Geologi am dan sedimentologi kawasan sekitar Hutan Rizab Timimbang, Selatan Paitan, Sabah

GEOLCX;I AM DAN SEDIMENTOLOGI KAWASAN SEKITAR HUTAN RIZAB TIMIMBANG, SELATAN PAITAN, SABAH. sm SOFEA BINn MOIDEEN. DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH SARJANA MUDA DENGAN KEPUJIAN. t't:f<PUSTAMAI't. lJNIYERSITI YALAYS14 SABAI'. PROGRAM GEOLOGI FAKULTI SAINS DAN SUMBER ALAM UNIVERSm MALAYSIA SABAH. 2015. UMS. UNIVERSITI MAlAYSIA SA8AH.

~. - UNNERSITI MALAYSIA SABAH ______________________________________. ~~~~~~~AAN. BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS JUDUL:. \(~P,S.~N. 8~K'. SAYA:. SESIPENGAJIAN:. ,01) - )OIS. (HURUF BESAR) Mengaku membenarkan tesis "(LPSM/SarjantlDoktor Falsafah) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syaratsyarat kegunaan seperti ~rikut:I.. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. Perpustakaan Universiti Malaysia Sebah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan peogajian $?haja. Perpustakaa.'1 dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian ting.~i. Sila tandakan (I ). 2.. 3. 4.. L....-_-Jl. SULlT. (Mengandungi maklumat yang berdarjah kesela.natan atau kepentingan Malaysia seperti yang tennal·:tub di AKT A RAHSIA RASlvll 1972). L....-_-JI. TERHAD. (Mengandungi makhunat TERHAD yang telah ditentukan oleh organisasilbadan di luana Penyelidikan dijalankan). L-_--Jl TlDAK TEP-HAD t't,t,f USfAKA A". alilVERSlII fMLAY~la. SABA~. ,\. Disahkan oleNURUlAIN BINTllSMAll. ~. llBRARIAN. _-4r____-¥-:::.,:::.~':-:-"::'~Eo.!!R:'_'SI..!.!TI_?_M=ALAYS1A SABA~. (TANDAT NG' Alamattetap, W~ §A)~tt I,. 6t\J~H. «. PENtJLlS). $')mj?lAJV:1.#\€j\...f\t-J ~~8U. OATANGAN PUSTAKA WAN). I. -l]CQO. ')._"}-L./..;:..b-+/_1._C)_r-=("~_. Tarikh:___. Catatan :-. (T. ~rtOf·. ftLlX \oNG-~L NAMA PENYELIA. Tarikh: _ _ _ _ _ _'--_ _ _ __. • Potong yang tidak berkenaan. ·Jika tesis ini SULlT atau TERHAD. sila lampirkan surat daripnda pihak berku~'organjsasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULlT dan TERHAD. ·Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah df:l' Sarjana Secara penyelidikan atau disertai bagi pengajian secara kerja kursus dan Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM). PERPUSTAKAAN UMS. 11111111111111"1111111 *1000368262*. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

PENGAKUAN Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya telah dijelaskan sumbernya.. sm so:ift':t'MOIDEEN (8512110617) 20 JUN 2015. t'ERPUSTAKAAI\ ON\VERSITI MALAYSIA. SABA~.

DIPERAKUKAN OLEH. Tandatangan. 1. PENYEUA. Prof Dr. Felix Tongkul. 2. DEKAN: .............................................. Prof. Dr. Baba Musta. ii. ·UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA8AH.

