Nükleer Manyetik Rezonans
1Giriş
Yüzey Nükleer Manyetik Rezonans yöntemi, kayaçların su içeriğini, doygunluğunu, boşluk büyüklüğü dağılımını ve kayaç geçirgenliğini (permeabilitesini) doğrudan verebilen yeni bir yöntemdir. Yöntem, su moleküllerinin dış manyetik alan ile etkileşimine dayanmaktadır. Yöntem sadece yukarıda sayılan parametrelere duyarlıdır. Ölçüler taşınabilir bir ekipman ile yeryüzeyinde alınır. Bu özellik, çok geniş alanların sondaj gerektiren geleneksel inceleme yöntemlerine göre daha çabuk ve ucuz olarak araştırılmasını sağlar. Burada verilen notlar Başta Legchenko et al (2002) ve Yaramanci et al (2002) olmak üzere kaynakçada verilen yayınlardan ve internette bulunan sayfalardan derlenmiştir.
Nükleer Manyetik Rezonans (NMR) yönteminin yeriçinde bulunan sıvıların aranmasında kullanılabileceğini öneren ilk kişi Varian (Varian, 1962) adlı bir Rus bilim adamadır. Proton Manyetik Rezonans (PMR) yöntemi NMR yönteminin özel halidir ve sadece çekirdek te bulunan protonlar incelenir. Proton Manyetik Rezonans Sondajı (MRS) yöntemi ise 1980 li yıllarda Rusyada geliştirilmiştir (Semenov, 1987; Semenov et al., 1987, 1988).
NMR yönteminin yeraltısuyu ve petrol aramacılığında kullanımı üzerine yazılmış birçok araştırmadan bazıları izleyen şekildedir. Goldman ve diğ. (1994), NMR yönteminin İsrail'deki uygulamaları hakkında geniş bilgi vermiştir. Legchenko ve diğ.(1995), Fransa'daki bilinen akiferler üzerinde yaptıkları deneme çalışmalarında, NMR yöntemi ile suyun varlığının yanında birçok akifer parametresinin de hesaplanabileceğini göstermişlerdir. Gev ve diğ.(1996), çatlaklı akiferlerde yeraltısuyu seviyesinin belirlenmesi için NMR yöntemini denemişlerdir . Shushakov (1996), NMR yönteminin suyun tuzluluk derecesini belirlemekteki başarısını kuramsal ve alan çalışmaları ile incelemişlerdir. Roy ve diğ. (1998) iki farklı akiferin birbirinden ayrılmasında NMR yöntemini kullanmışlardır. Legchenko ve Valla (1998) NMR yönteminde ölçülen imin duyarlılığını arttırmak için bir matematik teknik önermişlerdir. Legchenko ve diğ. (1998) kıyı bölgelerinde tatlısu/denizsuyu sınırlarının saptanmasında NMR yöntemini kullanmışlardır. Yaramancı ve diğ. (1998), Berlin bölgesindeki su akiferlerinin bulunmasında NMR yöntemindan yararlanmışlardır. Legchenko ve Shushakov (1998), NMR verisinden yeraltı su içeriğinin hesaplanması için bir matematik yöntem vermişlerdir.
Kenyon (1992), NMR verisinden taneler arası boşluk büyüklüğü ve hidrolik geçirgenliğin (permeability) hesaplanması için verilen yöntemleri derlemişlerdir. NMR yöntemi ile tabaka içersindeki serbest ve bağlı suyun oranlarının saptanması ve petrol aramalarında su-gaz-petrollü zonların ayırt edilmesi üzerine çok sayıda yayın bulunmaktadır (Straley ve diğ., 1995; Kenyon ve diğ. 1995; Miller ve diğ., 1990; Coates ve diğ., 1993; Coates ve diğ., 1999).
Atomik yapı
Basit atomik yapı aşağıda verilmiştir. Atom çekirdeği (nucleus) “+” yüklü Proton ve yüksüz nötronlardan oluşur. Çekirdek etrafında dolaşan elektron “– “ yüklüdür.
