόσµος αριστάνεταος αριστάνεται ἔτσι σὰν ἕνα αιχνίδι κοινω-ι ἔτσι σὰν ἕνα αιχνίδι κοινω-νικῶν ρόλων, σὰν ἕνα λέγµα ἀὸ κοινωνικόµορϕες συνά νικῶν ρόλων, σὰν ἕνα λέγµα ἀὸ κοινωνικόµορϕες συνά--ϕειες δράσης. ῾ ϕειες δράσης. ῾Ο εριβάλλων κόσµοΟ εριβάλλων κόσµος εἶναι «συµαίκτης εἶναι «συµαίκτης τοῦς τοῦ ἀνθρώου». ἀνθρώου».22 Τὰ «κοινωνικόµορϕα» µ Τὰ «κοινωνικόµορϕα» µοντέοντέλα αράστλα αράστασης τοῦ κόσµου,ασης τοῦ κόσµου, σύµϕωνα µὲ τὰ ὁοῖα ὅλα τὰ ράγµατα αριστάνονται νὰ σύµϕωνα µὲ τὰ ὁοῖα ὅλα τὰ ράγµατα αριστάνονται νὰ συµµετέχουν µαζὶ µὲ το συµµετέχουν µαζὶ µὲ τοὺς ἀνθρώοὺς ἀνθρώους συς σ ᾽ ἕνα α᾽ ἕνα αιχνίδι κοιιχνίδι κοινω- νω-νικῶν ρόλων καὶ ὁ κόσµος νὰ λειτου νικῶν ρόλων καὶ ὁ κόσµος νὰ λειτουργεῖ σύµϕωνα µργεῖ σύµϕωνα µ ᾽ ἕνα κοι-᾽ ἕνα κοι-νωνικὸ σχῆµα (οἰκογένε νωνικὸ σχῆµα (οἰκογένεια, ϕυλια, ϕυλή, οἶκος, ολιή, οἶκος, ολιτεία), δὲν εἶντεία), δὲν εἶναιαι τὰ µό τὰ µόνα οὺ λειτουργονα οὺ λειτουργοῦν στὴ ῦν στὴ µυθικµυθικὴ σκὴ σκέψη. Κέψη. Κοντὰ σοντὰ σ ᾽ αὐτὰ᾽ αὐτὰ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1717 1.

1. P%&),0,%&" !"/ 06*b,) P%&),0,%&" !"/ 06*b,)&0%"+ F,/*"+ II. Da0 *61%&0%" D"+("+&0%"+ F,/*"+ II. Da0 *61%&0%" D"+("+,,

33ηη ἔκἔκδ.δ.,, D"345"%5D"345"%5 19691969,, 6464.. 2.

(8)

λειτουρ λειτουργοῦν «τεχνόµορϕα» µογοῦν «τεχνόµορϕα» µοντντέλα (τέλα (τέχνη µὲ τέχνη µὲ τὴν ἑλληνικὴὴν ἑλληνικὴ σηµασία, ὡς ἑτοιµότητα γ σηµασία, ὡς ἑτοιµότητα γιὰ τέχνη µὲ µορϕὲς καὶ εἰκόνες οὺιὰ τέχνη µὲ µορϕὲς καὶ εἰκόνες οὺ ξεηδοῦν ἀὸ τ ξεηδοῦν ἀὸ τὴ δηµιοὴ δηµιουργικότηυργικότητα τοῦ χεριτα τοῦ χεριοῦ), σύµϕωνα µὲοῦ), σύµϕωνα µὲ τὰ ὁοῖα ὁ κόσµος αριστάνεται σὰν ἕνα ἔργο τὰ ὁοῖα ὁ κόσµος αριστάνεται σὰν ἕνα ἔργο ὑεράνθρω-η ης τέχνης τέχνης, καὶ ἀκόµα «βιόµς, καὶ ἀκόµα «βιόµορϕα» µοορϕα» µοντντέλα, µὲ τὰ ὁοῖα ὁέλα, µὲ τὰ ὁοῖα ὁ κόσµ κόσµος αριστάνος αριστάνεται σὰν ζωνεται σὰν ζωντανὸς ὀργανισµός.τανὸς ὀργανισµός.33 Βέβαια, ἡ σχέση µύθο Βέβαια, ἡ σχέση µύθου καὶ ὀρθολογικῆς σκέψης δὲν εἶνυ καὶ ὀρθολογικῆς σκέψης δὲν εἶναιαι ἀντ ἀντίθεση λάνης καὶ ἀλίθεση λάνης καὶ ἀλήθεήθειας, ὅως ιας, ὅως διδάσκδιδάσκει ὁ θετικισµός.ει ὁ θετικισµός. Μὲ τὰ λόγια τοῦ Μὲ τὰ λόγια τοῦ D&4$0#&4D&4$0#&4,,44 _{«ὁ µύθος δὲν εἶ}_{«ὁ µύθος δὲν εἶναι ἕν}_{ναι ἕνα τραύλι-}_α τραύλι-σµα τῆς ἐ σµα τῆς ἐιστήµης, ὅως διατείιστήµης, ὅως διατείνεται ἡ νεται ἡ θεωρία τοῦ συνεχοῦςθεωρία τοῦ συνεχοῦς τῆς ἱστορίας τῶν ἐιστηµῶν. [...] ῾Ο µύθος βρίσκεται στὸ τῆς ἱστορίας τῶν ἐιστηµῶν. [...] ῾Ο µύθος βρίσκεται στὸ ἐσωτερικὸ ἐσωτερικὸ τῆς ἐιστήτῆς ἐιστήµµης». ῾ης». ῾ΟΟ D&4$0.#&4D&4$0.#&4 _{ροτεί}_{ροτείνει µιὰν}_{νει µιὰν ἀνα-} ἀνα-θεώρηση τῆς ἔνν θεώρηση τῆς ἔννοιας τοῦ λοιας τοῦ λόγου. όγου. «∆ὲν εἶνα«∆ὲν εἶναι ἀλι ἀλήθεήθεια», αρα-ια», αρα-τηρεῖ, «ὼς στὴν ἀρ τηρεῖ, «ὼς στὴν ἀρχαία χαία ῾῾ΕλΕλλάδα, µὲ λάδα, µὲ µιὰ νικηϕόρα “ἐιστη-µιὰ νικηϕόρα “ἐιστη-µολογικὴ τοµή”, ὁ µολογικὴ τοµή”, ὁ λόγοςλόγος θριάµβευσε ἐὶ τοῦθριάµβευσε ἐὶ τοῦ µύθουµύθου (ὅως(ὅως καὶ ἡ κοινὴ λογικὴ θριαµβεύει ἐὶ τοῦ αρα καὶ ἡ κοινὴ λογικὴ θριαµβεύει ἐὶ τοῦ αραληληρήµατος)».ρήµατος)». ∆ὲν εἶν ∆ὲν εἶναι λοιὸν µαι λοιὸν µόνο τὸ ρακτικὸ κόνο τὸ ρακτικὸ καὶ ὀρθολαὶ ὀρθολογιστικὸογιστικὸ νεῦµα οὺ συν νεῦµα οὺ συνετέλεσε στὴ γένεση καὶ ετέλεσε στὴ γένεση καὶ ἀνάτυξἀνάτυξη ϕιλοσοϕι-η ϕιλοσοϕι-κοῦ στο κοῦ στοχασµχασµοῦ στὴν οῦ στὴν ῾῾ΕλΕλλάδα οὔτε ἡ λάδα οὔτε ἡ τάση γιὰ ἑνότητάση γιὰ ἑνότητα, σύν-τα, σύν-θεση καὶ ὀργάνωση θεση καὶ ὀργάνωση τῆς γνώσης οὺ κάνει ττῆς γνώσης οὺ κάνει τὴν ἐιστήὴν ἐιστήµµη, αη, α--ρὰ καὶ ἡ µυθικὴ σκέψη οὺ ἐκϕράζεται µὲ εἰκονική, ρὰ καὶ ἡ µυθικὴ σκέψη οὺ ἐκϕράζεται µὲ εἰκονική, αρα-στατική, µεταϕορικὴ καὶ ἀναλογι στατική, µεταϕορικὴ καὶ ἀναλογικὴ κὴ γλώσσα.γλώσσα.55 _Π_{Πρόκειται γ}_{ρόκειται γιὰ}_ιὰ οιητὲς καὶ στοχαστὲς οὺ οιητὲς καὶ στοχαστὲς οὺ ὁ ὁ ᾽Αριστοτέλης τοὺς ὀνόµασε «θεο-᾽Αριστοτέλης τοὺς ὀνόµασε «θεο-λόγους», ἀνθρώους δηλαδὴ οὺ βρίσκουµε σὲ µιὰ λόγους», ἀνθρώους δηλαδὴ οὺ βρίσκουµε σὲ µιὰ ροει-στηµονικὴ καὶ ροϕιλοσοϕικὴ σκέψη καὶ οὺ ἔτειναν κατὰ στηµονικὴ καὶ ροϕιλοσοϕικὴ σκέψη καὶ οὺ ἔτειναν κατὰ 3.

