KAMAMPUH NGAWASA KANDAGA KECAP BUDAK UMUR 4-5 TAUN TK AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING LEUWIDAUN KABUPATEN GARUT.

(1)

Eva Nurlatifah, 2014

KAMAMPUH NGAWASA KANDAGA KECAP BUDAK UMUR 4-5 TAUN TK AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING LEUWIDAUN KABUPATEN GARUT

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

741/FPBS/0251/2014

KAMAMPUH NGAWASA KANDAGA KECAP BUDAK UMUR 4-5 TAUN TK AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING LEUWIDAUN

KABUPATEN GARUT

SKRIPSI

diajengkeun pikeun nyumponan salasahiji sarat nyangking gelar

Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Eva Nurlatifah

NIM 1002642

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

(2)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN SKRIPSI

EVA NURLATIFAH NIM; 1002642

KAMAMPUH NGAWASA KANDAGA KECAP BUDAK UMUR 4-5 TAUN

TK AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING LEUWIDAUN

KABUPATEN GARUT

disaluyuan jeung disahkeun ku:

Pangaping I,

Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. NIP 196302101987031001

Pangaping II,

Drs. H. O. Solehudin, M.Pd. NIP 195701011980021004

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia,

(3)

KAMAMPUH NGAWASA KANDAGA KECAP BUDAK UMUR 4-5 TAUN TK AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING LEUWIDAUN KABUPATEN GARUT

CHILDREN ABILITIES, 4-5 YEARS OLD, IN UNDERSTANDING

VOCABULARIES IN AISYIYAH BUSTANUL ATHFAL RANTING

LEUWIDAUN GARUT REGENCY

1)

Eva Nurlatifah2)

ABSTRACT

The background of this research is based on how Sundanese people rarely use Sunda language in educating their children nowadays. The main goal of this research is to describe children abilities, 4-5 years old, in understanding their Sunda language vocabularies. The descriptive method is used to do this research. The researchers do the unstructured interview technique. The respondents of this research are six students from Aisyiyah kindergarten. Three of them are men and three of them are women who are 4-5 years old. The data sources are chosen randomly. In using words, there are some words which have same reference. The Sunda language, which is used, is not perfect. People still combine Sunda language and Indonesian language in one time when they are speaking. From 149 words which have been tested to kindergarten students’, their

abilities are still not good. From the data which have been taken, students’ abilities in

understanding the words are they know 55 words (36,85%) and do not know 71 words (47%). The highest is from student 5 who understands 67 words (44,97%), the second is from the student 6 who understands 60 words (40,2%), the third is from student 4 who understands 55 words (36,85%), the fourth is from student 1 who understands 53 words (35,56%), the fifth is from student 3 who understands 51 words (34,17%), and the last is from student 2 who only understands 47 words (31,54%). From the data, it can be seen that the most known words by kindergarten students are words about relationships which is 91,67%, and then cardinal numbers which is 83,88%. The third is the verbs which is 81,81%, and then the name of parts of body which is 75,54%, the term of

situation/characteristic which is 75%. The least terms which are understood by students are pronouns and direct words.

Keywords: children’s abilities, vocabularies

1)

This research guide by Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. and Drs. H. O. Solehudin, M.Pd.

2)

Student of Vernacular Education Department, Faculty of Language and Arts

(4)

1)

skripsi ini dibawah bimbingan Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. dan Drs. H. O. Solehudin, M.Pd.

2)

mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI

ii

KABUPATEN GARUT1)

ABSTRAK

Penelitian ini dilatarbelakangi oleh masyarakat Sunda, yang dewasa ini sudah sedikit menggunakan bahasa Sunda dalam mendidik anak-anaknya. Tujuan dari penelitian ini untuk mendeskripsikan kemampuan anak pada usia 4-5 tahun dalam menguasai kosa kata dalam bahasa Sunda. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif. Untuk teknik yang digunakan dalam mengunpulkan data adalah wawancara tidak terstruktur. Sumber data dalam penelitian ini adalah enam orang anak TK Aisyiyah, dengan pertimbangan jenis kelamin dan umur. Tiga orang anak laki-laki dan tida orang anak perempuan dijadikan sumber data, usia responden ada dalam rentang 4-5 tahun. Sumber data dipilih secara acak. Dalama menggunakan kata ada berbagai macam kata untuk satu acuan yang sama. Bahasa yang digunakan belum sempurna, bahasa Sunda masih dicampur oleh bahasa Indonesia. Kemampuan menguasai kosa kata murid TK ada dalam kategori kurang, dari 149 kata yang sudah diujikan terhadap enam anak TK. Kemampuan anak dalam memahami bahasa Sunda dari data yang sudah didapa adalah 55 kata (36,85%) dan 71 kata (47%) belum diketahui oleh anak. Kemampuan paling tinggi anak TK 5 yang mampu menguasai 67 kata (44,97%), kamampuh tertinggi kedua adalah anak TK 6 yang mampu menguasai 60 kata (40,2%), kemampuan tertinggi ketiga diperoleh anak TK 4 yang mampu menguasai 55 kata (36,85%), kemampuan tertinggi keempat adalah anak TK 1 yang mampu menguasai 53 kata (35,56%), kemampuan tertinggi kelima yaitu anak TK 3 yang mampu menguasai 51 kata (34,17%), dan kemapuan terendah yaitu anak TK 2 yang hanya mampu 47 kata (31,54%). Dilihat dari kelompok kata yang banyak dikuasai oleh anak adalah istilah kekerabatan yakni 91,67%, kemudia kata bilangan pokok sebanyak 83,88%. Golongan kata ketiga yang banyak diukuasai oleh anak TK adalah kata kerja pokok 81,81%, kemuudian nama anggota badan yang mampuh dikuasai 75,54%, istilah keadaan/sifat pokok dikuasai sebanyak 75%. Golongan yang paling sedikit dikuasai anak adalah kata ganti dan kata petunjuk. Kosa kata yang paling sesuai dengan umur anak adalah kata yang berhubungan dengan istilah kekerabatan sebanyak 91,67%, kata bitangan pokok 83,33%, kata kerja pokok 81,81%, nama anggota tubuh 75,54%. Sisanya adalah kata yang kurang sesuai adalah kata ganti dan kata petunjuk 75% karena jumlah kata yang dikuasai siswa paling sedikit

(5)

1)

skripsi ini dibawah bimbingan Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. dan Drs. H. O. Solehudin, M.Pd.

