ANALISIS MORF OSEMANTIK NAMA MAHASISWA ANGKATAN 2009 PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA
UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA Dening Juang Jatmiko
NIM 09205241030 SARINING PANALITEN
Panaliten menika gadhah ancas ngandharaken morfosemantik nama tiyang. Panaliten menika ngrembag wujuding tembung, dhasaring paring nama, saha tegesing nama mahasiwa angkatan 2009 Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta.
Panaliten menika ngginakaken jinising panaliten kualitatif ingkang sipatipun deskriptif. Sumbering data pikantuk saking dokumen saha mahasiswa angkatan 2009 Prodi Pendidikan Bahasa Jawa UNY. Ing panaliten menika data awujud tembung minangka nama mahasiswa angkatan 2009 Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa UNY. Caranipun ngempalaken data mawi dokumen, kuesioner, saha wawancara. Caranipun analisis data ngginakaken analisis deskriptif.
Asiling panaliten gayut kaliyan wujuding tembung minangka nama mahasiswa kaperang dados tiga inggih menika (1) tembung monomorfemis, (2) tembung polimorfemis, saha (3) tembung monomorfemis saha polimorfemis. Unsur dhasaring paring nama menika wonten wolu unsur inggih menika unsur agami, alam, flora/ fauna, wayang, ghaib, entiti/ pangajab, nomer, saha pepenget. Dhasaring paring nama wonten ingkang kadadosan saking setunggal unsur utawi langkung setunggal unsur. Mahasiswa minangka ingkang gadhah nama wonten ingkang mangertos saha boten mangertos tegesing nama piyambakipun. Mahasiswa ingkang boten mangertos, adhedhasar tiyang sepuhipun dipunsebabaken dening sekawan perkawis inggih menika dipunraos endah, mendhet nama tiyang sanes, nama ingkang dipunparingi tiyang sanes, utawi supados beda kaliyan tiyang sanes.
Pamijining tembung: analisis morfosemantik, nama mahasiswa, ujian skripsi
Analisis Morfosemantik Nama Mahasiswa Angkatan 2009 Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta
By: Juang Jatmiko NIM 09205241030
Abstract
This study aims to describe the morfosemantik of the persons' name. This
study discusses the form of words, the background, and the meaning of the name
of the javanese education department students of Yogyakarta state university in
the year of 2009.
This research uses the descriptive qualitative method. the researcher get
the data from the document and the students of javanese education year 2009
itself by looking from the document, questionaire, and interviews. The descriptive
analysis method is used to analyse the data.
From the result, it can be concluded that the form of the students' name
can be devided into three groups, they are monomorfemis word,polimorfemis
word, and monomorfemis and polimorfemis word. The background of giving a
name is based on the religion, nature, flora/ fauna, puppets, magic, hope, numbers,
and reminders. the name of a person can have one or more background. there are
students who understand and do not understand the meaning of their name. The
students who do not understand the meaning of their name, based on their parents,
they were named with the name that feels wonderful, taking another person's
name, given by someone else, or given a different name from others.
A. PURWAKA
Nama inggih menika
tembung ingkang dipunginakaken
kangge nyebat tiyang, papan utawi
sawijining piranti kalebet ide utawi pamikiran Sampun dados tradisi
menawi wonten bayi ingkang lair
kedah dipunparingi nama dening
tiyang sepuhipun. Nama tiyang Jawi
ing jaman sakmenika boten namung
ngginakaken tembung basa Jawi
kemawon. Nama menika wonten
ingkang ngginakaken basa Indonesia,
utawi basa Manca. Miturut
pangrembakaning jaman saha
pangrembakaning budaya, nama ugi
ngalami pangrembakan.
Pangrembakaning nama menika
saged dipuntingali saking wujud,
teges, saha dhasaring paring nama.
Wujud, tegesing, saha dhasaring
paring nama menika wigati
dipunteliti saha
dipuninventarisasi.Wosing perkawis
ing panaliten menika kados andharan
ing ngandhap menika.
