BBM 3206 Semantik. Sambung. Semantik leksikal menekankan kajian makna pada tingkat kata.

(1)

BBM 3206 Semantik

Prof Madya Dr. Zaitul Azma Zainon Hamzah Jabatan Bahasa Melayu Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi

Universiti Putra Malaysia

 Semantik leksikal menekankan kajian makna pada tingkat kata.

 Leksem– unit asas/minimum yang bermakna bagi kosa kata sesuatu bahasa (unit tatabahasa iaitu morfem,

dan unit semantik iaitusemem). Contoh kata dasar : lari,

berlari, melarikan, pelarian ialah bentuk terbitan daripada leksemlari.

 Leksikologi– cabang linguistik yang mengkaji dan menganalisis butir kosa kata sesuatu bahasa berserta dengan makna dan evolusinya.

2 Zazh/UPM

Sambung…

 Leksikon –1. Sekumpulan kosa kata bagi sesuatu bahasa

atau dialek, contoh senarai perkataan umum dalam kamus dan senarai perkataan khusus dalam glosari.

- 2. Komponen bahasa yang mengandungi segala maklumat yang berkaitan dengan

perkataan, iaitu makna dan penggunaannya.

 Leksis – Tahap analisis linguistik (yang tidak bersifat fonologi atau tatabahasa) yang biasanya terdiri daripada butir kosa kata atau makna leksikal atau semantiknya dalam konteks tertentu.

 Leksikal- makna sesuatu perkataan itu sendiri (tanpa melihat

penggunaannya dalam ayat)

1. bersangkutan dengan bentuk dasar (atau leksem)

2. bersangkutan dengan kata

3. bersangkutan dengan leksikon, tetapi bukan

1) satuan-satuan bermakna bergabung untuk

membentuk satuan-satuan yang lebih besar.

2) Gramatika terbahagi kepada morfologi dan sintaksis

dan terpisah daripada fonologi, semantik dan leksikon.

3) TG – seluruh sistem hubungan struktural dalam

bahasa di dalamnya tercakup pula fonologi dan semantik.

4) Pemerian secara sistematik tentang satuan-satuan bermakna

(2)

Makna dalam leksem – bentuk yang sudah dapat diperhitungkan sebagai kata. Contoh: kunci – dikunci, mengunci

 pagar – dipagari, memagari

Katakuncidan pagar– telah memilki makna leksikal

5 Zazh/UPM

 Denotasi - Aspek makna suatu kata atau kumpulan kata yang berdasarkan rujukan jelas  Contohnya meja seperti yang terakam dalam

kamus ialah perkakas rumah (diperbuat daripada papan, batu marmar dan lain-lain, dan berkaki.

 Disebut juga makna kamus /makna kognitif

6 Zazh/UPM

 Makna yang bersangkutan dengan kata.

 Makna yang terdapat dalam kamus atau makna perkataan

yang terlepas daripada hubungannya dengan perkataan lain dalam ayat.

 Contohnya lari, selari, berlari, berlarian, melarikan, larian,

pelari dan pelarian telah memiliki makna leksikal.

 Urutan huruf se, ber, ber..an, an dll tidak memiliki makna

leksikal melainkan memiliki makna gramatis.

 Makna leksikal dapat dirujuk dalam kamus.

 Aspek makna suatu kata atau kumpulan kata yang berdasarkan perasaan dan tanggapan yang timbul dalam pemikiran penutur atau penulis, dan pendengar atau pembaca.

 Contoh:

 kancil membawa konotasi cerdik.

 melukut membawa konotasi tidak dihargai

(3)

 Eufemia- ungkapan yang lebih halus. Contohnya pembantu rumah untuk orang gaji.

 Disfemia- pemilihan bentuk-bentuk bahasa atau ragam bahasa yang kasar dan kesat.

Bentuk

Halus Bentuk kasar Bentuk kesat meninggal mati mampus manusia orang binatang Bilik air tandas jamban

9 Zazh/UPM

 Dalam kelompok kata, makna yang ingin

disampaikan merupakan jalinan daripada makna satu perkataan dengan perkataan yang lain dalam kelompok kata tersebut.