3. Πβ.Πβ. E. T01*54$)E. T01*54$),, M61%,0 P%&),0,%&" P,)&1&( M61%,0 P%&),0,%&" P,)&1&(,, F3&*#63(F3&*#63( 19691969,, 2424 κ.ἑ., κ.ἑ., 7979. ῞Ενα. ῞Ενα λλοούσιύσιοο ὑλὑλικικὸὸ ἀἀὸὸ κεκείµίµεναενα ρροσοσωωκρκραατιτικῶκῶνν στστοοχχασαστῶτῶνν τὰ τὰ ὁὁοῖοῖαα δεδείίχνχνοουνυν ῶῶςς ααὐτὐτοὶοὶ ααρίρίσστατανανανν τὸτὸνν κόκόσµσµοο σὰσὰνν οολιλιτετείαία, , σὰσὰνν ζω ζωντντανανὸὸ ὀρὀργαγανινισµσµὸὸ κακαὶὶ σὰσὰνν ἔρἔργογο τέτέχνχνηςης, α, αρροουσιυσιάζάζειει κακαὶὶ ἑρἑρµµηνηνεύεύειει ὁὁ G.E.R. L0:%

G.E.R. L0:%,, P,)a/&16 a+! A+a),$6 P,)a/&16 a+! A+a),$6 ,, C"#3*%(&C"#3*%(& 19661966,, 210210 κ.ἑ.κ.ἑ. 4. 4. V. D&4$0#&4 V. D&4$0#&4,, Τὸ Τὸ ῎῎Ιδιο κΙδιο καὶ τὸ αὶ τὸ ῎῎ΑλλοΑλλο, µτϕρ. , µτϕρ. Λ. Κασίµη, Λ. Κασίµη, ᾽Αθήνα᾽Αθήνα 1984 1984,, 117117.. 5. 5. ῎ ῎ΑλλΑλλωστε καὶ ωστε καὶ µέσα µέσα στὸν στὸν µύθο µύθο θὰ θὰ µοροµοροῦσε ῦσε νὰ κανὰ καταδειχθεῖ ὼςταδειχθεῖ ὼς ὑάρχει, µὲ κάοια µορϕή, ἐιστη ὑάρχει, µὲ κάοια µορϕή, ἐιστηµοµονικὴ γνώση.νικὴ γνώση.

(9)

κάοιον τρ κάοιον τρόο νὰ ροαναγόο νὰ ροαναγγέλλουν κάοια ὀρθολογικὴ θεώ-γέλλουν κάοια ὀρθολογικὴ θεώ-ρηση τοῦ κόσµου. Εἶναι ὁ ῞Οµηρος καὶ ὁ ῾Ησίοδος, αλιὲς ρηση τοῦ κόσµου. Εἶναι ὁ ῞Οµηρος καὶ ὁ ῾Ησίοδος, αλιὲς ὀρϕικὲς κοσµ ὀρϕικὲς κοσµογονίες, ογονίες, ὁ ὁ ᾽᾽ ΕιµεΕιµενίδης, ὁ ᾽Ακονίδης, ὁ ᾽Ακουσυσίλαος, ὁ ίλαος, ὁ Φερε- Φερε-κύδης κ.ἄ. κύδης κ.ἄ.

2.

2. Μυθθικὲς κοσµογονίες

Μυ

ικὲς κοσµογονίες

῎Ηδη ῎Ηδη ρὶν ρὶν ἀὸ ἀὸ τὸν ᾽τὸν ᾽ΑριστοτέληΑριστοτέλη66 _{ἐικρατοῦσε σὲ λατωνικοὺς}_{ἐικρατοῦσε σὲ λατωνικοὺς} κύκλους ἡ ἄοψη ὅτι οἱ ρῶτοι ϕιλόσοϕοι ἔχο κύκλους ἡ ἄοψη ὅτι οἱ ρῶτοι ϕιλόσοϕοι ἔχουν µιὰ συγυν µιὰ συγγέ- γέ-νε νεια µὲ ια µὲ τοὺς αλιότερους οιητές, τὸν ῞Οµηρτοὺς αλιότερους οιητές, τὸν ῞Οµηρο καὶ τὸν ῾ο καὶ τὸν ῾Ησίο- Ησίο-δο. δο.77 _{Παρατηρήθηκε ἰδιαίτερα ὅτι σὲ ὁµηρικοὺς}_{Παρατηρήθηκ}_{ε ἰδιαίτερα ὅτι σὲ ὁµηρικοὺς στίχους ἀνευ-}_{στίχους} ἀνευ-ρίσκονται ροανακρούσµατα τῆς ὑοτιθέµενης ἄοψης τοῦ ρίσκονται ροανακρούσµατα τῆς ὑοτιθέµενης ἄοψης τοῦ Θαλῆ ὅτ Θαλῆ ὅτι ηι ηγὴ ὅλων τῶν ραγµάτων εἶναι τὸ νγὴ ὅλων τῶν ραγµάτων εἶναι τὸ νερό. ερό. Πραγ- Πραγ-µατικά, στὴν µατικά, στὴν ᾽ ᾽ΙλιάδαΙλιάδα λέγεται «λέγεται «ἐν μύθου σχήματιἐν μύθου σχήματι», κατὰ τὴν», κατὰ τὴν ἀριστοτελικὴ ἔκϕραση: ἀριστοτελικὴ ἔκϕραση:88 Ξ 200 Ξ 200 εἶμι γὰρ ὀψομένη πολυφόρβου πείρατα γαίη�,εἶμι γὰρ ὀψομένη πολυφόρβου πείρατα γαίη�, ᾽Ωκεανόν τε, θεῶν γένεσιν, καὶ μητέρα Τηθύν ᾽Ωκεανόν τε, θεῶν γένεσιν, καὶ μητέρα Τηθύν [...][...] Ξ 244 Ξ 244 ἄλλον μέν κεν ἔγωγε θεῶν αἰειγενετάωνἄλλον μέν κεν ἔγωγε θεῶν αἰειγενετάων ῥεῖα κατευνήσαιμι, ῥεῖα κατευνήσαιμι, καὶ ἂν καὶ ἂν ποταμοῖο ῥέεθραποταμοῖο ῥέεθρα ᾽Ωκεανοῦ, ὅ� περ γένεσι� πάντεσσι τέτυκται ᾽Ωκεανοῦ, ὅ� περ γένεσι� πάντεσσι τέτυκται ῾Η  ῾Η ίστη αὐτίστη αὐτή, ὅτι ή, ὅτι δηλαδὴ ὁ δηλαδὴ ὁ ᾽᾽Ωκεανὸς εἶνΩκεανὸς εἶναι ἡ ρωταρχικὴαι ἡ ρωταρχικὴ ηγὴ τῶν θεῶν καὶ ὅλων τῶν ραγµάτων, ἐκϕράζει ηγὴ τῶν θεῶν καὶ ὅλων τῶν ραγµάτων, ἐκϕράζει οιη-τικὰ τ τικὰ τὴ βασικὴ ἀρχὴ µιᾶς κοσµὴ βασικὴ ἀρχὴ µιᾶς κοσµογονίας καὶ µαζὶ τογονίας καὶ µαζὶ τὴν κοσµο-ὴν κοσµο-λογικὴ ἀρχ λογικὴ ἀρχὴ τῆς ὴ τῆς καθολικῆς ροῆς.καθολικῆς ροῆς.99 ῾Ο ῾Ο ῾Ησ῾Ησίοδος ίοδος δὲν ἐκϕράζει ἁλὰ τὴν ἀλδὲν ἐκϕράζει ἁλὰ τὴν ἀλήθεήθεια του ια του µὲ µµὲ µυ- υ-θικοὺς τρόους, ἀλλὰ ἐκϕράζεται µυθικὰ µὲ συγκροτηµένα θικοὺς τρόους, ἀλλὰ ἐκϕράζεται µυθικὰ µὲ συγκροτηµένα Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1919 6. 6. ΜτΦ ΜτΦ ΑΑ 33,, 983983##2727.. 77.. Πβ.Πβ. Θεαίτ.Θεαίτ.,, 181181##, καὶ τὰ χωρία οὺ σηµειώνει ὁ, καὶ τὰ χωρία οὺ σηµειώνει ὁ W.D. R044 W.D. R044,, A/&01,1)"0

A/&01,1)"0 M"1a%6M"1a%60&00&0,, O9'03%O9'03% 19701970,, ΙΙ 113300.. 8.