1. Kadospundi wujuding tembung
ing nama mahasiswa angkatan 2009 Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta? 2. Kadospundi dhasaring paring
nama mahasiswa angkatan 2009 Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta? 3. Kadospundi tegesing nama
mahasiswa angkatan 2009 Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta?
B. GEGARAN TEORI
Etimologi inggih menika
perangan ngelmu lingustik ingkang ngrembag bab mula bukaning
tembung (Chaer, 2008: 7).
menika ngrembag bab
ewah-ewahaning wujud tembung.
Bedanipun wonten ing cara
pandhapuking tembung. Etimologi inggih menika ngelmu ingkang
madosi mula bukaning tembung
kanthi khusus. Menawi Morfologi inggih menika ngrembag
ewah-ewahaning tembung kanthi umum (Nurhayati,2001:3). Morfologi inggih
menika ngelmu ingkang ngrembag
mula bukanipun wujuding tembung,
saha pangaribawa ewah-ewahaning
wujuding tembung kanthi fungsi gramatikal (golongan tembung) sarta fungsi semantik (tegesing tembung) (Ramlan, 1987: 21). Inti kajian morfologi ngrembag bab tembung saha paugeran pandhapuking
tembung sarta ewah-ewahaning
tembung. Mila wonten ing kajian basa Jawi morfologi kawastanan tata
tembung (Mulyana, 2006: 6). Satuan
gramatikal ing morfologi inggih menika ngrembag bab morfem saha tembung. Morfem inggih menika satuan gramatikal ingkang alit piyambak saengga boten gadhah
satuan ingkang sanes minangka unsuripun (Ramlan, 1987: 32). Tembung inggih menika satuan bebas ingkang alit piyambak utawi saben satuan bebas minangka tembung (Ramlan, 1987: 33). Keraf
(1991: 5) ngandharaken menawi
dipuntingali saking kompleksitas morfem utawi cacahing morfem, tembung kaperang dados kalih inggih
menika tembung monomorfemis saha
tembung polimorfemis. Tembung monomorfemis inggih menika tembung ingkang kadadosan saking
setunggal morfem bebas utawi tembung lingga. tembung
setunggal morfem. Tembung polimorfemis minangka asil pandhapuking tembung utawi proses morfologis awujud tataraning morfem. Pandhapuking tembung awujud tataran morfem kados ta
afiksasi, reduplikasi/ tembung
rangkep, saha komposisi/tembung
camboran.
Verhaar (1981: 9)
ngandharaken semantik inggih menika perangan linguistik ingkang
mangertosi tegesing basa wonten ing
bebrayan. Abdul Chaer (1995: 6)
ngandharaken semantik dipunperang dados sekawan jinis inggih menika:
1. semantik leksikal inggih menika semantik ingkang objek panalitenipun inggih menika
leksikon (tembung) ing sawijining basa,
2. semantik gramatikal inggih menika semantik ingkang objek
panalitenipun makna gramatikal saking tataran morfologi,
3. semantik sintaktikal inggih menika semantik ingkang ancas
panalitenipun wonten
gayutanipun kaliyan sintaksis
(frase, klausa saha ukara),
4. semantik maksud inggih menika gayut kaliyan wujud gaya bahasa
kados ta metafora, ironi litotes saha sakpanunggalipun.
Analisis wonten ing panaliten
menika ngginakaken jinis semantik leksikal saha semantik gramatikal.
Tembung minangka nama
tiyang jawi mendhet saking kalender
Jawi, pewayangan, nama kewan, tetuwuhan, kembang, piranti,
tembung kahanan, kawontenan
nalika lair, utawi pangajab solah
bawa dhumateng jabang bayi.
(Uhlenbeck, 1982: 374-375). Sahid
Hisham Dzakariah (2010 : 264-265)
ngandarkaken klasifikasi unsur dhasaring nama tiyang Jawi
kaperang dados wolu unsur inggih
menika unsur 1. agami, 2. alam, 3.
flora saha fauna, 4. wayang, 5. ghaib, 6. entiti/ pangajab, 7. nomer, saha 8. pepenget.
