∗ !" # $
! # $ % &' (! ) * ! "" !
# $+ , $ !
! . $ ! $ $ + ! $ !/ $ $+ " ! $
" / ! ! . / " . ! ! + !/ !/ ! ! 0"1 2 " $. 3 & ! ! ! " . / " $ " + ! 4 ) . " !/ ! ! " ! ! 1 4 2 " ! !+
) . + " ) 5 ! +* " ! ! ! # ! ! ! 0"1 2
. $ " ! " + " ! ! " !/ ! $ !// ! ! + $ + ! ' $
1 '2 * + ! ! $ ! !6 ! . 5 5 + $ $ !/ " + " $ !
! . " ) " ! $ ! ! . ) " !/ ! +*
+ $ $ ! " + ! " # + " + ! 0"1 2 . $ !
$ " ! ! " !/ ! $ !// ! ! $ !/$ " ! $ % !" 3 # +
" + 17 2 !/ " + . 8 $/9/ ! . " ) " !
$/9/ ! . ) : / !/ !/ . " $ . + ! .
" ) " ! ) " / / !/ ;<*
! " # $$
" ! ! $ 5" ! . !" ! !" ! =+ ! ) $ 5 " ! " . !
$ ) 0"1 2 $ 5 5 , 3 5 " ) " " ! 5 $ ! ! $ 4
3 ) ! 5" 5 ! !" ! 1 4 2 !" 5 3 ) ! 5" ) !
3 ! 3 $ +* !" 3 !3 ! ! 0 !3 ! ! 0"1 2 ! . !" " + !
5 " $ ! " . ' $ 3 '" + ! + 3 + $ 1'' 2 , 5 "
+ $ $ $ 5 $ ! 5" 5 3 ) ! !" $ ! 5" 5
3 ) ! 5 + $ $ +* . $ ! 5 '" + ! 3 + 3 5 " " .
. !/$ $ !" % !" 3 $ '" + ! 3 + 3 ) 17 2 5 8
$/9/ 5" 5 3 ) ! !" $/9/ 5" 5 3 ) ! % !3 !
/ + !) ) " ! . + ! 5" 5 3 ) ! !" 5" 5 3 ) !
5 ;<*
#% ! " % $
6 ! " !/ ! $ ! !/ ! 6
+ $. !/ ! ! " $ + "
!" ! $ $ 3 6 " !
+ ! !/ ! 6 !" " !
. ! " $+ "
) . " $
+ !3 $ ! !/ !/ ! . $.
!" !/ $ !/ !" !/ / $ .
& ! ! . . " $+ .
. / ! $ " + "
! " ! $ !/ . !
+ ! ! ! !/ !/ !
& !3 $ ! . + " $ $!
. " !" + ! + ! / $
!" ! !/
$ !// ! ! . ! . $ !/ !" !/
/ $ . $ ! "$ $ 1 +
2
( ! $ !/ !/ !
. ! + !3 $ + ! !// !
$ " $. !/ ! "
. / + . + !
$ !/ !/ ! ! / $ . " +
$ $. ! ! !/ $ !
! $ " $ 1# + " !
? / ) ! -- " $ * ! "
2 & !// ! ! . ! . $
. / + ! + ! / $ .
$ + ! ! !/ $ $. !
+ ! $ !/ !/ $ ! $ "
" " + ! " ! $ $. ! . !/
$ . / . ! + ! +
" $ $. 1' " @2
A 5 ! . ! . ! + !
$. !/ $ !/ !" !/ +
$. + ! ! $ $ + "
6 $ " ! $. + ! ! !!
1# ! " 2 . + 1% !
-2 . / / 6 + " !
!" 1 ! " ! # 5 !
2 . !/ 6 $. . 6 1* !"
" ! B 6 ! 2 + 1 " !
" ! " 2 . / / 6
$. ! 1C " @2
" " + $ ! + / $ .
" $ !
$ ! "
. ! " + $. !" !/
" + " + / ! ! . / . ! .
" . ! !/ . " !! !/
$ $+ & " !" +
! " . !
$ !// ! ! 6 ! $ ! $
1$ & ' A 2 ! !
$ !/ !" !/ . ! - 8
8 D 1 3 + -2 ! $
$ + ! $
+ ! !/ " ' , !// A @
+ $ !/ $ " $
$+ $ ! $ . !
" 6 $+ " # $ ! ! 18 + 2
" $ 1 + 2 " !
