BAB 5
BAB 5
MACAM-MACAM
MACAM
SAMBUNGAN
SAMBUNGAN
Dwi Ratna
Dwi Ratna
Kurniawati, S.pd
INDIKATOR:
INDIKATOR:
1.
1.
Menjelaskan pengertian sambungan
Menjelaskan pengertian sambungan
2.
2.
Menjelaskan maam!maam sambungan
Menjelaskan maam!maam sambungan
".
".
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan
sambungan
k
k
eling
eling
%.
%.
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan las
sambungan las
5.
5.
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan baut
INDIKATOR:
INDIKATOR:
1.
1.
Menjelaskan pengertian sambungan
Menjelaskan pengertian sambungan
2.
2.
Menjelaskan maam!maam sambungan
Menjelaskan maam!maam sambungan
".
".
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan
sambungan
k
k
eling
eling
%.
%.
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan las
sambungan las
5.
5.
Menjelaskan #ungsi $an prins
Menjelaskan #ungsi $an prins
ip kerja
ip kerja
sambungan baut
A. &'N('RTIAN )AMB*N(AN
A. &'N('RTIAN )AMB*N(AN
Mesin atau k+nstruksi ter$iri $ari beberapa bagian,
Mesin atau k+nstruksi ter$iri $ari beberapa bagian,
-ang
-ang mana mana bagian bagian -ang -ang satu satu $engan $engan -ang -ang lainlain
akan $iubungk
akan $iubungkan. )ala satu an. )ala satu ara untukara untuk
mengubungkan suku bagian!suku bagian tersebut
mengubungkan suku bagian!suku bagian tersebut
a$ala $engan ara
a$ala $engan ara memberikmemberikan sambungan.an sambungan.
Sambungan adalah
Sambungan adalah asil $ari pen-atuan beberapaasil $ari pen-atuan beberapa
bagian atau k+nstruksi $engan menggunakan
bagian atau k+nstruksi $engan menggunakan
suatu ara
B. MA/AM!MA/AM
B. MA/AM!MA/AM
)AMB*N(AN
)AMB*N(AN
Maam!maam sambungan a$ala sebagai berikut:
Maam!maam sambungan a$ala sebagai berikut:
1. )AMB*N(AN T'TA&, -aitu sambungan -ang
1. )AMB*N(AN T'TA&, -aitu sambungan -ang
an-a $apat $ilepas $engan ara merusakn-a.
an-a $apat $ilepas $engan ara merusakn-a.
/+nt+: sambungan keling $an sambungan las
/+nt+: sambungan keling $an sambungan las
2. )AMB*N(AN TIDAK T'TA&, -aitu sambungan
2. )AMB*N(AN TIDAK T'TA&, -aitu sambungan
-ang $apat kita lepas $an $apat
-ang $apat kita lepas $an $apat kita b+ngkarkita b+ngkar
tanpa
tanpa merusak merusak sesuatu.sesuatu.
/+nt+: sambungan baut, sambungan pasak
/+nt+: sambungan baut, sambungan pasak
$an
)ambungan )ambungan Keling Keling )ambungan )ambungan 0as 0as )ambunga
)ambungan Baut n Baut *lir*lir
)ambungan )ambungan &asak &asak )ambungan )ambungan
/. )AMB*N(AN K'0IN(
Sambungan keling adalah sambungan -ang $igunakan untuk men-ambung plat $an batang pr+l. *ntuk membuat sambungan ini $igunakan &AK* K'0IN( -ang $ibuat $i pabrik kusus
Bentuk Kepala aku Keling
!"#&aku Keling Kepala Bulat
&aku Keling Kepala Tirus
&aku Keling Kepala Bulat paling ban-ak $ipakai
karena jenis paku keling ini paling mu$a $ipakai. Baan -ang $igunakan untuk membuat paku keling antara lain Baja Ken-al, Baja &a$uan, Tembaga,
0+-ang $an Aluminium.
&aku Keling Kepala Rata
3ungsi )ambungan Keling
$. Sebagai %ambungan kekuatan dalam
k&n%truk%i ba'a dan k&n%truk%i l&gam ringan. /+nt+ : K+nstruksi Bertingkat, K+nstruksi 4embatan $an k+nstruksi &esaat Angkat
(. Sebagai %ambungan kekuatan kedap
/+nt+ : K+nstruksi ketel $an pipa tekanan tinggi. Tapi untuk saat ini $alam pembuatan ketel biasan-a
menggunakan sambungan las.
". Sebagai %ambungan kedap )g tidak memiliki tekanan
/+nt+ : tangki, er+b+ng asap, pipa penurun.
*. Sebagai %ambungan paku untuk kulit pelat.