C. CARA PANALITEN
Panaliten menika kalebet
panaliten kulaitatif ingkang sipatipun
deskriptif. Data wonten ing panaliten
menika awujud tembung minangka
nama mahasiswa angkatan 2009 Prodi Pendidikan Bahasa Jawa. Sumbering data pikantuk saking dokumen saha mahasiswa angkatan 2009 Program Studi Pendidikan Bahasa Jawa UNY. Caranipun ngempalaken data wonten paniliten menika ngginakaken dokumentasi (dokumen), angket/ kuesioner, saha
wawancara. Cara analisis data ingkang dipunginakaken inggih
menika analisis deskriptif. Caranipun
nganalisis inggih menika mawi
tabulasi,klasifikasi, saha interpretasi. Paniliten menika ngginakaken
triangulasi teori saha validitas semantik. Triangulasi teori inggih menika asiling data dipundayani dening teori-teori ingkang wonten gayutanipun kaliyan panaliten
menika. Validitas Semantik inggih menika data bab nama mahasiswa angkatan 2009 dipunparingi teges miturut konteksipun inggih menika nama mahasiswa angkatan 2009 Prodi Pendidikan Bahasa Jawa Universitas Negeri Yogyakarta. Reliabilitas data ingkang dipunginakaken inggih menika
tetep ajeg utawi boten ewah ing
wekdal ingkang beda.
D. ASILING PANALITEN SAHA
PIREMBAGANIPUN
Wujuding tembung minangka
nama mahasiswa kaperang dados tiga inggih menika (1) tembung
monomorfemis, (2) tembung polimorfemis, saha (3) tembung monomorfemis saha polimorfemis. Pandhapuking tembung
polimorfemis wonten ing nama
mahasiswa inggih menika afiksasi,
tembung camboran wutuh,
kombinasi saha pengakroniman.
1. Afiksasi
a. Prefiksasi : {sa-} → Nur
Indah Saputri, Maulad Cahyaning
Safitri
b. Infiksasi : {-in} →
Dewi Hajar Pinuji
c. Sufiksasi : {-ant} →
Anis Wibawanti, Yunita Anggun
Try Wijayanti
d. Konfiksasi : {ha-} + {N-}
+ {-ni} → Nur Mei Handayani
2. Camboran wutuh : Adhi Suwara,
Intan Purnamasari
3. Kombinasi
a. Pemajemukan + Sufiksasi
: Sumaryoto (su + [m] + arya
+ {-to})
b. Pemenggalan + Sufiksasi
: Firda Novia Lita (November
+ {-ia})
4. Pengakroniman : Klasobo
(Klaten Wonosobo), Yosep
(Yogyakarta September), Endri
(Edi Winarni), Rita (Sunari
Parwito)
Nama ing tiyang Jawi wonten
panambang minangka tandha kangge
mbedakaken tiyang jaler saha tiyang
1. Tandha Jaler
a. {-o} → Prabowo,
Santoso, Siswoyo, Eko, Turisno
b. {-ono} → Adi Cahyono,
Heri Setiyono
c. {-nto}/ {-anto} → Nurhayanto,
Nanang Kristianto, Sapda Haris
Wiryanto,
d. (y) {-anto}→ Novi Widayanto,
Apriyanto
e. (m) {-anto} → Hermanto
f. {-wan} → Rizky Kurniawan,
Budi Gunawan
2. Tandha Estri
a. {-i} → Rahmani, Wahyuni, atmi,
Maryatmi, Febri, Desi, Riyani,
Ismi,
b. {-ia} → Novia,
c. {-iana} → Fajariana, Oktaviana,
Rizkiana,
d. {-ana} → Fajariana, Fitriana,
Rizkiana, setiyana,
e. {-ina} → Cristina, Agustina
f. {-anti} → Fitrianti, Yulianti,
Wibawanti, Wijayanti, Harjanti,
Purwanti,
g. {-eni} → Nugraheni,
Anggraeni,
h. {-ani} → Arviani,
Handayani, Ardiani, Andriani,
i. {-ni} → Wahyuni,
j. (y){-anti} → Erniyanti,
Hardiyanti
k. {-wati} → Kurniawati,
Rismawati,
l. {-atun} → Murniatun,
m. {-ah/ yah} → Ashfiyah,
Kamilah,
Ing nama mahasiswa wonten tiyang jaler ingkang namanipun
Priyana. Panyeratan nama Priyana
dipuntingali miturut Ejaan Yang Disempurnakan (EYD) basa Jawa menika sampun leres. Panambang
{-ana} wonten ingkang dipunagem
Bedanipun tiyang jaler ingkang
namanipun pikantuk panambang
{-ana}, adatipun dipunwaos {-ono}.