$ ! !6 !/ 1 - + 2
1& $ -- 2
E " ! ! " $
+ " ! + ! ! !
$ !/ $ $+ ! .
$ ! $ 1$ & ' A 2
!/ " $ !/ !" !/
" $ $ !/ " + / $ .
! / $ . "$ $ 10"2
" ! !" + $ $ " + ! / $ "$ $ 10"2
# $ $ %& $
E ! . ! !/ !
" / ! ! " $ + ! ! ! "
. $ ! $ 1Shorea
parvifolia Dyer2 0"1 < 2 * < * <
. " !/ B $ !
! ! !/ .
. " ! +* ! ) % $ %& & $
' !/ " . ! + "
+ ! ! ! " / !/
$ $ " / ! ! " . $
+ $ + ! ' $ 1 '2
' $ " ?:& ! 3
" / ) ! ! !
%
" " ! + $ %, F
$ ( )
' ( $ )* $ %& & $
& ! ! ! ! " ! + "
. ! " . $ # $
'! . $ # $ % " !
# $ % $ " ! $
& !/ ! ' $ (! )
* ! "" !
+ ( $ %& & $
$ & * $ &+ + $ ( ( $ & #
. $ ! $
1$ & ' A 2 " $. !/
/ $ " $ ! " $ / +
! $ " ! $. !
" . ! $ 0 $+ !
. " " $ 6 $ " ! +
6 $ / ! " !/ " +
0 $+ ! " " ! " ! !6 !
. " !/ ! " $ ) !
+ " 0 " / " ! " " !/ ! !/ !
) ( $ ( $ (
& $. ! ! . 0"1 2
$/9 " . ! @ / $
0"1 < 2 * < " $. !/ $ " !
" ! " !/ ! . " !//
) $ ! !6 ! " + +
$ " ! " !3 ! " !/ ! . "
$+ ) $ !
&, & ( ( $ & #
. $ ! $ !/
" " 3 3 " ! " !/ ! " $. !/
. ! / $ . .
!6 ! " " !/ ! +
3 $+ ! ! ! 1 4 2 " !/ !
$ !// ! ! .
!/ " " !/ !
$. " $ ) ! + " 0
$ 6 $ 1 $+ . . +2
$ $ ( $ ' ( * &)() &+ + * &
+$ +% # ( ( $ &
#
# " $ . . !$
! $ " $ ! $ !/
$ !/ / $ . $ !
$ 1$ & ' A 2 !/
!/ " 3 3 !6 !
" $ ! $ ! 0"1 2
" !/ ! ! ! $/9 " !
" 3 " !/ ! $ !// ! ! + !/ 3
$ !/ $ !/ $ 8
" ! 8 $ !
# $ " ! " !/ " ! !
" $+ !/ ! " "
"$ $! 10" G2 " !/ ! '' 0
!/ $ " ! 6 / ! .
$ ! $ 1$ & '
A 2 !/ " ) $ !// ! !
+ 3 $+ ! ! ! 1 4 2
$ $ ( $ * * &)() &+ + * & +$
+% # ( ( $ &
#
. $ ! $
1$ & ' A 2 . !
/ $ " $. ! " $ $
! ! / $ 0"1 2 " !/ !
! ! $/9 " ! +*
0 $+ ! " 3 $ 5
+ $ $ " ! " !/ '. . ! " " !/ ! '' & 3 . ! " " !/ + " +* !/ . . " $ !/
$ !/ " ! 8 0 !/ $
" ! 6 / ! . $ !
$ 1$ & ' A 2 !/
" ) $ !// ! ! +
3 $+ ! ! ! 1 4 2
$ $ ( $ * & &+ + * & +$
+% # ( ( $ &
#
# " $ . . !$
! $ " $ ! $ !/
$ !/ . ! / $ .
$ ! $ !/ !/ " 3 3
!6 ! " $ !$
. " $ ! 3 .
$ ! ! / $ 0"1 2
" !/ ! ! !
" ! $/9 0 $+ ! .
" 3 $ 5 " ! +* + $ $
$ " ! " !/ " ! !
" $+ !/ ! " "
"$ $! 10" G2 " !/ ! '' # "
0"1 2 + " ! 0"1 2 . $
" + 6 / " & " !/
$ 6 / " ! " + .
$ ! $ !/ " )
$ !// ! ! + 3 $+ ! !
! 1 4 2 $ %& &
-E . ! . $ !
) . $ " !
" $. " !/ ! ! 0"1 2
1 ! ! $/9 " !/ ! +* " !