Şekil 1. Basit yapı
Atomdaki proton sayısı atomik numarayı belirler. Elektronun döndüğü yörünge enerji ile ilintilidir. Dışarıdan uygulanacak bir enerji elektronun döndüğü yörüngeyi etkiler ve değiştirir. Bu işlem dışarıdan enerji alma (absorbtion) olarak tanımlanır.
Enerji sözkonusu olduğundan her atom yapısı bir kutup (pole) gibi düşünülebilir (Şekil 2)
Şekil 1. kutup varsayımı
Normal şartlarda su içideki kutuplar rastgele dağılmışlardır.
Proton (+ yüklü) ve Nötrondan (yüksüz) oluşan Çekirdek (Nucleus) Elektron (- yüklü) dışarıdan uygulanan enerji üst seviye enerji durumu
Ölçüm ve Ölçülen Büyüklükler
NMR manyetik momenti olan çekirdek te gözlemlenen bir olgudur (Slichter 1990). İlk olarak Bloch ve Purcell (1946) da keşfedilmişir. Çekirdek genelde çevresi ile dengededir. Larmor fekansı olarak adlandırılan özel bir frekansta elektromanyetik enerjiyi toplayabilir ve yayabilirler. Larmor frekansı
π γ 2 o o H f = 1
ile tanımlanır burada, Ho duragan (static) manyetik alanın genliğidir. γ gyromanyetic orandır. Her bir çekirdek tipi için özgün bir γ değeri olduğundan Larmor frekasıda çekirdeğin fiziksel bir parametresi olarak alınabilir. Buradan hareketlede, seçilen Larmor frekansına bağlı olarak hangi çekirdeğin incelenceğine karar verilebilir. Örneğin, su molekülleri içindeki protonlar için γ = 2π x 4.254597x10-2 = 0.2675 radians / second / nano-Tesla (rad/s/nT).
Ölçüm anı Uyarılma anı Uyarılmadan Önce Kayıt edilen im Uygulanan akım Çevresel EM gürültü
Şekil 3 ölçüm evreleri (http://www.usgs.gov/ sayfasından)
Geleneksel model tanımında olarak çekirdek gözlemlenen büyüklükte manyetik moment, M ile gösterilir. NMR ölçüm çalışması üç evreye indirgenerek basitleştirilebilir (Şekil 3). İlk evrede doğal denge durumudur. Tüm manyetik momentler durağan manyetik alan Ho a göre dizilmişlerdir ve Larmor frekansındaki
EM enerjiyi toplayabilirler. İkinci evrede dışardan bir manyetik alan uygulandığından manyetik momentler denge konumlarından saparlar. Son evrede dışardan uygulana akım kesildiğinden tekrar denge durumlarına dönerler ve Larmor frekansıda EM enerji yayarlar. Yayınan enerji ölçülebilir ve incelenebilir. Veri toplama aşamasında Larmor frekansında bir akım halkadan geçirilir. Bu durumda manyetik rezonans tepkisi ) 2 2 cos( exp ) ( ( / 2*) o o T t o f t E t e = − π +ϕ
ile verilir ve akım kesildikten sonra aynı frekans değerinde ölçüm yapılır. Bağıntıda Eo EM alanın başlangıç genliği, T2* durgunlaşma (relaxsation) zamanı ve ϕod faz farkıdır. Ölçümden önce çevresel EM gürültü 200 -300 ms süresince kayıt edilir ve sonra anlık bir akım (pulse) uygulanır. Akım kesildikten sonra belli bir gecikme süresince (“dead time”) beklenir ve kayıt işlemi başlar. Kayıt öncesi ve sonrası imler karşılaştırılarak. Manyetik rezonans tepkisinin ölçülüp ölçülmediğine bakılır. İm/gürültü oranını artırmak için yığma (stacking) işlemi yapılır.
