Nutrisi dan Teknologi Makanan Nutrition and Food Technology

(1)

Nutrisi dan Teknologi Makanan

Nutrition and Food Technology

TEMA 1: Penyelenggaraan dan Kesinambungan Hidup

Konsep PENTING

IMPORTANT concepts

2

BIDANG

PEMBELAJARAN

BA

B

NUTRISI DAN TEKNOLOGI MAKANAN NUTRITION AND FOOD TECHNOLOGY

Gizi seimbang dan nilai kalori

Balanced nutrition and calorific values

Makanan kesihatan dan suplemen kesihatan

Health foods and health supplements Penghitungan nilai kalori makanan Calculation of food calorific value Faktor mempengaruhi keperluan kalori Factors affecting calorie requirements Kesan pengambilan jumlah kalori yang tidak menepati keperluan individu. Effect of intake calories that do not meet the individual requirements Keperluan nutrien tumbuhan Nutritient requirements of plants Makronutrien seperti karbon, sulfur, nitrogen, fosforus dan kalium Macronutrients such as carbon, sulphur, nitrogen, phosphorus and potassium Mikronutrien seperti boron, mangan, zink, kuprum, besi dan molibdenum

Micronutrients such as boron,

manganese, zinc, copper, iron and molybdenum Kesan kekurangan nutrien Effects of nutrient deficiency Kitar nitrogen Nitrogen cycle Proses terlibat seperti pengikatan nitrogen dan penguraian Processes involved such as nitrogen fixation and decomposition Bakteria terlibat seperti bakteria pengikat nitrogen Bacteria involved such as nitrogen-fixing bacteria Teknologi pengeluaran dan pemprosesan makanan Food production and processing technology Peningkatan kualiti dan kuantiti makanan The improve of quality and quantity of food Pemprosesan makanan seperti pempasteuran dan pengetinan Food processing such as pasteurisation and canning Akta Makanan 1983, Peraturan Makanan 1985 dan Prosedur Pensijilan Halal Malaysia Food Act 1983, Food Regulations 1985 and Malaysian Halal Certification Procedures

APAKAH ITU NUTRISI?

WHAT IS NUTRITION?

Nutrisi merupakan keperluan asas bagi manusia untuk memastikan pertumbuhan yang sihat. Makanan yang kita makan perlu mempunyai nutrisi yang betul atau seimbang. Tumbuhan juga memerlukan nutrien untuk pertumbuhan.

Nutrition is a basic need of humans to ensure their healthy growth. The food that we eat must have the right or balanced nutrition. Plants also require nutrients for growth.

(2)

Gizi Seimbang

1. Gizi seimbang ialah makanan yang mengandungi semua kelas makanan dengan nisbah yang betul. 2. Nilai kalori makanan ialah kuantiti tenaga yang

tersimpan dalam makanan.

3. Makanan berlemak seperti mentega, marjerin dan minyak sapi mempunyai nilai kalori yang sangat tinggi. 4. Kuantiti tenaga yang diperlukan oleh seseorang

individu bergantung pada faktor-faktor seperti jantina, umur, aktiviti fizikal dan saiz badan.

Balanced Diet

1. A balanced diet is food that contains all classes of food in the correct ratio.

2. The calorific value of food is the quantity of energy stored in food.

3. Fatty food like butter, margarine and ghee has a very high calorific value.

4. The quantity of energy needed by an individual depends on factors such as gender, age, physical activity and body size.

Keperluan Nutrien oleh Tumbuhan

1. Makronutrien ialah nutrien yang diperlukan oleh tumbuhan dalam kuantiti yang besar. Contoh: Nitrogen, fosforus dan kalium.

2. Mikronutrien ialah nutrien yang diperlukan oleh tumbuhan dalam kuantiti yang kecil. Contoh: Zink, kuprum dan boron.

3. Kekurangan nutrien dalam tumbuhan akan

menyebabkan pertumbuhan terbantut.

Nutrient Requirements of Plants

1. Macronutrients are nutrients required by plants in large quantities. Examples: Nitrogen, phosphorus and potassium.

2. Micronutrients are nutrients needed by plants in small quantities. Examples: Zinc, copper and boron. 3. An insufficient of nutrients in plants will cause stunted

growth.

Kitar Nitrogen

1. Kitar nitrogen ialah kitar yang mengalihkan unsur nitrogen dari atmosfera dan kemudian mengembalikan semula ke atmosfera.

2. Kitar nitrogen memelihara kesuburan tanah dan mengekalkan kandungan nitrogen dalam alam semula jadi.

Nitrogen Cycle

1. The nitrogen cycle is the cycle of transferring nitrogen from the atmosphere and then returning it back to the atmosphere.

2. The nitrogen cycle maintains soil fertility and nitrogen content in nature.

Teknologi Pengeluaran Makanan

1. Pelbagai usaha telah dijalankan oleh agensi kerajaan termasuk penggunaan baka bermutu, penggunaan teknologi moden, pendidikan dan bimbingan kepada petani, penyelidikan dan pembangunan, penggunaan tanah dan kawasan perairan secara optimum dan pengurusan tanah yang cekap.

2. MARDI, FAMA, MPOB, UPM, LPP dan Jabatan Pertanian menjalankan penyelidikan berkaitan penternakan, pertanian dan perikanan. FELCRA memajukan tanah terbiar.

Food Production Technology

1. Various efforts have been undertaken by government agencies include the use of quality breeds, the use of modern technology, education and guidance to farmers, research and development, optimise use of land and water resources and efficient management of land.

2. MARDI, FAMA, MPOB, UPM, LPP dan Department of Agriculture conduct research related to livestock, agriculture and fisheries. FELCRA develops abandoned land.

Pemprosesan Makanan

Pemprosesan makanan dijalankan untuk membunuh mikrooganisma, menjadikan makanan tahan lebih lama, memudahkan pencernaan makanan dan menjadikan makanan lebih enak, berkhasiat dan menarik.

Food Processing

Food processing is carried out to kill microorganisms, make the food lasts longer, facilitate digestion of the food and make the food more delicious, nutritious and attractive.

Teknologi dalam Pemprosesan Makanan

1. Teknologi makanan digunakan untuk memproses dan membungkus makanan.

2. Contoh pemprosesan makanan termasuk.

memasak, penapaian, pengdehidratan/ pengeringan, pempasteuran, pengetinan, penyejukbekuan, penyinaran dan pembungkusan vakum.