2)

mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI

ii

KABUPATEN GARUT1)

ABSTRAK

Ieu panalungtikan dikasangtukangan ku kanyataan masarakat Sunda anu kiwari geus jarang maké basa Sunda dina ngatik budakna. Ieu panalungtikan miboga tujuan keur ngadéskripsikeun kamampuh budakumur 4-5 taun dina ngawasa kandaga kécap basa Sunda. Metodé anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta metode déskriptif. Tehnik dina ngumpulkeun data nyaéta wawancara teu terstruktur. Sumber data dina ieu panalungtikan genep urang budak TK Aisyiyah kalayan tinimbang wanda jinis jeung umur. Sumber data dipilih sacara acak. Basa anu dipaké ogé can sampurna, basa Sunda masih kenéh dicampuran ku basa Indonesia. Kamampuh ngawasa kandaga kecap murid TK aya dina katégori kurang, tina 149 kecap anu diujikeun ka genep budak TK. Kamampuh budak dina nyangkem basa Sunda tina data nu geus kajaring nyaéta, 55 kecap (36,85%) jeung 71 kecap (47%) teu dipikanyaho ku budak. Kamampuh anu pangluhurna nyaéta budak TK 5 anu nyangkem 67 kecap (44,97%), kamampuh kadua pangluhurna nyaéta budak TK 6 anu mampuh nyangkem 60 kecap (40,2%), kamampuh anu katilu panglobana nyaéta budak TK 4 anu mampuh nyangkem 55 kecap (36,85%), anu pangluhurna kaopat nyaéta budak TK 1 anu mampuh nyangkem 53 kecap (35,56%), kamampuh panglobana ka lima nyaéta budak ka 3 anu mampuh nyangkem 51 kecap (34,17%), jeung anu panghandapna nyaéta budak TK 2 anu ngan nyangkem 47 kecap (31,54%).Ditilik tina warna kandaga kecap anu geus dicangking gundukan kecap anu panglobana dicangkem ku budak nyaéta istilah pancakaki 91,67%, anu panglobana kadua nyaéta kecap wilangan utama 83,33%. Kecap anu panglobana katilu nyaéta kecap pagawéan utama 81,81%, ngaran babagian awak mampuh dicangkem 75,54%, istilah kaayaan/sipat utama dicangkem 75%. Gundukan kecap anu pangsaeutikna dicangkem ku budak nyaéta kecap gaganti jalma

(6)

DAPTAR EUSI

PERNYATAAN ... i

ABSTRAK ... ii

PANGJAJAP ... iii

TAWIS NUHUN ... iv

DAPTAR EUSI ... vi

DAPTAR TABEL... ix

DAPTAR SINGGETAN ... x

DAPTAR LAMPIRAN ... xi

BAB I BUBUKA ... 1

1.1. Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2. Watesan jeung Rumusan Masalah ... 3

1.2.1. Watesan Masalah ... 4

1.2.2. Rumusan Masalah... 4

1.3. Tujuan Panalungtikan ... 5

1.3.1. Tujuan Umum ... 5

1.3.2. Tujuan Khusus ... 5

1.4. Mangpaat Panalungtikan ... 5

1.4.1. Mangpaat Tioritis ... 5

1.4.2. Mangpaat Praktis ... 6

1.5. Struktur Organisasi Skripsi ... 6

BAB II ULIKAN TIORI KAMAMPUH JEUNG KAMEKARAN KANDAGA KECAP ... 8

2.1. Fungsi Basa... 8

2.2. Kompetensi jeung Performansi Basa ... 11

2.2.1. Kompetensi Basa ... 11

(7)

vii

2.3. Prosés Nyangking Basa ... 12

2.3.1. Wangenan Prosés Nyangking Basa ... 12

2.3.2. Prosés Nyangking Basa Kahiji ... 13

2.4. Kamekaran Basa Budak... 14

2.4.1. Tahap Kamekaran Artikulasi ... 14

2.4.2. Tahap Kamekaran Kecap jeung Kalimah ... 16

2.4.3. Tahap Pra-Sakola ... 17

2.4.4. Kamekaran Kognitif ... 17

2.5. Kamampuh Ngawasa Kandaga Kecap ... 19

2.5.1. Wangenan Kandaga Kecap ... 19

2.5.2. Kandaga Kecap Dasar ... 20

2.5.3.

