Geologi am dan analisis kemudahrentanan gelinciran tanah menggunakan model hirisan di kawasan sekitar bandar Sandakan, Sabah

GEOLOGI AM DAN ANAUSIS KEMUDAHRENTANAN GEUNORAN TANAH MENGGUNAKAN MODEL HIRISAN DI KAWASAN SEKITAR BANDAR SANDAKAN, SABAH. NUR AroNA BINTI ROSZLAN. DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN. PROGRAM GEOLOGI SEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGI UNIVERSm MALAYSIA SABAH. 2014. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS. JUDUL: .hl:()lO~\ Plm 0 ~tI fl.~ttLU\S tr-t MUO"" ~~N "fAt" ~~ G£Y~tU. AJV 1Y\~t.lC\~\I ... I\¥.Mi Ib~DtL \\lP.\t~N D1 tc-aIolMp.t.I Mlf\~ ~&-t(1)M!,. u:. IJAZAH: St\tll~t'(~. SAYA:. N\\lDP\ lblN\. ,-'\Il". N\)~ r.;-;;'\h~. l\C.dv:s"\t-I). Il\tJ1\D. ~to,_L-=-O...::.~lL--_ _ _ _ _ _ __. SESI PENGAJIAN: l.~\\ {~O\,. !-ahLbtV. (HURUF BESAR) Mengaku membenarkan tcsis *(LPSMlSarjana/Doktor Falsafah) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syarat.. syarat kegunaan seperti berikut:-. I. 2. 3. 4.. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara instirusi pengajian tinggi. Sila tandakan (I). '--_---'I. SULIT. (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktubdiAKTA RAHSIA RASMI1972). L-_-,I. TERHAD. (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan oleh organisasilbadan di mana Penyelidikan dijalankan). '--_---'I TIDAK TERHAD. ,. f~I<PUSTAKMrt. ~IVERS,TJ MALAYSIA SABA" DisahW~DLAIN BINTIISMAIL. (T ANDAT ANGAN PENULlS) Alamattetap:. !tl.~O. lOT ~rJ JIIll'\\III .... "O·'!(J\l~llA,.. J!ik\\tJ. I. t.0t.& ~ •_ _ _ ; U\aPlij. J. NAMA PENYELIA. Tarikh:. ~1. Catalan :-. t" 11...0 Ii. Tarikh:,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __. • Potong yang tidak berkenaan . *Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasalorganislISi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dlkelaskan sebagai SULIT dan TERHAD. *Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Saljana Seeara penyelidikan atau disenai bagi pengajian seeara kerja kursus dan Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM). PERPUSTAKAAN UMS. :11111111111111111111111 *1000357654*. s.

PENGAKUAN. saya akul karya inl adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya telah dijelaskan sumbemya.. NUR AmNA 8INn ROSZLAN. (851110461) MB 2014. ii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

DIPERAKUKAN OLEH PENYELIA EN. RODEANO ill. ROSLEE. iii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

PENGHARGAAN Alhamdulillah Syukur ke hadrat Allah S.W.T keatas limpah kumiaan-Nya dan izin-Nya, saya dapat menyempumakan disertasi ini dengan jayanya. Di kesempatan ini, saya dengan rasa berbesar hati ingin merakamkan penghargaan kepada semua pihak yang terlibat dalam usaha menyempumakan disertasi ini.. Pertama sekali, jutaan terirna kasih kepada penyelia yang dihormati, En. Rodeano Hj. Roslee yang banyak memberikan bimbingan dan tunjuk ajar, serta meluangkan rnasa beliau bagi membantu saya menyiapkan disertasi ini dengan lancar di bawah seliaan beliau.. Seterusnya, setinggi-tinggi penghargaan juga kepada tenaga pengajar program Geologi, Prof. Dr. Sanuclin Hj. Tahir, Prof. Dr. Felix Tongkul, Prof. Dr. Shariff A. K. Ornang, Prof. Madya Baba Musta, Dr. Ismail Abet Rahim, Pn. Hjh. Hennie Fitria W. Soehady E., Pn. Hazerina Pungut, En. Sahat Sadikun, En. Mohamed Ali Yusof serta seluruh tenaga pengajar yang lain di atas segala bimbingan, tunjuk ajar dan ilmu yang dicurahkan kepada saya dengan penuh dedikasi.. lidak lupa juga ucapan terima kasih kepacla En. Jalaludin Majalib, En. Asrizal Osman, Endk Sanin Awang serta pembantu makmal yang lain di atas bantuan yang diberikan dalam menyediakan peralatan dan kemudahan bagi memudahkan dan melancarkan lagi proses menyiapkan disertasi ini.. Buat yang teristimewa keluarga yang dikasihi, khususnya buat kedua ibu bapa saya, Roszlan Bin Hj. Hussain dan Nur Khalidah Hiew Abdullah yang banyak memberikan sokongan dan dorongan yang tidak terhingga kepada saya yang menguatkan lagi semangat saya untuk menyempurnakan disertasi ini.. Akhir sekali, terirna. kasih yang tidak terhingga. kepada. rakan-rakan. seperjuangan saya, AJyne Tangga, Avila Jividi, lydia Jasmine Sio~ Nur Fatimah 'Alia Razani, Nurul Husna Mohd Ruduan, Syazreena Pamo, Valarie Jeffery layang serta rakan-rakan sepetjuangan lain yang banyak membantu saya dalam menyiapkan disertasi ini. Semoga jalinan persahabatan yang dibina akan kekal selama-lamanya. Sesungguhnya hanya Allah sahaja yang dapat membalasnya. Sekian, terirna kasih. iv. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