Technology in Food Processing

1. Food technology is used to process and package food. 2. Examples of food processing include cooking, fermentation, dehydration/drying,

pasteurisation, canning, freezing, irradiation and vacuum packaging.

Nota Grafik

NOTA BESTARI

BAB

(3)

2006 BHG. C, S11(b)

1 Apakah yang dimaksudkan dengan gizi seimbang?/What is meant by a balanced diet? TP2

Gizi yang mengandungi nutrien daripada semua kelas makanan dalam kuantiti yang

betul _.

A diet that contains nutrients from all the classes of food in the right quantities. 2 Jadual di bawah menunjukkan nilai kalori dalam satu gram karbohidrat, protein dan lemak.

The table below shows the calorific values in one gram of carbohydrates, proteins and fats. TP3/KBAT

Seorang lelaki mengambil 20 g karbohidrat, 10 g protein dan 10 g lemak. Hitung jumlah nilai kalori yang diambil oleh lelaki itu./A man takes 20 g of carbohydrates, 10 g of proteins and 10 g of fats. Calculate the total calorific value taken by the man.

Penyelesaian/Solution:

Jumlah nilai kalori/Total calorific value = (20 × 17.2) + (10 × 22.2) + (10 × 38.5) = 951 kJ 3 Jadual yang berikut menunjukkan nilai kalori bagi tiga makanan. TP3/KBAT

The following table shows the calorific values of three foods. Makanan

Food Calorific value (kJ per 100 g)Nilai kalori (kJ per 100 g)

Nasi/Rice 1 500

Ayam/Chicken 827

Telur/Egg 600

Seorang murid makan 100 g nasi, 50 g ayam dan 50 g telur. Hitung jumlah nilai kalori yang diambilnya.

A student eats 100 g of rice, 50 g of chicken and 50 g of egg. Calculate the total calorific value taken.

Penyelesaian/Solution:

Jumlah nilai kalori/Total calorific value = (1 × 1 500) + (0.5 × 827) + (0.5 × 600) = 2 213.5 kJ 4 Lengkapkan cadangan hidangan tentang konsep pinggan sihat Suku Suku Separuh dari Kementerian

Kesihatan Malaysia (KKM). TP2

Complete the suggested meals about quarterly healthy concept from Ministry of Health Malaysia (MOH). Kelas makanan

Food class Nilai kalori makanan per gram (kJ g

-1₎ Calorific value of food per gram (kJ g-1₎

Karbohidrat/Carbohydrates 17.2

Protein/Proteins 22.2

Lemak/Fats 38.5 Praktis

Kendiri

Standard Kandungan

2.1 Gizi seimbang dan nilai kalori Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

2.1 Gizi seimbang dan nilai kalori

_{Balanced diet and calorific value}

KBAT

KBAT Kontekstual

PBD

(a) 1/4 pinggan/plate

Protein _seperti ikan dan daging / Protein such

as fish and meat .

(c) 1/2 pinggan/plate

Buah-buahan _dansayur-sayuran

Fruit _and vegetables _.

(b) 1/4 pinggan/plate

Karbohidrat_seperti nasi

dan roti

Carbohydrate_{such as} rice

and bread .

Protein/Protein

Karbohidrat/Carbohydrates Buah-buahan dan sayur-sayuran Fruits and vegetables

Nasi, daging, roti, ikan Rice, meat, bread, fish

Buku Teks m/s 48 – 56

BAB

(4)

1 Tandakan ( ✓ ) individu yang memerlukan lebih banyak kalori dalam kehidupan harian. Kemudian, berikan sebab dengan memilih jawapan yang betul./Tick ( ✓ ) the individual that needs more calories in daily life. Then, give reasons by choosing the correct answers. TP1

2 Padankan masalah kesihatan disebabkan gaya hidup dengan corak pemakanan yang tidak sihat. Match the health problems caused by lifestyle with unhealthy diet. TP1

(a) Gizi kekurangan satu atau lebih nutrien.

Diet lacking in one or more nutrients. KegendutanObesity

(b) Berat badan berlebihan disebabkan oleh makan secara

berlebihan./Excess body weight is due to over-eating. AnoreksiaAnorexia

(c) Penyakit psikologi yang menyebabkan terlalu menahan makan.

Psychological illness that causes a strong desire to reduce eating. MalnutrisiMalnutrition (d) Pemendapan kolesterol pada dinding arteri menyebabkan

tekanan darah tinggi, penyakit jantung dan strok.

Deposition of cholesterol on the arterial walls causes high blood pressure, heart disease and stroke.

Arteriosklerosis Arteriosclerosis

(e) Pengambilan gula berlebihan.

Intake excessive sugar. Tekanan darah tinggiHigh blood pressure

(f) Pengambilan garam berlebihan.

Intake excessive salt. Kencing manisDiabetes

Faktor/Factor Individu dan sebab/Individual and reason

(a) Jantina

Gender/Sex ✓ Lelaki/Men Perempuan/Women

Sebab/Reason: Lelaki (kurang, lebih) aktif./Men are (less, more) active. (b) Saiz badan

Body size ✓ Lebih besar/Bigger Lebih kecil/Smaller

Sebab: Kadar metabolisme badan besar lebih (rendah, tinggi). Reason: The metabolic rate of a bigger body size is (lower, higher). (c) Umur

Age ✓ Orang muda/Young people Orang tua/Old people

Sebab: Orang muda (kurang, lebih) aktif. Reason: Young people are (less, more) active. (d) Keadaan

kesihatan Condition of health

Orang sihat/Healthy people ✓ Orang sakit/Unhealthy people

Sebab: Orang sakit memerlukan (kurang, lebih) tenaga untuk melawan

Reason: penyakit./Sick people require (less, more) energy to fight diseases. (e) Aktiviti fizikal

Physical activities ✓ Kerja berat/Heavy work Kerja ringan/Light work

Sebab: (Kurang, Lebih) kalori diperlukan untuk menjalankan kerja berat. Reason: (Less, More) calories are needed to perform heavy work.

(f) Suhu persekitaran Temperature of the surroundings

Cuaca panas/Hot weather ✓ Cuaca sejuk/Cold weather

Sebab: (Kurang, Lebih) kalori untuk mengekalkan suhu badan

Reason: (Less, More) calories to maintain the body temperature.

Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

Kontekstual

PBD

2.2 Keperluan kalori dan gaya hidup

_{The requirement of calories and life style}

AKTIVITI HANDS-ON

Eksperimen Wajib 4: Menganggarkan nilai kalori dalam sampel makanan (rujuk silang m.s.161 – 164).

Compulsory Experiment 4: Estimates the calorific value of food samples (cross reference pp.161 – 164). Praktis

Kendiri Buku Teks m/s 48 – 56

BAB

(5)

1 Kelaskan nutrien tumbuhan kepada makronutrien dan mikronutrien. Kemudian, berikan maksud makronutrien dan mikronutrien. TP1

Classify the nutrients of plants into macronutrients and micronutrients. Then, give the meaning of macronutrient and micronutrient.

Kalium Potassium Sulfur Sulphur Karbon Carbon Oksigen Oxygen Boron Boron Kuprum Copper Fosforus Phosphorus Hidrogen Hydrogen Mangan Manganese Kalsium Calcium Besi Iron Magnesium Magnesium Nitrogen Nitrogen Molibdenum Molybdenum Zink Zinc Makronutrien/Macronutrients Mikronutrien/Micronutrients Karbon/Carbon Fosforus/Phosphorus Hidrogen/Hydrogen Oksigen/Oxygen Nitrogen/Nitrogen Kalium/Potassium Kalsium/Calcium Sulfur/Sulphur Magnesium/Magnesium Boron/Boron Mangan/Manganese Zink/Zinc Kuprum/Copper Besi/Iron Molibdenum/Molybdenum Maksud/Meaning

(a) Makronutrien ialah nutrien yang diperlukan oleh tumbuhan dalam kuantiti yang besar.

Macronutrients _{are nutrients required by plants in large quantities.}

(b) Mikronutrien ialah nutrien yang diperlukan oleh tumbuhan dalam kuantiti yang sangat kecil.

Micronutrients _{are nutrients required by plants in very small quantities.}

2 Nyatakan nutrien berdasarkan fungsi utamanya. TP1

State the nutrients based on their main functions.

Kalium/Potassium Nitrogen/Nitrogen Fosforus/Phosphorus

Nutrien/Nutrients Fungsi utama/Main functions

(a) Nitrogen

Nitrogen Sintesis klorofil dan sintesis protein yang digunakan untuk pembentukan membran sel, kromosom dan enzim untuk fotosintesis dan respirasi. Synthesise chlorophyll and proteins which are used in the formation of cell membranes, chromosomes and enzymes for photosynthesis and respiration. (b) Kalium

Potassium Sintesis protein dan mengawal metabolisme karbohidrat, berfungsi sebagai kofaktor bagi banyak enzim respirasi dan fotosintesis serta mengekalkan kesegahan sel tumbuhan./Synthesise proteins and control metabolism of carbohydrate, functions as a cofactor for many enzymes of respiration and photosynthesis and maintain turgidity in plant cells.

(c) Fosforus

Phosphorus Sintesis kromosom dan membran sel, berfungsi sebagai koenzim dalam respirasi dan fotosintesis serta penting untuk pembebasan tenaga dalam respirasi. Synthesise chromosomes and cell membranes, functions as a coenzyme in respiration and photosynthesis and is essential for the release of energy in respiration.

2.2 Keperluan nutrien oleh tumbuhan Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

Masteri

PBD

2.3 Makronutrien, mikronutrien dan fungsinya

_{Macronutrients, micronutrients and their functions}

AKTIVITI HANDS-ON

Eksperimen Wajib 5: Mengkaji kesan kekurangan makronutrien kepada tumbuhan. (rujuk silang m.s.165 – 166).

Compulsory Experiment 5: To study the effects of macronutrient deficiency on plants. (cross reference pp.165 – 166).

BAB

(6)

3 Isi tempat kosong tentang kesan kekurangan nutrien. TP1

Fill in the blanks on the effects of nutrient deficiency. (a) Kekurangan nitrogen

Nitrogen deficiency

(b) Kekurangan kalium Potassium deficiency

• Tumbuhan mati pada peringkat awal./Plant dies at an early stage.

(c) Kekurangan fosforus Phosphorus deficiency

Hijau tua Bunga Kecil Biji benih Merah Lemah Buah Matang Sedikit Lambat

Dark green Flower Small Seeds Red Weak Fruits Mature Few Longer

• Tumbuhan mengambil masa yang lama untuk matang./Plant takes a long time to mature .

Kekurangan nitrogen, fosforus dan kalium menyebabkan pertumbuhan terbantut .

Nitrogen, phosphorus and potassium deficiencies cause stunted growth .

(i) Daun kecil dan kuning (klorosis).

Leaves are small and yellow (chlorosis).

Lemah Kuning Kecil Weak Yellow Small

(ii) Batang lemah .

Weak _stem.

Bunga Kuning Mati Perang Lemah Buah Flower Yellow Die Brown Weak Fruits

(iii) Pinggir daun menjadi kuning .

Tisu di hujung dan pinggir daun mati .

Tompok-tompok perang kelihatan pada

daun.

Leaves turn yellow at the edge. Tissues at the tips and edges of the leaves die .

Brown _{spots appear on the leaves.}

(i) Bilangan bunga

yang sedikit.

Few flowers .

(ii) Bilangan buah

yang sedikit.

Few fruits . _{(iv) Batang} lemah _.

Weak _stem.

(iii) Daun bertukar hijau tua dan

berbintik merah (atau ungu).

Leaves turn dark green with

red _{(or purple) spots.} (i) Sedikit bunga , buah

dan biji benih.

Few flowers , fruits

and seeds .

(ii) Buah kecil dan

lambat _masak.

Fruits are small and take a longer time to ripen.

(iv) Batang lemah .

Weak _stem. (v) Sedikit akar. Few _roots. Praktis Kendiri Video

BAB

2

(7)

2004 BHG. B, S3 2009 BHG. B, S8 2015 BHG. C, S12(a)

Kaji kitar nitrogen yang ditunjukkan di bawah. Kemudian, jawab soalan-soalan yang berikut. Study the nitrogen cycle shown below. Then, answer the following questions.

1 Nyatakan jenis bakteria P hingga T dalam tumbuhan legum seperti kacang tanah. TP1

State the types of bacteria P to T in the leguminous plants such as groundnuts. 2 Nyatakan proses-proses yang dijalankan oleh bakteria P hingga T. TP1

State the processes carried out by bacteria P to T.