Kualitas Kandaga Kecap ... 21

BAB III METODÉ PANALUNGTIKAN... 23

3.1. Lokasi jeung Subjek Panalungtikan ... 23

3.1.1. Lokasi Panalungtikan ... 23

3.1.2. Subjek Panalungtikan ... 23

3.2. Desain Panalungtikan ... 23

3.3. Metodé Panalungtikan ... 25

3.4. Definisi Operasional ... 25

3.5. Instrumen Panalungtikan ... 26

3.5.1. Daftar Kecap ... 26

3.5.2. Kartu Data... 27

3.6. Téhnik Ngumpulkeun Data ... 27

3.7. Tehnik Ngolah Data... 28

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 30

4.1. Makéna Kandaga Kecap Basa Sunda Budak TK ... 30

(8)

viii

4.1.2. Makéna Kandaga Kecap Basa Sunda Budak TK 2 ... 38

4.2. Kamampuh Ngawasa Kandaga Kecap Budak TK ... 80

4.3. Analisis Warna Kandaga Kecap Dasar anu Dicangking ku Budak TK ... 82

4.3.1. Istilah pancakaki ... 82

4.3.2. Ngaran babagian awak... 85

4.3.3. Kecap Gaganti Jalma (Sulur) jeung Kecap Panuduh... 93

4.3.4. Kecap Wilangan Utama ... 94

4.3.5. Kecap Pagawéan Utama ... 96

4.3.6. Istilah Kaayaan/Sipat Utama ... 102

4.4. Kasaluyuan Warna Kecap jeung Kamekaran Umur ... 107

4.5. Pedaran ... 108

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN... 110

5.1. Kacindekan ... 111

5.2. Saran ... 112

DAPTAR PUSTAKA ... 113

LAMPIRAN ... 115

(9)

DAPTAR TABÉL

Tabél 4.1 Andini... 30

Tabel 4.2 Dina ... 38

Tabél 4.3 Sarah... 46

Tabél 4.4 Dika ... 53

Tabél 4.5 Fadil ... 63

Tabél 4.6 Nasrul ... 72

Tabél 4.7 Kamampuh Ngawasa Kandaga Kecap ... 80

Tabél 4.8 Frekuensi Istilah Pancakaki ... 82

Tabél 4.9 Frekuensi Ngaran Babagian Awak ... 86

Tabél 4.10 Kecap Gaganti Jalma (Sulur) jeung Kecap Panuduh ... 93

Tabel 4.11 Kecap Wilangan Utama ... 94

Tabél 4.12 Kecap Pagawéan Utama... 96

Tabel 4.13 Kecap Kayaan Utama/Sipat ... 102

(10)

DAPTAR SINGGETAN

BI: Basa Indonesia

F: Frekuensi

IR: Istilah Résponden

Jsb: jeung Sajabana

kc: Kaca

KD: Kecap dasar

KK: Kandaga Kecap

No: Nomer

S: Sampurna

TK: Taman Kanak-Kanak

(11)

DAPTAR LAMPIRAN

Lampiran 1 Tabél 3.1 Instrumen Panalungtikan ... 115

Lampiran 2 Transkrip Wawancara Andini... 117

Lampiran 3 Transkrip Wawancara Dina ... 130

Lampiran 4 Transkrip Wawancara Sarah... 137

Lampiran 5 Transkrip Wawancara Dika ... 145

Lampiran 6 Transkrip Wawancara Fadil ... 168

Lampiran 7 Transkrip Wawancara Nasrul ... 178

Lampiran 8 Biodata Budak 1 ... 189

(12)

BAB I

BUBUKA

1.1. Kasang Tukang Panalungtikan

Basa mangrupa alat anu dipaké ku unggal jalma pikeun komunikasi, naha éta

dina wangun lisan atawa tulisan. Unggal jalma miboga potensi anu sarua dina

makéna basa. Hiji jalma nyangking basa ngaliwatan prosés anu biasa disebut

nyangking jeung pembelajaran basa. Kridalaksana (2009, kc. 178) ngahartikeun

nyangking basa (language acquisition) mangrupa prosés mikaharti jeung

ngahasilkeun basa ku manusa ngaliwatan tahapan, ti mimiti ngejah nepi ka

parigelna. Ari pembelajaran basa (language learning) diartikeun salaku prosés

nyangkingna basa sorangan atawa basa lian ku hiji jalma.

Basa bisa ditingali tina kajian internal atawa éksternal basa. Anu kaasup

faktor internal basa nyaéta dimimitian tina struktur fonologi, morfologi, sintaksis,

népi ka struktur wacana. Ari nu kaasup kana kajian éksternal basa nyaéta

naon-naon anu aya disaluareun basa, saperti faktor sosial, psikologis, etnis, jsb. Dina

kajian éksternal biasana méré pangaruh anu gedé dina prosés ngawangun sistem

linguistik.

Chaer (2009, kc. 167) ngahartikeun nyangkingna basa nyaéta prosés anu

lumangsung dina otak budak nalika manehna nyangking basa mimitina. Hartina

nyangking basa mangrupa prosés alami anu lumangsung sanajan euweuh panitén

sacara sadar kana bentuk linguistik, kondisi minimal nyangking basa nyaéta

partisipasi dina situasi komunikasi alami.

Para ahli nyindekkeun yén aspék pangpentingna dina nyangking basa nyaéta

fungsi basa. Salasahijina fungsi basa téh alat komunikasi. Ku sabab kitu, saupama

hiji jalma mibanda kandaga kecap loba pikeun komunikasi, beuki luhur tingkat

kompetensi jeung performansina.

Aya dua prosés séjén anu aya nalika budak nyangking basa -utamana nalika

(13)

2

Prosés pérformansi nyaéta prosés anu diwangun ku dua hal, prosés pamahaman

(kamampuan ngaregepkeun jeung kamampuan merhatikeun) jeung prosés

ngahasilkeun kekecapan. Prosés performasi nyaéta kamampuh ngahasilkeun

leunjeuran kalimah anyar dina linguistik transformasi generative.

Sanggeus ngaliwatan prosés jeung bisa maké basa sacara sampurna, basa jadi

bagian tina kahirupan sapopoé jeung teu bisa lesot tina dirina. Ku kituna, aya nu

disebut sikap bahasa. Sikap anu hartina unggah ungguh (body language) jeung

kalakuan anu didadasaran kana cara pandang (pamadegan, kayakinan jeung

sawangan) salaku reaksi tina naon anu kajadian.