PENGHARGAAN Syukur Alhamdulillah ke had rat Ilahi dengan izin dan limpah kumia-Nya, disertasi ini berjaya disempurnakan pada detik dan ketika yang telah ditetapkan. Di sini saya ingin merakamkan penghargaan dan ucapan ribuan terima kasih kepada kesemua pihak yang telah member sumbangan tenaga dan pelbagai jenis bantuan sepanjang usaha menyempumakan disertasi ini. Penghargaan yang tidak terhingga diberikan kepada ibu bapa saya, Endk Moideen bin Abdul Kadir dan Puan Zubaidah binti Hamzah yang sentiasa memberikan sokongan dari pelbagai segi kepada saya sepanjang menjalankan kajian ini. Setinggi penghargaan kepada Prof. Dr. Felix Tongkul selaku penyelia dan pembimbing yang cukup berwibawa. Beliau telah memberikan bimbingan dan tunjuk ajar serta nasihat-nasihat yang amat berkesan sepanjang menyiapkan disertasi ini. Beliau tidak pemah mengenal penat lelah serta sanggup meluangkan masa terluang beliau dalam menyiapkan disertasi ini. Dengan bantuan beliau, disertasi ini dapat disiapkan dengan lancar. Tidak dilupakan juga kepada para pensyarah program Geologi di atas tunjuk ajar yang diberikan bagi menyiapkan disertasi ini. Prof. Madya Baba Musta, Prof. Madya Dr. Shariff A.K Omang, Puan Hazerina Pungut, Puan Hajah Hennie Fitria, Prof Sanudin Haji Tahir, Dr. Ismail Abd Rahim, Encik Junaidi Asis, Endk Mohamed Ali Yusoff, Encik Hardianshah Saleh, Endk Zulherry Isnain, Endk Rodeano Roslee dan Encik Sahat Sadikun serta seluruh tenaga pengajar lain yang amat berdedikasi mendidik dan memperkasakan ilmu geologi saya selama ini dan memberikan bimbingan, tunjuk ajar dan sokongan kepada saya. Jasa kalian amat saya hargai. Para pembantu makmal; Endk Jalaludin Majalib, Encik Sanin Awang, Endk Alim, Ok Ershalina serta pembantu makmal yang lain terutama dalam menyediakan peralatan dalam menjalankan penyelidikan di makmal dan peralatan kerjalapangan yang telah memberikan kemudahan kepada saya. Rakan-rakan seperjuangan yang sentiasa memberikan tunjuk ajar dan banyak membantu dalam mengerjakan kerjalapangan. Terima kasih diucapkan terutamanya kepada Louvis Ferrer, Noryalis Nordin, Haleeza Hadzis, Asha Kling Lawrence, Sharon Long Saging, AI Nasrin AI Kanta, Cyprianz Pang, Robey Dimis Dg Azemah Ag Mamun, Rosdiana Zaini Bakri, Siti Nadiah Abd Jalal , Tengku Nur SoIiha dan Eza Hayyu Eza Shazali. Kerjasama yang diberikan oleh para kakitangan Jabatan Meteorologi Sabah, Jabatan Ukur dan Pemetaan, Jabatan Mineral dan Geosains, Jabatan Perangkaan Malaysia serta semua pihak yang tenibat secara langsung dan tidak langsung yang diberikan kepada saya. Berbanyak terima kasih juga kepada semua pihak yang telah memberikan sumbangan secara langsung dan tidak langsung dalam usaha menyiapkan disertasi ini. Bantuan dan kerjasama yang diberikan hanya Allah S. W.T dapat membalasnya. Sekian, terima kasih.. iii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

KANDUNGAN Muka SUrat. PENGAKUAN PENGESAHAN PENGHARGAAN SENARAlKANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAlRAJAH SENARAIFOTO SENARAI FOTOMIKRO. ii. iii iv vii viii. x xii. ABSTRAK. xiii. ABSTRACT. xiv. BAB 1. 1. PENDAHULUAN. 1.1. Pengenalan. 1. 1.2. Objektif Kajian. 2. 1.3. Kawasan Kajian. 2. 1.4. Kaedah Kajian. 5. 1.4.1 Kajian Awal. 5. 1.4.2 Kajian Lapang an. 6. 1.4.3 Kajian Makmal. 7. a. b.. Analisis petrografi. 7. PenentlJan taburan sail butiran. 9. c.. Analisis kematangan sampel batuan. 9. d.. Analisis kandungan fosil mikro. 9. e.. Analisis struktur geologi. f.. Analisis batuan dan sekitaran pengendapan. 10 10. g.. Analisis log batuan. 11. 1.4.4 Kajian Perpustakaan. 11. a.. Kajian Geologi Am. 11. b.. Kajian Sedimentologi. 12. 1.4.5 Penulisan Disertasi. 12. iv. UMS. UNIVERSITI MAlAYSIA SA8AH.

1.5. 13. Masalah Kajian. GEOGRAFI DAN GEOMORFOlOGI. BAB2. 14. 2.1. Pengenalan. 14. 2.2. Geografi. 15. 2.2.1. Iklim. 15. 2.2.2. Populasi dan Kegiatan Ekonomi. 2.2.3. Sistem Perhubungan. 16 20. 2.3. Geomorfologi. 23. 2.3.1 Topografi. 23. 2.3.2. Sistem Saliran. 2.3.3. Proses Geomorfologi. 25 27. a.. 27. Luluhawa 1.. Luluhawa fizikal. 27. II.. Luluhawa kimia. 29. Luluhawa biologi. 30. III.. BAB 3. b.. Hakisan. 31. c.. SU5utan darat. 32. GEOlOGI AM DAN STRATIGRAFI. 33. 3.1. Pengenalan. 33. 3.2. Latar Belakang Tektonik. 33. 3.3. Stratigrafi. 41. 3.3.1. Stratigrafi Rantau. 41. 3.3.2. Stratigrafi Tempatan. 45. 3.4. Analisis Geologi Struktur. 48. 3.4.1. Lineamen pOSitif. 49 49. Lineamen negatif. 51. Analisis lineamen. a. b. 3.4.2. Analisis lapisan. 53. 3.4.3. Analisis kekar. 55. 3.4.4 Kesimpulan. 58 v.