Manyetik resonans tepkisi araştırılan oylum (volume) ve durağan manyetik alanın karesiyle Eo ~Ho2V orantılıdır. Bu nedenle manyetik alan değeri veya araştırılan oylum arttırılarak im/gürültü arttırılabilir.
NMR aygıtları araştırma yapabildikleri oylumlara göre sınıflandırılırlar (Şekil 4).
Proton içeren sıvı
Sulu tabaka
Verici halka
Kayıt bobini
Şekil 4. MRS ölçüm düzeneği (Legchenko et al 2002)
Ölçülen oylumlar birkaç mm3 ten ( tibbi uygulamalar) binlerce m3 (petrol aramaları) kadar değişebilir. Veri toplamada kullanılan halka kare veya daire şekilli olabilir ve yeryüzüne yerleştirilir. Verici halka alıcı proton manyetometresinden daha geniştir. Su tabakası incelenecek yapıyı tanımlar. Doğal yermanyetik alanı statik manyetik alan için kullanılır. Bu durumda protonlar için Larmor frekansı 800-2800 Hz civarında olacaktır. İlk 100 - 200 m göz önüne alındığında, sadece su içindeki protonların bu frekansta manyetik rezonans imi yayarlar. Sonuç olarak MRS doğrudan su varlığını araştıran bir yöntem olarak tanımlanabilir.
Ölçüm işleminde, belli bir τgecikme, geçikme zamanı sonunda, manyetik rezonans iminin (Eşt. 1) üç parametresi gözlemlenir. Diğer bir deyişle her ölçümden, τgecikme, genlik Eod; durgunlaşma (relaxsation) zamanı T2* ve faz ϕod değerleri elde edilir. İmin başlangıç genliği Eo proton sayısıyla ilgilidir ve su niteliğini verir. Uç değer bulma yöntemi ile τgecikme, Eod ve T2* kullanılarak
) / ( * 2 exp t T od o gecikme E E = 3
elde edilir. Başlangıç genliği Eo kaynak olarak kullanılan anlık im parametresine (anlık im momenti) bağlıdır (Şekil 5).
q = Ioτ 4
burada Io anlık imin genliği, τ ise suresidir. Ölçüm q değişirken Eod, T2* ve ϕod değişimleri ölçülmesinden ibarettir. Faz değeri, ϕod kayaçların öziletkenlikleriyle ilintilidir ancak veri işlem aşamasında pek kullanılmaz.
Şekil 5 ölçümde kullanılan parametreler Eo imin ilk (başlangıç) genliği (nV) % su içeriği ile orantılıdır, T2* azalım eğrisi zaman sabiti (ms) ortalama gözeneklilik boyutu ile orantılıdır. I∆t uygulanan anlık imin momenti (A. ms) araştırma derinliği ile ilgilidir (NUMIS tanıtım yazısından).
Araştırma derinliği
Yöntem çeşitli doğal etkilere duyarlıdır bu nedenlede ölçümün başarısı ölçüm noktasının koşullarına doğrudan bağlıdır. Manyetik rezonans imi içindeki en önemli değişimler doğal yer manyetik alanı ve yer özdireç yapısına bağlıdır (Shushakov 1996, Legchenko et al. 1997b). Yere uygulanan EM alanın sönümlenmesi deri
kalınlığı (skin depth) ile tanımlanmıştı. Larmor frekansı ise yermanyetik alanının büyüklüğü ile orantılıdır, fo ~ Ho. Ancak MR tepkisi yermanyetik alanının karesi ile orantılıdır, Eo ~ Ho2.
Ekvatora yakın bölgelerde çalışırken Larmor frekansı düşük olacaktır. Kutuplara gidildikçe frekans yükselirken im /gürültü oranı da artacaktır. Yer manyetik alanının eğimi (Inclination) de MR imini etkilemektedir. Yer özdirenç yapısına yermanyetik alanının eğimine bağlı olarak araştırma derinliği Şekil 6 te verilmiştir.