8. ΜτΦ ΜτΦ ΛΛ 88,, 10741074##11.. 9.

(10)

ροβλ ροβλήµατα καὶ ροσαθεῖ νὰ κερήµατα καὶ ροσαθεῖ νὰ κερδίσει δικές του, ροσωιδίσει δικές του, ροσωι--κὲς λύσεις. κὲς λύσεις. ῎Ηδη µέσα στὸν ῎Ηδη µέσα στὸν ἴδιο τὸν ἴδιο τὸν µύθο διαγράϕεται ἡ ορεµύθο διαγράϕεται ἡ ορείαία γιὰ ἀοµυθο γιὰ ἀοµυθοοίηση τῆς σοίηση τῆς σκέψης, ράγµα οὺ ἀοτελεῖ βέ-κέψης, ράγµα οὺ ἀοτελεῖ βέ-βαια χαρακτηριστικὸ τῆς ρώτης ϕιλοσοϕίας καὶ ἐιστήµης. βαια χαρακτηριστικὸ τῆς ρώτης ϕιλοσοϕίας καὶ ἐιστήµης. Στὴν ἀρχὴ τῆς Στὴν ἀρχὴ τῆς ΘεογονίαςΘεογονίας, οἱ Μοῦσες λένε στὸν οιητὴ, οἱ Μοῦσες λένε στὸν οιητὴ ὼς ξέρουν νὰ δι ὼς ξέρουν νὰ διηγοῦνταηγοῦνται «ι «ψεύδεα πολλὰ ἐτύμοισιν ὁμοῖαψεύδεα πολλὰ ἐτύμοισιν ὁμοῖα»»1010 καὶ ὼς ξέρουν ὡστόσο, ὅταν θέλο καὶ ὼς ξέρουν ὡστόσο, ὅταν θέλουν, νὰ λένε ἐυν, νὰ λένε ἐίσης τὴν ἀλή-ίσης τὴν ἀλή-θεια. θεια.1111_{῾Ο ῾}_{῾Ο ῾Ησίοδος}_{Ησίοδος ροβαί}_{ροβαίνει}_{νει σὲ}_{σὲ µιὰν}_{µιὰν ἀνακατασκευὴ}_{ἀνακατασκευὴ τῶν}_{τῶν µύ-} µύ-θων εἰσάγοντας νέα στο θων εἰσάγοντας νέα στοιχεῖα καὶ νέους συνιχεῖα καὶ νέους συνδυασµοὺς µεταξδυασµοὺς µεταξύύ τους, ὥσ τους, ὥστε νὰ τε νὰ εῖ τὴν ἀλήθεια γιὰ τεῖ τὴν ἀλήθεια γιὰ τὴ γένεση τῶν θεῶν καὶὴ γένεση τῶν θεῶν καὶ µαζὶ γιὰ ὅλον τὸν κόσµ µαζὶ γιὰ ὅλον τὸν κόσµο καὶ το καὶ τὴ διάταξὴ διάταξή του. ᾽ή του. ᾽ Εδῶ ἡ γένεσηΕδῶ ἡ γένεση ροϋοτίθεται σὰν µιὰ βιολογικὴ ἀνάτυξη, κι αὐτὸ ἰσχύει ροϋοτίθεται σὰν µιὰ βιολογικὴ ἀνάτυξη, κι αὐτὸ ἰσχύει ὄχι µό ὄχι µόνο γνο γιὰ τοὺς θεούς, οὺ σχηµατίζουν µιὰ κανονικὴ γε-ιὰ τοὺς θεούς, οὺ σχηµατίζουν µιὰ κανονικὴ γε-νεαλογία, ἀλλὰ γιὰ ὅλο τὸ κοσµικὸ γίγνεσθαι. Βέβαια, νεαλογία, ἀλλὰ γιὰ ὅλο τὸ κοσµικὸ γίγνεσθαι. Βέβαια, κα-θαρὰ ϕυσικὲς δυν θαρὰ ϕυσικὲς δυνάµεις, ὅως οὐρανὸς καὶ γῆ, δὲν άµεις, ὅως οὐρανὸς καὶ γῆ, δὲν εἶναι ἐδῶεἶναι ἐδῶ ἀκόµα ἀντιλητὲς αρὰ σὰν ροσωικὲς θεϊκὲς ὀντότητες. ἀκόµα ἀντιλητὲς αρὰ σὰν ροσωικὲς θεϊκὲς ὀντότητες. ᾽ ᾽ Ειλέον, ὁΕιλέον, ὁ Οὐρανὸ�Οὐρανὸ� καὶ ἡκαὶ ἡ ΓῆΓῆ θεωροῦνται σθεωροῦνται σίγοίγουρα ἀὸ τὸνυρα ἀὸ τὸν ῾Ησίοδ ῾Ησίοδο ο σὰν σὰν τὰ τὰ δύο δύο βασικὰ βασικὰ στοιστοιχειακὰ χειακὰ σύνολα σύνολα τοῦ τοῦ ὁραὁρατοῦ τοῦ κό- κό-σµο σµου, ἀλλὰ δυ, ἀλλὰ δὲν ἀοτελοῦν τὶς ρωταρχικὲς ὲν ἀοτελοῦν τὶς ρωταρχικὲς ηγὲς τοῦ κόσµου.ηγὲς τοῦ κόσµου. Πρ Προηγεῖταοηγεῖται µία καὶ µόνη ρώτιστι µία καὶ µόνη ρώτιστη ἀρχή, µιὰ µάζα ἄµορϕη,η ἀρχή, µιὰ µάζα ἄµορϕη, ἄµετρη, χωρὶς ἐσωτερικὴ διάρθρωση, ἕνας ἀδιακόσµητος χῶ ἄµετρη, χωρὶς ἐσωτερικὴ διάρθρωση, ἕνας ἀδιακόσµητος χῶ--ρος ἢ ἄβυσσος ἀνάµεσα στ ρος ἢ ἄβυσσος ἀνάµεσα στὴ Γῆ καὶ στὸν Οὐρανό: τὸὴ Γῆ καὶ στὸν Οὐρανό: τὸ Χάο�Χάο�.. Αὐτὸ ἀοτελεῖ τ Αὐτὸ ἀοτελεῖ τὴν ἀρχὴ τοὴν ἀρχὴ τοῦ κόσµοῦ κόσµου. ῞Οτυ. ῞Οτι ὅµως τὸ Χάος δὲνι ὅµως τὸ Χάος δὲν ὑῆρχε ρο ὑῆρχε ροαιώνια ἀλλὰ γεννήθηαιώνια ἀλλὰ γεννήθηκε κι αὐτὸ κάοτε ἀοτελώνκε κι αὐτὸ κάοτε ἀοτελών--τας τὴν τας τὴν ρώτη ϕάση τρώτη ϕάση τῆς κοσµοῆς κοσµογονικῆς λειτουργίας, ροκύ-γονικῆς λειτουργίας, ροκύ-τει τει ἀὸ τὸ ἴδιο τὸ ἡσιόδειἀὸ τὸ ἴδιο τὸ ἡσιόδειο κείµενο κείµενο:ο: Θεογ. Θεογ.,, 116116 ῏῏Η τοι μὲν πρώτιστα Χάο� γένετ᾽ αὐτΗ τοι μὲν πρώτιστα Χάο� γένετ᾽ αὐτὰρὰρ ἔπει ἔπειτα [...]τα [...] (Γῆ, Τάρ(Γῆ, Τάρταρο�, Ἔταρο�, Ἔρω�).ρω�). ∆ὲν λέγεται ὅτι στ ∆ὲν λέγεται ὅτι στὴν ἀρχὴν ἀρχὴ ἦταν τὸ Χάος ἀλλὴ ἦταν τὸ Χάος ἀλλ ᾽ ὅτι στὴν ἀρχὴ᾽ ὅτι στὴν ἀρχὴ ἔγινε τὸ Χάος, µετὰ ἔγινε τὸ Χάος, µετὰ ἡ Γῆ ἡ Γῆ κ.λ. ῾κ.λ. ῾Ο Ο ῾Ησ῾Ησίοδος ίοδος λοιὸν λοιὸν ἐνδιαϕἐνδιαϕε- ε-10. 10. Πβ. Ξενοϕ.,Πβ. Ξενοϕ., ΒΒ 3535: «: «ἐοικότα τοῖ� ἐτύμοισιἐοικότα τοῖ� ἐτύμοισι».». 11. 11. Θεογ. Θεογ.,, 2727..

