ELIMU YA UKIMWI MAHALA
PA KAZI
UTANGULIZI
MADA HII IMEGAWANYIKA KATIKA SEHEMU KUU NANE
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• SEHEMU
• 1. AWALI(BACKGROUND) • 2. MAANA YA UKIMWI
• 3. MIHIMILI MUHIMU MAHALI PA KAZI • 4. JINSI YA KUJIKINGA DHIDI YA
UKIMWI KWA KUTUMIA ELIMU NA HABARI
• 5. MAFUNZO YA UKIMWI • 6. KUPIMA KWA HIARI
• 7. MATUNZO NA MSAADA(CARE AND SUPPORT) 8. HITIMISHO
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
UTANGULIZI
UGONJWA WA UKIMWI NI TATIZO LA MATAIFA YOTE,
KWA SASA NI CHANGAMOTO KWA
MAENDELEO NA USTAWI WA BINADAMU. KATIKA NCHI ZOTE ZILIZOATHIRIKA TATIZO
HILI LINAMOMONYOA MAFANIKIO
YALIYOPATIKANA KWA KARNE NA MIONGO MINGI ILIYOPITA,
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• LINAHARIBU UCHUMI,
• LINATISHIA USALAMA NA AMANI NA KUHANGAISHA JAMII.
• TANZANIA INALO TATIZO KUBWA SANA KATIKA JAMII NZIMA.
• TATIZO PIA LINAJITOKEZA DHAHIRI KWA
WAFANYA KAZI WA SERIKALI, ASASI ZISIZO ZA KISERIKALI N.K HIVYO ELIMU MAHALI PA KAZI HAIEPUKIKI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAANA YA UKIMWI NA JINSI YA KUJIKINGA.
UKIMWI
NI KIFUPI CHA UPUNGUFU WA KINGA MWILINI HII NI HALI MWILI HUKOSA KINGA HIVYO
HUSHAMBULIWA NA MAGONJWA NYEMELEZI KAMA • KIFUA KIKUU • KICHOMI • MAGONJWA YA NGOZI • KANSA
Uhusiano
VIRUSI VYA UKIMWI
• NI VURUSI VINAVYOHARIBU KINGA KINGA YA MWILI HIVYO KURUHUSU MAGONJWA KUSHAMBULIA MWILI NA HATIMAYE KUSABABISHA KIFO
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
UGONJWA UNAVYOAMBUKIZWA
• UGONJWA UNAAMBUKIZWA KWA NJIA YA NGONO (HII NDIYO NJIA KUU YA
KUAMBUKIZA)
• DAMU YA MTU ALIYEAMBUKIZWA • UZAZI-Mtoto kuambukizwa na mama
aliyeambukizwa
• VITU VYENYE NCHA KALI VILIVYOSIBIKA DAMU AU MAJIMAJI YA MTU MWENYE
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
DALILI • KUPOTEZA UZITO • KUKOHOA MFULILIZO • KUTAPIKA NA KUHARISHA • UGONJWA WA NGOZI • UCHOVU WA KUDUMU • HOMA MARA KWA MARA • MKANDA WA JESHI• UTANDO MDOMONI • KUVIMBA TEZI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MIHIMILI MUHIMU MAHALA PA KAZI
• KUFUATANA NA (ILO 2000)IPO MIHIMILI KUMI MAHALI PA KAZI
INAYOTUWEZESHA KUDHIBITI UGONJWA WA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
1. KUTAMBUA UKIMWI KAMA HOJA (AN ISSUE)MAHALI PA KAZI
• UKIMWI NI HOJA MAHALI PA KAZI NA
INAPASWA KUCHUKULIWA KAMA TATIZO KUBWA MAHALI PA KAZI
• HIVYO SIYO TU SABABU UGONJWA UNA
ATHARI KWA WAFANYAKAZI ILA KWA KUWA MAHALI PA KAZI NI SEHEMU YA JAMII NA
WAFANYAKAZI WANA FURSA YA KUPAMBANA NAJANGA HILI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• AIDHA KWA KUWA NI HOJA MAHSUSI NA HAIHITAJI KUSUBIRI NI MUHIMU KUJADILI NA KUTOA UELEKEO NA
MIKAKATI MAKINI INAYOTEKELEZEKA MAHALI PA KAZI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
2. KUTOKUWEPO UBAGUZI NA UNYANYAPAA MAHALI PA KAZI
• KATIKA HALI YA KUHESHIMU HAKI ZA BINADAMU NA HESHIMA KWA WATU WALIOATHIRIKA,
• HAPAPASWI KUWEPO UBAGUZI NA
UNYANYAPAA KWA WALIOATHIRIKA (NI MUHIMU)
• UBAGUZI NA UNYANYAPAA KWA WATU WALIOATHIRIKA UNARUDISHA NYUMA HARAKATI ZA KUJIKINGA NA UKIMWI NA
KUUNGANISHA NGUVU NA KUPAMBANA NA UKIMWI KWA PAMOJA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
3. USAWA NA JINSIA
• USAWA NA JINSIA NA UKIMWI NI SHARTI UTAMBULIWE MAHALI PA KAZI.