ABSTRACT. The study area is located at the Eastem Coast ofSabah which is bounded by latitude 05 0 48' N. 0. to 05 54' N and longitude 118 02' E to 118 08' E. The study area 0. 0. covered an area of 144 knt, focused mainly on landslide susceptibility analysis using Slices Model in areas around Sandakan Town, Sabah. The objectives of this study includes reviewing the geological background of this area, identifying factors responsible for causing landslide to oa:ur, proposing mitigation measures in reducing the impact of landslides and most importantly, understanding the used of Slices. Model in landslide susceptibility analysis. General geology of the study area showed that the study areil is macIe up mainly of Sandakim Formation aged Earty. to late. Miocene which crmsists of interbedded sandstone, mudstone and siltstone. The structural geology of the study iJrei1 showed that the trend of deformation is NorthWest and Soutfl-West. There Here 8 soil slopes that had been chosen for this study.. The slopes Here then sliced into sections and the. were. factor. of safety for each slopes. then ca/aJlated based on few parameters. Based on the analysis of Slices. Method that had been CDnducted, the factor of safety obtained range from 0.61 to. 1. 63. It can be mncluded that 7 out of 8 slopes chosen are not safe because the factor ofsafety is less than 1.. v. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

ABSTRAK. Kawasan kajian terletak di Pantai Timur Sabah yang disempadani oIeh latitud 05. 0. 48 ' N hlngga 05. 0. 54' U dan Iongitud 118. 0. 02 'E untuk 118. 0. OB' E. Kawasan. 2. kajian meliputi kawasan seluas 144 km I tertumpu kepada analisis kemudahrentanan tanah runtuh menggunakan Model Hirisan di kawasan sekitar Bandar Sandakan, Sabah. Objektif kajian ini termasuk mengkaji latar belakang geologl kawasan Inl, mengenalpasti faktor-faktor yang bertanggungjawab menyebabkan tanah runtuh berlaku,mencadangkan langkah mitigasi dalam mengurangkan kesan tanah runtuh dan yang paling penting. I. memahami penggunaan Model Hirisan dalam analisis. kemudahrentanan tanah runtuh. Geologi am kawasan kajian menunjukkan bahawa kawasan kajian adalah didominasl oIeh Formasi Sandakan berusia Awal Miosen hingga MioSen l.ewat yang terdiri daripada per\apisan batu pasir, batu lumpur dan batu IocIak • Geologi struktur di kawasan kajian menunjukkan bahawa trend arah canggaan adalah Barat Laut - Tenggara. Terdapat 8 cerun tanah yang telah dipilih untuk kajian Ini. Cerun Ini kemudiannya dibahagikan kepada beberapa bahagian hirisan dan faktor keselamatan untuk setiap cerun kemudiannya dikira berdasarkan beberapa parameter. Berdasarkan analisis Model Hirisan yang telah dijalankan, nilal. faktor keselamatan diperolehi pada julat antara 0.61 hlngga 1.63 • Melalul nilal Ini, dapat disimpulkan bahawa 7 daripada 8 rerun dipilih adalah tidak selamat kerana. faktDr keselamatan adalah kurang daripada 1.. vi. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

KANDUNGAN Muka Surat PENGAKUAN ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••.•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• ii. PENGESAHAN ...................................................................................................... III. PENGHARGAAN .................................................................................................. Iv ABSTRAK .........................................•...................•.............................................. v. KANDUNGAN ............... I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I •••••••••••••••••••••••••. SENARAI JADUAL .............................................................................................. vii. I •••. X. SENA.RAI RAJAH ................................................................................................... xi i SENARAI FOTO .................................................................................................xiv SENARAI FOTOMIKRO ...................................................................................... xvii. BAB 1 PENGENALAN 1.1. Perldahuluan ......................................................................................... 1. 1.2. Objektif Kajian ....................................................................................... 2. 1.3. Kawasan Kajian .................................................................................... 3. 1.4. KeJ)entingan Kajian ................................................................................ 5. 1.5. Kajian Uteratur ..................................................................................... 6. 1.6. 1.7. 1.5.1. <ieologi Am ............................................................................ 6. 1.5.2. Jenis-jenis Kegagalan Cerun .................................................... 7. 1.5.3. Faktor-faktor yang Menyebabkan Pergerakan Jisim .................... 8. 1.5.4. Analisis Kestabilan Cenm ......................................................... 8. MetOOolClgi .......................................................................................... 11. 1.6.1. Kajian Awal ......................................................................... 11. 1.6.2. Kajian Lapangan .................................................................. 12. 1.6.3. Kajian Makrrlal ..................................................................... 13. 1.6.4. Analisis Model ........•....•....•.•...........•..•..••.•...•.••...•...•....•......•• 22. Masalah Kajian .•.•...•.•.•..••••..•.•.••.•...••.....•.....•..•........•..•.••......••.........•••. 24. vii.