(11)

ρόταν νὰ δώσει ἀάντηση στὸ ἐρώτηµα τ ρόταν νὰ δώσει ἀάντηση στὸ ἐρώτηµα τί ἔγινε ρῶτα καὶί ἔγινε ρῶτα καὶ ὄχι τί ὄχι τί ἦταν ρωταρἦταν ρωταρχικά.χικά.1212 _{∆ὲν ὑ}_{∆ὲν ὑάρχει ἐδῶ θέση γιὰ τὸ ἐρώ}_{άρχει ἐδῶ θέση γιὰ τὸ} ἐρώ--τη τηµα ἂν ρέει νὰ ὑάρχει µιὰ ἀρχµα ἂν ρέει νὰ ὑάρχει µιὰ ἀρχὴ τοῦ γίγνεσθαι, οὺ εἶναιὴ τοῦ γίγνεσθαι, οὺ εἶναι ἡ ἴδια ἀγένν ἡ ἴδια ἀγέννητη. ητη. ῾Ο ῾Ο ῾Ησίοδος ἀ῾Ησίοδος ἀϕήνει ἕνα τέτοιϕήνει ἕνα τέτοιο ἐρώτηµα ἀνα-ο ἐρώτηµα ἀνα-άντητο άντητο1313 _{ὄχι γιατὶ τὸ αρέκ}_{ὄχι γιατὶ τὸ αρέκαµψε, ἀλλὰ γ}_{αµψε, ἀλλὰ γιατὶ δὲν εἶχ}_{ιατὶ δὲν εἶχαν σχη-}_αν σχη-µατιστεῖ τὰ κατάλληλα λαίσια σκέψης γ µατιστεῖ τὰ κατάλληλα λαίσια σκέψης γιὰ νὰ τεθεῖ αὐτὸ τὸιὰ νὰ τεθεῖ αὐτὸ τὸ ἐρώτηµα. Στὶς αλιὲς κοσµογονίες δὲν ὑάρχει ρίν: ὁ ἐρώτηµα. Στὶς αλιὲς κοσµογονίες δὲν ὑάρχει ρίν: ὁ κό-σµ σµος ἦταν ροαιώνια, εἶνος ἦταν ροαιώνια, εἶναι καὶ θαι καὶ θὰ εἶναὰ εἶναι. ι. Τὸ ἐρώτηµα λοιὸνΤὸ ἐρώτηµα λοιὸν τί ἦταν ρὶν ἀὸ τὸ Χάος δὲν ἔχει ἐδῶ κανένα νόηµα, καὶ τί ἦταν ρὶν ἀὸ τὸ Χάος δὲν ἔχει ἐδῶ κανένα νόηµα, καὶ δὲν ἦταν ἀνάγκη νὰ ἔχει ὁωσδήοτε ἐξετάσει ὁ ῾Ησίοδος δὲν ἦταν ἀνάγκη νὰ ἔχει ὁωσδήοτε ἐξετάσει ὁ ῾Ησίοδος αὐτὸ τὸ ἐρώτηµα. ᾽Ανάλογα καὶ στὴ αὐτὸ τὸ ἐρώτηµα. ᾽Ανάλογα καὶ στὴ ΓένεσηΓένεση τῆςτῆς ΠαλαιᾶςΠαλαιᾶς ∆ιαθήκης ∆ιαθήκης1414 _{δὲν δικαιολ}_{δὲν δικαιολογεῖται νὰ ρωτήσει κ}_{ογεῖται νὰ ρωτήσει κανεὶς τί}_{ανεὶς τί ὑῆρχε}_{ὑῆρχε} ρὶν ἀ ρὶν ἀ ᾽ αὐτὸ οὺ ὁ ∆ηµιο᾽ αὐτὸ οὺ ὁ ∆ηµιουργὸς κατυργὸς κατασκεύασε ρῶτο, γιατὶασκεύασε ρῶτο, γιατὶ ἡ ἐρώτηση τί ὑῆρχε ρὶν ἀὸ τὸ ρῶτο συµβὰν δὲν ἔχει ἡ ἐρώτηση τί ὑῆρχε ρὶν ἀὸ τὸ ρῶτο συµβὰν δὲν ἔχει νόηµα. νόηµα. Στὸν Στὸν ῾Ησ῾Ησίοδο βέβαια, καθὼς καὶ σὲ ὅλες ίοδο βέβαια, καθὼς καὶ σὲ ὅλες τὶς ἑλληνιτὶς ἑλληνι--κὲς κοσµ κὲς κοσµογονίες, δὲν νοεῖται µιὰ ροαογονίες, δὲν νοεῖται µιὰ ροαιώνια ροσωικὴ θεϊιώνια ροσωικὴ θεϊ--κὴ βούληση οὺ « κὴ βούληση οὺ «ἐν ἀρχῇ ἐποίησε [...]ἐν ἀρχῇ ἐποίησε [...]», ἀλλὰ αὐτὸ οὺ γίνε-», ἀλλὰ αὐτὸ οὺ γίνε-ται ρῶτα καὶ ὅ,τι ἐξακολ ται ρῶτα καὶ ὅ,τι ἐξακολουθεῖ νὰ γίνεται καθουθεῖ νὰ γίνεται καθ ᾽ ὅλ᾽ ὅλη τὴν κο-η τὴν κο-σµ σµογονικὴ ορεία γίογονικὴ ορεία γίνετανεται αὐτοδύναι αὐτοδύναµα.µα. Πρώτιστα Πρώτιστα λοιὸν ἔγινε τὸ Χάος. Γιὰ τὴν ἀκρίβεια, τὸλοιὸν ἔγινε τὸ Χάος. Γιὰ τὴν ἀκρίβεια, τὸ «ρώτιστα «ρώτιστα» δηλών» δηλώνει ὄχι µόνο τὸν χρόει ὄχι µόνο τὸν χρόνο οὺ ρονο οὺ ροηγεηγεῖτο τοῦῖτο τοῦ σχηµατισµοῦ τοῦ κόσµ σχηµατισµοῦ τοῦ κόσµου, ἀλλὰ κου, ἀλλὰ καὶ τὸ ρῶτοαὶ τὸ ρῶτο-ρῶτο µέλος-ρῶτο µέλος ἀνά ἀνάµεσα σὲ ρῶτα µέλη µιᾶς σειµεσα σὲ ρῶτα µέλη µιᾶς σειρᾶς κοσµορᾶς κοσµογονικῶν αραγόγονικῶν αραγό--ντων οὺ ὁδήγη ντων οὺ ὁδήγησαν στσαν στὴ διαµόρϕωση τοῦ κόσµοὴ διαµόρϕωση τοῦ κόσµου. υ. Μετὰ τὸΜετὰ τὸ ρώτιστο αὐτὸ γεγονὸς ἀκολο ρώτιστο αὐτὸ γεγονὸς ἀκολουθοῦν ἄλλα, υθοῦν ἄλλα, σύµϕωνα µὲ σύµϕωνα µὲ µιὰµιὰ ὁρισµένη σειρά: ὁρισµένη σειρά: Θεογ. Θεογ.,, 123123 ἐκ Χάεο� δ᾽ Ἔρεβό� τε μέλαινά τε Νὺξ ἐγένοντο·ἐκ Χάεο� δ᾽ Ἔρεβό� τε μέλαινά τε Νὺξ ἐγένοντο· Νυκτὸ� δ᾽ αὖτ᾽ Αἰθήρ τε καὶ Ἡμέρη ἐ Νυκτὸ� δ᾽ αὖτ᾽ Αἰθήρ τε καὶ Ἡμέρη ἐξεγένοντο,ξεγένοντο, Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 2121 12. 12. ῾Ο ῾Ο G*(0/G*(0/,, U/0/2+$ U/0/2+$ ,, 2323, ἂν καὶ ἐ, ἂν καὶ ἐιχειρεῖ µιὰ διεξοδικὴ καὶ ρο-ιχειρεῖ µιὰ διεξοδικὴ καὶ ρο-σεκτικὴ γενικὰ ἀνάλυση τῆς σκέψης τοῦ σεκτικὴ γενικὰ ἀνάλυση τῆς σκέψης τοῦ ῾Ησίοδο῾Ησίοδου, ὡστόσο σκέϕτεταιυ, ὡστόσο σκέϕτεται σσ ᾽ αὐτὸ τὸ σηµεῖ᾽ αὐτὸ τὸ σηµεῖο ὡσὰν στὸ κείµενο νὰ ὑῆρχε «ο ὡσὰν στὸ κείµενο νὰ ὑῆρχε «ἦνἦν».». 13. 13. Πβ.Πβ. J"&(&3J"&(&3,, 2323.. 14. 14. Γέ Γένν.. ΑΑ,, 11, «, «ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸ� τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆνἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸ� τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν».».