Saenyana sikep mangrupa gambaran tina jiwa anu bisa katingali tina

kalakuan. Ngan nurutkeun sababaraha panalungtikan, naon anu katingali sacara

lahiriah henteu salawasna mangrupa gambaran tina sikep batiniah atawa

sabalikna.

Sanggeus diécéskeun di luhur kumaha prosés saenyana anu dilakonan ku

urang nalika diajar basa ti mimiti fonemik nepi ka bisa nyusun kalimah sintaksis.

Gening kudu loba interaksi salaku komunikasi urang. Basa anu diajarkeun keur

budak teu kawatesanan utamana dina basa kahiji tangtu mangaruhan kana bahasa

ka dua. Dina ieu hal basa Sunda salaku bahasa kahiji bisa mangaruhan kana

bahasa kadua. Unggal basa tangtu méré pangaruh anu beda, boh dina pola pikir

atawa psikologisna. Ku kituna, ti TK budak kudu diajarkeun basa anu bener,

sangkan budak bisa komunikasi kalayan lancar.

Kiwari geus éces pisan budak di Jawa Barat hususna diperedih pikeun

nyangkem basa indungna kalayan sampurna. Atuh aturanna ogé geus aya, anu

kiwari disebut kurikulum téa. Dina kurikulum anu aya budak kudu bisa nyangkem

kecap barang jeung bisa nyusun kecap-kecap jadi leunjeuran kalimah anu bisa

dipikaharti. Lamun ditilik interdisipliner dina widang psikologi, kognitif jeung

linguistik kandaga kecap bisa ngagambarkeun kumaha cara pikir hiji jalma.

Nurutkeun Paul Fraisse (Darjowidjodjo, 2011, kc. 7) psikolinguistik nyaéta

hubungan pangabutuh urang pikeun berekspresi jeung komunikasi kana barang

anu ditawarkeun ka urang ngaliwatan basa anu geus diajarkeun ti leuleutik jeung

(14)

3

psikolinguistik ngawatesanan hubungan basa jeung uteuk, (2) psikolinguistik

hubungan langsung prosés kode jeung narjamahkeun kode, (3) psikolinguistik

salaku pendekatan, (4) psikolinguistik ngaguar pangaweruh basa, makéna basa,

jeung robahna basa, jeung (5) psikolinguistilk museur kana akuisisi basa jeung

kalakuan linguistik.

Élmu psikolinguistik pisan anu nalungtik ngeunaan kumaha hubunganna pola

pikir hiji jalma anu sifatna mentalis kagambar dina kekecapan anu dilarapkeun

dina kalimah. Cara ieu ogé bisa dipaké pikeun mikawanoh hiji jalma (budak)

leuwih jero deui. Tangtuna ieu hal kudu diwangun pikeun ngawangun suasana anu

pikabetaheun dina pangajaran sapopoé jeung bisa jadi cukang anu

nyambungkeun/ngadeukeutkeun guru jeung siswana. Tangtuna lamun geus kitu

guru bisa ngungkulan masalah anu mindeng aya dina pangajaran TK.

Éta bahasan téh saenyana mah can pernah aya nu nalungtik dina ambahan

basa Sunda mah. Ku kituna, ieu panalungtikan baris ngaguar kumaha kamampuh

budak nyangking kandaga kecap utamana basa Sunda dina umur 4-5 taun.

Paélmuan basa urang masih heureut, lolobana ngan ukur analisis karya sastra,

pangajaran, jeung budayana. Ku sabab éta hal penting pisan ngayakeun ieu

panalungtikan pikeun nambahan paélmuan dina widang bahasa utamana kajian

psikolinguistik.

1.2. Watesan jeung Rumusan Masalah

Kamampuh basa mangrupa pangaweruh hiji jalma ngeunaan basa. Tangtuna

bisa katingali saupama aya dina komunikasi, kamampuhna bakal katingali dina

paguneman anu luyu kana fungsi jeung situasi. Ku kituna, unggal jalma kudu

miboga kamampuh ngabédakeun kalimah anu merenah jeung kalimah anu kurang

merenah. Sarta miboga kamampuh pikeun nyusun basa anu luyu jeung kaayaan,

anu satuluyna ditepikeun ngaliwatan paripolah jeung kaayaan. Salian ti éta unggal

jalma ogé kudu bisa maham atawa mikaharti omongan jalma séjén.

Kandaga nyaéta gorbak gedé paranti ngawadahan upeti sanggakeuneun ka

Naléndra (Danadibrata, 2009, kc. 315). Kiwari aya istilah anyar kandaga kecap,

(15)

4

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.2.1. Watesan Masalah

Kamekaran jeung makéna basa sipatna unik jeung universal ku kituna, urang

kudu bisa ngahargaan unggal basa budak. Kamekaran basa budak dipangaruhan

ku lingkungan, kulawarga, jeung pola latihan. Manéhna ninggali tina kaayaan

imah atawa di masarakat anu tuluy jadi pangalamanna. Éta mangrupa salasahiji

faktor anu bisa ngabalukarkeun unggal budak miboga gaya basa jeung tingkatan

basa anu beda.

Aya sawatara dapuran kamekaran anu aya dina pangajaran TK. Éta

kamekaran ngawengku kamekaran pangajén agama jeung moral, kamekaran

sosial, kamekaran émosi, kamekaran kemandirian, kamekaran basa kabagi

sababaraha aspék narima basa, népikeun jeung kaaksaraan. Sedengkeun dina

kamekaran kognitif kabagi sababaraha konsép, konsép wangun, warna ukuran

jeung pola. Kamekaran fisik dina pangajaran TK kabagi tilu aya motorik kasar,

motorik halus, jeung kesehatan fisik.

