*
...
A l l a h menurunkan a i r h u j a n d a r i l a n g i t , l a l u D i a j a l a n k a n a i r i t u m e n j a d imata a i r dalam bumi, kemudian dengan a i r
i t u D i a tumbuhkan tumbuh-tumbuhan yang bermacam-macam warnanya, kemudian tumbuh- tumbuhan i t u m e n j a d i k e r i n g , s e h i n g g a engkau l i h a t k u n i n g warnanya, kemudian A l l a h menjadikannya pecah-pecah ( h a n c u r ) . Sungguh t e n t a n g demikian i t u m e n j a d i p e r - i n g a t a n b a g i orang-orang yang b e r a k a l
( Q. S. Az-Zumar : 2 1 ) .
Kupersembahkan u n t u k I b u , Ayah, Kak Oodj, Ude, t e h I s u s , I i s , I 1 a s , d i k I i d , dan I i p , yang s e l a l u b e r h a r a p dan berdoa
'
PERUBAHAN ANGKA ANGKA ATTERBERG DAN RETENSI
AIR'"
AKIBAT PEMBERIAN JERAMI PAD1 SlSA SlSA
PERTANAMAN DAN PUPUK INORGANlK
PADA LATOSOL YANG DISAWAHKAN
Oleh
IHAZ SUPLIHAZ
JURUSAN T A N A H
PAKULTAS PERTANIAN, INSTITUT PBRTAWIAN BOGOR B O G O R
I H A Z SUPLIHAZ. P e r u b a h a n Angka-angka A t t e r b e r g dan R e t e n s i A i r A k i b a t Pemberian J e r a m i P a d i S i s a - s i s a Pertanaman d a n Pupuk I n o r g a n i k pada L a t o s o l yang Disawahkan ( ~ i b a w a h bim- b i n g a n TEGUH YmJONO, STST JIPTO PARTOHARDJONO, dan SUDARMO)
.
T u j uan p e n e l i t i a n i n i a d a l a h unt uk mengetahui perubah- a n b a t a s m e n g a l i r , b a t a s m e l e k a t , b a t a s menggol'ek, jangka o l a h , i n d e k s p l a s t i s i t a s ; dan r e z e n s i a i r pada pF 1 . 0 , 2.0, 2 . 5 4 dan 4 . 2 ; s e r t a a i r t e r s e d i a a k i b a t pemberian j e r a m i p a d i dan pupuk i n o r g a n i k pada L a t o s o l yang disawahkan.
P e r c o b a a n l a p a n g a n d i l a k u k a n d i Xebun P e r c o b a a n B a l a i P u s a t P e n e l i t i a n lanaman Pangan Muara Bogor, yang d i m u l a i pada b u l a n September 1986 sampai b u l a n A p r i l 1987. A n a l i s i s
s i f a t t a n a h d i l a k u k a n d i L a b o r a t o r i u m F i s i k a Tanah dan M i - n e r a l o g i , J u r u s a n Tanah, F a k u l t a s P e r t a n i a n IPB; dan Labo- r a t o r i u m Agronomi B a l a i P u s a t P e n e l i t i a n Tanaman Pangan Bogor. A n a l i s i s s i f a t i n i d i m u l a i d a r i b u l a n A p r i l sampai dengan September 1987.
Rancsngan p e r c o b a a n yang d i g u n a k a n a d a l a h s p l i t - p l o t yang d i b a g i dalam 2 p e t a k utama, y a i t u A ( j e r a m i d i b u a n g ) dan B ( j e r a m i dibenamkan). Pada s e t i a p p e t a k utarna d i b e r i 8 macam p e r l a k u a n pupuk i n o r g a n i k s e b a g a i b e r i k u t : a (kon-
t r o l ) , b (TsP), c (zK), d (TSP+ZK), e ( U r e a ) , f ( u ~ ~ ~ + T s P ) , g ( ~ r e a + ~ ~ ) , dan h ( ~ r e a + l l ~ ? + Z ~ ) . D o s i s pupuk yang d i g u n a -
Z K (100 Kg iI20/ha). Jumlah p e r l a k u a n s e l u r u h n y a s e b a n y a k 16. P e r c o b a a n i n i d i u l a n g
3
k a l i , s e h i n g g a jumlah p e t a k s e l u r u h - n y a 48 buah. P e t a k - p e t a k p e r c o b a a n i n i t e l a h d i b e r i p e r l a - kuan s e j a k t a h u n 1971 dengan p e r l a k u a n yang sama s e p e r t i dalam p e n e l i t i s n i n i .Pengambilan c o n t o h t a n a h d i l a k u k a n s e t e l a h panen, yang t e r d i r i d a r i c o n t o h t a n a h u t u h dan t e r g a n g g u . Contoh t a n a h u t u h digunakan untuk p e n e t a p a n r e t e n s i a i r , bobot i s i , dan p o r o s i t a s t a n a h ; sedangkan c o n t o h t a n a h t e r g a n g g u untuk pe- n e t a p a n angka-angka A t t e r b e r g , t e k s t u r , dan s i f a t kimia.
Pemberian j e r a m i p a d i pada umumnya t i d a k n y a t a mengubah angka-angka A t t e r b e r g dan r e t e n s i a i r ; k e c u a l i b a t a s m e l e k a t ,
jangka o l a h dan a i r t e r s e d i a l a p i s a n bawah. Pemberian J e - r a m i p a d i c e n d e r u n g meningkatkan b a t a s m e n g a l i r , b a t a s me- l e k a t , b a t a s menggolek, jangka o l a h , dan menurunkan i n d e k s p l a s t i s i t a s . Pemberian j e r a m i p a d i juga c e n d e r u n g mening- k a t k a n r e t e n s i a i r dan a i r t e r s e d i a , k e c u a l i r e t e n s i a i r
pada pF 4.2 dan l a p i s a n a t a s .