(12)

οὓ� τέκε κυσαμένη ᾽Ερέβει φιλότητι μιγεῖσα. οὓ� τέκε κυσαμένη ᾽Ερέβει φιλότητι μιγεῖσα. Γαῖα δέ τοι πρῶτον μὲν ἐγ Γαῖα δέ τοι πρῶτον μὲν ἐγείνατο ἴσον ἑαυτῇείνατο ἴσον ἑαυτῇ Οὐρανὸν ἀστερόενθ Οὐρανὸν ἀστερόενθ᾽, ἵνα μιν περὶ πάντα καλύπτοι,᾽, ἵνα μιν περὶ πάντα καλύπτοι, ὄφρ᾽ εἴη μακάρεσσι θεοῖ� ἕδο� ἀσφαλὲ� ὄφρ᾽ εἴη μακάρεσσι θεοῖ� ἕδο� ἀσφαλὲ� αἰεί.αἰεί. (( ᾽Ακολ᾽Ακολουθεῖ ἡ ουθεῖ ἡ γένεση τῶν ᾽γένεση τῶν ᾽ Ορέων, τοΟρέων, τοῦ Πόῦ Πόντου,ντου, τοῦ ᾽Ωκεανοῦ, τῶν Τιτάνων) τοῦ ᾽Ωκεανοῦ, τῶν Τιτάνων).. Οἱ τρεῖς ρωταρχικοὶ κοσµ Οἱ τρεῖς ρωταρχικοὶ κοσµογονικοὶ αράγονογονικοὶ αράγοντες εἶνατες εἶναι τὸ Χάος,ι τὸ Χάος, ἡ Γῆ καὶ ὁ ἡ Γῆ καὶ ὁ ῎῎Ερως. Ερως. Τὸ ρΤὸ ρώτιστο, τὸ Χάος, εἶναώτιστο, τὸ Χάος, εἶναι ἡ ὑοδοι ἡ ὑοδοχὴχὴ κάθε γένεση κάθε γένεσης καὶ ἡ Γῆ τὸ στερεὸ θεµέλις καὶ ἡ Γῆ τὸ στερεὸ θεµέλιο, τὸ ἀδιάσαστο βά-ο, τὸ ἀδιάσαστο βά-θρο ὅλω θρο ὅλων τῶν ραν τῶν ραγµάγµάτων καὶ τῶν των καὶ τῶν ζωντανῶν ὄντων. ῾ζωντανῶν ὄντων. ῾Ο Ο ῎῎ΕρωςΕρως εἶναι κάτι εἶναι κάτι ἄλλο: εἶναι ἡ ἄλλο: εἶναι ἡ δύναµη οδύναµη οὺ κάνει ὺ κάνει τὰ ράγµατὰ ράγµατα νὰτα νὰ βρίσκονται ἀδιάκοα  βρίσκονται ἀδιάκοα άνω στὸ δρόµάνω στὸ δρόµο το τῆς γένεσής τους. ∆ὲνῆς γένεσής τους. ∆ὲν ρόκειται βέβαια ρόκειται βέβαια µόµόνο γιὰ νο γιὰ τὸν τὸν κοσµογοκοσµογονικὸ νικὸ ῎῎Ερωτα. ῾Ερωτα. ῾Ο Ο ῎῎ΕρωςΕρως ἐδῶ εἶναι βασικὸς  ἐδῶ εἶναι βασικὸς αράγοαράγοντας τόσο τντας τόσο τῆς ἀνθρώινης ζωῆς ὅσοῆς ἀνθρώινης ζωῆς ὅσο καὶ τ καὶ τῆς ζωῆς τοῦ εὐρύτερου κοσµικοῆς ζωῆς τοῦ εὐρύτερου κοσµικοῦ συνῦ συνόλου.όλου.1515 _{Γιατὶ ὁ ἄν}_Για_{τὶ ὁ} ἄν--θρωος δὲν νοεῖται στ θρωος δὲν νοεῖται στὴν ρώιµὴν ρώιµη ἑλληνικὴ σκέψη σὰν ἕνα ἀο-η ἑλληνικὴ σκέψη σὰν ἕνα ἀο-σασµένο µέρος τοῦ σύµαντος, ἀλλὰ σασµένο µέρος τοῦ σύµαντος, ἀλλὰ σὰν ἕνα λειτουρσὰν ἕνα λειτουργικὸ καὶγικὸ καὶ ἀναόσ ἀναόσαστο µαστο µέλος τοῦ ὅλου κοσµικοῦ ὀργανισµέλος τοῦ ὅλου κοσµικοῦ ὀργανισµοῦ.οῦ. ῞Οως ῞Οως ἀναϕἀναϕέρεται σὲ ἄλλοέρεται σὲ ἄλλον στίχν στίχο τῆςο τῆς ΘεογονίαςΘεογονίας,,1616 _τὸ_τὸ Χάος εἶναι σ Χάος εἶναι συγκυγκεκριµένα τὸ µεσοδιάστηεκριµένα τὸ µεσοδιάστηµα τοῦ µα τοῦ χώρχώρου (τό-ου (τό-ος) ος)1717 _{οὺ χ}_{οὺ χάσκε}_{άσκει ἀνάµεσα στὸν Οὐρανὸ καὶ στὴ Γῆ. Γ}_{ι ἀνάµεσα στὸν Οὐρανὸ καὶ στὴ Γῆ. Γιι᾽ αὐτὸ}_{᾽ αὐτὸ} λοιὸν ἡ Νύχ λοιὸν ἡ Νύχτα καὶ ἡ Μέρα αρουστα καὶ ἡ Μέρα αρουσιάζοιάζοντανται στοὺς αραά-ι στοὺς αραά-νω στίχο νω στίχους νὰ γεννιῶνυς νὰ γεννιῶνται ἀὸ τὸ Χάος.ται ἀὸ τὸ Χάος.1818 _Για_{Γιατὶ ἀν}_{τὶ ἀνάµεσα στὸν}_{άµεσα στὸν} Οὐρανὸ καὶ στ Οὐρανὸ καὶ στὴ Γῆ ἁλώνεται ὁ ὴ Γῆ ἁλώνεται ὁ ἄµἄµορϕος καὶ ἀδιαϕοροοίη-ορϕος καὶ ἀδιαϕοροοίη-τος χῶ τος χῶρος, οὺ ἀοτελεῖ τὸ ὑόστρωµα τῶν σρος, οὺ ἀοτελεῖ τὸ ὑόστρωµα τῶν συνεχῶν ἀµοι-υνεχῶν ἀµοι-βαίων µετασχηµατισµῶν ἀὸ τὴ Νύχτα στὴ Μέρα. ῾ βαίων µετασχηµατισµῶν ἀὸ τὴ Νύχτα στὴ Μέρα. ῾Ο χῶροςΟ χῶρος αὐτὸς εἶνα αὐτὸς εἶναι κάτι ι κάτι τὸ ἀροσδιτὸ ἀροσδιόριστο, χωρὶς ἐσωτερικὴ διάρ-όριστο, χωρὶς ἐσωτερικὴ διάρ-15. 15. Πβ.Πβ. G*(0/G*(0/,, U/0/2+$ U/0/2+$ ,, 2626.. 16. 16. Θεογ. Θεογ.,, 700700.. 17 17.. ῾Η ἄοψη ὼς τὸ ἡσιόδειο Χ ῾Η ἄοψη ὼς τὸ ἡσιόδειο Χάος εἶναι χῶρος εἶχε διατυωθεῖ άος εἶναι χῶρος εἶχε διατυωθεῖ κιόλας ἀὸ τὸν κιόλας ἀὸ τὸν ᾽Αριστοτέλη᾽Αριστοτέλη,, Φυσ.Φυσ. ∆∆ 11,, 208208##2828.. 18. 18. Θεογ. Θεογ.,, 123-124123-124..