Ieu panalungtikan baris diwatesanan ngan saukur mikanyaho kumaha basa

Sunda budak umur 4-5 taun. Ari wengkuan basa Sunda téh nyoko kana istilah

pancakaki, ngaran babagian awak, kecap pagawéan, kecap wilangan utama, kecap

sipat utama, kecap gaganti jalma (sulur) jeung kecap panuduh.

1.2.2. Rumusan Masalah

Sangkan leuwih tétéla, rumusan masalah dina ieu panalungtikan bisa

ditepikeun dina wangun pananya ieu di handap:

a. Kumaha makéna kandaga kecap basa Sunda budak TK Aisyiyah Bustanul

Athfal Ranting Leuwidaun Garut?

b. Kumaha kamampuh ngawasa kandaga kecap anu bisa dicangkem ku

budak?

c. Kumaha warna kecap dasar nu dicangking ku budak?

(16)

5

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.3. Tujuan Panalungtikan

Ieu panalungtikan kalawan husus boga tujuan pikeun mikanyaho jeung

ngadéskripsikeun maké basa Sunda ku budak TK Aisyiyah Bustanul Athfal

Ranting Leuwidaun Kabupaten Garut, katut patalina jeung kamekaran umur. Ari

tujuanna dibagi dua aya tujuan umum jeung tujuan husus, anu ngawengku:

1.3.1. Tujuan Umum

Tujuan umum tina ieu panalungtikan nyaéta pikeun mikanyaho jeung

ngadéskripsikeun babandingan kamampuh budak dina nyangking basa Sunda

jeung kamekaran umur.

1.3.2. Tujuan Khusus

Tujuan husus ieu panalungtikan nyaéta pikeun nganalisis jeung

ngadéskripsikeun opat hal, nyaéta:

a. Cara makéna basa Sunda budak TK Aisyiyah Bustanul Athfal Ranting

Leuwidaun Kabupatén Garut;

b. Kamampuh ngawasa kandaga kecap tina kecap dasar;

c. Warna kecap dasar nu dicangking ku budak; jeung

d. Patalina warna kecap jeung kamekaran umur budak.

1.4. Mangpaat Panalungtikan

Hasil tina ieu panalungtikan dipiharep méré mangpaat saloba-lobana boh

mangpaat praktis boh mangpaat tioritis.

1.4.1. Mangpaat Tioritis

Sacara tioritis, ieu panalungtikan gedé gunana pikeun linguis dina méré

informasi anyar ngeunaan analisis kandaga kecap nu mindeng aya di budak umur

(17)

6

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.4.2. Mangpaat Praktis

Sacara praktis, ieu panalungtikan gedé mangpaatna pikeun sababaraha

pihak, diantarana waé:

a. Pikeun guru TK bisa méré pangaweruh anyar dina nyusun matéri diajar.

b. Bisa jadi tinimbang nalika urang nyieun kurikulum pikeun ningkatkeun

kualitas dina pangajaranna sorangan (utamana pangajaran basa Sunda).

c. Pikeun kolot bisa jadi référénsi yén umur TK mangrupa masa budak ngawasa

kandaga kecap.

d. Jadi bahan référénsi panalungtikan prosés nyangkingna basa satuluyna.

e. Pikeun mikanyaho kumaha sabenerna kamampuh basa budak dina umut 4-5

taun (umur TK).

f. Mikanyaho kumaha saenyana prosés budak nyangkingna basa.

g. Pikeun ngaguar kamampuh budak dina ngangkem kecap-kecap basa Sunda.

1.5. Struktur Organisasi Tulisan

Ieu tulisan téh dirancang jadi lima bab. Dina bab I dipedar perkara

kasang tukang, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, métode

panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung struktur organisasi tulisan.

Dina bab II dipedar tiori anu dipaké dina ieu skripsi, nyaéta perkara

fungsi basa nurutkeun Haliday jeung Barbara S. Wood, kompetensi jeung

performansi basa anu kabagi dua kompetensi basa jeung performansi. Subab

katilu nyaéta prosés nyangking basa, adu kabagi deui dua nyaéta wangenan

prosés nyangking basa jeung prosés nyangking basa kahiji. Subab satuluyna

nyaéta kamekaran basa sudak anu kabagi opat nyaéta tahap kamekaran

artikulasi, tahap kamekaran kecap jeung kalimah, tahap pra-sakola, jeung

kamekaran kognitif. Subab pamungkas nyaéta kamampuh ngawasa kandaga

kecap, anu dibagi tilu nyaéta wangenan kandaga kecap, kandaga kecap dasar,

jeung kualitas kandaga kecap.

Dina bab III dipedar perkara lokasi jeung subjek panalungtikan, desain

panalungtikan, metodé panalungtikan, definisi operasional, instrument

(18)

7

Bab IV dipedar hasil analisis kandaga kecap budak TK Aisyiyah

Bustanul Athfal Ranting Leuwidaun Garut. Kandaga kecap ngawengku istilah

pancakaki, ngaran babagian awak, kecap sipat/kaayaan utama, kecap bilangan

utama, kecap pagawéan, jeung kecap gaganti jalma (sulur) jeung kecap panuduh.

(19)

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1.Lokasi jeung Subjek Panalungtikan

3.1.1. Lokasi Panalungtikan

Lokasi panalungtikan ditangtukeun ngaliwatan tinimbang kudu aya di daérah

Jawa Barat jeung maké basa Sunda salaku basa indungna tinimbang séjén nyaéta

tempat anu teu jauh sangkan aksés pikeun nyokot data henteu hésé. Ku kituna,

panalungtik milih Garut salaku lokasi panalungtikan. Sampel anu dipikabutuh

nyaéta budak umur 4-5 taun -budak umur sakitu kagolong kana umur PAUD/TK-,

miboga kamapuh mimiti, jeung maké basa Sunda. Panalungtik ngaheureutkeun

deui lokasi panalungtikan ka TK. TK anu dicokot nyaéta TK Aisyiyah anu geus

sawatara lila panalungtik milu ilubiung kana administrasina.