BAB 2 GEOGRAFI DAN GEOMORFOLOGI 2.1. 2.2. Geografi ............••......••...•..•.................•..•.....••..••...••...•.•....•....•........••.• 25. 2.1.1. Iklim ..................................................................................... 25. 2.1.2. Populasi Penduduk •.•......•.•.•.•.••.•.•.••......•.•..•...•...••..••...•....••..••• 28. 2.1.3. Aktiviti 5<>sio-Ekonomi ••..•.•.....•....•..•••..•••••.••.•••.••.•.•••..••.••••..•... 31. 2.1.4. Sistem Perhubungan ............................................................... 33. Geomorfol()Qi ••••••••.••.•••••••••••••..•.•..••••••••••••.•••..••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 36. 2.2.1. TOIl<>Qrafi •.•.•.•..•••.•••.••••••.••••••••.•••.••••••••..•••••••••••••••••••••••••••••••• 36. 2.2.2. Saliran ...................•.................•......•..••............•...., •.......••...... 39. 2.2.3. Proses Geomorfologi ............................................................... 41. BAB 3 GEOLOGI AM DAN STRATlGRAFI 3.1. Pengenalan ......................................................................................... 52. 3.2. Latar Belakang Tektonik ....................................................................... 52. 3.3. Stratigrafi ....••..................•.........•...............•....•............•............•.....•...• 59. 3.4. 3.3.1. Stratigrafi Rantau ..................................................................... 59. 3.3.2. Stratigrafi Tempatan ................................................................ 65. GeoI()Qi Am ........•..•....•..........•.........••.•...••..•••..•.•••••...••.••.•..••....•••••..••.•• 69 3.4.1. Unit Batuan ............................................................................. 69. 3.5. Struktur Sedil1'len .....•...•.•••••..•....•.••..•......•.•.••.•...••.••...••..••.•...•....•...•....• 73. 3.6. Geole>gi Struktur.....•.••.•....•...•....•..•.•.•..•...•..•••..•...••••••.•.••...••.•••.•.•....•••.• 76. 3.7. 3.6.1. Arlalisis Ul'leamen •••••.••••••••.•••••••••.••••••••.••••••••••••••••••.••••••••••••••• 77. 3.6.2. Analisis Lapisan ....................................................................... 81. 3.6.3. Analisis Kekar .......................................................................... 82. 3.6.4. Rumusan Analisis ..................................................................... 84. Petrografi •...•...•....•••...•...••..••.•.••••..•..•••.•....•••.•.•.••••.....•.••••••.....•••...••..•. 84 3.7.1. Mineral()Qi •••••••.••••.•••..••••.•••..•.•.•••••••......•.••.•••.••...••..•...••.•..•••••• 84. 3.7.2. Pengelasan Batu Pasir .............................................................. 85. 3.7.3. KerT\atangan Batuan .•....•.•.....•.•..•••.•.•.•..••..•.•.•.•........••••••.••••••••• 87. viii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

BAB 4 Analisis Kemudahrentanan Gelinciran Tanah 4.1. Pengenalan ......................................................................................... 89. 4.2. Kajian Lapangan .................................................................................. 90 4.2.1. 4.3. Pemetaan Lokasi Pencerapan .................................................... 90. Kajian Makmal ..................................................................................... 92 4.3.1. Analisis Sifat Rziko-Kimia Tanah ................................................ 92. 4.3.2. Ujian Mampatan Tak Terkurung .............................................. 102. 4.3.3. Analisis Kemudahrenlanan Gelinciran Tanah ............................. 103. BAB 5 PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN 5.1. Pengenalan ....................................................................................... 128. 5.2. Latar Belakang Geologi ....................................................................... 128. 5.3. Faktor-faktor Gelinciran Tanah ............................................................ 129. 5.4. Analisis Kemudahrentanan Gelinciran Tanah ......................................... 130. 5.5. Kaedah Mitigasi ................................................................................. 131. 5.6. Kesimpulan ........................................................................................ 134. 5.6. Cadangan Kajian lanjutan .................................................................. 135. RUJUKAN ......... I ••••• I' .......................... I ........................ 1 ..................... 1 ........................... I.. 136. LA.MPlRAN .................................................................................................................. 140. ix. (l) UMS . ......:. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

SENARAI1ADUAL Muka surat. Nombor Jadua!. 1.1. Pengkelasan ketakstabilan cerun (Menurut Hunt, 1984). 1.2. Contoh faktor berterusan yang menyebabkan pergerakan jisim (Menurut Krauter, 2002). 1.3. 7 8. Kepertuan asas penyelesaian yang memenuhl kriteria beberapa kaedah analisa rerun (Sumber: Potts dan Zdravkovic, 1999). 9. 1.4. Senarai kaedah hirisan yang biasa digunakan (Menurut Day, 2000). 10. 1.5. Indeks kadar kanclungan bahan organik (BOT) (Acres. et A~ 1975). 1.6 1.7. Nilai graviti tentu berdasarkan jenis tanah (Bowles, 1976). 15 17. Ori-cirt tanah berdasarkan indeks keplastikan (Sowles, 1979). 19. 1.8. Pengelasan tanah berdasarkan kekuatan tegasan maksima (Terzaghi dan 21 Peck,I996). 2.1. Jumlah penduduk mengikut kumpulan eblik dl Sandakan pada tahun. 2010 (Sumber: Band Penduduk dan Perumahan Malaysia 2010) 2.2. 30. Kegiatan ekonomi penduduk Sanclakan mengikut kategori industri (Sumber: Band Penduduk dan Perumahan Malaysia 2010). 31. 3.1. Arah canggaan analisis geologi struktur kawasan kajian. 84. 3.2. Jumlah peratusan mineral di dalam sampel batu pasir kawasan kajlan. 86. 4.1. Nitai peratusan kandungan kelembapan tanah bagi setiap sampel rerun tanah. 93. 4.2. Nilai peratusan kandungan bahan organlk bagi setiap sampel rerun tanah 94. 4.3. Nital pH tanah bagi setiap sampel rerun tanah. 94. 4.4. Hasil keputusan analisis sail butiran bagl setiap sampel cerun tanah. 94. 4.5. Nilai graviti tentu tanah bagl setiap sampel rerun tanah. 95. 4.6. Nilai had-had Atterberg bagl setiap sampel cerun tanah. 99. 4.7. Pengelasan aktiviti Iempung bagi setiap sampel cerun tanah. 102. 4.8. PengeJasan aktiviti lempung (A); (Mitchell, 1976). 102. 4.9. Hasil ujian mampatan tak terkurung bagl setiap cerun tanah. 103. 4.10. Data analisis model hlrisan bagl cerapan C1. 106. x.