(13)

θρωση, ἕνας ἀχα θρωση, ἕνας ἀχανὴς χῶρος οὺ δὲν ἐνὴς χῶρος οὺ δὲν ἐιδέχεται οιοτικοὺςιδέχεται οιοτικοὺς ροσδι ροσδιορισµοορισµούς. Μὲ µιὰν ἁλὴ ἔκϕραση, ὁ ύς. Μὲ µιὰν ἁλὴ ἔκϕραση, ὁ ῾Ησίοδος θὰ ρέ-῾Ησίοδος θὰ ρέ-ε ει νὰ ϕανταζόταν τὸ Χάος του σὰν µιὰ χι νὰ ϕανταζόταν τὸ Χάος του σὰν µιὰ χαίνουσα ἄβυσσο χωαίνουσα ἄβυσσο χω--ρὶς ὁρατὰ ὅρια καὶ µα ρὶς ὁρατὰ ὅρια καὶ µαζὶ σὰν οιοτικὰ ἀροσδιόριστο.ζὶ σὰν οιοτικὰ ἀροσδιόριστο. Στὴ Στὴ ΘεογονίαΘεογονία δὲν συνδὲν συναντᾶµε ἄλαντᾶµε ἄλλη λη ἔννοια ιὸ ἀϕηρἔννοια ιὸ ἀϕηρηµέ- ηµέ-νη ἀ νη ἀ ᾽ αὐ᾽ αὐτήν.τήν.1919 _{Τὸ Χάος εἶναι ἕνα δυναµικὸ µηδὲν ἀὸ τὸ}_{Τὸ Χάος εἶναι ἕνα δυναµικὸ µηδὲν ἀὸ τὸ} ὁοῖο γεννιῶντα ὁοῖο γεννιῶνται τὰ άντα. Αι τὰ άντα. Αὐτὸ δὲν σηµαίνει βέβαια ὅτι ρό-ὐτὸ δὲν σηµαίνει βέβαια ὅτι ρό-κειται ἐδῶ γιὰ «δηµιουργία» ἐκ τοῦ µηδενός – µιὰ τέτοια κειται ἐδῶ γιὰ «δηµιουργία» ἐκ τοῦ µηδενός – µιὰ τέτοια ἰδέα εἶναι ἰδέα εἶναι ἐντελῶς ἐντελῶς ξένη ρὸς τὴν ξένη ρὸς τὴν ἑλληνικἑλληνικὴ κοσµοὴ κοσµογονία.γονία.2020 _Γιὰ_Γιὰ τὴν ἀκρίβε τὴν ἀκρίβεια, τὸ Χάος µορεῖ νὰ ια, τὸ Χάος µορεῖ νὰ ὁριστεῖ σὰν ὁριστεῖ σὰν µµηδὲν µόηδὲν µόνο µὲνο µὲ τὸ νόηµα ὅτι αὐτὸ εἶναι κενὸ ἀὸ οιότητες καὶ τὸ νόηµα ὅτι αὐτὸ εἶναι κενὸ ἀὸ οιότητες καὶ ἀροσδιό-ριστο. ριστο. ΜΜ ᾽ αὐτὸ µό᾽ αὐτὸ µόνο τὸ ννο τὸ νόηµα ρόηµα ροαναγγέλλει οαναγγέλλει τὸ ἄειρο τοῦτὸ ἄειρο τοῦ ᾽Α ᾽Αναξίµανναξίµανδροδρου.υ. Τὸ Χάος, σὰν τὸ ιὸ ἄµορϕο καὶ ἀροσδιόριστο, γεννᾶ Τὸ Χάος, σὰν τὸ ιὸ ἄµορϕο καὶ ἀροσδιόριστο, γεννᾶ κάτι  κάτι ιιὸ συγὸ συγκεκριµένο ἢ κεκριµένο ἢ ιιὸ λίγο ἄµὸ λίγο ἄµορϕο: τὴορϕο: τὴ ΝύκταΝύκτα. ῾Η. ῾Η Νὺξ Νὺξ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 2323 19. 19. ῾Ο ῾Ο G*(0/G*(0/,, U/0/2+$ U/0/2+$ ,, 29-3029-30, αρατηρεῖ ἔξ, αρατηρεῖ ἔξυνα ὅτυνα ὅτι τὸ Χάος εἶναιι τὸ Χάος εἶναι ἕνα ἀὸ τὰ ολὺ λίγα ράγµατα στὴ ἕνα ἀὸ τὰ ολὺ λίγα ράγµατα στὴ ΘεογονίαΘεογονία οὺ γραµµατικὰ εἶναιοὺ γραµµατικὰ εἶναι ἕνα οὐδέτερο. Τ ἕνα οὐδέτερο. Τὰ διαϕοροοιὰ διαϕοροοιηµένα ἀρσενηµένα ἀρσενικὰ καὶ θηικὰ καὶ θηλυκὰ γεννιῶνται λυκὰ γεννιῶνται ρῶ ρῶ--τα ἀ τα ἀ ᾽ αὐτό. ᾽ αὐτό. Τὸ ἑόµενο µεγάλο βῆµα γίνεται ἀὸ τὸν ᾽ΑΤὸ ἑόµενο µεγάλο βῆµα γίνεται ἀὸ τὸν ᾽Αναξίµανδρο,ναξίµανδρο, ὅου τὸ ἄειρο δὲν εἶναι ἁλὰ οὐδέτερο ἀλλὰ καὶ ἀρνητικό. ὅου τὸ ἄειρο δὲν εἶναι ἁλὰ οὐδέτερο ἀλλὰ καὶ ἀρνητικό. 20. 20. ᾽ ᾽Ακόµα Ακόµα καὶ καὶ ὁ ὁ δηµιδηµιουρουργὸς γὸς τοῦ τοῦ ΠλάτΠλάτωνα ωνα δὲν δὲν ἐνεργεἐνεργεῖ ῖ αρὰ αρὰ ἐάνωἐάνω σὲ µιὰ ροϋ σὲ µιὰ ροϋάρχοάρχουσα ὕλη (υσα ὕλη (Τίµ.Τίµ.,, 2828"" κ.ἑ.), τὸ κ.ἑ.), τὸ ἀρχέγονο δηλαδὴ χάος,ἀρχέγονο δηλαδὴ χάος, τὸν ροαιώνιο χῶρο, οὺ ρο τὸν ροαιώνιο χῶρο, οὺ ροηγεῖται ηγεῖται ἀκριβῶς τῆς γένἀκριβῶς τῆς γένεσης τοῦ κόσµου,εσης τοῦ κόσµου, δικαιολογ δικαιολογώντας ἔτσι τώντας ἔτσι τὴν ίστη ὴν ίστη ὅτι ὁ ὅτι ὁ κόσµκόσµος δὲν δηµιοος δὲν δηµιουργήθηκε ἀὸ τὸυργήθηκε ἀὸ τὸ µηδέν. ᾽ µηδέν. ᾽Ενῶ στὶς ρῶτες κοσµογοΕνῶ στὶς ρῶτες κοσµογονίες αὐτὸ εἶναι αὐτονόητο, ἡ ερίτω-νίες αὐτὸ εἶναι αὐτονόητο, ἡ ερίτω-ση τοῦ Πλά ση τοῦ Πλάτωνα ἔχει ἰδιαίτερη σηµασία, γιατὶ αὐτὸς ἔρετωνα ἔχει ἰδιαίτερη σηµασία, γιατὶ αὐτὸς ἔρεε νὰ ἀντιµε-ε νὰ ἀντιµε-τωίσε τωίσει τὸ δυσάρεστο συµι τὸ δυσάρεστο συµέρασµα τοῦ Παέρασµα τοῦ Παρµενρµενίδη ὅτι ἀὸ τὸ µίδη ὅτι ἀὸ τὸ µηδὲν δὲνηδὲν δὲν γεννιέται γεννιέται αρὰ µηδέν. αρὰ µηδέν. Τὸ αρµενίδειο ὅµως αὐτὸ ἀξίωµα δὲν Τὸ αρµενίδειο ὅµως αὐτὸ ἀξίωµα δὲν δεσµεύει,δεσµεύει, ὅως θὰ ερίµενε ἴσως κανε ὅως θὰ ερίµενε ἴσως κανείς, τὴν αραέρα ορεία τίς, τὴν αραέρα ορεία τῆς ἑλληνικῆς κοῆς ἑλληνικῆς κο--σµολ σµολογίας. Καὶ τὸ τελευτογίας. Καὶ τὸ τελευταῖο µεγάλο κοσµολογικὸ ἐίτευγµα ταῖο µεγάλο κοσµολογικὸ ἐίτευγµα τῆς ρο-ῆς ρο-σωκρατικῆς ϕιλοσο σωκρατικῆς ϕιλοσοϕίας, ἡ ἀτοµικὴ θεωρία, ἀοτελοῦσε µιὰ διάψευση τϕίας, ἡ ἀτοµικὴ θεωρία, ἀοτελοῦσε µιὰ διάψευση τῆςῆς ἄοψης τοῦ Παρµενίδη. ἄοψης τοῦ Παρµενίδη. Μετὰ τὶς τΜετὰ τὶς τελευταῖες µεγάλες ροσάθειες (τοῦελευταῖες µεγάλες ροσάθειες (τοῦ ᾽ ᾽ Εµεδοκλῆ, τοῦ Εµεδοκλῆ, τοῦ ᾽Α᾽Αναξαγόρα, τῶν ναξαγόρα, τῶν ἀτοµικῶν) νὰ ἀτοµικῶν) νὰ ὑερνικηθὑερνικηθεῖ ἡ εῖ ἡ κριτικὴκριτικὴ τοῦ Παρµενίδη καὶ νὰ ἐξουδετερωθεῖ ἡ ἀνασταλτικὴ ἐίδρασή της τοῦ Παρµενίδη καὶ νὰ ἐξουδετερωθεῖ ἡ ἀνασταλτικὴ ἐίδρασή της στὴνστὴν εριο εριοχὴ τῆς ϕυσικῆς ἔρευνχὴ τῆς ϕυσικῆς ἔρευνας, ρῶτος ὁ Πλάτωνας ἐκτιµᾶ οὐσιαστας, ρῶτος ὁ Πλάτωνας ἐκτιµᾶ οὐσιαστικὰικὰ καὶ ἔµρακτα τὸν δι καὶ ἔµρακτα τὸν διορθωτικὸ ρόλο τῆς αρµενορθωτικὸ ρόλο τῆς αρµενίδειας ἀνάσχεσηίδειας ἀνάσχεσης.ς.