3.1.2. Subjek Panalungtikan

Subjek panalungtikan nyoko kana bahan-bahan nu ditalungtik. Populasina

nyaéta wilayah generalisasi anu ngawengku subjek anu miboga kualitas jeung

kriteria anu tangtu nu geus ditangtukeun ku panalungtik pikeun diteuleuman jeung

dicidekeun (Sugiono, 2008, kc. 117). Sampel nyaéta bagian tina jumlah jeung

karakteristik anu dipimilik ku éta populasi (Sugiono, 2008, kc. 118).

Ieu panalungtikan sumber datana nyaéta tina sampel primer anu mangrupa

hasil dokumentasi (rekaman) di TK Aisyiyah Bustanul Athfal Ranting

Leuwidaun. Sampel-na nyaéta barudak kelompok A anu umurna 4-5 taun.

Kalayan kriteria ditilik tina umur, wanda jinis, basa mimiti, jeung status sosial. Ku

kituna, ditangtukeun genep urang sumber data tilu awewe jeung tilu lalaki.

3.2.Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan nyaéta babagian ieu panalungtikan anu kabagi

(20)

24

bisa ngeuyeuban tatapakan ieu panalungtikan, anu satuluyna tahap ngumpulkeun

data dina ieu tahap panalungtik ngalakukeun sababaraha kagiatan ngawawancara

jeung ngarekam omongan barudak pikeun bahan ngolah data. Dina tahap ngolah

data panalungtik nyusun data hasil tina wawancara jeung rekaman anu geus

dikumpulkeun téa, dina ieu prosés olah data luyu jeung tatapakan tiori anu geus

dikumpulkeun sangkan jadi hiji laporan skripsi anu bisa ditarima.

Diagram 3.1 Désain Panalungtikan

Masalah

•Urang can apal kumaha makéna basa sunda budak TK

•Urang can apal kecap anu bisa dicangkem ku budak

•Urang cana apal kumaha warna kecap dasar nu dicangking ku budak

•Urang can apal kumaha kasaluyuan antara warna kecap jeung kamekaran umur budak

Ngumpulkeun data

•Tehnik observasi pratisipasi pasip

•Wawancara

(21)

25

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.3.Métode Panalungtikan

Métode panalungtikan mangrupa cara ilmiah anu dipaké pikeun meunangkeun

data panalungtikan kalayan tujuan jeung kagunaan anu tangtu. Dina ieu

panalungtikan Métode anu baris dipaké nyaéta Métode déskriptif mangrupa

Métode panalungtikan anu dipaké dina panalungtikan déskriptif pikeun

ngagambarkeun kajadian anu aya. Panalungtikan déskriptif mangrupa

panalungtikan anu méré penjelasan kana gejala sosial anu ditalungtik ku cara

ngadéskripsikeun ngeunaan nilai variabel dumasar indikator anu ditalungtik, tapi

henteu nyieun hubungan jeung babandingan kana variabel séjén.

Ieu panalungtikan udaganna pikeun ngaguar kandaga kecap anu mampuh

dicangking ku budak umur 4-5 taun di TK Aisyiyah Bustanul Athfal, nu dianalisis

dumasar panyangreb fonologi jeung morfologina.

3.4.Definisi Operasional

Kamampuh basa mangrupa pangaweruh hiji jalma ngeunaan basa. Tangtuna

bisa katingali saupama aya dina komunikasi, kamampuh basana bakal katingali

dina paguneman anu luyu kana fungsi jeung situasi. Ku kituna, unggal jalma kudu

miboga kamampuh ngabédakeun kalimah anu merenah jeung kalimah anu kurang

merenah. Ogé miboga kamampuh pikeun nyusun basa anu luyu jeung kaayaan,

anu satuluyna ditepikeun ngaliwatan paripolah jeung kaayaan. Salian ti éta unggal

jalma ogé kudu bisa maham atawa mikaharti kana omongan.

a. Kamampuh ngawasa kandaga kecap nyaéta kabisa hiji individu dina maké,

nerapkeun jeung mikaharti kana basa pikeun komunikasi. Hiji individu

dianggap mampuh kana basa saupama bisa nerapkeun basa dina

konteks/kaayaan anu luyu jeung naon anu ditepikeun, bisa ngama’naan naon

anu ditepikeun ku panyatur, ogé bisa ngaréspon kana omongan panyatur. Éta

mangrupa indikator tina kamampuh individu kana basa anu dicangkingna.

b. TK kagolong kana Pendidikan Anak Usia Dini (PAUD) anu mangrupa

lembaga formal mimiti anu aya dina kamekaran budak. Ieu lembaga

dihususkeun keur budak ti umur 4-6 taun tur diatur ku UU Sisdiknas no.20

(22)

26

“Pendidikan anak usia dini ditujukan kepada anak sejak lahir sampai

usia 6 tahun melalui rangsangan pendidikan untuk membantu pertumbuhan dan perkembangan jasmani dan psikologis agar anak

memiliki persiapan dalam memasuki pendidikan lebih lanjut.”

Tina eusi aturan diluhur tumuwuhna kamekaran jasmani jeung psikologis

dina pangajaran sapopoéna dibagi sawatara dapuran kamekaran anu aya dina

pangajaran TK. Éta kamekaran ngawengku kamekaran pangajén agama jeung

moral, kamekaran sosial, kamekaran émosi, kamekaran kemandirian,

kamekaran basa kabagi sababaraha aspék narima basa, népikeun jeung

kaaksaraan. Sedengkeun dina kamekaran kognitif kabagi sababaraha konsép,

konsép wangun, warna ukuran jeung pola. Kamekaran fisik dina pangajaran

TK kabagi tilu aya motorik kasar, motorik halus, jeung kasehatan fisik.