5 + $ $2 " !/ ! + "
0 " ! $ !// ! ! %, F
1% , ! $ ! F "2
' ( * &)() &+ + * & +$ +. )
+% # ( ( $ &
#
!/ !/
. + ! " $ + " + / $
. " 5 ! ! $+
/ $ . " !/ ! " . ! : $.
$ ! !6 ! . 5 " + ! / $
0"1 2 . $ ! $
$ ! !/ !/ " !/ ! . $. !
5 + !/ " ! !// . !
" $ ! . $. ! 5 + !/ " !
" $ $+ !/ 3 /! !
6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " +
. $ ! $
: $. * . !/ ! ! B # ! 1$ ! 2 " !/ ! $ ! / $ 0"1 2 !/
A " + 1$/9/2 . # ! !/ , " , )
1,2 " ! , ) 1'2
(! . "
) " + ! / $ 0"1 2
$ ! !/ " 5 + !/ " !
$ ! * ! " + " "
+ ! !/ ! 6 $ ! 0"1 2 !/
" + + " 5 + !/ " !
$ ! . ! $/9/
$ !6 " @ $/9/ + " 5
+ !/ " ! $ ! , +
$ 5 5 + !/ " ! $ !
6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " +
$ !6 " ! ! * !
$ ! !6 ! " . ! .
$ ! $ " 6 ! !//
" $ $+ $ !/ " + ! / $
0"1 2 . . ! /
" !/ ! ! .
$ ! $ ) " + !
/ $ 0"1 2 $ !/ $ + ! !/ !
" 5 + !/ " ! $ !
* ! " + " " + ! !/ !
6 $ ! / $ 0"1 2 !/ " +
+ " $ ! . !
-$/9/ $ !6 " $/9/ + " $ !
, +
6 $ ! / $ 0"1 2 !/
" " + $ !/ $ + ! ! !
$ + ! ! ! ! / $
0"1 2 !/ " " + !/ 3
$ ! !6 ! + " + $ !
" . ! . $ ! $
6 ! " !/ ! ! / $ 0"1 2
'" + ! 5 ! + $ $
! . $ ! $
" ) " $ !
" !/ ! ! . $ !
$ ) " $ !
B ! !/ !6 ! " / ! !
" $ $ ! ! ! +* + $ $ " !
+ $ $ $ " + ! / $
0"1 2 . $ ! $
* * &)() &+ + * & +$ +. )
+% # ( ( $ &
#
: $. $ ! !6 ! . 5
+ " +* !" + + " +* 6 $
0 1 2 3 4 5
0 50 100 150 200
Ju
m
la
h
i
o
n
C
d
(I
I)
y
a
n
g
d
ia
d
so
rp
si
(
q
e
,
m
g
/g
)
Waktu (t)
T
8
! / $ 0"1 2 !/ " + !/
3 $/9/ ! .
" ) " ! - $/9/
! . ) & " +*
!" ! *G . $+ " !/ !
! / $ 0" G ! . !
" !/ ! / / " . ! !//
" . . + . / ! !/ $ + ! *G
$ + ! 0" G # ! / $ . !
. ! . ! " + ! " . 5 !"
$ !/ $ 1' $ " " -2
A !/ ! $ ! !/ ! +* 6 "
+ ! !/ ! 6 $ ! / $ 0"1 2
!/ " + . $ !
$ A $ ! + " +* $ + ! +*
" $ ! 6 $ ! / $ 0"1 2 !/
" + . $ ! $
+ !/ . 8 $/9/ !
. " ) " !
@-$/9/ ! . )
# $ " ! + " +* 8 6 $ ! / $
0"1 2 !/ " + $ !/ $
+ ! ! ! ! ' $ " "
-+ ! ! ! 6 $ ! / $ !/ " +
" $ + " + + " +* !//
. $ $ !3 + +* " $ ! ! / $
. $ !/ !" + " ! !
. ! ! $+ "
" ! / $ !// ! / $ "
. . ! " !/ ! / / + "
" . ! A $ ! ! 0"1 2
$ $. ! $+ " !/ !
/ ! <* H0"1<*2 I !// !
/ $ 0"1 2 " . " + /
. $ ! $
: $. * . !/ ! ! +* " !/ ! $ ! / $ 0"1 2 !/ A " + 1$/9/2
. # ! !/ , " , ) 1,2 " ! , )
1'2
E " ! : $. $ +*
+ $ $ + " + ! / $ 0"1 2
. $ ! $ . "
+ " +*
& ! $. ! $ + " +
. + ! $ $ !/ ! ! 6 " !