2.3 Kitar nitrogen Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

Masteri

PBD

2.4 Kitar nitrogen

_{The nitrogen cycle}

T: Bakteria pendenitritan Denitrifying _bacteria R: Bakteria penitritan Nitrifying bacteria

P: Bakteria pengikat nitrogen Nitrogen-fixing _bacteria Q: Bakteria pereputan Decomposing bacteria Kilat Lightning mati atau reput death or decay hidup dalam live in dimakan oleh haiwan is eaten by animals diserap oleh akar

absorbed by the roots S: Bakteria penitritan

Nitrifying _bacteria

Nitrit

Nitrite Sebatian ammonium

Ammonium

compounds Protein haiwanAnimal proteins

Protein tumbuhan Plant proteins Ion nitrat dalam tanah

Nitrate ion in the soil Nitrogen dalam atmosfera Nitrogen in the atmosphere

Nodul akar

Root nodule Kacang tanah_Groundnut

Tumbuhan kekacang

Leguminous plant

P: Pengikatan nitrogen/Nitrogen fixation Q: Penguraian/Decomposition

R: Penitritan/Nitrification

S: Penitritan/Nitrification T: Pendenitritan/Denitrification

3 Tandakan ( ✓ ) tindakan-tindakan yang dapat menambahkan kandungan nitrat dalam tanah. TP1

Tick ( ✓ ) the actions that can increase the nitrate content of the soil.

✓ Melalui bakteria pengikat nitrogen

Through nitrogen-fixing bacteria Melalui bakteria penguraiThrough decomposing bacteria

✓ Melalui bakteria penitritan

Through nitrifying bacteria ✓ Melalui tindakan kilat Through the action of lightning 4 Tandakan ( ✓ ) tindakan-tindakan yang mengurangkan kandungan nitrat dalam tanah. TP1

Tick ( ✓ ) the actions that decrease the nitrate content of the soil.

✓ Melalui bakteria pendenitritan

Through denitrifying bacteria ✓

Melalui larut-resap nitrat Through the leaching of nitrate

✓ Melalui penyerapan akar

Through roots absorption ✓ Melalui bakteria penitritanThrough nitrifying bacteria 5 Nyatakan kepentingan kitar nitrogen./State the importance of the nitrogen cycle. TP2

(a) Mengekalkan kesuburan tanah

Maintains the soil fertility

(b) Mengekalkan kandungan nitrogen dalam alam semula jadi

Maintains the nitrogen content in nature

(c) Membantu pembekalan berterusan protein tumbuhan dan protein haiwan.

Helps in the continuous supply of plant proteins and animal proteins . KendiriPraktis Buku Teks m/s 62 – 65

BAB

(8)

2015 BHG. C, S11(b)

1 Isi maklumat yang betul tentang cara-cara untuk meningkatkan kualiti dan kuantiti makanan. TP1

Fill in the correct information on the ways to increase the quality and quantity of food. Penggunaan teknologi moden

Use of modern technology Penggunaan baka bermutu Use of quality breeds

Pengurusan tanah yang cekap Efficient land management

Pendidikan dan bimbingan untuk petani Education and guidance for farmers Penyelidikan dan pembangunan Research and development

Penggunaan tanah dan kawasan pengairan secara optimum The optimum use of land and irrigated areas

(a)

Penggunaan baka bermutu

Use of quality breeds

Pembiakbakaan terpilih dapat menghasilkan tanaman atau ternakan yang berkualiti tinggi seperti kelapa sawit tenera.

Selective breeding produces high quality crops and livestock such as tenera palm oil.

(b)

Penggunaan teknologi moden

Use of modern technology

Penggunaan jentera moden dan penghasilan baka baik melalui pengklonan dan bioteknologi. Use of modern machinery and production of quality breeds by cloning and biotechnology. (c)

Pendidikan dan bimbingan untuk petani

Education and guidance for farmers

Kursus teknik dan kaedah moden diberikan seperti penggunaan biji benih dan baja yang berkualiti tinggi.

Courses on modern techniques and methods are given such as the use of high quality seeds and fertilisers.

(d)

Penyelidikan dan pembangunan

Research and development

Agensi seperti MARDI dan PORIM

menjalankan penyelidikan untuk meningkatkan kualiti tanaman dan ternakan.

Agencies such as MARDI and PORIM carry out research to increase the quality of crops and livestock.

(e)

Penggunaan tanah dan kawasan pengairan secara optimum

The optimum use of land and water resouces Agensi kerajaan seperti FELCRA dan FELDA memajukan tanah terbiar untuk tujuan

penanaman dan penternakan.

Government agencies such as FELCRA and FELDA develop idle land for cultivation and animal husbandry.

(f)

Pengurusan tanah yang cekap

Efficient land management

Pelbagai pendekatan seperti tanaman

campuran, pengiliran tanaman dan penanaman teres.

Various approaches such as mixed planting, crop rotation and terrace farming.

2.4 Teknologi pengeluaran makanan Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

STM

PBD

2.5 Cara meningkatkan kualiti dan kuantiti makanan

_{Ways to increase the quality and quantity of food}

Video Buku Teks m/s 66 – 75

BAB

(9)

2 Tandakan ( ✓ ) cara-cara untuk mengelakkan hakisan tanah. TP1

Tick ( ✓ ) the ways to prevent soil erosion.

✓ Menanam tanaman penutup bumi

Planting cover crops ✓ Menereskan lereng bukit Terracing hillslides Mengamalkan tanaman bergilir

Practising crop rotation ✓ Penanaman secara berkonturPractising contour farming 3 Tandakan ( ✓ ) kesan-kesan buruk penggunaan racun serangga dalam pertanian. TP1

Tick ( ✓ ) the adverse effects of the use of pesticides in agriculture. Menyebabkan pencemaran air

Causes water pollution ✓ Membunuh organisma lain selain perosakKill other organisms other than pest

✓ Menyebabkan pencemaran tanah

Causes soil pollution ✓ Meningkatkan daya tahan perosakIncreases the resistant of pests

✓ Menyebabkan pemanasan global

Causes global warming ✓ Mencemarkan hasil makananContaminate food products 4 Imbas kembali pengetahuan tentang kawalan biologi di bawah. TP3/KBAT

Recall the knowledge about biological control below.