3.5.Instrumen Panalungtikan

Aya dua istrumen anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta daptar kecap anu

jadi pedoman nalika ngumpulkeun data jeung kartu data anu fungsina keur

ngagampangkeun nalika ngolah data.

3.5.1.Daftar Kecap

Instrumen mangrupahiji alat anu dipaké pikeun ngukur kaayaan fenomena

alam atawa sosial anu ditalungtik Sugiono (2008, kc. 148). Tujuanana nyaéta

pikeun nyokot data kandaga kecap anu dipikabutuh pikeun panalungtikan. Ieu

instrumen ngawengku 149 kecap, anu digolongkeun kana genep dapuran kalayan

wincikan: (1) 12 kecap istilah pancakaki, (2) 44 ngaran babagian awak, (3) 12

kecap kecap gaganti jalma (sulur), (4) 12 kecap wilangan utama, (5) 33 kecap

(23)

27

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.5.2.Kartu Data

KARTU DATA

mastaka (Nrl/6/56)

Golongan basa: Basa Sunda

Kasampurnaan omongan: Sampurna

Ragam basa: Hormat ka batur

Dapuran kecap: Kecap sipat atawa kaayaan (warna)

Keur ngagampangkeun nalika ngolah data unggal data diberé kodeu. Aya tilu

kodeu anu daya dina ungggal data (1) ngaran budak TK, (2) runtuyan budak TK,

jeung (3) runtuyan kecap.

3.6.Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik ngumpulkeun data mangrupa léngkah nu kudu dilaksanakeun dina

panalungtikan, sabab tujuan utama panalungtikan nyaéta nghasilkeun data. Lamun

panalungtikan teu apal téhnik ngumpulkeun data, tangtu moal bisa ngahasilkeun

data standar nu geus ditangtukeun. Ditilik tina carana, téhnik ngumpulkeun data

bisa dilaksanakeun ngaliwatan: (1) téhnik observasi, (2) interview/wawancara, (3)

questioner/angket, (4) dokumentasi, jeung (5) gabungan opatannana Sugiono

(2008, kc. 309). Ari téhnik anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta:

a. Tehnik Observasi Pratisipasi Pasip

Tehnik anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta tehnik observasi partisipasi

pasif. Hartina panalungtik datang ka tempat kagiatan budak (sakola), ngan

panalungtik henteu ilubiung kana éta kagiatan. Ieu téhnik dipaké pikeun

(24)

28

b. Tehnik Wawancara

Tehnik wawancara anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta tehnik

wawancara teu nyetruktur. Wawancara henteu nyetruktur nyaéta wawancara

anu teu kauger (bebas) panalungtik henteu nyekelan cecekelan (pedoman)

wawancara anu geus disarungsum sacara sistematis jeung lengkep keur

ngumpulkeun datana Sugiono (2008, kc. 197). Ieu téhnik digunakeun pikeun

meunangkeun data anu mangrupa kecap anu bisa diomongkeun ku budak,

sangkan mikanyaho kumaha cara budak ngomong kecap basa Sunda. Ieu cara

wawancara di lapangan panalungtik menta tulung ka guru kelasna pikeun

ngawawancara budak. Sabab panalungtik dianggap asing ku budak anu

ngabalukarkeun budak embung nyarita. Cara ieu ogé dipaké ka guru jeng

kolot siswa sangkan mikanyaho kumaha kamampuh basa Sunda budak

diimah jeung di sakola.

c. Téhnik sadap

Téhnik sadap henteu beda jauh jeung téhnik rékam, cara ngalaksanakeunna

ngan saukur ngarékam paguneman. Ngan dina téhnik sadap, résponden

henteu mikanyaho yén omonganna dirékam. Éta cara dipaké sangkan budak

henteu geumpeur jeung henteu kabagi fokusna. Tujuan tina téhnik sadap

nyaéta pikeun nyampurnakeun (ngalengkepan) data anu geus kajaring.

3.7.Tehnik Ngolah Data

Data nu geus dukumpulkeun ti lapangan, tuluy diolah ngaliwatan

lengkah-lengkah ngolah data anu baris dipedar saperti kieu:

a) data rékaman ditranskripsi;

b) data kecap dikodeuan;

c) ngadaptarkeun kecap nu dikawasa ku budak sacara alpabetis;

d) tabulasi dumasar kana Kandaga Kecap Dasar (KKD) nu diujikeun, kodeu,

frekuensi jeung perséntase.

(25)

29

Keur nangtukeun tingkat kamampuh digunakeun skala 100% saperti ieu di

handap.

91% -100% = istimewa

81% - 90% = hadé pisan

71% - 80% = hadé

61% - 70% = leuwih ti cukup

51% - 60% = cukup

41% - 50% = ampir cukup

31% - 40% = kurang

21% - 30% = kurang pisan

11% - 20% = goréng

1% - 10% = goréng pisan

(Rapor SD, 1998, hal. 1) e) nyusun papasingan jenis kandaga kecap dasar;

f) ngabandingkeun jumlah kandaga kecap unggal budak TK;

g) maluruh warna kecap, sora fonologis, undak usuk basa, jeung performasi

basana;

h) nganalisis jeung ngadéskripsikeun data; jeung

(26)

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1.Kacindekan

Dumasar kana pedaran bab IV bisa dicindekeun lima hal ieu di handap:

a) Dina ngagunakeun basa kecap-kecapna aya rupa-rupa kecap keur acuan anu

sarua. Basa anu dipaké ogé can sampurna, basa Sunda masih kenéh

dicampuran ku basa Indonesia.

b) Kamampuh ngawasa kandaga kecap murid TK aya dina katégori kurang, tina

149 kecap anu diujikeun ka genep budak TK. Budak mampuh nyangkem 55

kecap (36,85%) basa Sunda jeung 71 kecap (47%) teu dipikanyaho ku budak.