Pemberian pupuk i n o r g a n i k umumnya t i d a k n y a t a mengubah angka-angka A t t e r b e r g , k e c u a l i jangka o l a h l a p i s a n a t a s . Pemberian pupuk I n o r g a n i k t i d a k n y a t a mengubah r e t e n s i a i r
dan a i r t e r s e d i a ; k e c u a l i pF 1.0, 2.0 dan 4.2 l a p i s a n a t a s . Pemberian pupuk i n o r g a n i k umumnya cenderung meningkatkan
PERWAHAN ANGKA-ANGKA ATTERBERG DAN RETENS1 A I R AKIBAT PEMBERIAN JERAMI PAD1 SISA-SIA
PERTANAMAN DAN PUPUK I N O R G A N I K PADA LATOSOL YANG DISAWAHKAN
Oleh
IHAZ SmPLIIiAZ
Laporan Masalah Khusus
s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk memperoleh g e l a r S a r j a n a P e r t a n i a n
pada
F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
JURUSAN TANAH
FAKULTAS PERTANIAN, INSTITUT PERTANIAN BOGOR B O G O R
J u d u l Masalah Khusus : PERUSAILAN ANGKA-ANGKA ATTERBWG D.4N RETEKSI A I R AKIBAT PEMBEXIAN JERAMI PAD1 SISA-SISA PERTANAMAN DAN PUPUK I N O R G A N I K PADA LATOSOL YANG
DISAWAKKAN N a m a Mahasiswa : I H A Z SUPLIHAZ Nomor Pokok : A. 20.1281 Menyet u j u i Komisi Pembimbing I . 1 Teguh Yuwono) 2.
-9-
3 .
<71r.
Soe-t;gipto P a r t o h a r d j o n o )7
Ir.
~ u d a r m o f Mengetahui ua J u r u s a n Tanah '(Dr. Ir. H. L u t f i I. N a s o e t i o n ) T a n g g a l l u l u s : 1 7 A p r i l 1988RIWAYAT HIDUP
P e n u l i s d i l a h i r k a n pada t a n g g a l 6 A p r i l 1964 d i G a r u t ,
d a r i ayahanda Daud dan i b u n d a Ating. P e n u l i s merupakan anak ke enam d a ~ * i delapan b e r s a u d a r a yang ada.
Pada t a h u n 1976 p e n u l i s l u l u s d a r i s e k o l a h d a s a r Nege-
ri Kadungora
V,
t a h u n 1980 l u l u s d a r i SMP Negeri Xadungora G a r u t , dan t a h u n 1983 p e n u l i s menyelesaikan p e n d i d i k a n d a r i SMA PGRI Bandung. Kemudian pada tahun 1983 p e n u l i s d i t e r i m a s e b a g a i mahasiswa IPB m e l a l u i j a l u r Proyek P e r i n -t i s 11. Pada tahun 1984 p e n u l i s d i t e r i m a menjadi mahasis-
w a J u r u s a n Tanah. F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
KATA PENGANTAR
Atas s e g a l a rakhmat dan karunia-Nya, p e n u l i s p a n j a t k a n p u j i dan syukur ke h a d i r a t A l l a h SWT. karena dengan i j i n - Nya p e n u l i s d a p a t menyelesaikan l a p o r a n masalah khusus i n i .
P e n e l i t i a n s i f a t f i s i k t a n a h sawah i n i merupakan masa-
l a h yang pertama k a l i d i t e l i t i khususnya d i J u r u s a n Tanah, IPB. Agar h a s i l p e n e l i t i a n i n i d a p a t d i t e r a p k a n p e r l u d i l a k u k a n p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t s e h i n g g a h a s i l n y a l e b i h a k u r a t .
Pada kesempatan i n i p e n u l i s menghaturkan rasa t e r i m a k a s i h kepada Bapak Ir. Teguh Yuwono, Bapak
Ir.
S u t j i p t o P a r t o h a r d j o n o , dan Bapak Ir. Sudarmo s e l a k u dosen pembim- b i n g yang t e l a h banyak memberikan s a r a n dan bimbingan :selama p e n e l i t i a n sampai s e l e s a i n y a p e n u l i s a n masalah khu- s n a i n i , Dan t a k l u p a p e n u l i s mengucapkan terkma k a s i h kepada rekan-rekan s e p e r j u a n g a n , s e r t a semua p i h a k yang t e l a h membantu dalam p e n e l i t i a n i n i . S e c a r a p r i b a d i penu- l i s h a t u r k a n t e r i m a k a s i h kepada A s r u l , Osman, Paruk, Hera, Sonny, Rakhmad, S u t i g n o , U u t , Aef, dan Akhmad yang t e l a h banyak membantu selama
anaxisis
d i Laboratorium dan penyu- sunan masalah khusus.P e n u l i s menyadari bahwa t u l i s a n i n i masih jauh d a r i sempurna. Kendatipun demikian p e n u l i s b e r h a r a p a g a r t u l i s -
a n i n i d a p a t bermanfaat b a g i . y a n g memerlukamya.
Bogor, A p r i l 1988 P e n u l i s