Kawalan biologi menggunakan musuh semula jadi untuk mengawal populasi perosak tanpa menggunakan racun perosak.

Biological control uses natural enemy for controlling the population of a pest without using a pesticide. Seorang pemilik ladang kelapa sawit menghadapi masalah tikus di ladangnya. Tandakan ( ✓ )

organisma yang sesuai digunakan dalam kawalan biologi. Terangkan bagaimana pemilik tersebut dapat mengawal populasi tikus menggunakan kaedah yang mesra alam tersebut.

A oil palm estate owner faces rats problem in his estate. Tick ( ✓ ) the organisms which are suitable to be used for the biological control. Explain how he can control the population of rats using the environmentally friendly method.

Penerangan/Explanation:

Pemilik ladang kelapa sawit itu boleh membela pemangsa tikus seperti ular dan burung hantu. Tikus merupakan mangsa kepada ular dan burung hantu./The owner of the oil palm estate can rear predators

of rats such as snakes and owls. Rats are the prey of snakes and owls

(Jawapan murid/Student’s answer)

Pokok kelapa sawit

Oil palm tree

Praktis Kendiri

Helang

Eagle Burung hantuOwl

Ular

Snake KucingCat

✓

BAB

(10)

Isi tempat kosong tentang teknologi pemprosesan makanan. Kemudian, tandakan ( ✓ ) dan bulatkan jawapan yang betul. TP2

Fill in the blanks on food processing technology. Then, tick ( ✓ ) and circle the correct answers. 1 Memasak/Cooking

(a) Kaedah/Method:

Haba digunakan untuk memanaskan makanan.

Heat _{is used to heat up the food.} (b) Kelebihan dan kekurangan

Advantage and disadvantage:

Memusnahkan sebahagian besar bakteria dalam makanan tetapi tidak dapat membunuh

spora bakteria _.

Destroy a big portion of bacteria in food but cannot destroy bacterial spores . 2 Penapaian/Fermentation

(a) Kaedah/Method:

Menggunakan bakteria atau yis untuk mengurai

bahan kompleks menjadi bahan yang lebih ringkas.

Use bacteria or yeast to break down complex substances

into simple substances.

(b) Kelebihan/Advantages: (c) Kekurangan/Disadvantages:

Mengekalkan rasa makanan

Maintains the taste of food ✓

Makanan tidak tahan lama The food cannot be kept longer

✓ Makanan boleh disimpan lama

The food can kept longer ✓ Spora bakteria tidak termusnah Bacterial spores are not destroyed Mengekalkan bau

Maintains the smell Tidak merosakkan warna makananDoes not destroy food colour (d) Jenis makanan:

Types of food: KimciKimchi IkanFish YogurtYogurt KicapSoy sauce TempehTempe 3 Pendehidratan/Pengeringan

Dehydration/Drying (i) Kaedah/Method:

Haba daripada api, asap, ketuhar atau Matahari digunakan

untuk menyingkirkan air daripada makanan.

Heat from fire, smoke, an oven or the Sun is used to remove water from food.

(ii) Kelebihan/Advantages: (iii) Kekurangan/Disadvantages:

✓ Menghentikan tindakan enzim

Stops enzymatic action ✓ Merosakkan nutrien dan rasaDamages the nutrients and taste

The food can keep longer Makanan tidak tahan lamaThe food does not keep long Mengekalkan bau

Maintains the smell ✓ Spora bakteria tidak termusnahBacterial spores are not destroyed (iv) Jenis makanan:

Types of food: HaliaGinger Makanan lautSeafood Susu tepungMilk power Buah-buahanFruits

2.5 Teknologi pemprosesan makanan Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

STM

PBD

2.6 Teknologi pemprosesan makanan

_{Food processing technology}

BAB

(11)

4 Pempasteuran/Pasteurisation

Mendidihkan/Boiling Memusnahkan/Destroy

72 15 63 30

(i) Kaedah/Method:

Haba digunakan untuk memusnahkan

mikroorganisma dalam cecair tanpa mendidihkan _nya.

Heat is used to destroy microorganisms in the liquid without boiling .

✓ Mengekalkan rasa makanan

Maintains the taste of food Merosakkan bau makananDamages the smell of the food Makanan boleh disimpan lama

The food can keep longer ✓

Makanan tidak tahan lama The food does not keep long

✓ Mengekalkan nutrien

Maintains the nutrients ✓ Tidak memusnahkan spora bakteriaDoes not destroy bacterial spores (iv) Jenis makanan:

Types of food: Susu segarFresh milk Jus buah-buahanFruit juice SayurVegetables 5 Pengetinan/Canning

Makanan dipanaskan pada suhu melebihi 115 °C di bawah tekanan

yang tinggi untuk membunuh mikroorganisma dan sporanya.

The food is heated at a temperature of exceeding 115 °C under high pressure to kill microorganisms and their spores .

✓ Mensterilkan makanan

Sterilises the food

The food can be kept longer Mengekalkan nutrien Maintains the nutrients

✓ Memusnahkan enzim yang

merosakkan makanan

Destroys enzymes that damage food

✓ Menyingkirkan oksigen yang

menyebabkan pengoksidaan makanan

Removes oxygen that causes food oxidation

✓ Merosakkan rasa

Damages the taste

✓ Merosakkan nutrien

Damages the nutrients

✓ Merosakkan warna makanan

Destroys the colour of the food Air disingkirkan daripada makanan

Water is removed from the food

✓ Makanan terurai dengan cepat

apabila terdedah kepada udara The food decomposes quickly upon exposure to air

(iv) Jenis makanan:

Types of food: KacangBeans HaliaGinger FishIkan MeatDaging

Suhu/Temperature: 63 _°C Tempoh pemanasan: Duration of heating 30 _{minit/minutes} Suhu/Temperature: 72 _°C Tempoh pemanasan: Duration of heating 15 _saat/seconds Penyejukan segera Instant cooling atau or

BAB

2

(12)

6 Penyejukbekuan

Freezing (Deep freezing) (i) Kaedah/Method:

Makanan disimpan pada suhu 0 °C atau lebih rendah

supaya dapat tahan lebih lama.

Food is kept at temperatures of 0 °C or lower so that it can last longer.