Panambang {-ana} wonten ing nama
estri, panyeratanipun saha
pocapanipun sami inggih menika
{-ana}.
Tandha estri anti} saha
{-atun} ing nama tiyang Jawi
tegesipun sami kaliyan tembung
sesulih ‘anti’ saha ‘atun’ ing basa
Arab. Tembung menika
dipunginakaken kagem tiyang
estri/feminine. Tadha jaler {-anto}
ing nama tiyang Jawi paedahipun
sami kaliyan tembung tembung
sesulih ‘anta’ ing basa Arab.
Tembung menika dipunginakaken
kagem tiyang jaler/maskulin.
Bedanipun tembung ‘anta’ ing nama
Jawi wujudipun dados {-anto}.
Swara /i/ minangka pralambang
samubarang ingkang alit, endah,
langsing, dados dipunagem nama
estri, amargi tiyang estri minangka
pralambang kaendahan. Swara /a/
minangka pralambang samubarang
ingkang atos, gadhah daya, dados
dipuagem nama tiyang jaler amargi
wonten unsur atos saha kiat.
(Soeharno, 1986: 25)
Basa ingkang paring
pangaribawa wonten ing nama
mahasiswa PBD angkatan 2009 inggih menika basa Sansekerta,
Kawi, Jawi, Indonesia, Arab,
Spanyol, Inggris, Perancis, Walandi,
saha Jepang. Basa Sansekerta, Arab,
Walandi saha Kawi minangka basa
serapan wonten ing basa Jawi ingkang dipuntingali wonten ing
kamus Bausastra. Basa manca paring
pangaribawa wonten ing nama
mahasiswa dipunsebabaken saking Agami tiyang ingkang paring nama
kitab suci/ nama baptis. Mekaten ugi
piranti komunikasi awujud tv (televisi) saha kalawarti dherek
paring pangaribawa dados sarana
basa Manca mlebet wonten ing nama
mahasiswa angkatan 2009. Nama ingkang ngginakaken basa Manca,
adatipun tiyang sepuhipun wonten
ingkang boten mangertos tegesipun.
Nama menika dipunpilih amargi
endah saha sekeca menawi
dipunmirengaken. Nama ingkang
ngginakaken basa Manca Nagari
tuladhanipun kados ing ngandhap
menika.