BAB4. SEDIMENTOLOGIRORMASICROCKER. 59. 4.1. Pengenalan. 59. 4.2. Geometri. 4.3. Analisis Fasies. 60 60. 4.3.1. Fasies A. 64. 4.3.2. Fasies B. 66. 4.3.3. Fasies C. 68. 4.3.4. Fasies D. 71. 4.4. Asosiasi Fasies. 81. 4.5. Sekitaran Pengendapan. 81. 4.6. Analisis Petrografi. 83. 4.6.1 Kandungan Mineral. a.. Kuarza. b. c. d.. Feldspar. 84 84 84. Serpihan Batuan. 85. Matriks. 85. 4.7. Analisis Kernatangan Batu Pasir. 87. 4.8. Analisis Pengelasan Batu Pasir. 89. 4.9. Analisis Asalan Kecludukan Tektonik. 91. BAB 5 5.1. KESIMPULAN DAN CADANGAN Perbincangan. 92. 5.1.1. Analisis Geologi Struktur. 92 92. 5.1.2. Analisis Sedimentologi dan Sekitaran Pengendapan. 93. 5.1. Kesimpulan. 95. 5.2. Cadangan. 96 97. RU1UKAN LAMPIRAN. 98. vi. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

SENARAI JADUAL Jadual 3.1 Niliai jurus bagi garis-garis lurus pada Rajah 3.7.. Halaman. 52. 3.2. Nilai jurus dan kemiringan bagi lapisan yang terdapat di kawasan kajian. 56. 3.3. Bacaan data jurus dan kemiringan bagi kekar di kawasan kajian.. 59. 3.4 Arah canggaan analisis geologi struktur kawasan kajian. 60. 4.1. Fasies dan asosiasi faseis (Mutti dan Lucci Ricchi, 1978). 63. 4.2. Hubungan ant:lra unit batuan di kawasan kajian dengan skema fasies seciimen flysch (Mutti dan Ricci Lucchi, 1978). 64. 4.3. Anggaran peratusan komposisi mineral dalam sampel batuan kawasan kajian. 84. 4.4 Anggaran peratusan mineral kuarza, feldspar dan serpihan batuan. vii. 86.

SENARAI RAJAH. Rajah. Halaman. 1.1. lokasi kawasan kajian yang terletak di bahagian selatan Paitan, Timur Sabah. 3. 1.2. Peta dasar kawasan kajian di kawasan selatan Paitan. 4. 1.3. Kaedah kajian yang dijalankan sepanjang penulisan disertasi.. 5. 1.4. Segitiga pengkelasan batu pasir Pettijohn (1975). 9. 2.1. Taburan hujan tahunan di kawasan Bandar Beluran bagi tahun 2005-2014. (Sumber: Jabatan Meteorologi Malaysia cawangan Sabah). 18. 2.2. Jumlah penduduk di kawasan daerah Beluran bagi tahun 2005-2014. (Sumber Jabatan Perangkaan Malaysia cawangan Sabah). 19. 2.3. Taburan penduduk di kawasan Beluran. (Sumber : Jabatan Perangkaan Malaysia 2010). 20. 2.4. Peta yang menunjukkan sistem perhubungan kawasan kajian.. 24. 2.5. Peta topografi yang menunjukkan taburan ketinggian kawasan kajian.. 26. 2.6. Peta saliran kawasan kajian.. 28. 3.1. Kedudukan tektonik plet-plet yang bersempadan dengan Sabah (ubahsuai dari Tan & Lamy, 1990).. 36. 3.2. Evolusi pembentukan geologi Sabah (ubahsuai selepas Tongkul, 1991). 38. 3.3. Rajah menunjukkan evolusi tektnnik bagi Barat laut Borneo. (Sumber :. 41. Hazebroek & Tan, 1993) 3.4. Kedudukan plet-plet tektonik di Asia Tenggara (Hutchison, 1996).. 42. 3.5. Peta geologi Sabah (diubahsuai daripada Yin 1985 dalam Sanudin dan Saba Musta 2(07).. 45. 3.6. Ringkasan stratigrafi Sabah (Sanudin dan Saba, 2007).. 46. 3.7. Peta geologi kawasan kajian.. 48. 3.8. Imej satelit keadaan permatang di kawasan kajian (Google Map).. 52. 3.9. Rajah roset yang menunjukkan lineamen POSitif di kawasan kajian dengan arah canggaan bertren Timurlaut - Baratdaya.. 53. viii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA BAH.

3.10. Rajah menunjukkan garis-garis bagi mengambil data jurus bagi linearnen negatif.. 54. 3.11. Gambarajah roset yang menunjukkan lineamen negatif di kawasan kajian dengan arah canggaan bertren Timurlaut - Baratdaya.. 55. 3.12. Gambarajah stereogram bagi analisis lapisan kawasan kajian. Arah canggaan bertren Timurlaut - Baratdaya.. 57. 3.13. Gambarajah stereogram bagi analisis kekar kawasan kajian. Arah canggaan bertren Timurlaut- Baratdaya.. 60. 4.1. Siri Jujukan Bouma (1962). 64. 4.2. Litolog bagi lokaliti 1. 72. 4.3. Litolog bagi lokaliti 2. 73. 4.4. Litolog bagi lokaliti 4. 74. 4.5. Litolog bagi lokaliti 5. 75. 4.6. Litolog bagi lokaliti 6. 76. 4.7. Model sekitaran pengendapan laut dalam yang diendapkan oleh arus turbid it. 78. 4.8. Sekitaran pengendapan bagi kawasan kajian iaitu di bahagian kipas atas dan kipas tengah. 79. 4.9. Segitiga menggambarkan komposisi pasir sebagai fungsi kepada kedua-ctua Kematangan tekstur yang dinyatakan sebagai kandungan matriks dan Kematangan kimia. 84. 4.10. Pengelasan batu pasir oleh Dott (1964) dalam Pettijohn (1975). 86. 4.11. Rajah segitiga yang digunakan untuk menentukan punca sedimen (Diubahsuai daripada Dickinson & Suczek, 1979). 87. ix.