(14)

γεννᾶ µὲ τὴ σειρά της τὴν γεννᾶ µὲ τὴ σειρά της τὴν ἩμέρανἩμέραν. Γ. Γιὰ ρώτη ϕοιὰ ρώτη ϕορὰ αρου-ρὰ αρου-σιάζεται ἐδῶ ἕν σιάζεται ἐδῶ ἕνα κοσµα κοσµολογικὸ ζευγάρι ἀντιθέτων, οὺ ἐναλ-ολογικὸ ζευγάρι ἀντιθέτων, οὺ ἐναλ-λάσσοντα λάσσονται συνι συνεχῶς µὲ τὸ γύρισµα τοῦ χροεχῶς µὲ τὸ γύρισµα τοῦ χρονικοῦ κύκλου. νικοῦ κύκλου. Κα Κα--θὼς θὰ δοῦµε, ὁ Π θὼς θὰ δοῦµε, ὁ Παρµεναρµενίδης θεµελιώνίδης θεµελιώνει ἀργότερα ὅλη τὴν κο-ει ἀργότερα ὅλη τὴν κο-σµ σµολογία του άνω ολογία του άνω στὸ κοσµολστὸ κοσµολογικὸ αὐτὸ ογικὸ αὐτὸ ζευγάρι:ζευγάρι: φάο�φάο� ἢἢ ἡμέρα-νύξ ἡμέρα-νύξ . . Στὸν Στὸν ῾Ησίοδο ἔχουµε ἐ῾Ησίοδο ἔχουµε ἐιλέον τὰ ἀντιλέον τὰ ἀντίθεταίθετα ῎῎ ΕΕρε ρε-- βο�-Αἰθήρ βο�-Αἰθήρ, στὰ ὁοῖα ἀντιστοιχοῦν τὰ ἀντίθετα, στὰ ὁοῖα ἀντιστοιχοῦν τὰ ἀντίθετα Νὺξ-Νὺξ-῾῾ Ημέ- Ημέ- ρα ρα. . Τὸ Τὸ ῎῎Ερεβος εἶναι κάτω ἀὸ τὴ Γῆ Ερεβος εἶναι κάτω ἀὸ τὴ Γῆ καὶ ἀϕήνει νὰ ηγάζεικαὶ ἀϕήνει νὰ ηγάζει ἀ ἀ ᾽ αὐτὴν τὸ σκοτάδι᾽ αὐτὴν τὸ σκοτάδι. . ῾Ο Αἰθέρας εἶναι κάτω ἀ῾Ο Αἰθέρας εἶναι κάτω ἀὸ τὸ οὐρά-ὸ τὸ οὐρά-νιο στερέωµα καὶ ἀϕήνει νὰ ξεροβάλλ νιο στερέωµα καὶ ἀϕήνει νὰ ξεροβάλλει τὸ ϕῶς.ει τὸ ϕῶς. ῾Η ῾Η κατασκευὴ κατασκευὴ τοῦ τοῦ κόσµκόσµου ου συνεχίζεται συνεχίζεται µὲ µὲ τὴ τὴ γέννηση γέννηση τοῦτοῦ ἔναστρο ἔναστρου Οὐρανοῦ ἀὸ τὴ Γῆ, ἴσου Οὐρανοῦ ἀὸ τὴ Γῆ, ἴσου µυ µ ᾽ αὐτήν, ὥστε νὰ τ᾽ αὐτήν, ὥστε νὰ τὴνὴν καλύτει ὁλόκλη καλύτει ὁλόκληρη, καὶ µρη, καὶ µὲ τὴ γέννηση τῶν ὲ τὴ γέννηση τῶν ᾽᾽Ορέων καὶ τῆςΟρέων καὶ τῆς Θάλασσας ἀὸ τὴν ἴδια τὴ Γῆ. Θάλασσας ἀὸ τὴν ἴδια τὴ Γῆ.2121_῾Η_{῾Η ἰσότη}_{ἰσότητα Οὐραν}_{τα Οὐρανοῦ καὶ}_{οῦ καὶ} Γῆς δικα Γῆς δικαιολιολογεῖται βέβαια ἀὸ ογεῖται βέβαια ἀὸ τὸν ἴδιο τὸν οιτὸν ἴδιο τὸν οιητητὴ µὲ ἀναὴ µὲ ἀνα--ϕορὰ στὴν ϕορὰ στὴν ἔννοια τοῦ χώροἔννοια τοῦ χώρου: ἡ Γῆ γευ: ἡ Γῆ γεννᾶ τὸν Οὐρανὸ ἴσο µὲννᾶ τὸν Οὐρανὸ ἴσο µὲ τὸν ἑαυτό της γιὰ νὰ τὸν ἔχει σὰν ροστατευτικὸ κάλυµµα τὸν ἑαυτό της γιὰ νὰ τὸν ἔχει σὰν ροστατευτικὸ κάλυµµα άνω σ άνω σ ᾽ ὅλ᾽ ὅλη τὴν ἔκταη τὴν ἔκτασή της. σή της. ῎Ισως θὰ ἦ῎Ισως θὰ ἦταν ὑερβολταν ὑερβολικὸ ἀλλικὸ ἀλλ᾽᾽ ὄχι ἀδικα ὄχι ἀδικαιολιολόγητο νὰ οῦµε ὼς ἔχουµε ἐδῶ κάοια ἔννοιαόγητο νὰ οῦµε ὼς ἔχουµε ἐδῶ κάοια ἔννοια ἰσορροία ἰσορροίας θεµελιακῶς θεµελιακῶν στοιχειακῶν µαζῶν τοῦ ὁρατοῦ κόσµν στοιχειακῶν µαζῶν τοῦ ὁρατοῦ κόσµου.ου. ῾Η ῾Η ϕιλϕιλοσοοσοϕικϕικὴ ὴ σηµασίσηµασία α τῆς τῆς ἡσιἡσιόδειαόδειας ς κοσµκοσµογοογονίας νίας ἔγκει- ἔγκει-ται βασικὰ στὸ γεγο ται βασικὰ στὸ γεγονὸς ὅτι γιὰ ρώτη ϕορὰ συλλανὸς ὅτι γιὰ ρώτη ϕορὰ συλλαµβάνεταιµβάνεται µιὰ ρωτα µιὰ ρωταρχικρχικὴ ηὴ ηγὴ καὶ ἀγὴ καὶ ἀ ᾽ αὐτὴν διαµορϕώ᾽ αὐτὴν διαµορϕώνεται ὁ νεται ὁ κόσµκόσµοςος σὰν σύνολο, χωρὶς κενὰ κ σὰν σύνολο, χωρὶς κενὰ καὶ χάσµατα.αὶ χάσµατα.2222 _{Μέσα ἀὸ τὸν ἴδ}_{Μέσα ἀὸ τὸν ἴδιο τὸ}_{ιο τὸνν} µύθο ἀρχίζει κι µύθο ἀρχίζει κιόλας νὰ διαγράϕόλας νὰ διαγράϕεται ἡ τάση γεται ἡ τάση γιὰ ἀοµυθοοίη-ιὰ ἀοµυθοοίη-ση τοῦ κόσµο ση τοῦ κόσµου. Τυ. Τὸ µοτίβο µάλὸ µοτίβο µάλιστα µιᾶς ρωταρχικῆς γειστα µιᾶς ρωταρχικῆς γεννη- ννη-τικῆς ἀρχῆς ἀὸ τὴν ὁοία η τικῆς ἀρχῆς ἀὸ τὴν ὁοία ηγάζογάζουν καὶ µὲ τὴν ὁοία συν καὶ µὲ τὴν ὁοία συγ- υγ-γενεύουν τὰ άντα θὰ ἀοβεῖ καθοδηγητικὸ στὴν ορεία τῆς γενεύουν τὰ άντα θὰ ἀοβεῖ καθοδηγητικὸ στὴν ορεία τῆς 21. 21. Στὴ συνέχεΣτὴ συνέχεια σχηµατίζοια σχηµατίζονται τρία γενεανται τρία γενεαλογικὰ δέντρα: τῆς Νύ-λογικὰ δέντρα: τῆς Νύ-χτας, τοῦ ζεύγους Οὐρανὸς-Γῆ καὶ τῆς Θάλασσας. χτας, τοῦ ζεύγους Οὐρανὸς-Γῆ καὶ τῆς Θάλασσας. 22. 22. Μιὰ εἰκόνα τοῦ Χάους ὡς χαίνουσα ἄβυσσος ὑάρχει καὶ σὲΜιὰ εἰκόνα τοῦ Χάους ὡς χαίνουσα ἄβυσσος ὑάρχει καὶ σὲ ρογενέστερες ἀν ρογενέστερες ἀνατολικὲς κοσµατολικὲς κοσµογονίες, ἀλλογονίες, ἀλλ ᾽ αὐτὸ δὲν ἐµ᾽ αὐτὸ δὲν ἐµοδίζει τὴ θέ-οδίζει τὴ θέ-ση ὅτι ἡ εἰκόνα τοῦ Χάο ση ὅτι ἡ εἰκόνα τοῦ Χάους λάστηκυς λάστηκε ἀὸ τὸν ἴδιο ε ἀὸ τὸν ἴδιο τὸν τὸν ῾Ησ῾Ησίοδο.ίοδο.