• WANAWAKE WANAWEZA
KUAMBUKIZWA NA KUATHIRIKA ZAIDI NA UKIMWI
• KUTOKANA NA MAUMBILE YAO
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• UBAGUZI WA KIJINSIA UNAVYOKUWA
MKUBWA KATIKA JAMII NA KIASI CHA HADHI YA CHINI WANACHOPEWA WANAWAKE
NDIYO WANAVYOAMBUKIZWA ZAIDI NA WANANYIMWA NGUVU SAWA YA
KUPAMBANA NA JANGA HILI
• HIVYO USAWA WA JINSIA NA JINSI
WANAWAKE WANAVYOIMARISHWA NI
MUHIMU KATIKA KUZUIA NA KUWAKINGA DHIDI YA UKMWI
• PIA KUONGEZA NGUVU ZA KUPAMBANA NA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
4. MAZINGIRA SALAMA YA KAZI
• MAZINGIRA YA MAHALI PA KAZI NI LAZIMA YAWE MAZURI KIAFYA NA SALAMA KWA WAHUSIKA WOTE ILI KUJIKINGA NA UKIMWI
• MAZINGIRA MAZURI KIAFYA
YANACHANGIA AFYA YA MWILI, AKILI NA UWEZO WA KUENDELEA NA KAZI VIZURI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
5. MAJADILIANO YA KIJAMII
• KUFANIKIWA KWA UTEKELEZAJI WA
SERA NA MPANGO WA KUZUIA UKIMWI UNAHITAJI USHIRIKIANO WA DHATI,
KUAMINIANA BAINA YA
WAFANYAKAZI,VIONGOZI WAO NA
SERIKALI, WAKIWEMO WAFANYAKAZI WALIO ATHIRIKA NA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• WAFANYAKAZI MAHALI PA KAZI HAWANA BUDI WAWE NA
MAJADILIANO WAZI KUHUSU SUALA ZIMA LA UKIMWI NA UDHIBITI WAKE WOTE.
• MAJADILIANO YALENGE KUWEKA
BAYANA MIKAKATI YA UTEKELEZAJI NA RATIBA YA UTEKELEZAJI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
6. KUPIMA VIRUSI KWA MAKUSUDI YA KUAJIRIWA
• WATU WASILAZIMISHWE KUPIMWA VIRUSI ILI WAAJIRIWE KAZI. ILA
WASHAURIWE KUPIMA KWA HIARI KWANI NI MUHIMU
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
7. SIRI
• HAKUNA HAJA YA KUMTAKA
ALIYEATHIRIKA KUTOA SIRI KUHUSU KUATHIRIKA KWAKE
• WALA WATUMISHI WENZAKE
WASILAZIMIKE KUTOA SIRI KUHUSU MUATHIRIKA.
• TAARIFA KUHUSU ALIYEATHIRIKA NI SIRI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
8. KUENDELEZA MAHUSIANO YA KIKAZI MAHALI PA KAZI
• KUATHIRIKA NA UKIMWI SIO SABABU YA KUFUKUZWA KAZI.