4.11. Data anal isis model hirisan bagi cerapan C2. 109. 4.12. Data analisis model hirisan bagi cerapan C3. 112. 4.13. Data analisis model hirisan bagi cerapan C4. 115. 4.14. Data analisis model hirisan bagi cerapan C5. 118. 4.15. Data analisis model hirisan bagl cerapan C6. 121. 4.16. Data analisis model hirisan bagi cerapan Cl. 124. 4.17. Data anal isis model hirisan bagi cerapan C8. 127. xi. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

SENARAI RAJAH Muka surat. Nombor Rajah 1.1. Lokasi kawasan kajlan. 3. 1.2. Peta dasar kawasan bandar Sandakan. 4. 1.3. 11. 1.4. carta aliran metodologi carta pengelasan segitiga uses untuk pengkelasan saiz butiran. 16. 1.5. Sempadan hirisan bagi kaedah hirisan (Sarsby, 2000). 22. 1.6. Daya yang bertindak ke atas hirisan (Sarsby, 2000). 23. 2.1. carta bar purata taburan data suhu bagi tahun 2004 hingga 2013 (Sumbe': Jabatan Meteorologi cawangan Sabah). 2.2. 26. carta bar purata taburan taburan hujan bagi tahun 2004 hingga 2013 (Sumber: Jabatan Meteorologi cawangan Sabah). 2.3. 27. carta bar purata taburan tiupan angin bagi tahun 2004 hingga 2013 (Sumber: Jabatan Meteorologi cawangan Sabah). 2.4. 29. Carta bar purata taburan kelembapan bandingan bagi tahun 2004 Hingga 2013 (Sumbe': Jabatan Meteorologi cawangan Sabah). 2.5. 28. Peratusan taburan penduduk di Sandakan mengikut kumpulan etnik (Sumber: Band Penduduk dan Perumahan Malaysia 2010). 30. 2.6. Peta jalan kawasan kajian. 35. 2.7. Peta topografi kawasan kajian. 38. 2.8. Peta saliran kawasan kajian. 40. 3.1. Kedudukan plet-plet tektonik yang bersempadan dengan Sabah. 53. (Sumber: Hall, 2002) 3.2. Evolusi tektonik di bahagian Barat Laut Borneo (Sumber. Hazebroek dan. S6. Tan, 1993). 3.3. Evolusi pembentukan geologi Sabah (Ubahsuai daripada Tongkul, 1980) 58. 3.4. Peta geologi Sabah (Sanudin dan Baba, 2007 diubahsuai daripada Yin,. 1985). 60. 3.5. Ringkasan stratigrafi Sabah (Sumber: Sanudin dan Baba, 2007). 61. 3.6. Jujukan stratigrafi Sandakan (Ubahsuai daripada Lee, 1970). 67. 3.7. Peta geologi kawasan kajian (Sumber: Lee, 1970). 68. 3.8. Uneamen positif kawasan kajian. 78 xii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

3.9. Rajah res yang menunjukkan lineamen positif di kawasan kajian dengan arah canggaan bertren Barat laut-Tenggara (n=18). 79. 3.10. Uneamen negatif kawasan kajian. 80. 3.11. Rajah res yang menunjukkan Iineamen negatif di kawasan kajian dengan arah canggaan bertren Barat laut-Tenggara (n=118). 3.12. Rajah stereonet bagi analisis lapisan dengan arah canggaan bertren 82. Barat laut-Tenggara (n=10) 3.13. Rajah res bagi analisis kekar (n=266) dengan arah canggaan bertren Barat laut-Tenggara (Nota: Rki. 3.14. 81. = Ricih kiri; Rka = Ridh kanan). Pengelasan batu pasir (Pettijohn, 1975). 83 86. 3.15 Kematangan tekstur dan kimia sampel batuan dari rajah segitiga (Tongkul, 2000). 88. 4.1. lokasi persampelan dan kajian kes. 4.2. Pengelasan tekstur tanah berdasarkan segitiga. 4.3. carta keplastikan yang menunjukkan kadar keplastikan setiap cerun. 91. uses (Head, 1992). 96. tanah. 100. 4.4. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 1 (Cl). 105. 4.5. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 2 (Q). 108. 4.6. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 3 (C3). 111. 4.7. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 4 (C4). 114. 4.8. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 5 (CS). 117. 4.9. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 6 (C6). 120. 4.10. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 7 (C7). 123. 4.11. Model kaedah hirisan bagi cerun tanah 8 (CS). 126. 5.1. Cerucuk keping yang dibina menggunakan keluli. 133. 5.2. Struktur tembok krib yang dibina pada muka cerun tanah. 133. xiii.

