Tumor Mandibula

REFER

REFERA

AT POLRI

T POLRI

TUMOR MANDIBULA

TUMOR MANDIBULA

Pembimbing :

Pembimbing :

drg. M. Toto Sugiharto, Sp. BM

drg. M. Toto Sugiharto, Sp. BM

drg. Nila Utama, Sp. BM

drg. Nila Utama, Sp. BM

Disusun Oleh :

Disusun Oleh :

Ella

Ella Minati

Minati Putri

Putri

2!"#!$#"2

2!"#!$#"2

F

Fiittrri

i

N

No

oo

orr

2

2

!

!"

"##!

!$

$##

%

%$

$

&

&aan

n''((h

haa

2

2

!

!"

"##!

!$

$##

%

%%

%

&'rr)

&'rr) P'rmana

P'rmana U.P

U.P

2!"#!$#%*

2!"#!$#%*

&u(tin

&u(tin Nuri(ma

Nuri(ma

2!"#!$#*!

2!"#!$#*!

Arini

Arini +)ndiana

+)ndiana

2!"#!$#-

2!"#!$#-

Aulia

Aulia Rahmi

Rahmi &a(ani

&a(ani

2!"#!$#-$

2!"#!$#-$

 RS BHAYANGKARA TK.I RADEN SAID SOEKANTO  RS BHAYANGKARA TK.I RADEN SAID SOEKANTO

 AKULT

 AKULTAS KEDOKTERAN AS KEDOKTERAN GIGIGIGI

UNI!ERSITAS PRO. DR. MOESTOPO "BERAGAMA# UNI!ERSITAS PRO. DR. MOESTOPO "BERAGAMA#

 $AKARTA  $AKARTA

 %&'(  %&'(

KATA PENGANTAR 

KATA PENGANTAR 

Pu

Pu/i /i dadan n ()()u0u0ur ur 0a0ami mi papan/n/at0at0an an 0'0'papada da TTuhuhan an 11aang ng MaMaha ha E(aE(a 0ar'na d'ngan rahmat dan 0arunia#N)a p'n)u(un dapat m'n)'l'(ai0an r''rat 0ar'na d'ngan rahmat dan 0arunia#N)a p'n)u(un dapat m'n)'l'(ai0an r''rat in

ini. i. AdAdapuapun n /u/ududul l )a)ang ng a0a0an an didi3ah3aha( a( adaadalah lah m'nm'ng'ng'nai ai 4a(4a(' ' r'pr'porort t tutumomor r  mandi3ula

mandi3ula U4ap

U4apan an t'rit'rima ma 0a(i0a(ih h ditditu/uu/u0an 0an 0'p0'pada ada ('mu('mua a pihpiha0 a0 )ang )ang tidatida0 0 3i(a3i(a di

di('('3u3ut0t0an an (a(atu tu p'p'r(r(atatu u dadan n t't'llah ah 3a3an)n)a0 a0 m'm'm3m3ananttu u dadalalam m prpro(o('('( m'n

m'n)')'l'(l'(aiai0an ma0alah 0an ma0alah ini. P'nuli( ini. P'nuli( mohon maa mohon maa /i0a /i0a t'rdat'rdapat pat 0'(alah0'(alahanan dalam p'nuli(an. Ol'h 0ar'na itu, (aran dan 0riti0 )ang m'm3angun 0ami dalam p'nuli(an. Ol'h 0ar'na itu, (aran dan 0riti0 )ang m'm3angun 0ami harap0an untu0 p'r3ai0an di0'mudian hari.

harap0an untu0 p'r3ai0an di0'mudian hari.

5a0arta,

5a0arta, April April 2!$2!$

P'nuli( P'nuli(

DATAR ISI

DATAR ISI

K)*) Peng)n*)+ K)*) Peng)n*)+ ... ... iiii D),*)+ Isi

BAB I

BAB I Pen-)hulu)nPen-)hulu)n . ... !!

BAB II Tin)u)n Pus*)/)

BAB II Tin)u)n Pus*)/)... ...

...2...2

2.!

2.! Anatomi Anatomi Mandi3ula ...Mandi3ula ... ...

... 22 2.2

2.2 6'ini6'ini(i (i TuTumor mor MandiMandi3ula 3ula ... %% 2. Etiologi

2. Etiologi Tumor Mandi3ula ...Tumor Mandi3ula ... ...

... !! 2." 7la(ii0a(

2." 7la(ii0a(i Tumor Mandi3ula i Tumor Mandi3ula ... ...

... !!!! BAB III

BAB III Pen)*)l)/s)Pen)*)l)/s))n)n ... ... ...!*...!* .! .! P'natala0(anaan P'natala0(anaan ... ... ... !*!* .2

.2 Laporan 7a(u( Laporan 7a(u( ... ... ... !8!8 BAB I! Kesim0ul)n BAB I! Kesim0ul)n ... 2 2 D),*)+ Pus*)/) D),*)+ Pus*)/) ... "" L)m0i+)n L)m0i+)n... -

-BAB I

BAB I

PENDAHULUAN

PENDAHULUAN

Mandi3ula m'rupa0an 3agian dari mu0a )ang i0ut

Mandi3ula m'rupa0an 3agian dari mu0a )ang i0ut m'n'ntu0an 3'ntu0 m'n'ntu0an 3'ntu0  a/a

a/ah h ('('('('oraorang, ng, t'rut'rutamtama a ('p('p'rti'rtiga ga 3ag3agian ian 3a3aah. ah. S'lS'lain ain 3'r3'runung(i g(i '(t''(t'ti0ti0,, man

mandi3di3ula ula 3'r3'rp'rp'ran an dada(ar (ar mulmulut ut )a)ang ng 3'r3'runung(i g(i untuntu0 u0 m'nm'ngungun)a)ah, h, m'nm'n'lan'lan,,  3i4ara