• KAMA MAGONJWA MENGINE
MUATHIRIKA ANAWEZA KUENDELEA KUFANYA KAZI YAKE KAMA AFYA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• MUHIMU NI KUSISITIZA KUWA
WAATHIRIKA WAIMARISHE LISHE NA TIBA KWA MAGONJWA
YANAYONYEMELEA MIILI YAO
• JUMUIYA MAHALI PA KAZI IENDELEZE MAHUSIANO YANAYOFAA KWA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
9. KUJIKINGA NA UKIMWI • UKIMWI UNAZUILIKA
• KUZUIA AINA ZOTE ZA MAAMBUKIZI KUNAWEZEKANA KWA MBINU
MBALIMBALI,
• KUZUIA/KUJIKINGA NA UKIMWI KUNAWEZEKANA KWA KUBADILI
TABIA,MAARIFA,TIBA NA KUEPUKA MAZINGIRA YA UNYANYAPAA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• WENZA KATIKA JAMII WANA NAFASI YA PEKEE KATIKA KUIMARISHA JITIHADA ZA KUZUIA UKIMWI HASA KWA KUBADILISHA
MAONO(ATTITUDES) NA TABIA KWA KUPITIA UPATIKANAJI WA TAARIFA NA ELIMU KATIKA KUKABILI MAZINGIRA YA KIUCHUMI NA
KIJAMII
• WANAJAMII MAHALI PA KAZI SHAURIANENI JINSI HALISI YA KUZUIA NA KUKINGA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
10. KUTUNZA NA KUSAIDIA(CARE AND SUPPORT)
• UMOJA, MATUNZO NA KUSAIDIA KUNAPASWA KUONGOZA KATIKA
MKAKATI WA KUZUIA UKIMWI KATIKA DUNIA YA KAZI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• WAFANYAKAZI WOTE PAMOJA NA
WAATHIRIKA WANASTAHILI HUDUMA ZA AFYA. KUSIWEPO UBAGUZI KWAO NA WANAOWATEGEMEA KUPATA HAKI WANAZOSTAHILI
• IPO HAJA YA MSINGI
KUSAIDIANA,KUTUNZANA,KUPEANA MOYO NA KUSHAURIANA KUHUSU SUALA LA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
KUJIKINGA DHIDI YA UKIMWI KWA NJIA YA ELIMU NA HABARI
• HABARI NA ELIMU YA UKIMWI MAHALI PA KAZI NI MUHIMU ILI KUZUIA
KUENEA KWA UGONJWA HUU • ELIMU YA UKIMWI SAHIHI NA
MADHUBUTI ITACHANGIA UWEZO WA WATUMISHI KUJIKINGA DHIDI YA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• ELIMU MADHUBUTI ITACHANGIA KUONDOA WOGA, UNYANYAPAA,UHARIBIFU MAHALI PA KAZI NA KULETA MABADILIKO YA TABIA • MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI
ITENGENEZWE KWA USHIRIKIANO KATI YA SERIKALI ,MWAJIRI NA WAFANYAKAZI ILI KUHAKIKISHA USHIRIKI,KUKUBALIANA NA KUUNGWA MKONO
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• KUWEPO KWA MFUMO WAZI WA
HABARI NA UTAMADUNI WA KUPEANA TAARIFA ZA MARA KWA MARA
KUHUSU MKAKATI WA KUJIKINGA NA UKIMWI NA UTEKELEZAJI WA
MAAZIMIO KUHUSU JANGA HILI MAHALI PA KAZI.