SENARAI FOTO Nombor Eoto Muka surat 1.1 Gelinciran tanah yang ber1aku di lalan Leila, Sandakan (Sumber: The. Borneo Post) 2.1. 2. Ladang kelapa sawit yang dijalankan secara komersial di kawasan kajian (Arah penggambaran: Barat GPS: N 05° 51.063'; E 118° 02.714,). 2.2. 32. Aktiviti bercucuk tanam penduduk di sekitar kawasan kajian (Arah penggambaran: Barat GPS: N 05° 49.012'; E 118° 02.059,). 2.3. 32. Jalan Buli Sim-Sim yang merupakan antara laluan utama ke pusat Bandar Sandakan (Arah penggambaran: Barat Laut GPS: N 05° 50.651';. E 118 ° 07.568') 2.4. 33. Bot kedl yang mengangkut penumpang ke pulau berdekatan melalui. jalan air iaitu laut (Arah penggambaran: Barat Laut GPS: N 05° 49.614'; E 118° 04.520,) 2.5. 34. Kawasan tanah tinggi di bahaglan Selatan peta kawasan kajian (Arah penggambaran: Utara. GPS: N 05° 48.956'; E 118° 02.737,). 2.6. 37. Kawasan tanah rendah endapan pantai berhampiran Jalan Leila Sandakan (Arah penggambaran: Barat Laut GPS: N 05° 49.614'; E 118° 04.520'). 2.7. 37. Sungai Sibuga yang merupakan salah satu sungai utama di Sandakan (Arah penggambaran: Barat GPS :N 05° 49.033; E 118° 02.785,). 2.8. 41. luluhawa steroid yang ber1aku pacta batu pasir Formasi Sandakan (Arah penggambaran : Barat. GPS: N 05° 49.062; E 118° 07.734,). 2.9. 43. luluhawa fizikal hasil daripada proses pengembangan dan pengecutan dl kawasan kajian (Arah penggambaran: Barat GPS: N 05° 49.062; E 118° 07.734,). 2.10. 43. Jalur "Liesegang" yang terbentuk hasil darlpacta proses luluhawa kimia pengoksidaan (Arah penggambaran: Utara. GPS: N 05° 51.523'; E 118° ~~). 2.11. ~. Luluhawa kimia yang melibatkan pengoksidaan batuan yang menukarkan warna batuan (Arah penggambaran: Utara. GPS: N 05° 51.523'; E 118° ~~). 2.12. ~. luluhawa biologl yang disebabkan oIeh tindakan akar pokok yang tumbuh pada batuan (Arah penggambaran: Utara. GPS: N 05° 48.980; xiv. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

46. E 118° 04.738' ) 2.13. Hakisan lembar yang terdapat di kawasan kajian (Arah penggambaran: 48. Barat Oaya. GPS: N 05° 49.043'; E 118° 02.780,) 2.14. Hakisan alur yang dapat dilihat di kawasan kajian (Arah penggambaran: 49. Barat Oaya. GPS: N 05° 49.306'; E 118° 02.714') 2.15. Hakisan galur di kawasan kajian (Arah penggambaran: Barat Oaya. 50. GPS: N 05° 48.956'; E 118° 02.737') 2.16. Cenuram yang terdapat pada bahagian atas satah gelinciran tanah di kawasan kajian (Arah penggambaran: Barat Oaya. GPS: N 05 0 49.043'; 51. E 118° 02.780') 2.17. Retakan regangan yang merupakan antara tanda-tanda bertakunya susutan daratan (Arah penggambaran: Barat GPS: N 05 0 49.046'; E 118° 05.017,). 3.1. 51. lapisan batu pasir tebal di kawasan bukit berhampiran Jalan Buli Sim-Sim (Arah penggambaran : Barat laut; GPS : N 5° 50.651'; E 118° 07.658'. 3.2. lapisan batu arang di dalam lapisan batu pasir tebal berhampiran Taman 0. Melrose (Arah penggambaran: Timur. GPS: N 05 51.523' E 118. 0. 05.326,) 3.3. 70. 71. lapisan batu pasir dengan batu lumpur berhampiran Taman Melrose (Arah penggambaran: Timur. GPS: N 05° 51.523'; E 118° 05.326,). 3.4. 71. Endapan Aluvium Resen paya di SUngai Mangkalinau (Arah penggambaran: Barat laut. GPS: N S° 50.546'; E 118° 07.439'). 3.5. 72. Endapan Aluvium paras tinggi yang terdiri daripada pebel kuarza berhampiran Taman Tinosan (Arah penggambaran: Barat GPS: N 05° 52.429'; E 118° 03.457'). 3.6. 73. Struktur primer lapisan silang jenis palung berhampiran Jalan Sibuga (Arah 0. penggambaran: Barat Oaya. GPS: N 05 49.033'; E 118 0 04.813,) 3.7. 74. Struktur primer riak berhampiran Jalan Sibuga (Arah penggambaran: Barat Daya. GPS: N 05° 49.033'; E 118° 04.813,). 3.8. 75. Struktur primer laminasi berhampiran Jalan Sibuga (Arah penggambaran: Barat Daya. GPS: N 05° 49.033'; E 118 0 04.813'. 3.9. 75. Struktur sekunder kekar berhampiran Jalan Sibuga (Arah penggambaran: 0. Barat Oaya. GPS: N 05 49.033'; E 1180 04.813') 4.1. 76. Cerun tanah 1 (el) (Arah penggambaran: Timur; GPS: N 5° 49.368' ;. xv. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

105. E 118° 02.557,) 4.2. Cerun tanah 2 (O) (Arah penggambaran: Barat Oaya; GPS: 108. N 5° 49.046' ; E 118° 05.017,) 4.3. Cerun tanah 3 (C3) (Arah penggambaran: Barat; GPS: N 5° 52.753'; 111. E 118° 03.n7,) 4.4. Cerun tanah 4 (C4) (Arah penggambaran: Barat Laut; GPS: N 5° 114. 49.463' ; E 118° 04.777') 4.5. Cerun tanah 5 (CS) (Arah penggambaran: Barat; GPS: N 5° 117. 49.342' ; E 118° 04.821,) 4.6. Cerun tanah 6 (C6) (Arah penggambaran: Barat; GPS: N 5° 49.322' ; E 118° 02.642,). 4.7. Cerun tanah 7 (Cl) (Arah penggambaran: Timur Laut; GPS: N 5 ° 52.457' ; E. 4.8. 123. 118° 02.021 '). 123. Cerun tanah 7 (C7) (Arah penggambaran: Timur Laut; GPS: N 5° 52.457' ; E. 5.1. 118° 02.021 '). Cerun tanah 7 (Cl) (Arah penggambaran: Timur Laut; GPS: N 5° 52.457'; E. 4.9. 120. 118° 02.021,). 126. Tembok gabion yang dibina berhampiran Surau A1-Furqan, sandakan. 132. xvi. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