 3i4ara dan dan m'nguap. m'nguap. S'p'rti S'p'rti organ organ tu3uh tu3uh lainn)a, lainn)a, tulang tulang mandi3ula mandi3ula dapatdapat m'nga

m'ngalami 0'lainan antara lami 0'lainan antara lain tumor /ina0 lain tumor /ina0 maupumaupun n gana(. 6iantargana(. 6iantara a tumotumor r /ina0 /ina0  mandi3ula )ang ('ring di/umpai adalah am'lo3la(toma, ('dang0an tumor gana( mandi3ula )ang ('ring di/umpai adalah am'lo3la(toma, ('dang0an tumor gana(  prim'r

 prim'r t'rutama t'rutama o(t'o(ar0oma. o(t'o(ar0oma. Pa(0a Pa(0a r'('0(i r'('0(i tumor tumor mandi3ula mandi3ula 3ia(an)a 3ia(an)a tim3ultim3ul d''0 3'(ar 

d''0 3'(ar 

Tumor mandi3ula adalah tumor /ina0 odontog'ni0 pada mandi3ula Tumor mandi3ula adalah tumor /ina0 odontog'ni0 pada mandi3ula )a

)ang ng m'm'mpmpunun)a)ai i 0'0'4'4'ndnd'r'runungagan n tumtum3u3uh h '0'0(p(panan(i (i dadan n prprogogr'(r'(ii, , hihingnggaga m'nim3ul0an d'ormita( a/ah.Tumor mandi3ula adalah tumor /ina0 'pit'l )ang m'nim3ul0an d'ormita( a/ah.Tumor mandi3ula adalah tumor /ina0 'pit'l )ang  3'(iat

 3'(iat inltrati, inltrati, tum3uh lam3at, tum3uh lam3at, tida0 tida0 3'r0ap(ul, 3'rdi'r3'r0ap(ul, 3'rdi'r'n(ia(i 'n(ia(i 3ai0. 3ai0. L'3ih dariL'3ih dari %- 9 t'r/adi a0i3at adan)a 0i(ta oli0ular.

BAB II

TIN$AUAN PUSTAKA

%.' An)*1mi M)n-ibul)

 Mandi3ula adalah tulang rahang 3aah dan m'rupa0an tulang mu0a )ang  paling 3'(ar dan 0uat. Mandi3ula m'rupa0an (atu : (atun)a tulang pada t'ng0ora0 )ang dapat 3'rg'ra0. Mandi3ula dapat dit'0an dan diang0at pada a0tu m'm3u0a dan m'nutup mulut. 6apat diton/ol0an, ditari0 0' 3'la0ang dan ('di0it digo)ang0an dari 0iri 0' 0anan dan ('3ali0n)a ('3agaimana t'r/adi pada a0tu m'ngun)ah. Pada p'r0'm3angann)a tulang ini t'rdiri dari dua 3'lahan tulang )ang 3'r('ndi di ('3'lah ant'rior pada (impi(i( m'ntal, p'r(atuan 0'dua 3'lahan tulang ini t'r/adi pada umur dua tahun m'm3'ntu0 ('3uah 0orpu( )ang l'ta0n)a hori;ontal dan 3'r3'ntu0 ('p'rti tapal 0uda, m'non/ol 0' mu0a ('rta m'mpun)ai dua 3uah 4a3ang )ang m'non/ol 0' ata( dari u/ung po(t'rior 0orpu( <gam3ar !=.!

Bagian : 3agian mandi3ula, )aitu > A. 7orpu(

7orpu( /uga m'mpun)ai dua p'rmu0aan, )aitu > != P'rmu0aan '0(t'rnu(

P'rmu0aan '0(t'rnu( 0a(ar dan 4'm3ung. Pada 3agian ini t'rdapat (uatu lin'a o3li0um )ang m'lua( dari u/ung 3aah pinggir ant'rior ramu( m'nu/u 0'  3aah dan 0' mu0a ('rta 3'ra0hir pada tu3'r0ulum m'ntal' di d'0at gari( t'ngah. 6an t'rdapat /uga oram'n montal' )ang t'rl'ta0 di ata( lin'a o3li0um dan (impi(i( m'nti )ang m'rupa0an rigi di gari( t'ngah )ang tida0 n)ata di 3agian ata( pada t'ngah pada t'mpat p'r(atuan dari 0'dua 3'lahan o'tali( dari 0orpu( mandi3ula.

P'rmu0aan int'rnu( aga0 4'0ung. Pada p'rmu0aan ini t'rl'ta0 ('3uah lin'a miloh)od'a, )ang m'lua( o3li0 dari di 3aah gigi molar 0' tiga m'nu/u 0'  3aah dan 0' mu0a m'n4apai gari( t'ngah, lin'a miloh)od'a ini m'n/adi origo

dari mu(0ulu( miloh)od'u(. Lin'a miloh)oid'a m'm3agi o((a (u3linguali( dari o((a (u3mandi3ulari( <gam3ar 2=.

7orpu( m'mpun)ai dua 3uah pinggir, )aitu >!,2 != Pinggir ata( <al?'olari(=

M'rupa0an l'0u0 dari gigi g'ligi t'tap. T'rdapat d'lapan l'0u0 dari ma(ing : ma(ing 3'lahan mandi3ula < dua untu0 gigi ('ri, (atu untu0 gigi taring, dua untu0 gigi pr'molar dan tiga untu0 gigi molar=. Pada orang tua ('t'lah gigi :  gigi tanggal l'0u0 : l'0u0 ini tida0 tampa0 0ar'na atropi tulang )ang m'nga0i3at0an 3'r0urangn)a l'3ar 4orpu( mandi3ula.

2= Pinggir 3aah <3a(i(=

Pinggir ini t'3al dan m'l'ng0ung )ang m'lan/ut0an diri 0' po(t'rior  d'ngan pinggir 3aah ramu(. Sam3ungan 0'dua pinggir 3aah ini t'rl'ta0 pada  3ata( gigi molar 0' tiga, di t'mpat ini 3a(i( di(ilang ol'h art'ri a(iali(. Fo((a

diga(tri0a )ang m'rupa0an l'0u0an o?al t'rl'ta0 pada ma(ing : ma(ing (i(i dari gari( t'ngah. M'rupa0an origo dari ?'nt'r ant'rior mu(0ulu( diga(tri0u(. S'pan/ang ('luruh 3a(i( dil'0at0an lapi( dari a(ia 0olli dan t'pat di ata(n)a <(up'ra(iali(= dil'0at0an plati(ma <gam3ar =.