Kamampuh anu pangluhurna nyaéta budak TK 4 anu nyangkem 67 kecap

(44,97%), kamampuh kadua pangluhurna nyaéta budak TK 6 anu mampuh

nyangkem 60 kecap (40,2%), kamampuh anu katilu panglobana nyaéta budak

TK 4 anu mampuh nyangkem 55 kecap (36,85%), anu pangluhurna kaopat

nyaéta budak TK 1 anu mampuh nyangkem 53 kecap (35,56%), kamampuh

panglobana ka lima nyaéta budak ka 3 anu mampuh nyangkem 51 kecap

(34,17%), jeung anu panghandapna nyaéta budak TK 2 anu ngan nyangkem

47 kecap (31,54%).

c) Ditilik tina warna kandaga kecap anu geus dicangking gundukan kecap anu

panglobana dicangkem ku budak nyaéta istilah pancakaki 91,67%, anu

panglobana kadua nyaéta kecap wilangan utama 83,33%. Kecap anu

panglobana katilu nyaéta kecap pagawéan utama 81,81%, ngaran babagian

awak mampuh dicangkem 75,54%, istilah kaayaan/sipat utama dicangkem

75%. Gundukan kecap anu pang saeutikna dicangkem ku budak nyaéta kecap

gaganti jalma (sulur) jeung kecap panuduh.

d) Kandaga kecap anu saluyu jeung umur budak téh nyaéta kecap-kecap anu

(27)

111

pagawéan utama 81,81%, ngaran babagian awak 75,54%. Sesana kecap anu

kurang luyu nyaéta kecap gaganti jalma (sulur) jeung kecap 75% panuduh

lataran jumlah nu dikawasa siswa paling saeutik.

e) Jaba tina kacindekan di luhur, ieu panalungtikan manggihan sababaraha kasus

nyaéta (1) budak mikaharti naon nu diomongkeun sementara budak teu bisa

ngeunaan hiji istilah, (8) patuker istilah, (9) budak maké istilah anu teu ilahar,

(9) nyingget istilah pancakaki, jeung (10) jeung budak maké dua basa (campur

kodeu) keur ngagambarkeun hiji kecap dasar.

5.2.Saran

Sanggeus ngayakeun panalungtikan ngeunaan kandaga kecap basa Sunda

budak TK unur 4-5 taun, aya sababaraha anu perlu diperhatikeun, nyaéta:

a) Keur panalungtik

1) Ieu panalungtik leuwih museur kana kandaga kecap dasar budak umur 4-5

taun. Ku kituna, perlu diayakeun panalungtikan séjén dina kamekaran

umur nu béda.

2) Puseur kajian data ieu panalungtikan nyaéta kandaga kecap dasar anu

ngawengku genep gundukan kecap, (1) istilah pancakaki, (2) babagian

awak, (3) kecap gaganti ngaran (sulur) jeung kecap panuduh, (4) kecap

wilangna utama, (5) kecap pagawéan utama, jeung (6) istilah kaayaan/sipat

utama. Pikeun ngeuyeuban deui élmu ngeunaan kandaga kecap budak,

kudu aya panalungtikan anu leuwih jero deui.

b) Keur guru

1) Dina mimiti ngajarkeun basa Sunda guru ngajarkeun tina kandaga kecap

(28)

112

2) Budak kudu tuluy diasah kamampuh basana sangkan sistem linguistikna

(29)

DAFTAR PUSTAKA

Chaer, A. (2009). Psikolinguistik Kajian Teoritik. Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat

Dardjowidjojo, S. (2012). Psikolinguistik Pengantar Pemahaman Bahasa

Manusia. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia.

Dinas Pendidikan dan Kebudayaan. (1998). Buku Laporan Pendidikan Sekolah

Dasar Negeri.

Haerudin, D. (2012) Daftar Kecap Undak-Usuk Basa (Ragam Hormat Jeung

Ragam Loma). Aya di: http://file.upi.edu (diundeur ping 20 Pébruari 2012)

Kridalaksana, H. (2009). Kamus Linguistik Edisi Keempat. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama

Piaget, J. & Inhelder, B. (2010). Psikologi Anak. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Mahsun. (2011). Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: Rajawali Pers.

Saripah, I. (2013). Paud Holistik dan Integratif. Disampaikan Dalam Pembekalan

Dosen dan Mahasiswa KKN 2013. Bandung, LPPM UPI .

Sudaryat, Y., Prawirasumantri, A., & Yudibrata, K. (2007). Tata Basa Sunda

Kiwari. Bandung: Yrama Widya.

Sudaryat, Y., & Solehudin, O. (2009). Psikolinguistik. Bandung: JPBD FPBS UPI.

Sudaryat, Y. (2010). Ulikan Fonologi Basa Sunda. Bandung: CV Wahana Karya Grafika

Sugiono. (2008). Metode Penelitian Kuantitatif Kualitatif dan R&D. Bandung: Alfabeta

Tanpa Nama, (2010). Pembelajaran Kosakata Menggunakan teknik Kartu Kata

untuk Meningkatkan Keterampilan Menulis Cerpen. (Makalah)

(30)

114

Tarigan, H. G. (2009a). Pengajaran Kompetensi Bahasa. Bandung: Angkasa.

Tarigan, H. G. (2009b). Pengajaran Morfologi. Bandung: Angkasa.

Tarigan, H. G. (2011a). Pengajaran Kosakata. Bandung: Angkasa.

Tarigan, H. G. (2011b). Pengajaran Pemerolehan Bahasa. Bandung: Angkasa.