Şekilde 6 te verilen eğriler, tekdüze, yönbağımsız yarı uzayda bulunan, 1 m kalınlığında ve %100 su ile dolu katmanın T* =100 ms için algılanmasını tanımlamaktadır. Hesaplamalar 100x100 halka için yapılmıştır. Gürültü eşik değeri 10nV ve enbüyük anlık im (pulse) 12000 A-ms olarak alınmıştır. Yermanyetik alanının büyüklüğü ve genliğinin en önemli etkenler olduğu eğrilerin davranışından görülmektedir. Ortamın özdirenci ise yaklaşık olarak 50 ohm-m altınaki değerlerde etkili olmaktadır.
.
Şekil 6. Yermanyetik alanının eğimine bağlı olarak araştırma deriliği ve özdirenç arası ilişki (Legchenko et al 2002).
Su içeriği
Bir tabakanın su içeriği
wi =Eoi-ölçülen/Eoi-kuramsal 5
Oranı ile tanımlanır. Burada Eoi-ölçülen ölçülen MR imini, Eoi-kuramsal ise kuramsal değeri verir. Her iki değer içinde su içeren katmanın zi derinliğinde, ∆zi kalığında sonsuz uzunlukta ve yatay bir katman olduğu varsayılır. Kuramsal hesaplamada su
doygunluğu %100 alınır. Bu tanım durağanlaşama (relaxation) süresini göz önüne almamaktadır.
İncelenen V oylumu içinde (zi, ∆zi) tabakasını ele alalım. Vs su ile doygun oylumu, Vk ise kuru ve kaya ile dolu kısım olsun. Toplam incelene oylum,
V = Vs + Vk 6
olur. Vs iki kısma ayrılabilir; gözeneklerde buluna serbest su (Vserbest) ve tanecikler arasına sıkıştığından taneciklere bağlı olan alınamayan su (Vbağlı). Yani,
Vs= Vserbest + Vbağlı 7
Olacaktır. Her iki su damlacığı arası aralık çok kısa olacağından. MR iminin durağanlaşama zamanının bağlı su ile etkileşimi, serbest su ile olan etkileşimden daha az olacaktır. Bunu nedeni de, bağlı suyun neden olduğu durağanlaşama süresinin ölçülmesi çok zor kısalıkta olmasıdır. Bu durumda ölçülen im serbest su ile gili bilgiyi taşıyacaktır.
w =Cw Vserbest / V 8
burada Cw, ayarlama (calibrate) sabitidir ve ampirik olarak belirlenir. Serbest dolaşımdaki su ile durağanlaşama zamanı arasında doğrudan bir ilişki (bağıntı) yoktur ve bu nedenle bağlı ve serbest su ayırt edilemez. Farklı kayaçlardaki su miktarının karşılaştırabilmek içinde Cw değerine gerek duyulur. w =%0 kuru malzemeyi, %100 ise göl suyunu tanımlar (Tablo 1).
Tablo 1. T*2 değerleri ve gözenek boyutu ve geçirgenlikle ilişkisi (NUMIS tanıtım yazısından)
T*2 (ms) Zaman Sabiti
Ortalama Gözenek Boyutu (mean pore size)
Geçirgenlik (Permeability) 1000 500 200 100 50 20 Serbest su (göl, nehir) Çakıl İri Orta İnce
Kil (gözeneklere hapis olan su)
Yüksek Orta Düşük
Kuram
Yaramanci et al (2002) tarafından özetlenen kuram burada da verilmiştir. Yer manyetik alanını Bo ile tanımlayalım. Ortamama dışarıdan B1 manyetik alanı uygulandığı durumu gözönüne alalım. B1 in durağan manyetik alana (yermanyetik
alanına) dik olan bileşenini B┴ ile verelim. Ortamama B1 manyetik alanı uygulandığında proton yörüngelerinin oluşturduğu eksenlerde sapmalar oluşacaktır (Şekil 7). Sapmalar B┴ ninyarattığı döndürme etkisi (torque) sonucunda olusur. B1 etkisi kalktığında protonlar Bo doğrultusuna geri dönerken durgunlaşama zamanı boyunca manyetik alan yayarlar.