B. Ramu(

Ramu( t'rdiri dari dua p'rmu0aan, )aitu > != P'rmu0aan '0(t'rnu( <lat'rali(=

P'rmu0aan ini 0a(ar dan datar. Bagian po(t'rior ata( li4in )ang  3'rhu3ungan d'ngan glandula paroti(. Si(a dari p'rmu0aan m'rupa0an in('r(io

dari mu(0ulu( ma(('t'r.

Pada p'rmu0aan ini t'rl'ta0 oram'n mandi3ular' )ang m'rupa0an aal dari 0anali( mandi3ulari( ('rta dilalui ol'h n'r?u( d'ntali( dan p'm3uluh :   p'm3uluh darahn)a.

Pinggir : pinggir pada ramu(, )aitu >

• Pinggir (up'rior, m'rupa0an in(i(ura : in(i(ura ta/am dan 4'0ung mandi3ulari( di antara pro('(u( : pro('(u( 0oronoid'u( dan pro('(u( 0ondiloid'u(.

• Pinggir ant'rior, m'lan/ut0an diri 0' 3aah d'ngan gari( o3li0.

• Pinggir po(t'rior, t'3al dan alur : alur m'rupa0an p'rmu0aan m'diali( dari glandula paroti(.

• Pinggir in'rior, m'lan/ut0an diri d'ngan pinggir in'rior 0orpu( dan  3'r(ama : (ama m'm3'ntu0 3a(i( mandi3ula. Mandi3ula t'rma(u0 0' dalam 3agian ('p'rtiga 3aah a/ah. Mandi3ula 3'rhu3ungan d'ngan  3a(i( 0ranii d'ngan adan)a t'mporo mandi3ula /oint dan di(angga ol'h otot#otot p'ngun)ahan. Mandi3ula t'rdiri dari 0orpu( 3'r3'ntu0 tapal 0uda dan ('pa(ang ramu(. 7orpu( mandi3ula 3'rt'mu d'ngan ramu( ma(ing# ma(ing (i(i pada angulu( mandi3ula. Pada p'rmu0aan luar digari( t'ngah 0orpu( mandi3ula t'rdapat ('3uah rigi )ang m'nun/u00an gari( u(i dari 0'dua 3'lahan ('lama p'r0'm3angan, )aitu (imi(i( mandi3ula.

 N'r?u( Mandi3ulari( m'rupa0an 4a3ang t'r3'(ar, )ang 0'luar dari ganglion &a(('ri. Sara 0'luar dari 4ranium m'lalui oram'n o?al', dan 3'r4a3ang m'n/adi  p'r4a3angan )ang m'n()arai mandi3ula. Mandi3ula dip'r()arai ol'h  4a3ang n'r?u(, )aitu N. Linguali(, N. Al?'olari( In'rior, dan N. Bu0ali( <&am3ar "=.

G)mb)+ '

Anatomi 0raniumdari lat'ral

Gambar 2 Anatomi 0ranium dari 3aah

G)mb)+ 2

 N'r?u( )ang

 3'rada di a/ah pada

 pandangan lat'ral

%.% De,inisi Tum1+

 N'opla(ma adalah 0umpulan ('l a3normal )ang t'r3'ntu0 ol'h ('l#('l )ang tum3uh t'ru( m'n'ru( ('4ara tida0 t'r3ata(, tida0 3'r0oordina(i d'ngan  /aringan ('0itarn)a dan tida0 3'rguna 3agi tu3uh. Pada rongga mulut, tumor atau

n'opla(ma dapat did'ini(i0an ('3agai (uatu p'rtum3uhan /aringan di dalam dan di ('0itar rongga mulut )ang p'rtum3uhann)a tida0 dapat di0'm3ali0an dan tida0   3'rguna 3agi tu3uh. 5aringan t'r('3ut dapat tum3uh pada 3i3ir, pipi, da(ar mulut,

G)mb)+ 3

 palatum, lidah, dan didalam tulang rahang. 5aringann)a dapat t'rdiri dari /aringan 'pit'l, /aringan i0at, /aringan otot, /aringan (ara, /aringan tulang, p'm3uluh darah. B'rda(ar0an gari( 3'(arn)a dan 0'gana(ann)a n'opla(ma atau tumor dapat di0la(ii0a(i0an m'n/adi > /ina0 <3'nigna= dan 0' p'rtum3uhan gana( <maligna atau 0an0'r=. Tumor /ina0 <3'nigna= dan tumor gana( <maligna atau 0an0'r= m'mili0i 4iri#4iri ('3agai 3'ri0ut >

'. Tum1+ $in)/ "Benign)#

a. P'rtum3uhann)a '0(pan(i

P'rtum3uhan '0(pan(i )aitu m'nd'(a0 /aringan ('hat ('0itarn)a ('hingga /aringan ('hat )ang t'rd'(a0 m'm3'ntu0 (impai atau 0ap(ul dari tumor, ma0a di0ata0an tumor /ina0 umumn)a 3'r(impai atau 3'r0ap(ul. 7ar'na tida0 ada p'rtum3uhan iniltrati 3ia(an)a tumor /ina0 dapat dig'ra00an dari da(arn)a.

 3. Tida0 3'r(iat r'(idi

Tumor /ina0 )ang 3'r0ap(ul 3ila diang0at mudah di0'luar0an ('luruhn)a ('hingga tida0 ada /aringan tumor t'rtinggal dan tida0  m'nim3ul0an 0'0am3uhan.

4. Tida0 3'rm'ta(ta('

Tumor /ina0 3ia(an)a tida0 dapat 3'rm'tata(' ('hingga tumor /ina0  tida0 dapat m'n)'3ar 0'/aringan ('0itarn)a.

6'ngan p'rtum3uhan )ang lam3at tumor tida0 4'pat m'm3'(ar  dan dari p'm'ri0(aan mi0ro(0opi0 tida0 dit'mu0an gam3aran mito(i( a3normal. Adan)a gam3aran mito(i( (ug'(ti tumor itu gana(.

'. Tida0 m'n)'3a30an 0'matian

Tumor /ina0 tida0 m'm3aha)a0an atau m'ngan4am /ia, namun  3ila tumor t'r('3ut tum3uh dida'rah ?ital ma0a tumor t'r('3ut dapat

m'ngan4am /ia.