Contoh: a. lima ekor. b. lima ekor lembu.

a. Bahawa ekor ada lima tetapi tidak menyatakan ekor apa.

b. Lembu ada lima ekor atau ekor lembu ada lima. c. Contoh lain : kaki

Dia membeli lapan kaki cendawan. Rumah Pak Mail di kaki gunung.

Gambar senja di kaki langit itu lukisannya.

10 Zazh/UPM

c. air mata mata air d. gigi air tanah air

e. air mata kucing air mata buaya

 Susunan perkataan sangat penting dalam bahasa Melayu

kerana dalam susunan yang sama pun maknanya boleh berbeza apatah lagi jika susunan perkataan tersebut berlainan.

 Contoh: tidur ayam, ayam tidur

 katil besi, besi katil

 hamba fesyen, fesyen hamba

 Dalam kelompok kata,maknanya saling bersambungan antara

satu perkataan dengan perkataan lainmelalui hubungan luaran.

 Dalamkata paduan, perkataan itu memiliki satu makna yang padu

atau disebut juga hubungan dalaman.

Contoh: kereta api rumah api bunga api

 Hal ini menjelaskan setiap makna tidak digambarkan dengan satu

perkataan tetapi pada dua perkataan yang dipadu. Walaupun terdiri daripada dua perkataan atau lebih, dan memiliki maknanya masing-masing tetapi maknanya telah berpadu menjadi satu

(4)

 Perkataan "kaki" tidaklah menunjukkan perbezaan yang besar sebaliknya perbezaannya kecil sahaja dan makna intinya dapat dikesan dengan mudah.

kaki bangku, kaki kerusi, kaki meja, kaki bukit, kaki langit

 Makna inti bagi perkataan "kaki" dalam contoh di atas ialah "bahagian sebelah bawah sesuatu". Jadi, jelas bahawa ayat boleh menyebabkan sesuatu perkataan itu berbeza maknanya atau boleh mengubah terus maknanya.  Satu hal yang perlu dinyatakan mengenai makna dalam ayat ini ialah

wujudnya ayat yang kabur maknanya. Lihat contoh-contoh ayat yang berikut: 1. Dia buang air.

2. Hatinya hancur. 3. Dia ke tandas.

 Ketiga-tiga ayat ini boleh membawa lebih daripada satu makna.  Ayat 1 (a) Dia mencurahkan air untuk dibuang, atau (b) Dia membuang air

kecil.

 Ayat 2(a)Dia kecewa atau terlalu sedih atau (b) Hatinya (satu daripada organ dalam tubuh) rosak (disebabkan penyakit atau kemalangan).

 Ayat 3 (a) Dia (hanya) ke tandas atau (b) Dia ke tandas dan buang air.

13 Zazh/UPM

 Bahasa kiasan ialah bentuk bahasa yang

memperkatakan sesuatu dengan mengiaskannya kepada perkara yang lain, sama ada dengan menyebutkan bandingannya ataupun tidak.

 Bahasa kiasan yang luas dan masyhur

pemakaiannya akhirnya menjadi simpulan bahasa.

14 Zazh/UPM

 Simpulan bahasa ialah ungkapan atau rangkaian perkataan yang

tersusun dalam susunan yang khas, membawa pengertian yang berlainan daripada erti perkataan-perkataan asalnya.

 Makna dalam simpulan bahasa sudah tersimpul. Makna luaran ialah erti

biasa, dan makna dalaman merupakan erti simpulan bahasa.

 Makna sesuatu simpulan bahasa berbeza sama sekali daripada

perkataan-perkataan yang membentuknya iaitu tidak ada perkaitan langsung antara rangkaian kata itu dengan sesuatu yang dirujuk.

 Wujudnya simpulan bahasa bagi memenuhi kehendak masyarakat, yang

ingin menyampaikan sesuatu secara analogi atau perbandingan.

 simpulan bahasa dihasilkan untuk menyampaikan sesuatu maksud

secara tidak langsung.