(15)

ἑλληνικῆς κοσµ ἑλληνικῆς κοσµολογίας. ῎ολογίας. ῎ Ετσι διασϕαλίζεταΕτσι διασϕαλίζεται ἡ ι ἡ ἑνότἑνότητα τοῦητα τοῦ κόσµ κόσµου: τὰ άντα συλου: τὰ άντα συλλαµβάνονταλαµβάνονται σὰν ἕνα διακοσµι σὰν ἕνα διακοσµηµένο κηµένο καὶαὶ τακτοοι τακτοοιηµένο σηµένο σύνολο, µέσα στὸ ὁοῖο ὅλα συνδέονται µὲύνολο, µέσα στὸ ὁοῖο ὅλα συνδέονται µὲ ὅλα (κόσµος). ὅλα (κόσµος). Μιὰν ἀνά Μιὰν ἀνάλογη ρὸς τὸ ἡσιόδειο Χάος ρωταρχικλογη ρὸς τὸ ἡσιόδειο Χάος ρωταρχικὴ αρά-ὴ αρά-σταση αρουσιάζεται ἀργότερα στ σταση αρουσιάζεται ἀργότερα στὴν «ὀρϕικὴ» λεγόµενη κο-ὴν «ὀρϕικὴ» λεγόµενη κο-σµ σµογονία, ἐκείνη δηλαδὴ οογονία, ἐκείνη δηλαδὴ οὺ ἀοδίνεται στὸν ὺ ἀοδίνεται στὸν ᾽᾽Ορϕέα µὲ οι-Ορϕέα µὲ οι-κίλες µορϕές. Σὲ µιὰ κίλες µορϕές. Σὲ µιὰ µµορϕὴ αὐτῆς τορϕὴ αὐτῆς τῆς κοσµογοῆς κοσµογονίας τοοθνίας τοοθε- ε-τεῖται στ τεῖται στὴν ηγὴ ὅλων τῶν ραγµάτων ἡὴν ηγὴ ὅλων τῶν ραγµάτων ἡ Νύξ,Νύξ, ἡἡ τροφὸ� τῶντροφὸ� τῶν θεῶν θεῶν2323 _{καὶ ἡ ὑοδοχὴ τῶν άντων.}_{καὶ ἡ ὑοδοχὴ τῶν άντων.}2424 ῞Οως ῞Οως στὸν ῾Ησστὸν ῾Ησίοδο ίοδο τὸ τὸ Χάος, Χάος, ἡ ἡ Γῆ Γῆ καὶ ὁ καὶ ὁ Οὐρανὸς Οὐρανὸς εἶναεἶναιι (µαζὶ µὲ τὸν ῎Ερωτα) τὰ ρωταρχικὰ γεγονότα µὲ (µαζὶ µὲ τὸν ῎Ερωτα) τὰ ρωταρχικὰ γεγονότα µὲ ρώτι-στο γεγονὸς τὸ Χάος, ἀνά στο γεγονὸς τὸ Χάος, ἀνάλογα κι ἐδῶ αρουσιάζολογα κι ἐδῶ αρουσιάζοντανται τρεῖςι τρεῖς ρωταρχικὲς αραστάσεις, ρωταρχικὲς αραστάσεις, Νύξ Νύξ ,, ΓῆΓῆ καὶκαὶ Οὐρανό�Οὐρανό�, καὶ ρώ-, καὶ ρώ-τη-ρώτη ἀνάµεσά τους ἡ τη-ρώτη ἀνάµεσά τους ἡ Νύξ Νύξ , οὺ ἀναλογεῖ στὸ ἡσιόδειο, οὺ ἀναλογεῖ στὸ ἡσιόδειο Χάος: εἶνα Χάος: εἶναι αὐτὴ ι αὐτὴ ἡ ἡ ιιὸ ἀϕανής, ἡ ὸ ἀϕανής, ἡ ιιὸ ἄµορϕὸ ἄµορϕη καὶ ἀροσδιό-η καὶ ἀροσδιό-ριστη οιοτικὰ αράσταση γιὰ νὰ δικαιολογεῖται ἀκριβῶς ριστη οιοτικὰ αράσταση γιὰ νὰ δικαιολογεῖται ἀκριβῶς σὰν ρωταρχικὴ ηγὴ ὅλου τοῦ συγκεκριµένου καὶ σὰν ρωταρχικὴ ηγὴ ὅλου τοῦ συγκεκριµένου καὶ διαϕο-ροοιηµένου κόσµου. ροοιηµένου κόσµου. Μιὰ ἄλλη ρωταρχικὴ ηγὴ ροβάλλεται µὲ τὸ ὄνοµα Μιὰ ἄλλη ρωταρχικὴ ηγὴ ροβάλλεται µὲ τὸ ὄνοµα ««Χρόνο�Χρόνο�» καὶ ἀοτελεῖ τ» καὶ ἀοτελεῖ τὴ βάση σὲ οικίλα ὀρϕικὰ κοσµὴ βάση σὲ οικίλα ὀρϕικὰ κοσµογο- ογο-νικὰ σχήµατα. νικὰ σχήµατα.2525 _Π_{Πρόκειτα}_{ρόκειται γιὰ σ}_{ι γιὰ σχήµατα οὺ δὲν ἀοδίνουν}_{χήµατα οὺ δὲν ἀοδίνουν} βέβαια µορϕὲς τῆς ἀρχαιότερης ὀρϕικῆς θεογονί βέβαια µορϕὲς τῆς ἀρχαιότερης ὀρϕικῆς θεογονίας καὶ κοσµο-ας καὶ κοσµο-γονίας, ἀλλ γονίας, ἀλλ᾽ ὁωσδ᾽ ὁωσδήοτε ἀνήοτε ἀντανακλοῦντανακλοῦν, ἔστω καὶ θαµὰ ἢ συ-, ἔστω καὶ θαµὰ ἢ συ-γκεχυµένα, ἕνα γκεχυµένα, ἕνα µυµυθικὸ κλίµα σθικὸ κλίµα σκέψης κέψης ροεροειστηιστηµµονικό.ονικό. Κοντὰ στὶς ἀνώνυµ Κοντὰ στὶς ἀνώνυµες κοσµοες κοσµογονίες οὺ ἀοδίνονται στὸνγονίες οὺ ἀοδίνονται στὸν ᾽ ᾽Ορϕέα αροΟρϕέα αρουσυσιάζοιάζοντανται ι καὶ καὶ ἐώνυµα ἐώνυµα κοσµκοσµογονικὰ ογονικὰ σχήµατα,σχήµατα, ὅως το ὅως τοῦ ῦ ᾽᾽ Ειµενίδη ἀὸ τὴν ΚρΕιµενίδη ἀὸ τὴν Κρήτη, τοῦ ήτη, τοῦ ᾽᾽ΑκοΑκουσιλάου ἀὸυσιλάου ἀὸ τὸ τὸ ῎῎Αργος, καὶ κυρίως τοΑργος, καὶ κυρίως τοῦ Φερεῦ Φερεκύδη ἀὸ τὴ Σύρο.κύδη ἀὸ τὴ Σύρο. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 2525 23. 23. K&3/,, K&3/ '3.'3. 106106. . Πβ. ῞Οµ.Πβ. ῞Οµ.,, ΞΞ 225588.. 24. 24. K&3/ K&3/,, '3.'3. 109109. – Γ. – Γιιὰὰ τὴτὴ ΝΝύκύκτταα σσὲὲ οοιικκίίλελεςς ἀἀρρχχααῖῖεεςς κκοσοσµ µοογγοο--νίες, βλ. νίες, βλ. K*3,K*3,-- R"7&/ R"7&/,, 1919 κ.ἑ.κ.ἑ. 25. 25. VSVS,, 11 ΒΒ 1122,, ΒΒ 1313..