✓ Tindakan enzim terhenti

Enzyme action stops ✓

Tidak memusnahkan enzim makanan Does not destroy the food enzymes

The food can kept longer Makanan tidak tahan lamaThe food does not last long Mikroorganisma membiak dengan

perlahan

Microorganisms grow slower

✓ Tidak mensterilkan makanan

Does not sterilise the food (iv) Jenis makanan:

Types of food: Makanan lautSeafood Buah-buahanFruits DagingMeat

7 Penyinaran/Irradiation

Makanan disinar dengan sinaran mengion seperti sinar gama ,

sinar ultraungu atau sinar X .

The food is irradiated with ionising radiation such as gamma

rays, ultraviolet rays or X rays.

✓ Memusnahkan mikroorganisma dalam

makanan

Destroys microorganisms in the food

✓ Dos sinaran gama sukar dikawal

The dose of gamma radiation is difficult to control

✓ Menghalang percambahan biji benih

Prevents the sprouting of seeds Tidak memusnahkan spora bakteriaDoes not destroy bacterial spores Mengekalkan nutrien

Maintains the nutrients ✓

Merosakkan nutrien dan rasa Destroys the nutrients and taste (iv) Jenis makanan/Types of food:

Ubi kentang

Potatoes HaliaGinger Susu tepungMilk powder Bawang besarOnion RempahSpices RiceBeras 8 Pembungkusan vakum/Vacuum packaging

Udara _{disingkirkan daripada makanan yang dibungkus dalam}

bekas atau beg plastik/. Air is removed from the food packed

in containers or plastic bags.

✓ Menghalang pengoksidaan makanan

Prevents oxidation of the food Merosakkan rasaDamages the taste Mensterilkan makanan

Sterilises the food ✓ Tidak mensterilkan makananDoes not sterilise the food (iv) Jenis makanasn/Types of food:

Sosej

Sausage Kacang tanahGroundnuts BerasRice HaliaGinger Susu tepungMilk powder Praktis Kendiri

BAB

(13)

2008 BHG. B, S8(a) & (b) 2011 BHG. B, S8(a) 2012 BHG. C, S12(a) 2017 BHG. B, S6(b)

1 Nyatakan jenis bahan kimia dalam makanan./State the types of chemicals in food. TP1

Pengantioksida/Antioxidant

Bahan awet/Preservative Pemanis/SweetenerPeluntur/Bleach Perisa/FlavouringPengemulsi/Emulsifier Pewarna/ColouringPenstabil/Stabiliser Bahan kimia

Chemicals FungsiFunction Contoh bahan kimiaExamples of chemicals Contoh makananExamples of food (a) Pengawet

Preservative Melambatkan proses kerosakan makanan dengan menghalang pertumbuhan mikroorganisma

Delays food spoilage by preventing the growth of microorganisms

Asid benzoik, asid borik, natrium nitrit, sulfur dioksida, cuka, gula dan garam Benzoic acid, boric acid, sodium nitrite, sulphur dioxide, vinegar, sugar and salt

Sosej, jus buah-buahan dan makanan dalam tin, mi, bebola ikan Sausages, fruit juice and canned food, noodles and fish ball

(b) Pewarna

Colouring Menambahkan warna kepada makanan supaya kelihatan menarik

Adds colours to the food so that it looks attractive

Sunset yellow, tatrazina, karmoisin, karamel, daun pandan dan kunyit/Sunset yellow, tartrazine, carmoisine, caramel, pandan leaf and turmeric

Minuman ringan, mi dan kek

Soft drinks, noodles and cakes

(c) Peluntur

Bleach

Menyingkirkan warna yang tidak dikehendaki

Removes undesired colours

Benzoil peroksida, karbon yang diaktifkan Benzoyl peroxide and activated barbon

Tepung gandum, gula, beras dan bihun Wheat flour, sugar, rise and vermicelli (d) Perisa

Flavouring Menambah rasa atau bau harum untuk menyedapkan makanan

Adds taste or aroma to improve the taste of food

Mononatrium glutamat (MSG) garam dan gula Monosodium glutamate (MSG) salt and sugar

Minuman ringan dan aiskrim

Soft drinks and ice cream

(e) Penstabil

Stabiliser Menghalang pemisahan dua cecair dan memekatkan makanan

Prevents the separation of two liquids and thicken the food

Kanji, gelatin, gam akasia dan agar

Starch, gelatine, acacia gum and agar

Sos cili, aiskrim, sup segera dan jeli

Chilli sauce, ice cream, instant soup and jelly (f) Pemanis

Sweetener Menambah rasa manis dalam makanan Adds sweet taste in food

Gula, madu, aspartam dan sorbitol

Sugar, honey,

aspartame and sorbiol

Buah-buahan kering dan buah-buahan dalam tin/Dried fruits and canned fruits

(g) Pengantioksida

Antioxidant Melambatkan pengoksidaan lemak dalam makanan dan mencegah ketengikan makanan berminyak Slows down the oxidation of fat in food and prevents the rancidity in oily food

Asid askorbik (vitamin C), tokoferol dan vitamin E

Ascorbic acid (vitamin C), tocopherol and vitamin E

Mentega, minyak masak dan biskut Butter, cooking oil and biscuits

(h) Pengemulsi

Emulsifier Mengemulsikan makanan yang mengandungi minyak atau lemak dan air

Emulsifies food containing oil or fat and water

Lesitin dan asid lemak seperti monogliserida Lecithin and fatty acids such as monoglycerides

Coklat mayones, yogurt, keju dan aiskrim/Chocolate, mayonnaise, yogurt cheese and ice cream

Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

Kontekstual

PBD

2.7 Bahan kimia dalam pemprosesan makanan

_{Chemicals in food processing}

BAB

(14)

2008 BHG. B, S8(a) & (b) 2011 BHG. B, S8(a)

2 Anda diberi beberapa label makanan. Jawab soalan-soalan yang berikut. TP2

You are given a few food labels. Answer the following questions. (a)

Nyatakan bahan-bahan yang digunakan

sebagai pengawet.

State the substances used as preservatives. Gula, garam dan natrium benzoat

Sugar, salt and sodium benzoate

(b) (i) Kenal pasti bahan-bahan kimia yang

direkodkan pada label.

Identify chemicals stated on the label. Gula, asid sitrik, vitamin C, perisa, asid benzoik

Sugar, citric acid, vitamin C, flavouring, benzoic acid

(ii) Berdasarkan label yang ditunjukkan di atas, bahan kimia yang manakah digunakan sebagai: Based on the labels shown above, which chemicals are used as:

(a) pengawet (bahan awet)/preservatives?