SENARAIFOTO F~. 2.1. ~~~n. Ladang kelapa saw it yang menjadi sumber ekonomi utama penduduk kawasan kajian. (Arah Penggambaran : 10 U). 21. 2.2. Kedai makan dan kedai run cit yang diusahakan oleh penduduk setempat (Arah Penggambaran : lOOOU). 21. 2.3. Jalan berturap sepanjang kawasan kajian. (Arah Penggembaran 305°U). 22. 2.4. Jalan beriiku-liku yang terdapat di kawasan kajian. (Arah 0 penggambaran 140 U). 23. 2.5. Luluhawa fizikal yang beriaku pada batu pasir Formasi Crocker (Arah penggeambaran : OOU). 30. 2.6. Luluhawa fizikal yang beriaku pada batu pasir Formas iCrocker (Arah penggambaran : 180 U). 30. Luluhawa kimia yang terdapat di kawasan kajian. Proses pengoksidaan menyebabkan wama batuan bertukar keperangan. Singakapan telah mengalami luluhawa biologi dimana tumbuhan pada batuan dalam Formasi Crocker tumbuh (Arah penggambaran : 287°U). 31. 2.9. Batuan yang terpecah rnengalami susutan daratan akibat tarikan graviti.. 33. 3.1. Unit batuan Formasi Crocker yang terdiri daripada batu pasir berselang lapis dengan syal. (Arah penggambaran : 358°U). 49. 3.2. Unit batuan batu pasir mas if di kawasan kajian. (Arah penggambaran : 184°U). 50. 3.3. Lapisan yang terdapat di kawasan kajian. (Arah penggambaran 0 270 U). 56. 3.4. Singkapan yang dipenuhi dengan kekar. (Arah penggambaran 295°U). 58. 4.1. Lapisan batu pasir tebal selang lapis syal nipis dikelaskan sebagai fasies A yang terdapat di kawasan kajian. Terdapat struktur kekar yang dominan di kawasan ini. Bacaan GPS: 06°06.924'U ; llr12.573T. (Arah penggambaran : 28rU). 66. 0. 0. 2.7 2.8. 32. )(. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

4.2. Lapisan batu pasir tebal yang dikelaskan sebagai fasies A yang dijumpai di kawasan kajian. Lapisan ini berasosiasi dengan lapisan 0 syal yang nipis. (Arah penggambaran : 250 U). 67. 4.3. Struktur kesan beban digunakan untuk menentukan arah memuda. (Arah penggambaran : 9°U). 67. 4.4. Lapisan batu pasir tebal yang tergolong dalam fasies B di kawasan kajian. Bacaan GPS: 06 °06.924'U ; llr 12.573'1' (Arah penggambaran : 352°U). 69. 4.5. Struktur gruf yang terdapat di kawasan kajian. (Arah penggambaran : 120°). 69. 4.6. Struktur flut yang terdapat di kawasan kajian. (Arah penggambaran : 291°U). 70. 4.7. Lapisan batu pasir berselang lapis syal dengan nisbah 2:1 menunjukkan Fasies C yang terdapat di kawasan kajian. Bacaan GPS: 06°05.764'U ; 117°13.532'1' (Arah penggambaran : 305°U). 71. 4.8. Singkapan yang menunjukkan fasies C di kawasan kajian. Bacaan GPS: 06°07,478'U ; 117° 13.984'T (Arah penggambaran : 15°U). 71. 4.9. Lapisan batu pasir dan syal yang menunjukkan Fasies C yang terdapat di kawasan kajian. Bacaan GPS:06 °06.609'U ; 117° 12.942'1' (Arah penggambaran : 75°U). 72. 4.10 Struktur. kajian.. 73. Fasies 0 yang terdapat di kawasan kajian di mana lapisan syal agak tebal di temui. Bacaan GPS : 06°07,490'U ; llr14.182' T (Arah penggambaran : 302°U). 74. 4.12 Fasies 0 yang terdapat di kawasan kajian. Hanya sebahagian keeil. 74. laminasi selari yang (Arah penggambaran : 10°). 4.11. terdapat. di. kawasan. sahaja fasies ini yang terdapat di kawasan kajian. 0 (Arah penggambaran : 80 U). xi. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

SENARAI FOTOMIKRO. Halaman. Fotomikro. 4.1 Sampel batu pasir 1. Pembersaran 20X. 83. 4.2 Sampel batu pasir 2. Pembesaran 20x. 83. xii. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