Şekil 7 Kuramda kullanılan alanlar (NUMIS tanıtım yazısından)
Önceki bölümde de verildiği gibi ölçümler dairesel olarak yeryüzüne yayılan kablo ile yapılır. B1 alanını yaratmak için halkadan geçen akımı
) 2 cos( ) (t i f t i = o π L 9
ile verelim akımın frekansı Larmor frekansıda (fL=800 -3000 Hz) olsun. Akım τ süresince geçirildiğnde uyartıcı yoğunluğu (anlık im momenti) q = ioτ olduğu daha önce verilmişti. Halkadan geçen akımın kesilmesi durumunda halkada, protonların durgunlaşaması ile oluşacak e(t) azalım (decay) voltaj değerleri (Legchenko et al 1990, Schirov et al 1991). dV q r B r B r t w e r f M w t e L r T t o L ( ) cos( ( )) ( )sin(0.5 ( ) ) ) ( / ( ) ⊥ ⊥ − + • =
∫
ϕ γ 10bağıntısı ile verilir. Burada Mo nükleer manyetikleşme (t = 0 anında, denge durumunda, dv birim oylumunun manyetik momenti) özelliğidir. Sıcaklığı 293 K olan su için Mo = 3.29x10-3 BoJ/(Tm3). r(x,y,z) noktasındaki birim oylumdaki su bölümü
f(r) ile verilsin T(r) aynı noktadaki protonlar için azalım zamanı olsun. Yukarda verildiği gibi B┴(r) dışarıdan verilen uyarıcı alan B1 (I akımı ile normalleştirilmiş) in yermanyetik alanı Bo yönündeki bileşenidir. İletken bir ortamda B┴(r) birincil alan (halkadan gelen) ve ikincil alanlardan oluşacaktır. İkincil alan uyartıcı alanın iletken ortam yarattığı alandır ve ϕ(r) faz kayması ile oluşur. 10 nolu bağıntıda sin() alınan terim, q r B ( ) 5 . 0 ⊥ = γ θ 11
Protonların manyetik momentlerinin yer manyetik alanından sapmalarını vermektedir. Eşitlik 1 de verildiği gibi e(t) imi genelde
) cos( exp ) ( = (−/ ) +ϕ t w E t e L T t o 12
Yaklaşımı ile verilir. Voltaj azalımlarının zarfı su miktarı ile doğrudan ilintili olacaktır. Herbir oylumunun azalım zamanı da kayıt edilen ime katkı koyacaktır (Şekil 8 ve 9).
t = 0 anındaki Eo ise sadece su içeriğine bağlı olacaktır.
dV q r B r B r f M w Eo = o o
∫
( ) ⊥( )sin(0.5γ ⊥( ) ) 13Son bağıntı ile, istenen derinliklerdeki su içeren katmanların yada bölümlerin, çeşitli uyartım şiddetlerindeki başlangıç im genliklerini hesaplanabilir. Su tabakası derinleştikçe Eo en büyük değeri yüksek q değerlerinde oluşacaktır. Eo ın şiddeti su tabakasının kalınlığıyla dolayısı ilede su miktarı ile doğrudan bağlantılıdır. Eo değeri birkaç milivolt değerine kadar çıkabilir. NMR çalışmalarında T2* ile gösterilen azalım zamanı T nin durağanlaşma zamanı sabiti olduğu varsayılır. Azalım zamanı birkaç milisaniyeden 1000 ms kadar değişebilir ve ortalama gözenek boyutuna ve dolayısı ilede dane boyutuna bağlıdır. Kumlu kilde azalım zamanı 30 ms az olur. Kumda ise 60-300ms, çakılda 300-600 ms ve saf suda 600 -1000 ms aralığında gerçekleşir (Schirov et al 1991 Yaramancı et al 2002). Hidrolik iletim ise dane boyutundan elde edilebilir (Yaramancı et al. 1999).