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• UKIMWI NI TATIZO LILILOPO NA LINALOENDELEA KUONYESHA
BAYANA TAATHIRA ZAKE. HIVYO
PASIWEPO WAKATI AMBAPO SUALA LA UKIMWI HALIZINGATIWI KATIKA MIPANGO YA KILA SIKU MAHALI PA KAZI
• TUSINYAMAZE NA TUSITOE MWANYA TUPAMBANE
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI IZINGATIE:
I KAMPENI ILIYOPANGWA YA
KUONGEZA KIASI CHA HABARI NA
ELIMU YA UKIMWI KWA WAFANYA KAZI 2. MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI
ENDELEVU ITILIE MKAZO YAFUATAYO: • MIKAKATI YA ELIMU YA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• UWEZEKANO WA RATIBA YA UKIMWI WAKATI WA KAZI
• WAFANYAKAZI KUTAMBUA TABIA ZA HATARI ZAIDI MAHALI PA KAZI
WAFANYAKAZI WATAMBUE HATARI ZINAZOWAKABILI KAZINI
• ELIMU KUHUSU KUENEA KWA UKIMWI KUPITIA KUJIDUNGA SINDANO NA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• ELIMU YA UKIMWI KWA WANAWAKE NA VIJANA ISISITIZWE
• WAFANYAKAZI WAPATE NAFASI YA KUJIELEZA KWA UWAZI
• MATUMIZI SAHIHI YA KONDOM • MSISITIZO WA ELIMU YA RIKA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MIPANGO YA ELIMU YA JINSIA
• MIPANGO YOTE IWE NA HISIA ZA KIJINSIA
• MIPANGO IWASAIDIE WANAUME NA WANAWAKE
• WAFANYAKAZI WAKE KWA WAUME
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
KUWEPO NA MAHUSIANO NA MIPANGO YA AFYA
• MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI
IHUHISHWE NA MIFANO HALISI YA
KUUNGA MKONO KUBADILISHA TABIA • HAKIKISHA KONDOM ZA KIKE NA ZA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• TIBA YA MAGONJWA YA KUAMBUKIZA KAMA KIFUA KIKUU YA BAINISHWE NA KUTIBIWA AU WAELEZWE MAHALI PA KUPATA MATIBABU
• WAFANYAKAZI WASAIDIWE
KUONGEZA KIPATO MFANO, KUWEKO NA UTARATIBU WA KUWEKA NA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MIPANGO KATIKA JAMII(COMMUNITY OUTREACH PROGRAMS)
• MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI IWE
MAHALI PA KAZI NA KATIKA JAMII, HALI HII IWAPE NAFASI WANAJAMII
KUBADILISHANA MAWAZO NA
KUPUNGUZA UTENGANO KATI YA JAMII NA WAFANYAKAZI MAHALI PA KAZI
• MIPANGO HII IWE YA PAMOJA KATI YA UONGOZI MAHALI PA KAZI NA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFUNZO YALENGE
• MAKUNDI YOTE YA WAFANYAKAZI MAHALI PA KAZI MAKUNDI YOTE YA WAFANYAKAZI YAHUSISHWE
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFUNZO KWA VIONGOZI WAKUU
• WAELEKEZWE KUHUSU SERA YA UKIMWI ILI WAELEZE VIZURI ELIMU YA UKIMWI NA
KUWASHAURI VIZURI WAFANYAKAZI
KUONDOKANA NA TAARIFA ZISIZO SAHIHI • WAWEZE KUMUDU TABIA ZA WAFANYAKAZI
MHALI PA KAZI KUHUSU UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFUNZO YA RIKA
• WAKUFUNZI WA ELIMU YA RIKA
WAPATE MAFUNZO MAALUM MAHALI PA KAZI
• WAWE NA UJUZI NA MAARIFA YA
KUTOSHA KUHUSU ELIMU YA UKIMWI • WAWE NA MAARIFA KUHUSU USHAURI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFUNZO KWA WAWAKILISHI WA WAFANYAKAZI
WAFANYAKAZI WAPATE ELIMU KUHUSU UKIMWI MAHALI PA KAZI ILI:
• WAFAHAMU SERA YA UKIMWI • WAWEZE KUELIMISHA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• WAWEZE KUWAKILISHA
WAFANYAKAZI WENZAO VIZURI KATIKA MIPANGO YA ELIMU YA UKIMWI KWINGINEKO
• WAWEZE KUWAPA USHAURI NASAHA WENZAO ILI WAEPUKANE NA HATARI ZA UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFUNZO KWA WAFANYAKAZI WOTE
• MAFUNZO YA ELIMU YA UKIMWI YAWAFIKIE WAFANYA KAZI WOTE
• UWEPO UTARATIBU MAALUM NA MPANGO WA UTEKELEZAJI WA ELIMU YA UKIMWI
KWA WOTE WAKATI WA KAZI
• IWEPO RATIBA MAALUM INAYOHUSU
UTEKELEZAJI WA MASUALA YAHUSUYO UKIMWI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
KUPIMA UKIMWI KWA HIARI
• KUPIMWA KWA HIARI KUWE KWA SIRI HATA KAMA NI NJE YA MAHALI PA KAZI • KUPIMA KWA HIARI KUSIFANYIKE
MAHALI PA KAZI
• WAFANYAKAZI MAHALI PA KAZI
WASHAURIWE KUPIMA KWA HIARI NA WAKUMBUSHWE KUWA NI MUHIMU
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MATUNZO NA KUSAIDIANA(CARE AND SUPPORT)
• UMOJA MATUNZO NA KUSAIDIANA NI VIGEZO MUHIMU VINAVYOONGOZA SEHEMU ZA KAZI
• MAZINGIRA YATENGENEZWE KWA AJILI YA UWAZI
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
ULINGANIFU NA MAGONJWA MENGINE • UKIMWI UHUDUMIWE KAMA
MAGONJWA HATARI MENGINE • WAATHIRIKA WA UKIMWI
WATENDEWE KAMA WENZAO
WANAOUMWA MAGONJWA HATARI MENGINE
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI ELIMU YA UKIMWI MAHALA
PA KAZI
USHAURI NASAHA
• WAAJIRI WAWATIE MOYO WAATHIRIKA KWA KUPEWA USHAURI NASAHA
• USHAURI NASAHA UPATIKANE BILA GHARAMA YOYOTE
• USHAURI NASAHA UFAHAMISHE JUU YA HAKI ZAO, WAJIBU WAO,NAFASI YAO
KATIKA KUPAMBANA NA JANGA LA UKIMWI ILI WAJIREKEBISHE DHIDI YA ATHARI ZA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
KAZI NA HUDUMA
• WAAJIRI WENGINE WANAWEZA KUWA KATIKA NAFASI YA KUWASAIDIA
WAATHIRIKA KATIKA MATIBABU
• MISAADA INAWEZA KUTOLEWA ILI KUWAWEZESHA WAPATE CHAKULA
BORA, WAPUNGUZE MGANDAMIZO WA MAWAZO
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
MAFAO
• WAATHIRIKA WAPATE MAFAO KAMA WENZAO WAWAPO KAZINI NA NJE YA KAZI
• WAAJIRI WAANGALIE UWEZEKANO WA KUWAPA MAFAO WAATHIRIKA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
USALAMA KATIKA JAMII
• SERIKALI,WAAJIRI NA VYAMA VYA WAFANYAKAZI VIHAKIKISHE
WAATHIRIKA NA FAMILIA ZAO
WANAONGELEWA KATIKA MIPANGO YA USALAMA KATIKA JAMII
• MPANGO WA USALAMA KATIKA JAMII UWE SAWA KWA WAATHIRIKA NA
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
HITIMISHO
• ELIMU YA UKIMWI MAHALI PA KAZI NI MUHIMU. ELIMU HIYO ITAWAPA
WAFANYAKAZI MAARIFA, STADI, NA
MAONO SAHIHI, HIVYO WAFANYAKAZI WANAKUSUDIWA KUBADILI TABIA ILI KUJIKINGA NA UKIMWI.
ELIMU YA UKIMWI MAHALA PA
KAZI
• ELIMU YA UKIMWI MAHALI PA KAZI INAWAWEZESHA WAFANYAKAZI
KUZINGATIA MIHIMILI MUHIMU KUWA NA UHAKIKA WA ELIMU NA HABARI ZA UKIMWI,MAFUNZO,UFAHAMU WA
KUPIMA KWA HIARI, MATUNZO NA KUSAIDIA WAATHIRIKA. AIDHA
WAFANYAKAZI WATAKUWA CHACHU KATIKA KAMPENI YA KUKINGA NA