 Simpulan bahasa mungkin berasal daripada bahasa kiasan.

1 Berat mulut 2 Puteri lilin 3 Kutu embun 4 Telinga nipis 5 Lipas kudung

 Simpulan bahasa juga berasal daripada cerita-cerita yang

masyhur atau kejadian-kejadian yang luar biasa yang dijadikan perbandingan. Contoh :

 Pak Pandir,  Lebai Malang,  Abu Nawas,

(5)

Simpulan bahasa hasil daripada pemerhatian

terhadap benda-benda yang ada dalam

kehidupan mereka sehari-hari;

Contoh: "kaki ayam", "buah tangan", "kaki bangku", dan lain-lain.

akibat daripada kepercayaan kepada sesuatu kuasa yang luar biasa,

Contoh: seperti "buruk siku", "dimakan bulan“ daripada pertuturan-pertuturan biasa dalam

kehidupan sehari-hari. Contoh:

"ringan tulang", "bodoh sombong", "kepala angin", dan lain-lain.

17 Zazh/UPM

 Contoh SB kaki bangku - ditujukan kepada orang yang tidak tahu bermain.

 Perbandingan ini timbul memandangkan keadaan kaki bangku yang tidak boleh bergerak-gerak, sama keadaannya dengan orang yang tidak mahu melakukan sebarang aktiviti permainan.

18 Zazh/UPM

 mempunyai maksud yang berlainan daripada

perkataan-perkataan yang membentuknya.  Mempunyai makna dua lapis

 kadang-kadang menyebutkan bandingannya dan

kadang-kadang tidak.

 Menggunakan perkataan ‘bagai, bak, ibarat, laksana, macam, seperti, dan umpama.

Contoh: 1) Yang menyebutkan bandingan: (a) Seperti katak di bawah tempurung. (b) Seperti rusa masuk kampung. (c) Seperti kera mendapat bunga. (d) Seperti pungguk merindukan bulan. (e) Bagai anak ayam kehilangan ibu.

2) Yang tidak menyebutkan bandingan: (a) Jong pecah yu kenyang.

(b) Rumah sudah, pahat berbunyi. (c) Memasang jerat di pergentingan.

(6)

Bidalan, iaitu susunan kata-kata yang telah umum dipakai orang, di dalamnya terkandung perbandingan, teladan dan pengajaran (makna selapis). Contoh:

(a) Berani kerana benar, takut kerana salah. (b) Alah membeli menang memakai. (c) Yang bongkok juga dimakan sarung (d) Hati hendak semua jadi.

(e) Tepuk dada tanya selera. (f) Terdorong gajah kerana besarnya (g) Telaga kering hilanglah timba (h) Sebelum tercapai pantang surut

21 Zazh/UPM

 Pepatah merupakan peribahasa yang berangkap, iaitu

mempunyai rangkaian perkataan yang berkerat-kerat atau berpatah-patah.

 menyatakan penegasan, falsafah atau unsur-unsur

pengajaran yang hendak disampaikan.

 Contoh:

(a) Berakit-rakit ke hulu, berenang-renang ke tepian; bersakit-sakit dahulu, bersenang-senang kemudian. (b) Gajah sama gajah berjuang, pelanduk mati di

tengah-tengah

(c) Hendak seribu daya, tak hendak seribu dalih. (d) Sesal dahulu pendapatan, sesal kemudian tidak

berguna.

(e) Lain yang bengkak lain bernanah; lain yang untut lain yang mengesot

22 Zazh/UPM

 Perbilangan ialah susunan kata-kata yang terdiri daripada

ungkapan berkerat-kerat, diucapkan seperti orang membilang sesuatu.

 bersangkut-paut dengan adat (adat perpatih).

 mengandungi undang-undang tidak bertulis bagi masyarakat di

Minangkabau pada abad yang ke-15. Contoh:

1) Hukum berdiri dengan saksi Adat berdiri dengan tanda. 2) Biar mati anak, jangan mati adat. 3) Siapa menjala siapa terjun

Siapa berhutang siapa membayar Siapa salah siapa bertimbang Siapa membunuh siapa kena bunuh. 4) Hidup dikandung adat

Mati dikandung tanah

Lidah pendeta ialah kata-kata pujangga atau ulama atau ahli-ahli bijak pandai.