Faz bilgisi, ϕ (r) uyartım akımı ve EM kuramından gelen kayma değeri π/2 yi içerecektir. Yer iletkenliği ihmal edilebilirse. B┴(r) fazı ϕ (r)= 0 olur. Eğer yer iletkenliğ yüksek ise ikincil alanlar uyartılacak ve birincil alanlara eklenecektir. Bu işlem genlik kadar fazıda etkileyecektir. Bir anlamda fazdaki artış yer iletkenliğindeki artışa işaret edecektir.
Yöntemin çözünürlüğü ve duyarlılığı B┴(r) bağlıdır ve derinlikle azalır. Araştıma derinliğini artırmak için io akımına ve τ akım uygulama süresini artırmak gerekir ancak artırma işlemi τ <<T2* olduğu sürece geçerlidir. q artırılarak ölçüm derinliğide artırılmış olur. q nun seçimi ile uyartım işlemi belli bir derinliğe yoğunlaştırılır. Uygulamada farklı uyartım şiddetlerinde ölçümler alınarak yeraltı taranır. Her bir ölçümde ilgilenilen asıl parametre Eo başlangıç genliği ve T azalım zamanıdır. Eo(q)
ve T(q) verileri yorumda kullanılır. Ters çözüm işlemi ile derinliğe bağlı su içeriği, f(z) ve azalım zamanı T(z) bulunur. Ters çözüm işleminde 13 nolu bağıntı kullanılır.
Kullanım alanları
Yöntem yeraltında bulunan sıvıların aranmasına yönelik olduğundan kullanım alanlarıda bu amaç çerçevesinde sınırlanmaktadır. Sırasıyla verilirse
- Yeraltı suyunun doğrudan aranmasında,
- Petrol kuyularında gözenekliliğin ve kuyu içinde buluna sıvı cinsinin belirlenmesinde
- Çevre sorunlarında sıvı sızıntılarının belirlenmesinde kullanılmaktadır Ayrıca tıbbi araştırmalarda da yaygın bir kullanım alanı vardır.
Yöntemin üstünlük ve zayıflıkları
• Sıvıyı doğrudan belirler, • jeolojik yapılardan etkilenmez,
• sıvı miktarını verir derinlik bilgisi vardır, • geçirgenlik hakkında bilgi edinilebilir. Ancak,
• Araştırma derinliği sınırlıdır, • EM gürültüden etkilenir,
• manyetik özelliği olan kayaçlara duyarlıdır, • ölçüm aygıtları çok ağırdır.
Yorum sonucu Sondaj Eğrisi
Durağanlaşma süresinde edilen eğeri
Şekil 9 Sodaj eğrilerine örnekler (NUMIS tanıtım yazısından)
Şekil 10 Fransa da yapılan PMR ölçümüne örnek (NUMIS tanıtım yazısından) deniz suyu seviyesi ile tatlı su seviyelerinin farklılığının büyüklüğü tatlı su alınabilecek yerleri işaret etmektedir.
KAYNAKLAR
Coates, G. R., Vinegar, H. J., Tutunjan, P. N. and Gardner, J. S., 1993, Restrictive diffusion from uniform gradient NMR well logging, SPE 26472.
Coates, G. R., Lizhi, X. and Prammer, M. G. 1999, NMR Logging: Principles and Applications, Halliburton Energy Services, Houston.
Gev, I., Goldman, M., Rabinovich, M. and Issar, A. 1996. Detection of the water level in fractured phreatic aquifers using magnetic resonance (NMR) geophysical measurements, Journal of Applied Geophysics, 34, 277-282.