ABSTRAK Kawasan kajian merangkumi kawasan sekitar Hutan Rizab Timimbang yang dipetakan seluas anggaran 100 kilometer persegi yang dibatasi garis bujur 117° 11'T hingga 117 ° 15'T dan garis lintang 06 °OS'U hingga 06 °08'U. Kawasan kajian terdiri daripada endapan Formasi Crocker yang berusia Easen Akhir hingga Miosen Awal. Formasi Crocker merupakan endapan laut dalam di mana unit batuannya adalah batu pasir masif dan selang lapis antara batu pasir dan syal. Formasi Crocker diendapkan di lembangan besar oleh arus turbidit Struktur geologi yang ditemui di kawasan kajian adalah struktur lapisan, kekar dan lineamen positif serta negatif. Kawasan kajian mengalami canggaan tektonik yang berarah Timurlaut-Baratdaya. Jujukan Formasi Crocker di kawasan kajian dibahagikan kepada 4 fasies iaitu Fasies A, Fasies B, Fasies C dan Fasies D. Fasies A terdiri daripada unit batu pasir tebal yang bersaiz granul sehingga halus. Struktur kesan beban dapat dijumpai pada fasies ini. Fasies B terdiri daripada unit batu pasir tebal juga namun saiz butirannya adalah kasar ke halus. Struktur yang dapat dijumpai pada fasies ini adalah flut dan gruf. Fasies C pula terdiri daripada selang lapis antara batu pasir dan syal dan struktur yang terdapat pada fasies ini adalah laminasi. Fasies 0 terdiri daripada unit batu pasir selang lapis syal di mana ketebalan syal adalah lebih berbanding batu pasir. Persekitaran pengendapan merupakan endapan kipas laut dalam iaitu pada kipas tengah. Batu pasir Formasi Crocker di kawasan kajian dikelaskan sebagai greiwak litik dan menunjukkan kematangan dari segi kimia. Batu pasir ini juga menunjukkan asalah orogen kitar semula. Kawasan kajian telah mengalami canggaan akibat dari daya mampatan tektonik arah Timurlaut-Baratdaya .. xiii.

ABSTRACT The study area is located with an area of at least 100 kilometers square bounded by longitude 117°11' E to 117°15'£ and latitude 06°05' N to 06°08~ The study area consist of Crocker Formation aged Late Eosen to Early Miocene. The Crocker Formation is part of the deep marine sediments which consisting of massive sandstone, interbedded sandstone and shale. This formation was depoSited in a large basin by turbidity currents. StnJctural geology that can be found in the study area are bedding, jOints, positive lineament and negative lineament. The study area had undergone compressive tectonic force and deformation trending North EastSouth West Crocker Formation in the study area can be divIded into four facies which are Facies A, Facies B, Facies C and Facies D. Facies A are made up of massive sandstone with the grain size ofgranule to smooth. Structural geology that can be found here is load cast Facies B are made up with sandstone but with the grain size between rough to smooth. Structural geology that can be found here is flute and groove. Facies C are made up of sandstone interbedded with shale and structural geology that can be found here is lamination. Facies D are made up of shale sandstone interbedded with shale where the thickness of shale layer is more than the thickness of sandstone. The depositional environment of the study area is submarine environment associated with middle fan and upper fan to a basin plain. The Crocker Formation ~ sandstone at the study area are c/assirJed as lithic greywacke and are chemically matured. The sandstone shows recycles origin. The study area had undergone compressive tectonic force and deformation trending North East - South West.. xiv.

BABt. PENDAHUlUAN. 1.1. Pengenalan. Kajian disertasi yang dilakukan ini bertajuk Geologi Am dan Sedimentologi Kawasan Sekitar Hutan Rizab Timimbang, Selatan Paitan (06°05'U ke 06°08'U dan 117°11,. ke 117°15'T). Tujuan utama kajian disertasi ini dilakukan adalah untuk rnemenuhi syaratsyarat graduasi dalam ljazah Sarjana Muda Sains dengan kepujian dalam Geologi, Fakulti Sains dan Sumber A1am, Universiti Malaysia Sabah bagi sesi 2012-2015.. Penulisan disertasi ini mempunyai dua peringkat iaitu projek saw dan projek dua yang rnengambil masa dua semester untuk disiapkan. Kajian ini melibatkan aspek-aspek geologi am seperti geologi struktur, geornorfologi, geologi sejarah dan stratigrafi, kajian mineralogi dan petrografi terutamanya sedirnentologi. Antara aspek sedimentologi yang dibincangkan adalah penerangan bagi unit bawan, sekitaran pengendapan, struktur sedimen, fosil dan juga analisis fosil..