/+nt+: K+nstruksi Ken$araan $an K+nstruksi &esaat Terbang.
K+nstruksi 4embatan K+nstruksi Ketel
/ara melakukan sambungan
$engan Keling
Bentuk Kampu Keling
Kampu keling $ibuat menurut kebutuan kekuatan $an kerapatan -ang $ikeen$aki.
Maam!maam kampu keling a$ala sebagai berikut:
1. Kampuh Berimpit +Kampuh Bilah unggal dikeling unggal
Kampu berimpit biasan-a $igunakan untuk
kekuatan keil, se$ang $an juga sambungan -ang an-a memerlukan kerapatan.
4ika $iperlukan kerapatan, maka antara ke$ua plat itu $iberi perekat.
(. Kampuh Bilah unggal +Kampuh Bilah unggal dikeling Ganda
Kampu ini $ibuat untuk sambungan -ang ti$ak men$apat ga-a tarik terlalu besar.
. Kampuh Bilah Ganda
Kampu ini ban-ak $igunakan untuk sambungan -ang mengen$aki kekuatan $an karapatan pa$a tekanan tinggi. Kampu ini $apat $ikeling
&enerapan )ambungan Keling
Maam!maam penerapan sambungan keling, -aitu:
1. Sambungan Kuat.
/+nt+ : )ambungan keling kerangka bangunan, jembatan $an bl+k mesin
2. Sambungan Kuat dan Rapat.
/+nt+: )ambungan keling ketel uap, tangki! tangki $an $in$ing kapal
". Sambungan Rapat.
/+nt+: )ambungan tangki!tangki 6at air $an bejana tekanan ren$a.
M'N(7IT*N( K'K*ATAN )AMB*N(AN K'0IN(
*ntuk mengitung kekuatan sambungan paku keling, seluru pembebanan $ianggap bekerja pa$a paku kelingn-a.
*ntuk peritungan pa$a sambungan keling
Kampu Berimpit 8Kampu Bila Tunggal $ikeling tunggal9 a$ala sebagai berikut:
A / / k +$," 0 (D % D /
&a$a gambar $i atas, beban sebesar 3 bekerja pa$a penampang A atas $asar geseran.
Maka besarn-a 3 $apat kita ari $engan rumus: 3 n . ;% . D< . =g
%3 n . ; . D< . =g
Di mana:
3 beban $alam kg n jumla paku
D $iameter paku $alam m
Untuk menentukan ukuran plat )ang
%e%uai )aitu :
Bila tebal plat +% $an lebar plat +b,
maka plat tersebut akan putus tertarik,
bila ti$ak mampu menaan ga-a luar -ang
$iberikan. )eingga tegangan -ang terja$i
pa$a penampang plat -aitu tegangan
tarik.
A / / k +$," 0 (D % D / bDi mana :
=t tegangan tarik i6in
3 ga-a luar -ang bekerja
A luas penampang plat -ang akan putus. *ntuk luas penampang -ang kemungkinan akan
putus a$ala : A 8 b > D 9. s
Di mana : b lebar plat , s tebal plat
Maka untuk menentukan 1ebar lat+b a$ala
sbb:
s
D
b
F
t).
(
− = − σ)
/
(
kg
cm
2A
F
t
= − σ − = − ts
F
D
b
σ.
)
(
D
s
F
b
t + = − σ.
0ATI7AN )OA0
Dua bua plat akan $isambung $engan kampu bila tunggal $ikeling tunggal, $irenanakan menerima beban sebesar 1??? kg. Bila baan
plat mempun-ai tegangan tarik i6in 1"@," kgm 2
$an baan paku $engan tegangan geser i6inn-a 1?, kgm2 serta tebal plat % m
Tentukanla: a. Diameter paku keling -ang sesuai b. 0ebar plat -ang $ibutukan
* 2 m D $ 3 3 3 k g b
Penyelesaian:
Diketahui : F = 1000 kg , s = 4 cm , n = 1 σt = 137,3 kg/cm²
σg = 109,8 kg/cm²
Ditanya: a Diamete! "aku keling #D$ % &e%a! Plat #s$
'a(a%: a
'a)i Diamete! Paku keling yang sesuai a)alah 3,40*cm
− = g n F D σ π . . . 4 8 , 109 14 , 3 1 1000 4 x x x D = 772 , 344 4000 = D 602 , 11 = D cm D = 3,406
% &e%a! "lat yang )i%utuhkan #%$:
'a)i le%a! "lat yang )i%utuhkan a)alah +,*cm
D
s
F
b
t + = − σ.