%. Tum1+ G)n)s " M)lign) )*)u K)n/e+ # a. P'rtum3uhan iniltrati

P'rtum3uhan iniltrati )aitu tum3uh 3'r4a3ang m'n)'3u0  0'dalam /aringan ('hat ('0itarn)a, m'n)'rupai /ari 0'piting ('hingga di('3ut 0an0'r. 7ar'na itu tumor gana( 3ia(an)a (ulit dig'ra00an dari da(arn)a.

 3. R'(idi

Tumor gana( ('ring tum3uh 0'm3ali < r'(idi = ('t'lah diang0at atau di3'ri p'ngo3atan d'ngan p'n)inaran. 7'adaan ini di('3a30an adan)a ('l tumor )ang t'rtinggal, 0'mudian tum3uh dan m'm3'(ar m'm3'ntu0  tumor dit'mpat )ang (ama.

4. M'ta(ta('

@alaupun tida0 ('mua, umumn)a tumor gana( (anggup m'ngada0an ana0 ('3ar dit'mpat lain m'lalui p'r'daran darah ataupun 4airan g'tah 3'ning.

d. P'rtum3uhan )ang 4'pat

S'4ara 0lini0 tumorn)a 4'pat m'm3'(ar dan ('4ara mi0ro(0opi0  dit'mu0an mito(i( normal < 3ipolar = maupun a3normal < atipi0 =. S'3uah ('l m'm3'lah m'n/adi dua d'ngan m'm3'ntu0 3ipolar (pindl'. Pada tumor )ang gana( t'r/adi p'm3'lahan multipl' pada (aat 3'r(amaan ('hingga dari ('3uah ('l dapat m'n/adi tiga atau 'mpat ana0 ('l. P'm3'lahan a3normal ini m'm3'ri0an gam3aran mi0ro(0opi0 mito(i( atipi0 ('p'rti mito(i( tripolar atau multipolar.

'. Tumor gana( 3ila tida0 dio3ati a0an m'n)'3a30an 0'matian

B'r3'da d'ngan tumor /ina0 3ia(an)a tida0 m'n)'3a30an 0'matian 3ila l'ta0n)a tida0 3'rada dida'rah ?ital.

%.3 E*i1l1gi -)n P+e-is01sisi Tum1+ M)n-ibul)

Etiologi tumor mandi3ula m'nurut 3'3'rapa ahli m'ngata0an 3aha tumor mandi3ula dapat t'r/adi ('t'lah trauma, '0(trin(i0 0ar(inog'ni0, 0ar(inog'ni0 0imia dan ?iru(. Trauma dapat t'r/adi 3'3'rapa 3ulan atau 3'3'rapa tahun ('t'lah t'r/adin)a trauma. @alaupun d'mi0ian trauma ini tida0 dapat dianggap ('3agai p'n)'3a3 utama 0ar'na tulang )ang ra0tur a0i3at trauma ringan maupun parah /arang m'n)'3a30an tumor.

P'nggunaan (u3(tan(i radioa0ti dalam /ang0a a0tu lama dan m'l'3ihi do(i( /uga diduga m'rupa0an p'n)'3a3 t'r/adin)a tumor ini. Ada dugaan lain  3aha p'nggunaan thorium untu0 p'nd'rita tu3'r0ulo(i( m'nga0i3at0an pa(i'n  3'r0'm3ang m'n/adi tumor mandi3ula. P'n'litian t'ntang ?iru( )ang dapat

m'n)'3a30an tumor 3aru dila0u0an pada h'an, ('dang0an ( '/umlah u(aha untu0  m'n'mu0an on0og'ni0 ?iru( pada o(t'o(ar0oma manu(ia tida0 3'rha(il. @alaupun 3'3'rapa laporan m'n)ata0an adan)a parti0'l ('p'rti ?iru( pada ('l tumor.

Tumor ini tum3uh dari 3'r3agai a(al, alaupun rang(angan aal dari  pro('( p'm3'ntu0an tumor ini 3'lum di0'tahui. Tumor ini dapat 3'ra(al dari (i(a ('l dari 'nam'l organ atau (i(a#(i(a d'ntal lamina. Stru0tur mi0ro(0opi( dari  3'3'rapa (p'(im'n di/umpai pada ar'a 'pit'lial ('l )ang t'rlihat pada p'ri'r   3'r3'ntu0 0olumnar dan 3'rhu3ungan d'ngan am'lo3la(t )ang pada 3agian

t'ngah m'ngalami d'g'n'ra(i ('rta m'n)'rupai r'ti0ulum (t'lata.

T'rlihat (i(a#(i(a 'pit'l Mala(('; )ang 3ia(an)a t'rdapat pada m'm3ran  p'riodontal dan 0adang#0adang dapat t'rlihat pada tulang (pongio(a )ang mung0in m'n)'3a30an p'rg'('ran gigi dan m'n(timula(i t'r3'ntu0n)a 0i(ta odontog'ni0 .%,*

S'dang0an pr'di(po(i(i t'r/adin)a tumor mandi3ula adalah d'ngan m'la0u0an 0'3ia(aan 3uru0 ('p'rti m'ro0o0, m'ng0on(um(i al0ohol, o3'(ita(, a0tor u(ia, a0tor g'n'ti0, t'r0'na paparan (inar matahari atau ultra?iol't, dan  polu(i udara.

%.2 Kl)si,i/)si

Tumor /ina0 di0la(ii0a(i0an 3'rda(ar0an> a. B'ra(al dari /aringan 'pit'l

7ar(inoma ('l (uamo(a <7SS= &am3aran 0lini( 7SS>

• M'rupa0an 0an0'r )ang ('ring t'r/adi pada rongga mulut. • Pla0 0'rato(i(

• Ul('ra(i

• T'pi l'(i indura(i dan 0'm'rahan.

• 6apat t'r/adi pada ('luruh p'rmu0aan rongga mulut. • P'm'ri0(aan 6NA m'nun/u00an muta(i on4og'n'( p-.

G)mb)+ 4

7ar(inoma ('l (uamo(a pada rahag 3aah 0iri pa(i'n.

K)+sin1m) sel b)s)l " B)s)l 5ell 5)+sin1m) 6 B55#

&am3aran 0lini( >

 Umumn)a t'r/adi pada 0ulit a0i3at t'rpapar (inar matahari )ang   3'rl'3ihan.