1.2 i.. Objektif Kajian Mengkaji geologi am seperti geografi, geomorfologi dan stratigrafi kawasan kajian.. ii.. Menghasilkan peta geologi terkini kawasan kajian.. iii.. Mengkaji aspek sedimentologi secara terperinci kawasan kajian.. iv.. Mengkaji sekitaran pengendapan kawasan kajian.. 1.3. Kawasan Kajian. Kawasan kajian tertetak di bahagian timur Negeri Sabah iaitu dalam kawasan Daerah Paitan (Rajah 1.1). Kawasan kajian ini terletak lebih kurang 300 kilometer dart Kota Kinabalu. Keluasan kawasan kajian dianggarkan kira-kira 100 kilometer persegi yang dibatasi garis bujur 117° 11'T ke 117° 1S'T dan garis lintang 06 °OS1J ke 06°08'lJ (Rajah 1.2). Sebahagian besar kawasan kajian dilitupi oleh hutan iaitu Hutan Rizab Timimbang dan juga tanaman kelapa sawit Hanya terdpapat sabJ sahaja jalan raya yang berturap di kawasan kajian.. 2. ~. =<. ,.". ;a. ~r -4.. -:.

u. t. lAUT CHINA SElATAN. LAUTSULU. Labusn. ...I. ,,. ,. ~. ARAWAK. Penslangan. ~ I. t. ". KALIMANTAN. ,I. PETUNJUK: Kawasan kajian. [2]. I. . . :I Sempadan Antarabangsa. Jelen Raye. Rajah 1.1. ................... .... Ie. •. ... II. t ... Lokasi kawasan kajian yang tertetak di bahagian selatan Paitan, Timur Sabah.. 3. ·UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA8AH.

Petunjuk. I'(~)I Kontur. U. [Z] Sungai [ZJ Jalan Raya. 0. 00 Rajah 1.2. 2. Kampung. 3. Ikm. Peta dasar kawasan kajian di kawasan selatan Paitan.. 4. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

1.4. Kaedah Kajian. Beberapa kaedah telah dirangka dan dijalankan sepanjang penghasilan disertasi ini. Rajah 1.3 menunjukkan kaedah-kaeclah yang dilakukan sepanjang penghasilan disertasi ini.. ~~============~ ~~============~ ~~============~ ~~============~ ~~. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _- J. Rajah 13. Kaedah kajian yang dijalankan sepanjang penulisan disertasi.. 1.4.1 Kajian Awal Ini meliputi perbincangan bersama penyelia, kajian Iiteratur, peta dasar dan pengumpulan data. Perbincangan bersama penyelia merangkumi penentuan tajuk dan penetapan kawasan kajian. Kajian Iiteratur dan pengumpulan data adalah rnendapatkan sumber rujukan dan bacaan dari pengkaji terdahulu seperti jurnal, tesis terdahulu, buku rujukan, peta topografi, gambar fotoudara dan maklurnat internet. Bahan rujukan ini boleh diperolehi daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia (Sabah), Jabatan Mineral dan Geosains (Sabah) dan Perpustakaan UMS. Penyecliaan peta dasar merangkumi pemerhatian dan tafsiran daripada gambar satelit, peta topografi dan foto udara, dan menyurih peta dasar. Interpretasi terhadap fotograf udara dan peta topografi dibuat untuk mengenalpasti morfologi kawasan kajian kajian, sempadan unit-unit batuan, lineamen positif dan negatif. Peta dasar kawasan kajian disurih menggunakan perisian Corel Draw X6. Peta dasar yang merangkumi system saliran, jalan raya dan topografi disurih bertujuan menjadi panduan semasa di lapangan. 5. ·UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA8AH.

1.4.2 Kajian Lapangan Persediaan peralatan asas amat penting untuk ke lapangan, contohnya seperti kompas geologi, tukul geologi, kanta tangan, alat Sistem Pengesan Geografi (GPS) dan altimeter. Alatan sampingan seperti kertas untuk catatan, alat tulis, kamera, plastik sampel dan pita pengukur juga penting. Kajian lapangan melibatkan cerapan di lapangan. Cerapan awal dilakukan sebelum kerja-kerja cerapan yang lebih telitidijalankan di kawasan kajian. Proses cerapan awal rneliputi pengenalpastian mengenai aspek geografi, geologi am dan geomorfologi kawasan kajian seperti sistem saliran, sistem jalan, luluhawa dan lain-lain. Pencerapan yang lebih teliti terhadap kawasan kajian dibuat lagi bagi mendapatkan data mengenai aspek geologi struktur seperti set-set kekar, sesar dan juga per1ipatan di mana elemen-elemen ini penting dalam menentukan arah canggaan akibat tektonomastime di kawasan kajian. Selain itu juga, maklumat-maklumat mengenai aspek stratigrafi kawasan kajian seperti lotologi, paleoarus, unit batuan dan perlapisan, dan lain lagi per1u dicerap dan dicatatkan bagi membantu dalam menganalisis sekitaran fasies di kawasan kajian. Data mengenai aspek struktur sedimen lain seperti kesan riak, laminasi dan kesan fosil juga dicatatkan. Terdapat tiga peringkat kajian lapangan yang telah dilakukan oleh penulis. Peringkat pertama dilakukan pada 4 Oktober 2014 yang hanya untuk meninjau kawasan sebagai persediaan untuk membuat kertas kerja untuk projek 1. Peringkat kedua pula, kajian lapangan dilakukan untuk mendapatkan data terutamanya untuk kajian geologi am, geomorfologi dan geologi struktur bagi menyiapkan projek 1 yang dilakukan pada 7 November 2014. Peringkat ketiga, kajian lebih tertumpu pada aspek sedimentologi dan stratigrafi yang merangkumi projek 2 yang dilakukan pada semester 2. Antara aktiviti cerapan yang dilakukan semasa kajian lapangan adalah : a.. Menanda dengan tepat setiap singkapan ke dalam peta dasar berpandukan GPS dan kompas.. b.. Mernerhati proses geologi yang terlibat di kawasan kajian seperti luluhawa, pergerakan jisim, litologi batuan dan geomorfologi kawasan kajian.. c.. Mengambil gambar proses geologi di kawasan kajian, struktur-struktur geologi, jalan utarna, sungai dan contoh kegiatan ekonomi penduduk serta melakar singkapan sebagai panduan untuk analisis seterusnya. 6.