SENARAI FOTOMIKRO. MYka surat. Norobor Eotornikro 3.1. Mineral dalam saropel batu pasir Formasi Sandakan (Pembesaran 2Ox; XPL) (Nota: Q. = kuarza; Sb = serpihan batuan; matriks). xvii. 85. ®. UMS ~. ~. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

BABl. PENGENALAN. 1.1. Pendahuluan. Kajian ini dikemukakan sebagai sebahagian daripada syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Muda dan juga sebagal medium untuk mengaplikasikan ilmu. geologi. menyelesaikan. bagi. permasalahan. dan. meningkatkan. pemahaman. berdasarkan keperluan semasa. Kajian ini memfokuskan kepada dua bidang geologi. iaitu. geologi am yang. merangkuml. aspek geografi,. geomorfologi,. petrografi, sedimentologi, dan geologi struktur dan geologi bencana yang merangkumi. ana\isis. kemudahrentanan. geli nd ran. tanah. dengan. secara. khususnya, menggunakan model hirisan di kawasan sekitar bandar Sandakan, Sabah. Bandar. Sandakan. dipilih. kerana. kawasan. cerun. bukitnya. hampir. keseluruhannya terdiri daripada batuan Formasi Sanc:lakan yang mana tanahnya apabila. terdedah. penyusutan. kepada. kestabilan. hujan. tanah. lebat dan. yang. berterusan,. seterusnya,. akan mengalami. mengakibatkan. terjadinya. gelinciran tanah. Selain itu, bandar Sandakan yang juga merupakan bandaraya kedua. di. negeri. Sabah. dipilih. untuk mengkaji. kesesuaian. dan. tahap. kemudahrentanan gelinciran tanah kawasan in! berdasarkan potensinya dalam pembangunan khususnya di kawasan morfologi muka buml yang berbukitbukau..

Pada pengalaman yang Iepas, terdapat beberapa kes gelinciran tanah yang berlaku di Sandakan yang bukan sahaja mengancam keselamatan penduduk terlibat, bahkan ianya turut menyebabkan kemusnahan harta benda. Salah satunya ialah gelinciran tanah yang berlaku di di kawasan Jalan Leila iaitu pada Januari 2013 (Foto 1.1).. Foto 1.1. 1.2. Gelinciran tanah yang berlaku di Jalan Leila, Sandakan (Sumber: The Borneo Post, 2013). Objektif Kajian. Antara objektif kajian ini adalah : 1.1.1. Mengkaji. latar belakang geologi. dan. mengemaskini. peta. geologi. sedia ada di kawasan kajian. 1.1.2. Mengenalpasti faktor-faktor yang mengakibatkan berlakunya gelinciran tanah di kawasan kajian.. 1.1.3. Mengkaji. tahap. kemudahrentanan. gelinciran. tanah. dengan. menggunakan model hirisan di kawasan kajian. 1.1.4. Mencadangkan. langkah-Iangkah. mitigasi. bagi. meminimakan. impak. gelinciran tanah di kawasan kajian.. 2. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

1.3. Kawasan Kajian. Kawasan kajian terletak di bahagian timur laut Sabah dan terletak pada jarak lebih kurang 318 km daripada bandar Kota Kinabalu, meliputi bahagian sekitar bandar Sandakan, Sabah (Rajah 1.1). Kawasan kajian merangkumi garis Iintang 05 0 48' Utara hingga 05. 0. 54' Utara dan garis bujur 118. 0. 02' Timur hingga. 118 0 08' Timur dan berkeluasan 144 km persegi yang terdiri daripada 80% kawasan daratan dan 20% kawasan laut (Rajah 1.2).. ll8'OVT. 1t5'Oll'T. ll9'O'O' T. 117"Oll' T. PElUNJUK 7'0'01). •. Banda,. •. Peluln. -. ruo'u. Jalan Utama Kawasan. Ka;an. Laut China Selatan Laut Sulu 6' D'O"U. 6"O'O'U. S'O'O'U. o ll5'Oll' T. Rajah 1.1. ll6"O'O' T. 117'IYO'T. ll!'O'O'T. 10 20. <10. 110. ao. lCO. "". ll9'O'O' T. Lokasi kawasan kajian yang terletak di Sandakan, Sabah. 3. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

+ PETUNJUK ......L. I Sungal ~. Jalanraya Kontur (meter). Ie. i~. .~ L/). o. Rajah 1.2. Peta dasar kawasan bandar Sandakan. 2. 4km.

1.4. Secara. Kepentingan Kajian. umumnya, gelinciran tanah merupakan salah satu daripada bencana. geologi yang boleh mengakibatkan impak yang besar kepada hidupan dan juga persekitaran. kebiasaannya. Gelindran. berlaku. tanah. apabila. berlaku. satah. di. gelinciran. kawasan terletak. bercerun. di. lapisan. dan tanah. berlempung pada cerun landai antara 5° hingga 20°. Ianya berpunca daripada gangguan pada jasad batuan atau tanah yang lernah dan tidak stabil serta pengaruh air bawah tanah yang sangat tinggi. Morfologi. muka. bumi. di. Sandakan. yang. berbukit-bukau. menyebabkannya mudah terdedah kepada bencana gelinciran tanah. Tambahan lagi, Sandakan telah dinaiktaraf sebagai Bandaraya pada tahun 2002 yang seterusnya membawa kepada peningkatan aktiviti pembangunan di kawasan bandar khususnya bagi memenuhi keperluan semasa seiring dengan statusnya sebagai bandaraya. Jumlah populasi penduduk di kawasan bandar Sandakan yang tinggi juga turut menyumbang kepada peningkatan aktiviti pembangunan seperti perurnahan, pentadbiran dan perbandaran bagi menampung keperluan penduduk yang. semakin meningkat setiap tahun. Justeru,. kemudahrentanan. gelinciran. kawasan. Sandakan. bandar. berpotensi. tanah. dengan menggunakan. penting. untuk bertakunya. pembinaan di. kawasan yang. meningkatkan. lagi. dalam. kesedaran. terhadap. model. mengenalpasti. gelinciran tanah berisiko.. kajian terhadap. Selain. hirisan. kawasan. di. yang. bagi. mengelakkan sebarang. itu,. kajian ini juga dapat. bahaya. geli nci ran. tanah. dan. menggalakkan aktiviti mitigasi serta persediaan menghadapi bahaya gelinciran tanah. Akhir sekali, kajian ini juga dapat meningkatkan lagi kefahaman tentang faktor-faktor. yang. mengakibatkan. berlakunya. gelinciran. tanah. dan. impak. bahaya gelinciran tanah.. 5. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