 T'rutama pada orang )ang 3'r0ulit t'rang atau putih.  Lo0a(in)a pada 3i3ir dan 3'r0'm3ang dari ('l#('l 3a(al

 L'(i t'rlihat m'non/ol d'ngan 3agian t'ngah l'(i m'ngalami ul('ra(i.

G)mb)+ ( 7ar(inoma S'l 3a(al

 3. B'ra(al dari /aringan i0at

Tumor )ang 3'ra(al dari /aringan i0at adalah > ib+1s)+/1m) :

&am3aran 0lini( >

M'rupa0an tumor gana( /aringan i0at i3ro(a.Sar0oma adalah tumor gana(  /aringan m'('n0im, mi((al limo(ar0oma, o(t'o(ar0oma, 0ondro(ar0oma.

Pr'dil'0(i t'mpat > dapat t'r/adi dimana (a/a dalam rongga mulut. L'3ih ('ring pada /aringan i0at i3ro(a rahang 3aah di(3anding di ma0(ila. Tumor pada rahang 3ia(an)a 3'ra(al dari /aringan p'rio(t'um atau 'ndo(t'um. La0i#la0i l'3ih ('ring di3anding anita.

Neu+1s)+/1m) : &am3aran 0lini( >

• 5uga di('3ut malignant (4hannoma atau i3ro(ar0oma dari ('lu3ung (ara.

• Tumor )ang 3'r0'm3ang dari ('l (4hann atau dari (ara p'ri'r  • Bia(an)a l'(i prim'r t'r/adi ('pan/ang pro0(imal 3atang (ara 

utama

• Tumor 3ia(an)a a(imtomati( (ampai t'r/adi adan)a n'uropra0(ia

•  P'm'ri0(aan m'nun/u0an ma((a u(iorm )ang 3'(ar 

4. B'ra(al dari /aringan otot

Tumor )ang 3'ra(al dari /aringan otot adalah > L'iom)oma, &ranular 4'll m71bl)s*1m)

d. B'ra(al dari /aringan ()ara 

Tumor )ang 3'ra(al dari /aringan ()ara adalah > Traumati4 n'uroma, Neu+1,ib+1m)8 Pigmen*e- )mel1bl)s*1m)

'. B'ra(al dari 0'l'n/ar ludah

Tumor )ang 3'ra(al dari 0'l'n/ar ludah adalah >

K)+sin1m) mu/1e0i-e+m1i- " Mu91e0i-e+m1i- 9)+sin1m)# &am3aran 0lini( >

• Pada umumn)a m'li3at0an 0'l'n/ar ludah ma)or, )aitu 0'l'n/ar  ludah paroti(.

• S'3agian 0'4il dapat tim3ul dari 0'l'n/ar ludah minor, dan )ang

 paling ('ring m'li3at0an 0'l'n/ar ludah minor di palatum.  S'ring t'r/adi pada orang d'a(a.

 P'nd'rita anita m'mpun)ai r'(i0o l'3ih tinggi daripada la0i#la0i.  Tumor ini tum3uh lam3at.

 B'ra(al dari ('l 'pith'lium du0tu(.

K)+sin1m) )-en1i- /is*i/ " A-en1- 97s*i9 9)+sin1m)# &am3aran 0lini(>

 Tum3uhn)a lam3at.

 +'nd'rung lo4al in?a(i?'.  7am3uh ('t'lah op'ra(i.

 S'p'rtiga ang0a 0'/adian t'r/adi pada 0'l'n/ar ludah ma)or.  6apat pula tim3ul pada 0'l'n/ar la0rimali(, 3agian 3aah (alura

p'rnaa(an, na(opharinC, rongga hidung, dan (inu( parana(ali(.  Umumn)a t'r/adi pada p'nd'rita u(ia "#$ tahun.

 B'rpot'n(i m'ta(ta(i(.

 -#!9 m'li3at0an 0'l'n/ar ludah ma)or dan paling ('ring adalah 0'l'n/ar ludah paroti(

. Tumor /ina0 '4tod'rmal )ang a(aln)a odontog'ni4. T'rma(u0 didalamn)a Enam'loma, Am'lo3la(tomaDAdamantinoma.

g. Tumor /ina0 t'pi /aringan p'riodontal

Tumor /ina0 )ang 3'ra(al dari t'pi /aringan p'riodontal 4ontohn)a adalah 'puli( gra?idarum, 'puli( angiomato(a, 'puli( giant 4'll, 'puli( 0ong'nital, 'puli( i3romato(a, 'puli( granulomato(a dan 'puli( i((uratum

Si(t'm )ang dipa0ai adalah Am'ri4an 5oin +ommit' For +an4'r Staging and End R'(ult r'porting <A5++S=. Si(t'm )ang dipa0ai adalah T.N.M )aitu> T>Tumor prim'r, N> 7'l'n/ar g'tah 3'ning r'gional, M> M'ta(ta(i( /auh tumor   prim'r dan dipa0ai pada rongga mulut >

T : Tumor prim'r

T > Tumor )ang 3'lum dapat did't'0(i T > Tida0 ada 3u0ti tumor prim'r

TIS > 7ar(inoma in(itu <tumor p'rmu0aan= T! > Tumor 3'(arn)a 2 4m atau l'3ih 0'4il

T2 > Tumor l'3ih 3'(ar dari 2 4m t'tapi l'3ih 0'4il dari " 4m T > Tumor l'3ih 3'(ar dari " 4m

T" > Tumor t'lah m'li3at0an (tru0tur di ('0itarn)a ('p'rti tulang 0orti0al atau otot  : otot lidah

 N : 7'l'n/ar g'tah 3'ning r'gional

 N > 7'l'n/ar g'tah 3'ning r'gional tida0 dapat dip'r0ira0an  N > Tida0 ada m'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning r'gional

 N! > M'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning unilat'ral tunggal d'ngan u0uran 0urang dari  4m

 N2 > M'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning unilat'ral tunggal d'ngan u0uran  # $ 4m atau 3ilat'ral atau m'li3at0an 0'l'n/ar g'tah 3'ning multipl' d'ngan u0uran 0urang dari $ 4m atau m'li3at0an 0'l'n/ar g'tah 3'ning 0ontra lat'ral d'ngan u0uran 0urang dari $ 4m