Spanyol : Melisa Yulianggara,
Linda Puspitasari, Lupita Ariantika
Sari
Jepang : Rinda Putri
Meilantika, Hana Kurniati, Ghis
Nggar Dwi Admaja
Irlandia : Ryan Ikhwan Khairi,
Rian Aditya Atma Ardany
Inggris : Rosalina Desinta,
Ayu Crismas Menakotta Kufla,
Arab : Ahmad Furqon,
Chory Apridikari,
Italia : Viandika Indah
Septyani,
Latin : Monica Valent
Minanda, Sesbania Grandi Flora
Walandi : minangka
nama ingkang ngemu nama wulan,
kados ta Yeniar Rahmah, Yunita
Anggun Try Wijayanti
Dhasaring paring nama
wonten ingkang kadadosan saking
setunggal unsur utawi langkung setunggal unsur. Unsur dhasaring paring nama mahasiswa kaperang
dados wolu inggih menika :
1. Unsur Agami
Unsur agama inggih menika nama ingkang wonten gayutanipun
a. Asmaul Husna :
Fathur Rahman Nur Awalin
b. Nama/ Gelar Nabi :
Akhmad Fatkhul Amin
c. Surat ing Al-Quran :
Anisatul Fatikah, Vina Inayatul
Mauna
d. Garwa Nabi : Maya
Yulaicha
e. Putra Nabi :
Iqlima Septy Rismawati
f. Ngemot bab ingkang sae : Chory
Apriadikari, Ismi Kamilah
g. Nama Baptis :
Monica Valent Minanda
h. Dinten Riyaya : Eliya
Banu Fitriana, Ayu Crismas
Menakotta
2. Unsur Alam
Unsur Alam inggih menika nama ingkang tegesipun wonten
gayutanipun kaliyan alam donya.
Sumbering unsur inggih menika
dasanama saking tembung ingkang
gayut kaliyan alam inggih menika :
a. Bumi : Rizky Ayu Nor
Pratiwi
b. Srengenge : Aditya Ryan Atma
Ardany, Bramanditya Arif
c. Toya : Hermanto, Habib
Hermanto
d. Langit : Mega Silvia Yulianti
e. Gunung : Ardiani
f. Cahya : Ady Cahyono
g. Watu Permata : Intan
Purnamasari
3. Unsur Flora/ Fauna
Unsur Flora ‘tatuwuhan’ saha Fauna ‘kewan’ inggih menika nama
ingkang mundhut nama tetuwuhan
utawi kewan ingkang dipunanggep
suci, endah, saha kiyat.
a. Nama tetuwuhan : Sesinia
Rendhi Laura ‘kembang turi’
b. Nama kewan : Dika
4. Unsur Wayang
Wayang minangka sumbering
paring nama wonten tiyang Jawi.
Wayang wonten ing bebrayan ageng
Jawi dipunraos tontonan ingkang
saged dados tuntunan. Tontonan
ingkang ngemot pitedah saha
piwulang wonten ing panggesangan.
Sumbering unsur wayang inggih menika nama dewa, satriya, dewi
wonten lakon pewayangan minangka
lakon ingkang tumindakipun sae.
a. Satriya : Dicky Aria Krisna
Yuda
b. Bathara : Tri Wisnu Handoyo
c. Dewi : Shinta Dwi Fitri
Astuti
5. Unsur Ghaib
Jinising unsur ghaib miturut R.M.Ng Wirjakusuma wonten ing
Serat Widyakirana dipunperang
dados sekawan jinis inggih menika
pulung, wahyu, andaru, saha guntur.
Jinising unsur ghaib menika ingkang dipunginakaken minangka nama
tiyang Jawi.
a. Pulung inggih menika unsur ingkang dipunpitados betha
panguripan, saged mimpin
bangsa, landhep ing sadaya cipta
saha asih dhumateng sadaya
makhluk.
b. Wahyu inggih menika unsur ingkang dipunpitados jiwanipun
bakal dipuntuntun dhumateng
sipat saha tumindak ingkang
misuwur. Tuladhanipun ing nama
mahasiswa ‘Wahyu Aji’
c. Andaru inggih menika unsur ingkang dipunpitados bakal
dados tiyang ingkang sugih saha
mulya.
d. Guntur inggih menika unsur ingkang dipunpitados bakal
6. Unsur Pangajab/ Entiti
Entiti inggih menika wujud pangarep-arep utawi pepenginan
(motivasi) saking ingkang paring nama. Unsur menika sumberipun saking pangajab ingkang paring
nama inggih menika kados ing
ngandhap.