" + " " ! /! ! !/
" + $ $ 3 $ !// !
" . ! / / ;<* !/ " +
. ! " !/ ! ! / $ 0"1 2 *
! !/ $ ! . . ! + . +
!/ + $ $ 6 " + " +* !/ /
$ + " +*
* & + * & +$ +. )
+% # ( ( $ & #
# ! ! ! 6 /
$ $+ !/ " + $ ! !//
! ! J $
$ ! . ! + J !/
" + " " + " . ! ' !
+ 6 " . ! . " 6 !
$ ! ! " / . + !/
1 "6 - 2 E " ! : $.
" + " . 5 $ ! .
! ! ! / $ 0"1 2 " $
! $ $ ! . + 6 $
! / $ 0"1 2 !/ " + .
$ ! $ !/ " )
, + $ !3 + ! !
$/9 " . ! " 6 ! " !/ ! !
/ $ !// 6 $ ! / $ 0"1 2
!/ " + + " ! ! $/9
0 0,5 1 1,5 2
0 1 2 3 4 5 6 7
Ju
m
la
h
io
n
C
d
(I
I)
y
a
n
g
d
ia
d
so
rp
si
(
q
e
,
m
g
/g
)
pH
@
" " $ !/ $ ! ! !/ /! !
: $. * . !/ ! ! # ! ! ! 0"1 2 1$/9 2 " !/ ! $ ! 0"1 2
!/ A " + 1$/9/2 + " . # ! !/ , "
, ) 1,2 " ! , ) 1'2
# + " + .
$ ! $ " ) " +
! / $ 0"1 2 " ! ! " !/ !
$ !// ! ! $ " + $ !
$ !/$ 1: $. 2 " !
$ % !" 3 1: $. 2
" !/ ! + $ $ $ " +
. $ ! $ )
" + ! / $ 0"1 2 6 /
" ! ! " !/ ! $ !// ! ! $ "
+ $ ! $ !/$ 1: $.
82 " ! $ % !" 3 1: $. @2
: $. # ) $ !/$
! '" + ! 0"1 2 .
# ! , " , )
: $. # ) $ !/$
! '" + ! 0"1 2 .
# ! , " , )
: $. 8 # ) $ !/$
! '" + ! 0"1 2 .
# ! , )
: $. @ # ) $ % !" 3
! '" + ! 0"1 2 .
# ! , )
0 0,5 1 1,5 2 2,5
0 50 100 150 200 250 300 350
Ju
m
la
h
i
o
n
C
d
(I
I)
y
a
n
g
d
ia
d
so
rp
si
(
q
e
,
m
g
/g
)
Konsentrasi (mg/L)
T
A
y = 0,4064x + 28,984 R² = 0,9104 0
50 100 150
0 100 200 300
Ce
/q
e
Ce(mg/L)
y = 0,3226x - 0,4962 R² = 0,9007
-0,1 0 0,1 0,2 0,3 0,4
1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
lo
g
qe
log Ce
y = 0,4584x + 45,212 R² = 0,8762 0
50 100 150 200
0 100 200 300
Ce
/q
e
Ce(mg/L)
y = 0,4085x - 0,7855 R² = 0,9156
-0,2 -0,1 0 0,1 0,2 0,3
1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
lo
g
qe
$ ! F !
$ !/$ " ! $
% !" 3 . ! . "
) $ + ! ) !/ "
. . " 6 $ " $ !
. " / ! ! ! $ !
* $ !J " ! F 6 / + ! --@
+ $ ! $ !/$ "
$ $. ! !/ $ $ " + "
. ! " $ ! " . ! !/
" / ! ! $ + ! $ !/
/ !
E " ! $ "
" + ! 7 1 + " + 2
! . $ ! $ "
) " 8 $/9/
" !/ ! ! . $ !
$ ) " + ! 7
1 + " + 2 " $/9/
A " + " + ! / $
0"1 2 . " )
$ $ + !/ . .
" . !" !/ ! " !/ ! + " +
! / $ 0"1 2 .
)
* ! ! + " $ !/
. $ ! $
$ !// ! ! 3 $+ ! ! " !
! 1 4 2 ! J !
/! ! 6 / . / !
!// 6 $ / / !
$ ! + ! / $ 0"1 2
. !/ * ! " . !
6 !/ " + $ !/
$ !// ! ! + !
$ %& &
-. . $ " / ! !