 N2a > M'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning unilat'ral tunggal d'ngan u0uran  # $

4m

 N23 > M'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning multipl' d'ngan u0uran 0urang dari $

4m

 N24 > M'ta(tati( 0' 0'lan/ar g'tah 3'ning 0ontra lat'ral d'ngan u0uran 0urang

dari $ 4m

 N > M'ta(tati( 0' 0'l'n/ar g'tah 3'ning d'ngan u0uran l'3ih dari $ 4m

Uni?'r(ita( Sumat'ra Utara

M : M'ta(tati( /auh tumor prim'r

M > Adan)a m'ta(tati( /auh tida0 dapat dip'r0ira0an

M > Tida0 ada m'ta(tati( /auh dari tumor prim'r

M! > Ada m'ta(ta(i( /auh dari tumor prim'r

6ari TNM (i(t'm di ata(, ma0a d'ra/at tumor dapat di0la(ii0a(i0an ('3agai

 3'ri0ut>

Stag' ! > T! N M

Stag' 2 > T2 N M

Stag'  > T N M, T! N! M, T2 N! M, T N! M

Stag' " > T" N M

T!, T2, atau T d'ngan N2 atau N dan M

T!, T2 atau T N2 atau N dan M!

BAB III

3.' Pen)*)l)/s)n))n

T'rapi utama pada tumor mandi3ula adalah p'm3'dahan. Ting0at

r'0ur'n(i 3'r0i(ar antara --#89 ('t'lah p'raatan ('4ara 0on('r?ati. M'ngingat

 3'(arn)a ting0at r'0ur'n(i t'r('3ut, p'nd'0atan ('4ara radi0al <r'('0(i= dapat

dip'rtim3ang0an ('(uai indi0a(i, m'(0ipun 3'ra0i3at hilangn)a ('3agaian tulang

rahang, bridging plate titanium dapat diguna0an untu0 m'ngganti ('3agian tulang

)ang hilang dan 3'rung(i ('3agai alat r'0on(tru0(i. 6apat /uga r'0on(tru0(i

d'ngan m'ma(ang tandur ahli tulang 0alau mung0in 3i(a di0'r/a0an.!

Indi0a(i p'raatan dit'ntu0an 3'rda(ar0an lua( dan 3'(arn)a /aringan

)ang t'rli3at, (tru0tur hi(tologi( dari tumor dan 0'untungan )ang didapat.

M'nurut Ohi(hi indi0a(i p'raatan 0on('r?ati adalah pada p'nd'rita u(ia muda

dan am'lo3la(toma uni0i(ti0. S'dang0an indi0a(i p'raatan radi0al adalah

am'lo3la(toma tip' (olid d'ngan t'pi )ang tida0 /'la(, l'(i d'ngan gam3aran (oap

 3u33l', l'(i )ang tida0 ''0ti d'ngan p'natala0(anaan ('4ara 0on('r?ati dan

am'lo3la(toma u0uran 3'(ar. P'natala0(anaan ('4ara radi0al 3'rupa r'('0(i

('gm'ntal, h'mimandi3ul'0tomi dan r'('0(i marginal <r'('0(i 'n3lo0=."

R'('0(i marginal <r'('0(i 'n3lo0= m'rupa0an t'0ni0 untu0 m'ngang0at

 /aringan tumor d'ngan m'mp'rtahan0an 0ontinuita( 0ort'0( tulang mandi3ula

 3agian 3aah )ang ma(ih inta0.R'('0(i 'n3lo0 ini dila0u0an ('4ara gari( luru(

d'ngan 3or dan atau pahat atau g'rga/i, !#2 4m dari t'pi 3ata( tumor ('4ara

rontg'nologi( )ang dip'r0ira0an 3ata( minimal r'('0(i. Adapun tinda0an dapat

 3'(ar untu0 m'ndapat '0(po(ur' )ang ad'0uat (ampai 0' '0(t'n(i tumor.

R'0ontru0(i mandi3ula adalah ditin/au dari ung(i dan 0o(m'ti0, organ ini m'mp'ngaruhi 3'ntu0 a/ah, ung(i 3i4ara, m'ngun)ah dan m'n'lan. B'3'rapa 4ara )ang dapat dipa0ai antara lain d'ngan m'ngguna0an 3ahan alopla(ti0, mi(aln)a bridging plate titanium  dan autogenous bone grafting   mi(aln)a tandur  tulang iga, 0ri(ta ilia0a dan ti3ia ('rta dapat /uga ('4ara 0om3ina(i alopla(ti0  mat'rial d'nganautogenous bone grafting .

P'raatan pa(0a op'ra(i r'('0(i 'n3lo0 mandi3ula> m'di0a(i anti3ioti0  dan analg'ti0. indar0an trauma i(i0 pada mu0a atau rahang 0ar'na dapat m'n)'3a30an ra0tur mandi3ula. 5aga oral hygiene hingga lu0a op'ra(i ('m3uh ('mpurna. 6i't luna0 dip'rtahan0an "#$ minggu.5i0a dip'rlu0an dapat di3uat0an  pro(t'(i gigi ('t'lah dip'rtim3ang0an 3aha t'lah t'r/adi int'rnal bone

remodeling  tulang mandi3ula, l'3ih 0urang $ 3ulan pa(0a op'ra(i. 3.% L)01+)n K)sus

 No RM > *288

 Nama pa(i'n > Ahmad Sutarto Tanggal lahir > - 5uli !8$* U(ia > "% tahun 5'ni( 0'lamin > La0i#la0i Ruang > Nuri 0amar 8

Alamat > Pal(igunung RTDR@2 M'0ar(ari +imanggi( I. Anamn'(a

Pa(i'n datang 0' RS Bha)ang0ara T7.! R.Said Su0anto pada hari 5umat tanggal " Mar't 2!$ d'ngan 0'luhan pipin)a m'm3'ng0a0 ('/a0 - tahun lalu )ang t'ru( m'm3'(ar. 6'mam <#=, n)'ri t'0an <#=