406 , 3 3 , 137 . 4 1000 + = b 3,406 2 , 549 1000 + = b 406 , 3 82 , 1 + = bcm
b
=5
,
226
0atian )+al
Dua bua plat akan $isambung $engan kampu bila tunggal $ikeling tunggal, $irenanakan
menerima beban sebesar 1?? kg. Bila baan plat mempun-ai tegangan tarik i6in 1"@," kgm 2 $an
baan paku $engan tegangan geser i6inn-a 1?, kgm2 serta tebal plat 1 m
Tentukanla: a. Diameter paku keling -ang sesuai b. 0ebar plat -ang $ibutukan
$ 2 m D $ 3 3 k g b
Penyelesaian:
Diketahui : F = 100 kg , s = 1 cm , n = 1 σt = 137,3 kg/cm²
σg = 109,8 kg/cm²
Ditanya: a Diamete! "aku keling #D$ % &e%a! Plat #s$
'a(a%: a
'a)i Diamete! Paku keling yang sesuai a)alah 1,077 cm
− = g n F D σ π . . . 4 8 , 109 14 , 3 1 100 4 x x x D = 772 , 344 400 = D 16 , 1 = D cm D =1,077
% &e%a! "lat yang )i%utuhkan #%$:
'a)i le%a! "lat yang )i%utuhkan a)alah 1,80+ cm
D
t
F
b
t + = − σ.
4
3
,
137
1
100
+ =x
b
1
,
077
4
,
137
100
+ =b
077
,
1
728
,
0
+ =b
cm
b
=1
,
805
D. )AMB*N(AN 0A)
Mengela% adalah men-ambung $ua bagian l+gam $engan ara memanaskan sampai suu lebur
$engan memakai baan pengisi atau tanpa baan pengisi.
)istem sambungan las ini termasuk jenis sambungan tetap $imana pa$a k+nstruksi $an alat permesinan, sambungan las ini sangat ban-ak $igunakan.
*ntuk mengitung kekuatan sambungan las ini,
$isesuaikan $engan ara pengelasann-a serta jenis pembebanan -ang bekerja pa$a penampang -ang $ilas tersebut.
Keuntungan %ambungan 1a% dibanding dengan Sambungan Keling dan Sambungan Baut:
1. Kampu las lebi ringan, an-a sekitar 1 ! 1,5C $ari berat k+nstruksi. *ntuk sambungan Keling Baut mempun-ai berat 2,5 > % C $ari berat
k+nstruksi.
2. Bagian -ang akan $ilas pa$a umumn-a ti$ak perlu $iberi lapisan lagi, misaln-a $engan baan pelat
atau -ang sejenis.
". 0ebi esien, terutama tera$ap tegangan tarik, sebab ti$ak a$a lubang -ang melemakan
penampang batang tarik
Kekurangan pada %ambungan la% adalah
kalitas sambungan las sangat tergantung pa$a kealian juru las.
Met&de Mengela% ada , )aitu:
$. 1a% empa
(. 1a% 4t&gin +1a% Ga% . 1a% 1i%trik
Keterangan
*. 1a% empa
&a$a met+$e 0as Tempa, ke$ua bagian ujung -ang akan $isambung $ipanaskan men$ekati
suu lebur, $itempelkan lalu $itempa atau $ipukul berkali!kali seingga menja$i satu sambungan
-ang +m+gen. *ntuk sambungan 0as Tempa ini ti$ak menggunakan l+gam pengisi atau ti$ak
(. 1a% 4t&gin +1a% Ga%
&a$a met+$e $engan 0as Ot+gin, ke$ua bagian -ang akan $isambung $ipanaskan sampai
men$ekati titik leburn-a menggunakan api -ang berasal $ari ampuran gas asetilin $an gas asam, kemu$ian pa$a bagian -ang ampir melele
. 1a% 15SR5K
1a% bu%ur li%trik umumn-a $isebut la% li%trik
a$ala sala satu ara men-ambung l+gam $engan jalan menggunakan n-ala busur listrik -ang
$iarakan ke permukaan l+gam -ang akan $isambung.
&a$a bagian -ang terkena busur listrik tersebut akan menair, $emikian juga elektr+$a -ang
mengasilkan busur listrik akan menair pa$a ujungn-a $an merambat terus sampai abis.
0+gam air $ari elektr+$a $an $ari sebagian ben$a -ang akan $isambung terampur $an mengisi ela $ari ke$ua l+gam -ang akan $isambung, kemu$ian membeku $an tersambungla ke$ua l+gam
&engkutuban langsung
B'NT*K!B'NT*K KAM&*7 0A)
Kampu las a$ala bentuk persiapan pa$a suatu
sambungan. *mumn-a an-a a$a pa$a sambungan tumpul, namun a$a juga pa$a beberapa bentuk
sambungan su$ut tertentu, -aitu untuk memenui pers-aratan kekuatan suatu sambungan su$ut.