. / . . ! . " )
$ + ! !/ " ) " !
" !/ ! $ !// ! ! %, F $ " !
" . !" !/ ! " !/ ! . !/
" + . / " . ! ! / $
0"1 2 ! $ ! ! ! / / !/
. " $ . + ! / $ 0"1 2
! & ) ! " " $
$ $. !" !/ ! ! .
$ ! $ . $ " ! "
" + ! / $ 0"1 2 " + " " " ! + / ! !/ . " 3$
: $. + $ * '! %, F E . ! . # !/ , " , )
-: $. - + $ * '! %, F E . ! . # !/ , )
. $ " ! " '" + ! / $ 0"1 2
& / ! ! $ $+ !
" ! + + !/ ! / $ + "
+ $ ! . $ ! $
: $. $ $+ ! !
%, F + " . " )
. $ " + " ! " +
!/ $+ $ , + " + !3
!/ $ !/ $ + / ! !/ 3 +
. " 3$ $ !6 " @
3$ + " . " )
" ! - @- 3$ $ !6 " 3$
!/ $ ! !6 ! / / !/ ;<*
* ! $ $. ! . 5 ! 0"1 2
+ " / / !/ ;<*
%, F " $
" + " + ! . ! ! !
/ / !/ ;<* " $ + !
/! ! " !/ ! ! / $ 0"1 2 4
. $ ! $
$ & ' A " + " / ! !
. / . . ! ! / $ 0"1 2
" !/ ! 5 + $ $ . + .
" ) " + !
/ $ 0"1 2 " $ !
" !/ ! ! !/ ) "
$ !
+* + $ $ . + .
$ ! $ . !/ )
$ + ! !/ " ) " +
! / $ 0"1 2 " # +
" + . $ ! $
" + ! / $ 0"1 2 " ! !
" !/ ! $ !// ! ! $
!/$ " ! % !" 3
+ " + 17 2 . 8
$/9/ ! . !/ "
) " ! $/9/ ! .
!/ ) : / !/
!/ . + " . + ! / $
0"1 2 . $ ! $
!/ " ) " ! )
" / / !/ ;<*
' $ " ' F $ ! <
. $ * 0 C C " !
"" K E - F $ )
0 1 2 !" &.1 2 ! $ K
! . " + ! ! 5"
! 5 " /01
' * # F !" F
? !/ E !"
! ! ? " !
? ! 5 & @
E + !4 '! 3 !"
! ) ) $ $ )
' * + 2 1 2
-% ! ' - '" + ! / $
# "$ $ 1 2 '" . ! .
# + " ! . # +
+ . !J J 4 & !/ +*
* , 21 2
-* !" " ! B 6 ! * B
& $ ! ! # E !/ $.
E 6 1- ) . & 2 (!
'" + # $ $ $. !"
# * - $ / 3
1 2 @@
* $ !J & 0 " ! F 6 / + ! F
--@ - '
$ ' # 3 A
!3 5 C
* ! * . $ % # !" #
" ! 5 " * E + !
* ) $ B B
( !/ - 0 *
+ 41 2
+ * J " * )
0 ! $ ! ! + , + 25
1 2 8@
# ! ' . $ " !
. $ ! $ & L $ ! !
* ) $ B B
( !/ '/ 3 B
'" . ! , * $ /6
6 '" + ! / $
0 1 2 !// ! ! /! ! "
$. . # : / 6 *
1 2 ) 41 2 8
-" ! -" ! " & & !/
# ! ! " ! +* !
, " + '" + , $. 1 2 " ! # "$ $ 1 2 + " '" . !
E $ '+ + " !/ ! "
$ 431 82 8
& $ & ' -- ! F + !
$ B " !/ , ! + ! " !
: + !" (!" 3 !
5 !" F ! % * 3 /
$ 01 2
& ) ! & '+ F !/ $
? + ! ! &
B ! 3 " ! . ,
% E + ! 0 G 0"G
&. G !" ! G ( !/ A " !
: ! 3 /
' + 3 74
-3 + , - . A $ !
# (! ) $ (
& " !/
"6 - # $ '! / ! E !
' C /
! E " ! # 5 ! *
L ) $. . : / 6
# # + " ! # F !"
A $ !/ $ ! / $ E
& " $. 0 *
-$ / 31 2 @
C " @ F / ! " !
& $ ! ! # $. .
: / 6 # , $. ! . /
& ! + ! / $ # "$ $ *
3 2 ) 4 & 0