1.5. Kajian Literatur. Kajian literatur adalah salah satu kaedah yang merangkumi pengumpulan maklumat bagi penulisan disertasi ini. Kajian Iiteratur dilakukan dengan mendapatkan sumber rujukan melalui hasil kajian daripada pengkaji terdahulu sehingga kini seperti tesis, jurnal, bahan bacaan serta maklumat-maklumat daripada media statik dan juga media elektronik. Pengumpulan maklumat ini adalah bagi mendapatkan maklumat awal yang jelas tentang kajian yang dilakukan.. 1.5.1 Geologi Am Terdapat. beberapa. ahli. geologi. yang. telah. membuat kajian. di. kawasan. Sandakan dan juga kajian berkaitan dengan gelinciran tanah secara amnya. Antaranya, Collenette (1965, 1966) yang menjalankan penyelidikan mengenai Sungai Garinono dan aktiviti pernotongan jalan di sepanjang Jalan Labuk yang mana beliau telah memperkenalkan breksia deposit dalam Formasi Garinono di Batu 16 1/2 sepanjang Jalan Labuk. Kajian kemudiannya diteruskan oleh Lee (1970) yang telah mengkaji persekitaran seclimen di kawasan Semenanjung Sandakan berdasarkan fosil indeks dan struktur sedimen di kawasan tersebut.. Lee dan Wilson (1970) menyatakan bahawa Formasi Sandakan berkaitrapat dengan Forrnasi Bongaya (peringkat Tf) dan terletak berketakselarasan dengan Endapan Kuarternari yang didominasi oleh pebel dan kuarza. Manakala, Tokuyama dan Yoshida (1974) telah mengenalpasti dua tren di Semenanjung Sandakan iaitu set Utara-Tirnur Laut dan Utara-Barat Laut. Hutchison (2005) mengkaji tentang melange di bahagian lirnur Sabah iaitu di kawasan Sandakan yang dikenali sebagai Formasi Garinono dan menganjur lebih 3800 km 2, kebanyakkannya di sepanjang Jalan Labuk.. 6. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

RU1UKAN Ahmad Khairut Tarmizi (2006). Geologi Am dan Analisis KestiJbilan Ceron Sahagian Utara Sandar Sandakan, Sabah. Universiti Malaysia Sabah: Sm. Sn. Thesis. Arvind, V. S. &. Dhananjay, L. S., Soil Mechanics and Geotechnicol Engineering, 2003. A. A, Balkema, India Aryal, K., 2006. Slope Stability Evaluations by limit Equilibrium and Rnite Element Methods. Norwegian University of Science and Technology, Trondheim. Beavis, F. C., 1985. Geologi Kejuruteraan. Ibrahim Komoo dan Tajul Anuar Jamaludin (ptjr.), 1992 Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur Bell, F. G, 2007. Engineering Geology,. ?. Edition, BH Elsevier, Burlington, USA. Bernard, F. &. Muller, C. 1986. Synthetic geological map obtained by remote sensing. An application of Palawan Island. In: Proc. Int. Symp. Remote Sensing Resource Development and Environmental Management, 7tn, ISF Comm.VII, enschede, m.s. 103-. 109 BS 1975 Methods of Test for Soils for avil Engineering Purposes. London British Standard Institution Collenette, P., 1965. The Garinono Formation Sabah, Malaysia. Borneo Region, Malaysia, Geology Survey Annual Report for 1965, 161-165 Compton, R. R,. 1962. Manual of Field Geology. John Wiley &. Sons, New York, ms. 208-244 Davis, G. H. &. Reynolds, S.J. 1996. Structural Geology of Rock and Regions. Second Edition Day, R. W., 2000. GeotechniCiJI Engineer's Portable Handbook. United States of America: McGraw-Hili Companies. De Sittler, L.U,. 1964. Structural Geology. 2nd Edition. McGraw. New York Dickinson, W. R. &. Suczek, C.A,. 1979. Plate Tectonic and Sandstone Composition AAPG. Vol. 63. No.12. m.S. 2164 - 2182 Wack~ greywacke and matrix - what approach classifiCiJtion?J. Sed. Petrol. 34. 625-32.. Dott, R.H., 1964.. to. immature sandstone. Duncan, J. M. &. Wright, S. G. (1980). The Accuracy of Equilibrium Methods of Slope Stability Analysis. Engineering Geology, Vol. 16: 5-17. Edmund, K., 2002. Phenomenology of Natural Slopes and their Mass Movement in Ulrich Smoltczyk. GeotechniCiJI Engineering Handbook. Berlin: Ernst &. Sohn., pp. 617-638.. 136. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