II. P'm'ri0(aan 7lini( A. ECtra Oral

 Inspeksi

• Lo0a(iD r'gio > Pipi 0anan • B'ntu0 7'lainan > P'm3'ng0a0an • @arna > Normal

 Palpasi

• Suhu > Normal • Bata( > /'la(

• Mudah dig'ra00anDtida0 > Mudah dig'ra00an • P'rmu0aan > B'ng0a0  

• 7on(i(t'n(i > 7'ra( •  N)'ri t'0an > # • Flu0tua(i > #

• U0uran > P $ 4m C L " 4m C T $ 4m

• 7'l'n/ar &'tah B'ning > 0anan t'ra3a, 0'ra(, tida0 (a0it 0iri t'ra3a, luna0, tida0 (a0it

Foto 'Ctra oral pa(i'n di ruang Nuri  Mar't 2!$

B. Intra Oral

 Inspeksi

• Tri(mu( > #

• 7'lainan > P'm3'ng0a0an po(t'rior r'gio " • Lo0a(i > 0anan 3aah ('pan/ang r'gio " • @arna > 7'm'rahan

 Palpasi

• Suhu > Normal • Bata(n)a > Tida0 /'la( • P'rmu0aan > irr'gular  

• Mudah dig'ra00anDtida0> Mudah dig'ra00an • 7on(i(t'n(i > 7'ra(

• Flu0tua(i > # •  N)'ri t'0an > #

• U0uran > P $ 4m C L  4m C T " 4m  Keterangan Lain

• Bi3ir Ata( > Normal • Bi3ir 3aah > Normal • O > Buru0  

• &inggi?a > gingi?iti( pada r'gio rahang 3aah dan

rahang ata(

• O0lu(i > Normal • Palatum > 6alam

• Mu0o(a pipi 0i G 0a > 0iri Normal

0anan P'm3'ng0a0an irr'gular 

III. P'm'ri0(aan p'nun/ang

A. Ro Foto > +T#S4an 0'pala

G)mb)+ ;

Rontg'n +T#S4an pa(i'n

Tampa0 gam3aran l'(i hipod'n( 3'rd'n(ita( 2- U d'ngan p'm3'rian 0ontra( tampa0 gam3aran p'n'3alan dinding 3'ru0uran $,*-C",82C$,* 4m di('rtai d'ngan d'(tru0(i o( mandi3ula 0anan, tida0 tampa0 d'?ia(i midlin', (i(t'm ?'ntri0'l normal, (ul4iDg)ri normal, or3itaDair4'll ma(toid 0anan 0iri normal. tulang#tulang normal.

B. Ro Foto > ThoraC >

a(il int'rpr'ta(i >

• Sinu(Ddiaragma 3ai0 

• +or normal

• Iga#iga, tra4h'a dan m'dia(tinum 3ai0 

• Tida0 tampa0 0'lainan paru

7'(an > Normal 4h'(t

+. P'm'ri0(aan La3 > >

• 3 > !".2 gDdl

•  L'u0o(it > %.* uDl • 'mato0rit > "!9

• Trom3o(it > 2**. uDl

itung /'ni( l'u0o(it >

• Ba(oil> ! • Eo(inoil> -• S'gm'n> "-• Limo(it> "% • Mono(it> 2 • LE6> ! • Eritro(it> ".- • Ma(a p'ndarahan> 2H • Ma(a p'm3'0uan> !2H 7imia 0lini0> • &6S> %8

IJ. 6iagno(i( utama > Am'lo3la(toma '0(tra('lul'r dan 'puli( giant 4'll

J. R'n4ana T'rapi > R'('0(i tumor d'ngan @SE <@id' Surgi4al EC4i(ion= K E0(tra0(i gigi r'gio " )ang t'rin'0(iK Suturing d'ngan &A JI. Laporan Pr' Op'ra(i, Op'ra(i dan Po(t Op'ra(i

Pa(i'n ma(u0 ruang raat inap tanggal !$ Mar't 2!$ <5am !%.=, pa(i'n dir'n4ana0an op'ra(i pada tanggal 2* Mar't 2!$ </am %.=, a0an t'tapi 0ar'na t'n(i pa(i'n tinggi, p'n/adalan op'ra(i m'n/adi ! Mar't 2!$ <*.#!.!=.

G)mb)+ <

Foto 'Ctra oral pa(i'n di ruang Nuri  Mar't 2!$ A. Tanda#tanda ?ital <TTJ= • T > !D% mmg •  N > **CDm'nit • S > $ + • RR > 2CD m'nit B. In(tru0(i Pr' Op'ra(i

• Pua(a $ /am ('3'lum op'ra(i

•  Skin test  t'rhadap +'triaCon'

• In/. +'triaCon' !gr, In/. &aram)4in * mg, In/. Ranitidin ! amp • P'ma(angan inu( ?'na RL

Op'ra(i dila0u0an pada tanggal ! Mar't 2!$

G)mb)+ '&

Foto 'Ctra oral pa(i'n di ruang Nuri ! Mar't 2!$ A. Tanda#tanda ?ital <TTJ= • T > !2D* mmg •  N > *"CDm'nit • S > $ + • RR > 2CD m'nit B. Pr' Op'ra(i

• S'dang m'lan/ut0an pua(a

•  Skin test  t'rhadap +'triaCon', d'ngan ha(il <#=, )aitu tida0 al'rgi

• In/. +'triaCon' !gr, In/. &aram)4in * mg, In/. Ranitidin ! amp

+. Op'ra(i

Op'ra(i Tumor mandi3ula m'ngguna0an @id' Surgi4al EC4i(ion K Suturing

L)01+)n O0e+)si

Tinda0an >

a. P'ngang0atan Tumor d'ngan 6r'dging m'thodK id' 'C4i(ion  3. P'n4a3utan gigi )ang t'rin'0(i

Tahapan >

!. P'r(iapan alat dan 3ahan op'ra(i.

2. Pa(i'n di 3aring0an di ata( t'mpat tidur. . 6o0t'r an'(t'(i m'la0u0an an'(t'(i umum.

". 6ila0u0an a('p(i( pada da'rah op'ra(i m'ngguna0an 3'tadin'. -. Ana(t'(i iniltra(i '0(tra oral pada da'rah p'm3'ng0a00an.

$. R'tra0(i pipi m'ngguna0an 4h''40 r'tra4tor, r'tra0(i lidah m'ngguna0an toung' r'tra4tor.