d.. Mengambil bacaan jurus dan kemiringan bagi lapisan serta struktur geologi yang lain seperti kekar, sesar dan perlipatan yang terdapat di singkapan.. e.. Mengambil sampel batuan yang segar iaitu yang bebas dari proses luluhawa di kawasan kajian untuk analisis di makmal.. 1.4.3 Kajian Makmal Kajian makmal adalah kesinambungan dari kerja lapangan. Sampel batuan yang diambil di Iokasi singkapan dianalisis di makmal. Kajian ini melibatkan analisis petrografi, analisis tekstur butiran, analisis taburan saiz butiran, analisis kernatangan batuan klastik, analisis fosil, analisis struktur geologi, analisis log batuan dan penghasilan peta geologi kawasan kajian.. a.. Analisis Petrografi. Kandungan mineral pada sampel batuan dapat ditentukan dengan rnelakukan analisis mineralogi dan petrografi melalui hasil hirisan nipis yang dilakukan (Adam et. al 1984). Kajian ini dilakukan di makmal hirisan nipis dan makmal mineralogi Fakulti Sains dan Sumber Alam. Prosedur penyediaan keratan nipis dimulakan dengan pemotongan batuan mengikut ukuran yang diperlukan sebelum digosok menggunakan serbuk korundum (800 atau 600) bagi melicinkan permukaan batuan yang akan dilekati<an pada slaid kaca. Kemudian batuan dipanaskan di atas pring pemanas sebelum disapukan dengan 'lakeside cement'. 'Lakeside cement' dibiarkan mencair sebelum batuan diangkat dari pi ring pemanas sebelum slaid kaca dilekatkan. Penyepit digunakan untuk melekatkan kepingan batuan pada slaid kaca. Kepingan batuan dilekatkan secara pertahan-Iahan pada slaid kaca pad stu arah lagi bagi mengelakkan kehadiran gelembung udara di antara pertetakan permukaan kepingan batuan dengan slaid kaca. Akhimya, kepingan batuan yang telah dilekatkan tadi dinipiskan membentuk hirisan nipis sehingga ketebalan 0.03 milimeter (mm) dengan menggunakan mesin pemotong khas dan serbuk karburundum. Siaid kaca diletakkan di atas pentas mikroskop pengutub bagi kandungan mineral dalam batuan. Jumlah kandungan mineral yang dijumpai pada keratan nipis tersebut dikira dan dicatatkan bagi membuat analisis pengkelasan, kematangan batuan dan lain-lain lagi.. 7. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

Pengkelasan batu pasir dibuat berdasarkan anggaran peratusan mineral kuarza, feldspar dan serpihan batuan yang merangkumi matriks dan sirnen yang diperhatikan dalam sampel batuan. Ketiga-tiga peratusan yang didapati akan diplotkan dalam segitiga pengkelasan batu pasir Pettijohn (1975) (Rajah 1.4).. Rajah 1.4. Segitiga pengkelasan batu pasir Pettijohn (1975). 8. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