Lidah pendeta dijadikan pedoman hidup dan

menjadi percakapan umum di kalangan ramai. Contoh-contoh lidah pendeta:

1) Kita mesti menanti waktu. Waktu tidak menanti kita. 2) Bersetia jaya, bercerai merbahaya.

3) Lidah manusia lebih tajam daripada pisau dan parang.

(7)

 Menurut Za’ba, bahasa kiasan boleh dibahagikan kepada kiasan asal, kiasan berpindah, kiasan permanusiaan, kiasan berkacau, tamsil, ibarat, kias ibarat, tamsil ibarat dan cerita ibarat atau cerita kiasan.

25 Zazh/UPM

 Bahasa kiasan asal ialah kiasan yang menerangkan sesuatu perkara dengan menggunakan benda lain sebagai perbandingan. Jenis kiasan ini

menggunakan kata-kata perbandingan seperti, ibarat, umpama, laksana, bagai, macam dan bak. Contoh;

 Merah macam biji saga

 Berlari pantas seperti dikejar anjing  Hancur hati bagai kaca terhempas ke batu.

26 Zazh/UPM

Kiasan berpindah tidak menggunakan kata-kata perbandingan dan kata-kata yang hendak dibandingkan itu terus dicantumkan dengan benda yang dibuat perbandingan.

kiasan berpindah memberikan kesan yang lebih kuat kerana dua benda yang disamakan tanpa kata perbandingan itu menghasilkan satu makna utuh dan konkrit.

Bahasa kiasan berpindah terbahagi kepada tujuh jenis, iaitu:

a. Kiasan sandarialah kiasan yang dikaitkan dengan benda lain kerana keupayaan sifat atau perbuatan benda tersebut mempunyai persamaan dengan

perkara yang hendak dikiaskan. Contoh: mandi

kerbau, tidur ayam, hangat-hangat tahi ayam, jinak merpati,pening lalat dan sebagainya.

b. Kiasan terusialah kiasan yang menyatakan sesuatu perkara secara terus dengan benda lain. Contoh: harimau berantai, kutu embun, ayam tambatan, pisau cukur.

(8)

c. Kiasan berangkap ialah kiasan yang menunjukkan

perbandingan secara berirama atau mempunyai

pertentangan bunyi antara perkara yang

diperkatakan dengan benda yang dikiaskan. Contoh:

 sebab pulut santan binasa, sebab mulut badan

binasa,

 tak tumbuh tak melata, tak sungguh orang tak

kata,

 banyak udang banyak garam, banyak orang

banyak ragam.

d. Kiasan berbunga ialah kiasan yang menggunakan perkataan-perkataan yang berbunga-bunga dan indah. Contoh:

 Angin lembut, merah menyala-nyala, ruan

menyambar meriak air tenang.

29 Zazh/UPM

e. Kiasan pemanisatau gayang ialah kiasan untuk melindungi seseorang daripada memperkatakan sesuatu yang kurang elok atau manis jika disebut secara terus terang. Contoh nafkah batin, orang rumah, meninggal dunia, membuang air besar dan sebagainya.

f. Kiasan melompatialah kiasan yang melangkah satu tingkat atau lebih daripada perkara yang sebenarnya. Contoh minum kopi, menanak nasi, mencucuk atap, menjahit baju.

g. Kiasan melaratialah kiasan daripada perkataan yang sudah menyimpang jauh daripada maksud asal perkataan tersebut. Contoh kaki botol, memotong cakap orang, mengambil berat, badan berisi dan sebagainya.

30 Zazh/UPM

Kiasan ini menggunakan objek yang tidak bernyawa dan diberikan sifat atau perlakuan manusia.

juga dikenali sebagai personifikasi. Contoh:

sungai itu mengalir lesu,

tiupan angin menyampaikan salamku, lamunanku melambai sekejap

dan sebagainya.