Bentuk kampu las -ang ban-ak $ipergunakan pa$a pekerjaan las $an #abrikasi l+gam a$ala :
1. Kampu I 8+pen sEuare butt9 2. Kampu F 8single Fee butt9 ". Kampu G 8$u+ble Fee butt9 %. Kampu * 8single * butt9
5. Kampu K sambungan T $engan penguatan pa$a ke$ua sisi
8reinforcemen on T-butt weld )
H. kampu 4 sambungan T $engan penguatan satu sisi 8single J-butt weld ).
Aplikasi Simbol Las
&a$a pekerjaan las $an #abrikasi l+gam
gambar kerja sangat memegang
peranan penting, terutama tentang
simb+l las, karena $engan a$an-a
simb+l las se+rang pekerja akan $apat
menentukan k+nstruksi sambungan
-ang akan $ikerjakan. Ole karena itu
pemaaman tentang simb+l!simb+l las
sangat perlu $ikuasai +le sese+rang
-ang bekerja $i bi$ang las $an #abrikasi
l+gam.
Berikut ini a$ala maam!maam simb+l las seara umum $asar -ang $igunakan $alam berbagai
Baut a$ala sala satu alat
pen-ambung pr+l baja, selain paku keling $an las. Baut -ang la6im
$igunakan sebagai alat
pen-ambung pr+l baja a$ala baut itam $an baut berkekuatan tinggi. )istem sambungan $engan
menggunakan Mur Baut ini,
termasuk sambungan -ang $apat $ibuka tanpa merusak bagian -ang $isambung serta alat pen-ambung ini sen$iri.
Bagian>bagian terpenting $ari mur $an baut a$ala pa$a ulir n-a.
)ambungan baut $ilakukan $engan ara suatu pasak melintang 8baut9 $ipasang pa$a suatu lubang, -ang $engan menembus masuk pa$a bagian k+nstruksi -ang $isambungkan.
/ung%i %ambungan baut pada k&n%truk%i me%in6
1. &engamanan bagian atas $an baa suatu k+tak r+$a gigi
2. *ntuk pengaturan kekuatan putar atau kekuatan lunur $ari na# tera$ap p+r+s
". *ntuk sambungan eksibel atau bantalan $ari sirip, batang, piringan $an r+l
%. *ntuk pengenti $ari pegas, batang $an semaamn-a
C&nt&h ma2am-ma2am Baut dan enggunaan
Beberapa keuntungan penggunaan
%ambungan mur baut
:1. Mempun-ai kemampuan -ang tinggi $alam menerima beban.
2. Kemu$aan $alam pemasangan
". Dapat $igunakan untuk berbagai k+n$isi +perasi
%. Dibuat $alam stan$arisasi
5. 'siensi tinggi $alam pr+ses manu#aktur
Kerugian utama %ambungan mur baut
adalah6
Mempun-ai k+nsentrasi tegangan -ang tinggi $i $aera ulira. Diameter Baut b. &anjang baut . Daera $ekat e#ekti# $. 0ebar kuni e. Diameter baut #. 3 jarak ulir
BAG5AN-BAG5AN BAU
Maam!maam bentuk ulir
1. *lir )egi tiga 2. *lir )egi empat ". *lir Trapesium %. *lir Bulat
Dalam perdagangan ulir %udah
di%tandari%a%ikan 7 bentuk ulirn)a dapat berma2am-ma2am )aitu6
1. )tan$ar$ Britis Jit+rt ulir sekrup 2. Britis Ass+iati+n ulir sekrup
". Amerian Nati+nal )tan$ar ulir sekrup %. *nie$ )tan$ar ulir sekrup
5. )Euare trea$ 8 *lir sekrup bujur sangkar9 H. Ame Trea$
@. *lir sekrup bulat 8 Knukle trea$ 9
. *lir sekrup trapesium 8 Buttress trea$ 9 . *lir sekrup metris8 Metri trea$ 9
&a$a saat ini ulir -ang ter$apat $i$alam
per$agangan, a$a dua %tandard -ang
$ipakai -aitu:
a. Standard Briti%h 8itw&rth dengan 2iri-2irin)a6
!)imb+ln-a J misaln-a J L artin-a $iameter luarn-a a$ala ini
!ukurann-a $alam satuan ini
!su$ut punak 8alpa9 55 $erajat b. Standard Metri%+S5 6
! )imb+ln-a8M9, misaln-a M2? artin-a $iameter luarn-a