RUlUKAN Adam, E. &. MacKenzie, W.S. 1994. A color Atlas of Rocks and Minerals in Thin section. Manson Publishing Ltd. London. Bouma, A.H. 1962. Sedimentology of some Flysch Deposits. Elsewier Pub!. New York. Bowen, J.M. &. Wright, J.A. 1957. Geology of Crocker Rilnge and Adpining Areas. Geology of Sarawak, Brunei and Northwest Sabah. Geological Survey Dept British territory, Memoir 3. Collenette,P. 1958. The Geology and Mineral Resources of Jessellton-Kinabalu Area, North Borneo. British Borneo Geological Survey Department Memoir 6. num. 194. Government Printing Office, Sarawak. Dickinson, W. R. &. Suczek, C.A,. 1979. Plate Tectonic and Sandstone Composition AAffi Vol. 63. No.12. m.s. 2164 - 2182. Dott, R.H., 1964. Wacke, greywacke and matnx - what approach to immature sandstone classification?). Sed. Petrol. 34.625-32. Dzulynski, S. &. Walton, E.K. 1965. Sedimentology Features of Flysch and Grewackes. Amsterdam, Elseveir Gilluly, J. 1975. Principle of Geology. 4th Edition. W.H. Freeman &. Co. Hailey, N.S. 1963. Semantan and Lundu Area, Wes-t Sarawak. Geological Survey Department British Territories in Borneo Malaysia; Report 1. Kuching, Sarawak Hailey, N.S. 1969. Geocynclinical Theory and Organization Pattern of the North-West Borneo Geosyncline. Jounal of Geological Society of London, 124; 171-194. Hazebroek, H.P. &. Tan, D.N.K. 1993. Tertiary Tectonic Evolution Of The North West Sabah Continental Margin. Geological Society Of Malaysia. Bulletin 33: 195-200. Hutchison, C.S. 1989. Geologic Evolution of South-East Asia. Geological Society of Malaysia. Hutchison, C.S. 1988. Stratigraphic Tectonic Model for Eastern Borneo. Geological Society Of Malaysia, BuIl.22. Hutchinson, C.S. 1996. The 'Rajang Accretionaru Prism' and 'Lupar Une' problem of Borneo. Tectonic Evolution of Southeast Asia. Geological Society of London Special Pub!., 106, 247-261. Hutchinson, C.S. 2005. Geology Of North- West Bomeo. University Of Malaya, Malaysia.. 97. UMS. UNIVERSITI MAlAYSIA SA8AH.

ahim Komoo, Ibrahim Abdullah & Juhairi Mat Akhir, 1989. Teknik Pemetaan Geolagi. Dewan Bahasa dan Pustaka. :obson, G. 1970. Gunung Kinabalu area, Sabah. Geol SUll'eyBuIl.3. ong, K.M. 1999. Geological Setting Of Sabah Malaysia. Geological Society of Malaysia. 27 : 227-239. lbeck, A.K., 1939. Geomorphology: An Introduction to the Study of Landscapes. McGraw-Hili, New York.. n, P.S. 1985. Peta Geologi Bahagian Kudat. Jabatan Pemetaan Negara Cawangan Sabah.. utti, E. & Ricci Lucchi, F. 1972. Turooites of North Appenines: Introduction to Facies Analysis. International Geology Review, 20, 125 - 166 (Terjemahan oleh Nilsen, T.H pada tahun 1978 daripada Bahasa Itali). ~ttijohn,. F. J.. 1975. Sedimentary rocks. Harper dan Row: New York. Edisi ke-3. :mudin Hj. Tahir. & Baba Musta. 2007. Pengenalan Kepada Stratigrafi. Universiti Malaysia Sabah. elley, R.C. 1985. Ancient Sedimentary Environments. Third Edition. London: Chapman and Hall.. elley, R.C. 1988. Apl/ied Sedimentology. Academic Press: London. Diterjemah oleh Ole Aziz Ali, 1995. Dewan Bahasa dan Pustaka. Kuala Lumpur. elley, R.C. 2000. Applied Sedimentology. Elsevier Inc. Second Edition: 1-8. ihariff Abe1. Kadir S. Omang & sahibin A. Rahim. 1989. Utologi dan struktur Formasi Crocker kawasan kampus UKMS, Kota Kinabalu, Sabah. Sumber Alam Bomean 1. ;tauffer, P.H., 1968. Studies of the Crocker Formation, Sabah. Geologiacal SUll'ey of Malaysia, Bulletin 8, 1-13. rajul Anuar Jamaluddin, 1989. Struktur sedimen cialam Formasi Crocker di kawasan Tamparu/~ Sabah. Geological Society of Malaysia. Buletin 24. Ms 135-57. ran, N.K. & Lamy, J.M. 1990. Tectonic evolutkJn Of NorthWest Sabah Continental Margin Since late Eocene. Geological Society Of Malaysia. Bulletin 27 : 241-260. faylor, B. & Hayes, D.E. 1983. Origin And History Of The South China Sea Basin. The Tectonic And Geologic Evolution Of SouthEast Asia Seas and lands. Amer Geophysical Union : 23-56. Tjia, H.D. 1987. Geomorfologi. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur. 98.

Tongkul, F. 1987. Sedimentology and Structure of the Crocker Fonnation in KK Area. Jabatan Sains Bumi, UKM. Bangi, Selangor. Tongkul, F. 1990. Tectonic EvolutionOf Sabah Malaysia. Geological Society Of Malaysia. 27: 227-239. Tongkul, F. 1990. Structural Style and tectonic of Westem and Northem Sabah. Geological Society of Malaysia. Tongkul, F. 1991. Tectonic Evolution Of Sabah, Malaysia. Journal Of Southeast Asia Earth Science. Volume 6: 395-405. Tongkul, F. 1997. Sedimenation and Tectonic of Paleogene Sediment In Central Sarawak, Geological Society Malaysia, Bulletin 40: 135·155. Tongkul, F. 2000. Sedimentologi. Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi. Walker, R. G. 1992. Deep Water sandstone facies and ancient submarine fans models of exploration for stratigraphic traps. AAA3. Vol. 62 no. 6 :m.s, 932·966.. ·UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SA8AH.