Gula dan asid benzoik/Sugar and benzoic acid (b) pengantioksida/antioxidants?

Asid sitrik dan vitamin C/Citric acid and vitamin C

2015 BHG. B, S11(a)

3 Kenal pasti bahan kimia dalam pemprosesan makanan yang boleh menyebabkan penyakit yang diberikan./ Identify chemicals in food processing that can cause the given diseases. TP2

Kandungan bahan kimia Chemicals content • Pengawet/Preservatives • Perisa/Flavouring • Pewarna/Colouring • Peluntur/Bleach • Pengantioksida/Anti-oxidant • Pemanis/Sweeter

(a) Kemandulan/Sterility. (b) Kecacatan fetus/Foetal abnormality.

Pewarna/Colouring Pengawet/Preservatives

(c) Menyebabkan kecacatan otak terutama pada kanak-kanak Cause brain damage especially in children

Perisa dan pengantioksida/Flavouring and antioxidant

(d) Menyebabkan kanser, merosakkan hati dan ginjal./Cause cancer, damage liver and kidney. Pengawet, perwarna, peluntur, perisa dan pemanis

Preservatives, colouring, bleach, flavoring and sweetener (e) Menyebabkan keracunan makanan./Cause food poisoning. Pewarna dan peluntur/Colouring and bleach

(f) Menyebabkan sesak nafas bagi pesakit asma./Cause breathing difficulty for asthmatic patient. Pengawet, perisa dan antipengoksida/Preservatives, flavouring and antioxidant

(g) Menyebabkan ruam,/Cause rashes.

Pengawet, antipengoksida dan pemanis/Preservatives, antioxidant and sweetener

Praktis Kendiri

KICAP SOYA CAIR

LIGHT SOY SAUCE

Ramuan/Ingredients:

Kacang soya, tepung gandum, gula, garam, natrium benzoat

Soy bean, wheat flour, sugar, salt, sodium benzoate

JUS OREN

ORANGE JUICE

Air, pati buah oren, gula, asid sitrik, vitamin C, perisa, asid benzoik

Water, orange juice extract, sugar, citric acid, vitamin C, flavouring, benzoic acid

BAB

(15)

2.6 Makanan kesihatan dan suplemen kesihatan Tarikh:

AKTIVITI

PERBINCANGAN

PBD

2.8 Peraturan makanan

_{The food regulation} _Kontekstual

2003 BHG. C, S3(a) 2002 & 2004 BHG. B, S4(a) 2008 BHG. B, S8(d) 2011 BHG.B, S8(b) 2013 BHG.C, S12(a) 2017 BHG.B, S6(a)

1 Anda diberi maklumat tentang suatu label makanan./You are given information on a food label.

Berdasarkan rajah yang ditunjukkan di atas, nyatakan beberapa maklumat yang perlu dicatat pada

label makanan mengikut Peraturan Makanan 1985. TP1

Based on the diagram shown above, state a few information that should be written on the food label according to the Food Regulations 1985.

A: Jenis makanan/The type of food

B: Ramuan makanan/The food ingredients C: Kuantiti makanan/The quantity of food

D: Nama dan alamat pengilang/The name and address of the manufacturer E: Tarikh luput/The expiry date

F: Aditif makanan/Food additives

2 Berdasarkan maklumat di 1, tuliskan maklumat yang perlu dicatat pada label makanan mengikut kepentingannya kepada pengguna. TP2

Based on the information in 1, write the information that should be written on the food label according to their importance to consumers.

Maklumat/Information Maksud/Meaning

(a) Nama dan alamat pengilang

The name and address of the manufacturer

Untuk menghubungi dan membuat aduan tentang makanan

To contact and make complaint on food (b) Kuantiti makanan

The quantity of food Untuk mengetahui berat sebenar makananTo know the actual weight of food (c) Ramuan makanan

The food ingredients Untuk mengetahui kandungan makananTo know the content of food

(d) Tarikh luput

The expiry date

Untuk mengetahui tarikh luput makanan To know the expiry date of food

(e) Jenis makanan

The type of food Untuk mengetahui jenis makananTo know the type of food

Galeri Info

Makanan kesihatan ialah bahan makanan semula jadi dalam gizi normal yang mengekalkan kesihatan. Suplemen kesihatan ialah bahan nutrien dalam bentuk kapsul, pil, cecair, dan serbuk.

Health foods are natural food substances in a normal diet that maintain health. Health supplements are nutrients in the form of capsule, pill, liquid and powder.

Akta Makanan 1983

Food Act 1983 Peraturan Makanan 1985Food Regulation 1985 Prosedur Pensijilan Halal MalaysiaMalaysia's Halal Certification Procedure

Syarikat Excel 66 Jalan Petaling Indah, 47000 Sungai Buluh, Selangor Darul Ehsan, Malaysia.

Ramuan:

Ingredients

Sardin, tomato, gula, garam, minyak sawit, bawang.

Mengandungi kondisioner makanan dan perisa yang dibenarkan.

Sardines, tomatoes, sugar, salt, palm oil, onions.

Contains food conditioners and permitted flavouring. Guna sebelum: Use before 23.11.2018 Berat bersih: Net weight 150 g B D E F C A

Mengandungi bahan pengawet yang dibenarkan.

Contain permitted preservative

BAB

(16)

1 Pekerjaan yang manakah me merlu kan jumlah tenaga yang paling tinggi?

Which occupation requires the highest total energy?

A Kerani/Clerk B Jurutera/Engineer C Buruh kasar/Labourer D Guru/Teacher

KLON SPM2008

2 Jadual 1 menunjukkan nilai

kalori bagi tiga jenis makanan. Table 1 shows the calorific values of three foods.

Makanan Food Nilai kalori Calorific value (kJ g–1₎ Susu/Milk 2.7 Roti/Bread 10.1 Mentega Butter 30.0 Jadual 1/Table 1

Seorang budak lelaki

mengambil 100 g susu, 10 g roti dan 2 g mentega untuk sarapan. Berapakah jumlah nilai kalori yang diambil oleh budak lelaki itu?

A boy takes 100 g of milk, 10 g of bread and 2 g of butter for breakfast. What is the total calorific value taken by the boy? A 42.8 kJ B 112.0 kJ C 154.8 kJ D 431.0 kJ

KLON SPM2004 – 2013/2016

3 Seorang petani mendapati

bahawa tana man nya mengha dapi masalah di bawah.