a. Kiat : Apriyanto
Dwi Santosa
b. Welas Asih : Wening
Tresna Asih
c. Wasis : Eko Kurnia
Budi Gunawan
d. Bagya : Ria Asmara
Timur
e. Beja : Rahmad
Fauzi
f. Ayu/ Bagus : Nimas Ayu
Prabaningrat,
g. Sugih : Muhammad
Aditiya Artha Kusuma
h. Wicaksana : Andhika
Wicaksana
i. Sabar : Ryco Vendy
Amenity
j. Slamet : Lestari Dwi
Wahyuni
k. Becik : Adhi
Suswara
7. Unsur Nomer
Unsur Nomer inggih menika unsur minangka tandha urutan lairipun
putra.
a. Putra kaping setunggal : Eka
Nur Fitriana, Wahidatuz
Zuhriyah
b. Putra kaping kalih : Dwi
Agustina, Fisna Azizza Rahma
c. Putra kaping tiga : Sulus
Arifata
8. Unsur Pepenget
Unsur pepenget inggih menika unsur ingkang nyariosaken kawontenan
dados pepenget ingkang paring nama
utawi ingkang gadhah nama supados
boten katalompen.
a. Nama ing Kulawarga : Rinda
Putri Meilantika,
b. Nama Tiyang Sanes :
Melisa Yulianggara, Viandika
Indah Septiyana
c. Wekdal Lair :
Supardian,
d. Kawontenan : Eka
Siwi Priatin
e. Nama Papan : Endra
Wijaya,
f. Jinis Kelamin : Joko
Prayoga
g. Pakaryan Tiyang Sepuh : Warih
Sri Martani
E. DUDUTAN
Wujuding tembung
minangka nama mahasiswa kaperang
dados tiga inggih menika (1)
tembung monomorfemis, (2) tembung polimorfemis, saha (3) tembung monomorfemis saha polimorfemis. Unsur dhasaring paring nama menika wonten wolu
unsur inggih menika unsur agami, alam, flora/ fauna, wayang, ghaib, entiti/ pangajab, nomer, saha pepenget. Dhasaring paring nama
wonten ingkang kadadosan saking
setunggal unsur utawi langkung setunggal unsur. Mahasiswa minangka ingkang gadhah nama
wonten ingkang mangertos saha
boten mangertos tegesing nama
piyambakipun. Mahasiswa ingkang
boten mangertos, adhedhasar tiyang
sepuhipun dipunsebabaken dening
sekawan perkawis inggih menika
dipunraos endah, mendhet nama
tiyang sanes, nama ingkang
dipunparingi tiyang sanes, utawi
KAPUSTAKAN
Chaer, Abdul. 1995. Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: Rineka Cipta
Keraf, Gorys. 1991. Tata Bahasa Indonesia. Ende Flores : Nusa Dua
Moleong, Lexy, J. 1993 Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung : Pt. Remaja Rosdakarya.
Mulyana. 2006. Morfologi Bahasa Jawa. Yogyakarta: Kanwa Publiser
Muslich, Mansur. 2010. Tata Bentuk Bahasa Indonesia, kajian ke arah tatabahasa deskriptif. Jakarta: Bumi Aksara
Nurhayati, Endang. 2001. Diktat Morfologi Bahasa Jawa. Universitas Negeri Yogyakarta
Ramlan, M. 1987. Morfologi : Suatu tinjauan Deskriptif. Yogyakarta CV. Karyono Ilmu Bahasa Indonesia Soeharno. 1986. Sistem Nama Diri
dalam Masyarakat Jawa. Yogyakarta : Departemen Pendidikan dan Kebudayaan
Uhlenbeck, E.M. 1982. Kajian Morfologi Bahasa Jawa. Jakarta : Penerbit Djambatan
Wedhawati. dkk. 2006. Tata Bahasa jawa Mutakhir. Yogyakarta : Penerbit Kanisius
Widodo, Sahid Teguh, Nuraini Yussof & Hizham Zakiria. 2010. Sari-Internasional Journal of the Malay Word and Civilisation (No. 28 tahun 2010) kaca 259-277 Verhaar. 1981. Pengantar linguistik.
Yogyakarta: Gadjah Mada University Press