Kiasan yang boleh menimbulkan kekeliruan

kerana mengandungi fakta-fakta yang

bertentangan antara satu sama lain.

Contoh nafsunya merentak-rentak seperti kuda hendak masuk belayar di dalam lautan cinta berahi.

(9)



Kata gabungan ialah dua atau lebih

perkataan yang mengandungi satu makna

tetapi

deretan

perkataan

tersebut

menyimpang daripada deretan perkataan

yang umum dalam bahasa Melayu.

Contoh: maha + luas, tinggi, siswa

anak + watan, negeri, kampung

bumi + putera

33 Zazh/UPM

Makna sesuatu bahasa akan mudah difahami apabila dalam

bentuk ayat.

Namun kehadiran ayat yang dibina daripada kata dan kelompok

kata, tidak semuanya hanya memiliki satu makna.

Ada perkataan yang memiliki dua makna dan ada juga yang

memiliki tiga makna. Ada pula perkataan yang tidak memiliki makna tetapi hanya mengandungi makna.

 ada perkataan yang boleh dikelompokkan ke dalam golongan

kata nama dan kata kerja, kata nama arah dan kata sifat.

Makna ayat terbahagi 3, iaitu makna tersurat, makna terselindung, dan makna tersirat.

34 Zazh/UPM

 Makna yang diperoleh semata-mata daripada makna

yang tertulis atau makna yang diujarkan sahaja .

 Tetapi makna ayat juga kurang tepat jika:

1. Para pelajar yang dihormati sekalian.

2. Mereka yang berminat sila datan berjumpa saya. 3. Emak membeli enam ekor ayam.

4. Mereka berehat di bawah sebatang pokok mangga.

5. Burung itu hinggap di atas pokok. 6. Burung itu terbang di atas pokok.

Penggunaan kata jamak, kata bilangan, penjodoh bilangan menentukan makna ayat.

 Perkara itu ada dalam pengetahuan saya.  Pengetahuan itu di luar pengetahuan saya.  Di atas sebab-sebab yang tertentu, saya mohon

tarik diri dari menyertai kumpulan itu.

 Penggunaan kata arah dan kata sendi nama juga

(10)

Makna yang terselindung dalam sesuatu ayat kerana perkataannya tidak dihadirkan.

Walaupun sesuatu perkataan itu tidak hadir tetapi maknanya dapat dikesan pembaca atau pendengar. Contoh:

1. Adik ke kedai Pak Ali. 2. Mariam di rumah nenek . 3. Pak Hamid di sawah sejak tadi.

Kata kerja yang terselindung (pergi, bermain, berada, merumput, membajak dsb).

37 Zazh/UPM

1. Cikgu Ahmad guru Matematik di sekolah itu. 2. Aku aku. Anak kampung seberang yang

berjiwa merdeka.

3. Pergi dari sini sekarang juga.

4. Nyamuk lah. Pergi pasang ubat nyamuk. 5. Makan.

Yang terselindung ialah kata pemeri, kata ganti nama diri, kata permintaan.

38 Zazh/UPM



Makna yang diperoleh berbeza daripada

makna yang tertulis atau makna yang

diujarkan.



wujud dalam masyarakat Melayu atas

keinginan mereka menyatakan sesuatu

dengan maksud yang lain.



Contoh:

Masa lalu hitam di dalam hidupku Dapatkah ku jadikan putih (MTBH)

 Kehampaan yang melanda Di titian kehidupan (LP)

Contoh makna peribahasa, dan kiasan:

Peribahasa Makna

Umpama cincin di tangan, ada

berbatu ada tidak Nasib yang tidak serupa

Laksana antah melukut, lapar

sangat baru berguna Sesuatu yang tidak berhargaakan berguna juga apabila diperlukan

BBM 3206 Semantik. Sambung. Semantik leksikal menekankan kajian makna pada tingkat kata.