A farmer found that his crops are having the problems below.

• Menghasilkan sedikit bunga Less flowers are produced • Buah lambat masak Fruits take a longer time to ripen

Nutrien yang manakah perlu

ditambah?

Arahan: Setiap soalan diikuti oleh empat pilihan jawapan, A, B, C dan D. Pilih jawapan yang terbaik. Instructions: Each question is followed by four options A, B, C and D. Choose the best answer.

Which nutrient should be added? A Nitrogen/Nitrogen

B Fosforus/Phosphorus C Sulfur/Sulphur

D Magnesium/Magnesium KLON SPM2008/2009/2011/2012/2013

4 Rajah 1 menunjukkan akar

tum buh an kekacang.

Diagram 1 shows the roots of a leguminous plant.

Rajah 1/Diagram 1

Bakteria yang manakah hidup di dalam X?

Which bacteria live in X? A Bakteria penitritan Nitrifying bacteria B Bakteria pendenitritan Denitrifying bacteria C Bakteria pereputan Decomposing bacteria D Bakteria pengikat nitrogen

Nitrogen-fixing bacteria KLON SPM2005/2015

5 Rajah 2 menunjukkan suatu bahan makanan yang telah diproses. Diagram 2 shows a processed food.

Rajah 2/Diagram 2

Apakah kaedah pemprosesan

yang digunakan?

What is the method of processing used? A Penapalan/Fermentation B Pendehidratan/Dehydration C Pengetinan/Canning D Pempasteuran/Pasteurisation KLON SPM 2005/2006/2014 X

6 Rajah 3 menunjukkan satu

contoh label makanan dalam tin yang tidak mematuhi Peraturan Makanan 1985. Diagram 3 shows an example of a food label which does not conform to the Food Regulations 1985.

Syarikat Tasti Sdn Bhd 5 Jalan Paya Besar, Kulim, Kedah

Sardin, tomato, garam, gula, minyak sayur, bawang. Mengandungi kondisioner makanan dan perisa yang dibenarkan.

Sardines, tomatoes, salt, sugar, vegetable oil, onions. Contains food conditioner and permitted flavouring.

Sardin/Sardines

Berat bersih: Net weight 150 g

Rajah 3/Diagram 3

Maklumat yang manakah

sepatutnya terdapat pada label? What information should be on the label?

A Jenis makanan The type of food B Tarikh luput

The expiry date C Harga

The price D Tanda halal

The ‘Halal’ label

KLON SPM2007/2008/2009/2015/2017

7 Kaedah yang manakah paling sesuai untuk mengekalkan kesuburan tanah?

Which method is the most suitable to maintain the fertility of the soil?

A Mengamalkan tanaman ber kontur

Practising contour planting

B Menanam tanaman tutup

bumi

Planting cover crops

C Mengamalkan tanaman ber gilir

Practising crop rotation D Menggunakan racun serang

ga Using pesticides KLON SPM2006/2010

Kertas 1

PRAKTIS PENGUKUHAN 2

SPM

BAB

2

(17)

Kertas 2

Arahan: Jawab semua soalan.

Instructions: Answer all the questions. Bahagian B/Section B

1 Rajah 1 menunjukkan kitar nitrogen./Diagram 1 shows the nitrogen cycle. KLON SPM2004 BHG. B, S3, 2009 BHG. B, S8

Rajah 1/Diagram 1

(a) Apakah bakteria P dan Q?/What are bacteria P and Q? P: Bakteria pengikat nitrogen/Nitrogen-fixing bacteria

Q: Bakteria pendenitritan/Denitrifying bacteria

[2 markah/2 marks] (b) Namakan bahan R dan S./Name substances R and S.

R: Protein haiwan/Animal proteins S: Sebatian ammonium/Ammonium compounds [2 markah/2 marks] (c) Apakah keadaan nitrat yang dapat diserap oleh akar tumbuhan?

What is the state of nitrate that can be absorbed by the plant roots? Ion/Larutan/Ion/Solution

[1 markah/1 mark] (d) Nyatakan satu kepentingan kitar nitrogen./State one importance of the nitrogen cycle.

Mengekalkan kandungan nitrogen dalam alam semula jadi/To maintain the nitrogen content in nature

[1 markah/1 mark] Bahagian C/Section C

2 Kaji pernyataan yang berikut./Study the following statement. KLON SPM2011 BHG. C, S10

Simptom tipikal kekurangan kalium dalam tumbuhan termasuk klorosis (menguning) antara urat daun dan tompoktompok ungu di bahagian bawah daun. Pertumbuhan tumbuhan dan perkembangan biji benih dan buah dalam tumbuhan yang kekurangan kalium kebiasaannya berkurang.

The typical symptoms of potassium deficiency in plants include chlorosis (yellowing) between leaf veins and purple spots may appear under the leaf undersides. Plant growth and development of seed and fruit in potassium-deficient plants are usually reduced.

(a) Nyatakan satu pernyataan masalah daripada maklumat di atas.

State one problem statement from the above information. [1 markah/1mark]

(b) Cadangkan satu hipotesis untuk mengkaji pernyataan di atas.

Suggest one hypothesis to investigate the above statement. [1 markah/1mark]

(c) Anda dibekalkan dengan dua anak benih jagung, larutan kultur Knop, larutan kultur tanpa kalium dan radas lain. Huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis anda di 2(b) berdasarkan aspek yang berikut:/You are given two maize seedlings, Knop’s culture solution, culture solution without potassium and other apparatus. Describe an experiment to test your hypothesis in 2(b) based on the following aspects:

(i) Tujuan eksperimen/Aim of the experiment [1 markah/1mark]

(ii) Mengenal pasti pemboleh ubah/Identification of variables [2 markah/2 marks]

(iii) Prosedur atau kaedah/Procedure or method [4 markah/4 marks]

(iv) Penjadualan data/Tabulation of data [1 markah/1 mark]

Nitrogen dalam atmosfera/Nitrogen in the atmosphere

Protein tumbuhan Plant proteins Nitrat dalam tanah

Nitrate in the soil

Nitrit/Nitrite S

R

Q P

mati/die diserap oleh akar absorbed by the roots

dimakan oleh haiwan is eaten by animals

Praktis SPM