Goldman, M., Rabinovich, B., Rabinovich, M., Gidad, D., Gev, I. And Schirov, M. 1994. Application of the integrated NMR-TDEM in groundwater exploration in Israel. Journal of Applied Geophysics, 31, 27-52.
Kenyon, W. E. 1992, Nuclear Magnetic Resonance as a petrophysical measurements, Nucl. Geophysics, 6, 153-171.
Kenyon, W. E. Takezaki, H. Straley, C., Sen, P. N., Herron, M., Matteson, A. and Petricola, M. J., 1995, A laboratory study of nuclear resonance relaxation and its relation to depositional texture and petrophysical properties - Carbonate Thamama Group, Mubarraz Field, Abu Dhabi. SPE 29886.
Krinitzsky, E. L., Gould, J. P. and Edinger, P. H., 1993, Fundamentals of Earthquake-resistant Construction, John-Wiley&Sons, Inc., New York.
Legchenko, A. and Valla, P. 1998, Processing of surface proton magnetic resonance signals using non-linear fitting, Journal of Applied Geophysics, 39, 77-83.
Legchenko, A., Goldman, M. and Beauce, A. 1998. A combined use of the NMR and TDEM methods for evaluting the amount of fresh ground water in coastal aquifers of Israel., SEG Workshop, Park City.
Legchenko, A. V. and Shushakov, O. A. 1998, Inversion of surface NMR data, Geophysics, 63, 75-84.
Legchenko, A. V. and Shushakov, O. A. , Perrin, J. A. and Portselan, A. A. 1995, Noninvasive NMR study of subsurface aquifers in France, SEG Houston Meeting. Legchenko, A, Baltassat J.,M., Beauce, A., Bernard, J., 2002. Nuclear magnetic resonance as a geophysical tool for hydrogeologists: Journal of Applied Geophysics V. 50, P. 21– 46.
Miller, M. N., Paltiel, Z., Gillen, M. E., Granot, J. and Bouton, J. C., 1990, Spin echo magnetic resonance logging: Porosity and free fluid index determination, SPE 20561.
NUMISplus, 2004, Proton magnetic resonance, a geophysical technique for ground water investigation, (NUMIS brochure) IRIS instrument, France.
Roy, J., Marques da Costa, A., Lubczynski, M. and Owuor, C. 1998, Tests of the SGW-NMR technique within two aquifer characterization projects in the Iberian Peninsula, EEGS Meeting, Barcelona.
Semenov, A.G., 1987. NMR Hydroscope for water prospecting. Proceedings of the Seminar on Geotomography, Indian Geophysical Union, Hyderabad, pp. 66– 67. Semenov, A.G., Schirov, M.D., and Legchenko, A.V., 1987. On the technology of subterranean water exploration founded on application of nuclear magnetic resonance tomograph Hydroscope. IXth Ampere summer school, Abstracts, Novosibirsk, September 20– 26, p. 214.
Semenov, A.G., Burshtein, A.I., Pusep, A.Yu., and Schirov, M.D., 1988. A device for measurement of underground mineral parameters, USSR Patent 1079063 (in Russian). Shushakov, O. A. 1996. Groundwater NMR in conductive water, Geophysics, 61, 998-1006.
Straley, C., Morris, C. E., Kenyon, W. E. and Howard, J. J., 1995, NMR in partially saturated rocks: Laboratory insights on free fluid index and comparison with borehole logs, The Log Analyst.
Yaramancı, U., Lange, G. and Knödel, K. 1998. Surface NMR investigation of Quaternary aquifers in the Berlin region, SEG Workshop, Park City
Yaramanci, U., Lange, G., Knödel, K., 1999. Surface NMR within a geophysical studyof an aquifer at Haldensleben (Germany). Geophysical Prospecting, 47, 923---943.
Yaramancı, U., Lange, G. And Hertrich M., 2002. Aquifer characterisation using Surface NMR jointly with other geophysical techniques at the Nauen / Berlin test site Journal of Applied Geophysics, 50 (2002), 47-65.