Faisal, M.M. et aI., 1997, Preliminary Report on Slope Stability of Kota Kinabalu-Tambunan Road, Sabah. A joumal of Science and Technology Science Bomeo. Vol. 4. Universiti Malaysia Sabah. Fitch, G. H. 1958. The Geology and Mineral Resources in Sandakan Area, North Borneo Br. Bomeo geol SUN. Mem. 9. Fitch, F. H 1958. The geology and mineral resources in Sandakan area. North Borneo Br. Bomeo Geol Survey. Mem. 9. Folk, R.L 1984. Petrology of Sedimentilry Rocks. Austin Texas, Hemphill Press, 2nd Edition, pp. 182 Haile, N.S. 1961. The Cretaceous-Cenozoic Northwest Borneo Geosynclines. Proceedings of the British Bomeo Geological Conference 1961. Geol Survey Dept Brit. Terr. Head, K. H., 1984. Manual ofSoil14boratory Testing. Pentech Press, London. Hobbs, B. E. 1976. An outline ofstructural geology. John Wiley and Sons. New York Hutchison, C.S. 1989. Geologic Evolution of South· East Asia. Oxford Monography on Geology and Geophysics. Hutchison, C.S. 1989. Geologic Evolution of South-East Asia. Geological Society ofMalaysia. Ibrahim Komoo, Ibrahim Abdullah & Juhairi Mat Akhir, 1989. Teknik Pemetilan Geologi. Dewan Bahasa dan Pustaka. J. M. Ducan & S. G. Wright. Soil Strength and Slope Stilbility. Chapter 6. John Wiley & Sons, Inc., New York, 2005. John, T. G. & Amy V. G., Geotechnical Laboratory Measurements for Engineers, 2009. John Wiley Sons & Inc., Hoboken, New Jersey K. Baba et aI., 2012. Slope Stability Evaluations by Umit Equilibrium and Finite Element Methods Applied to a Railway in the Moroccan Rif • Open Joumal of Ovil Engineering. Vol. 2: 2732 Lee, D. T. C., 197Da. The Sandakan Formation, East Sabah. Borneo Region, Asia, Geological Survey Bulletin 9, 43-50 Uetchi, P., F.W & Haile, 1960. The geology of Sarawa/v Brunei and Westem part of North Bomeo, Barit Borneo Geological Survey Purushotnama, R., Soil Mechanics and Foundation Engineering, 2008. Dorling Kindersley, India. Pettijohn, FJ. 1975. Sedimentilry Rocks. 3rd Edition. Harper and Row Publisher.. 137. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

Reinchard, M. & Wenk,E., 1951. The Geology of the Colony of North Borneo. Brit Bomeo Geol SUlVey~Bull. 1, 160 p. Rodeano, R., Sanudin, T. & Omang, S. A. K., 2006. Engineering Geology of Kota Kinabalu, Sabah, National Geosciences Conference 2006, Geological Society of Malaysia. Universitiy Malaysia Sabah. Mutti, E. & Ricd Lucchi, F. 1972. Turbidites of North Appenines: Introduction to Fades Analysis. International Geology Review, 20, 125 - 166 (Terjemahan oleh Nilsen, T.H pada tahun 1978 daripada Bahasa ltali). Salley. R.C. 1978. Andent Sedimentary Environments. Chapman & Hall, london. Salley. R.C. 1982. An introduction to sedimentology 2nd Ed. london Academic press inc. Ltd. Salley. R.C. 1988. Applied Sedimentology. Academic Press, london. Sanudin Haji Tahir & Baba Musta. 2007. Pengenalan kepada Stratigrafi. Universiti Malaysia Sabah, Kota Kinabalu. Sarsby, R. (2000). Environmental Geotechnics. london: Thomas Telford Ltd. Siti Syareena Mohd Ali (2008). Geologi Am dan Kajian Kestabilan Cerun dl Kawasan Kg. Maringkan - Tampias, Rilnau, Sabah. Universiti Malaysia Sabah: Sm. Sn. Thesis. Stauffer, P.H., 1968. Studies of the Crocker Formation, Sabah. Geological Survey of Malaysia, Bulletin 8, 1-13. Storetved, & Leong, 2003. New Structural Framework for SE Asia,and its Implication for Tectonic Evolution of North West Borneo. Geological Society Malaysia. Tan, D. & lamy, J.M. 1990. Tectonic Evolution of the North West Sabah Continental Margin since Late Eocene. Geological Society ofMalaysia. lianyun Uu et al A New Oosure to Slice Model for Slope Stability Analysis. Scientific Research. 2012. Tjia, H.D. 1984. Aspek GeoIogi Kuatemari Asia Tenggara. Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangl. Tjia, H.D. 1987. Geomorfologi. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala lumpur. Tongkul, F. 1990. Structural Style and tectonic of Wesrem and Northem Sabah. Geological Society of Malaysia. Tongkul, F. 1991. Tectonic Evolution ofSabah Malaysia. Geological Society of Malaysia.. 138. UMS. UNIVEASITI MALAYSIA SABAH.

Tongkul, F. 1999. Intrinsic Geological Resources for Ecotourism Development: A Cose Study of an Andent Oceanic Crust in Tandek, Sabah. Annual Geological Conference. Tongkul, F. 2000. Sedimentologi. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi. Tucker, M. E. 1982. Sedimentary Rocks In The fields England.. (?. edition). John Wiley & Sons Ltd.,. Varnes, D. J., 1958. Landslides Types and Processes in Eckel E.B (ed), Landslides and Engineering Practice. Highway Research Board Special Report 29, pp. 20-47 Whitlow, R., 1986. Basic Soil Mechanics, 3rd Edition, Longman Wilford, G.E., 1967. Notes on The Geological Map of Sabah. 2nd edition: borneo Reg. Malaysia Geol. Survey Ann. Rept for 1966. Wilford, G.E. 1968. The Effects of Late Triassic and Quartemary tectonic Movements on the Geomorphological Evaluation of Brunei and Adjacent Parts ofSarawak. GSM Bull. 1:6 Wray. W.K., 1986. Measuring Engineering Properties of Soil. Prentice-Hall Inc., Englewood Oiffs, New Jersey.. 139. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.