%. In(i(i di 3agian p'rl'0atan tumor, pada 0a(u( ini d'0at d'ngan gingi?a  po(t'rior d'Ctra. In(i(in)a m'ngguna0an id'#lo4al 'C4i(ion.

*. 6arah )ang 0'luar dari /aringan diam3il m'ngguna0an (u4tion. 8. Bu0a lapn)a m'ngguna0an ra(paratorium.

!. 5aringan tumor dipi(ah0an d'ngan 4r)o.

!!. &una0an ra(paratorium untu0 m'ngung0it tumor.

!2. P'ngang0atan tumor, apa3ila (udah t'rang0at tumorn)a, (pooling 3agian mu0o(a )ang m'n/adi d''0.

!. P'n4a3utan gigi )ang t'r0'na in'0(i. Pada 0a(u( ini gangr'n pulpa dan impa0(i.

!". P'm3uangan tulang )ang m'ngalami p'n)'3aran tumor. !-. P'nghalu(an tulang )ang ta/am.

!$. Spooling d'ngan 3'tadin'.

!%. P'n/ahitan d'ngan int'rrupt'd dan 4ontinou( lo40ing pada da'rah )ang diin(i(i.

!*. P'm3uangan 0arang gigi m'ngguna0an 3'in. !8. Spooling d'ngan 3'tadin'.

2. Spooling d'ngan NaO+l.

2. Pa(i'n di3angun0an.

2". Pa(i'n dipindah0an 0' ruang p'mulihan. 2-. In(tru0(i pa(4a op'ra(i >

• 6i't luna0  2$. R'('p po(t op > In/. +'atriaCon' C!gr   In/. &aram)4in C!gr   In/.Rantin C!gr   In/. 7'torola4 C!gr   6. Po(t Op'ra(i Tanggal ! Mar't 2!$

S > Pa(i'n m'ngata0an n)'ri po(t op, l'mah O > 7'adaan Umum (a0it n)'ri, (0ala n)'ri " A > Ma(alah n)'ri 3'lum t'rata(i

P > O3('r?a(i tanda ?ital 7a/i (0ala n)'ri

Aa(i tanda#tanda p'rdarahan B'ri t'rapi ('(uai program TTJ >

BP > !2D8  N > *2CDm'nit

RR > 22CDm'nit Sh > % +

G)mb)+ ''

Foto 'Ctra oral pa(i'n ('t'lah op'ra(i di ruang Nuri ! Mar't 2!$

Tanggal ! April 2!$ TTJ >  N > *$CDm'nit S > $ + RR > 2CDm'nit T>!2D*mmg

Pa(i'n m'ng'luh0an n)'ri pada 3agian op'ra(i.

Pa(i'n dii;in0an untu0 pulang % April 2!$

6i3'ri0an o3at pulang>

A(am m'anamat -mg 2C! 6'Cam'tha(on' C!

BAB I! KESIMPULAN

B'rda(ar0an anatomin)a, a/ah atau ma0(iloa(ial di3agi m'n/adi   3agian, )aitu ('p'rtiga ata( a/ah, ('p'rtiga t'ngah a/ah dan ('p'rtiga 3aah a/ah. Mandi3ula t'rma(u0 0' dalam 3agian ('p'rtiga 3aah a/ah. Mandi3ula dip'r()arai ol'h  4a3ang n'r?u(, )aitu N.Linguali(, N.Al?'olari( In'rior, dan  N.Bu4ali(.

Tumor mandi3ula m'rupa0an tumor odontog'ni0 )ang 3'ra(al dari 'pit'lium )ang t'rli3at dalam pro('( p'm3'ntu0an gigi, a0an t'tapi p'mi4u tran(orma(i n'opla(ti0 pada 'pit'l t'r('3ut 3'lum di0'tahui d'ngan pa(ti. Tumor  mandi3ula m'mpun)ai 0'4'nd'rungan tum3uh '0(pan(i dan progr'(i, hingga m'nim3ul0an d'ormita( a/ah.

Etiologi tumor mandi3ula (ampai (aat ini 3'lum di0'tahui d'ngan /'la(, t'tapi 3'3'rapa ahli m'ngata0an 3aha tumor mandi3ula dapat t'r/adi ('t'lah  p'n4a3utan gigi, p'ngang0atan 0i(ta danDatau irita(i lo0al dalam rongga mulut.tumor mandi3ula dapat t'r/adi pada ('gala u(ia, namun paling 3an)a0  di/umpai pada u(ia d'0ad' " dan -. 7ar(inog'n'(i( tumor mandi3ula t'r3agi m'n/adi>

!. Tahap p'rtama m'rupa0an ini(ia(i )atu 0onta0 p'rtama ('l normal d'ngan ;at 0ar(inog'n )ang m'man4ing ('l normal t'r('3ut m'n/adi gana(.

2. Tahap 0'dua )aitu promo(i, ('l )ang t'rpan4ing t'r('3ut m'm3'ntu0 0lon m'lalui p'm3'lahan <poli'ra(i=.

m'ndapat0an (atu atau l'3ih 0ara0t'ri(ti0 n'opla(ma gana(.

Mani'(ta(i 0lini0 dalam tahap aal /arang m'nun/u00an 0'luhan, ol'h 0ar'na itu tumor ini /arang t'rdiagno(a ('4ara dini.T'rapi utama pada tumor  mandi3ula adalah p'm3'dahan.Indi0a(i p'raatan dit'ntu0an 3'rda(ar0an lua( dan 3'(arn)a /aringan )ang t'rli3at, (tru0tur hi(tologi( dari tumor dan 0'untungan )ang didapat.

!. A/mal S, 7han MA, 5adoon , Mali0 SA. 2%. Management Protocol of   Mandibula Ractures at Pakistan Institute of Medical Sciences. I(lama3ad,

Pa0i(tan> 5 A)u3 M'd +oll A33otta3ad Jol !8, i((u'  al -!#--.

2. Andi S3, Ma()0ur R. 2!. Trauma Oral & Maksilofacial . E&+ al 8!#!!$. . So'pardi EA, I(0andar N. 2$. uku !"ar Ilmu Kesehatan Telinga #idung 

Tenggorokan Kepala Leher . Balai P'n'r3itan Fa0ulta( 7'do0t'ran, Indon'(ia> 5a0arta al !2#!-$.

". 6ingman TM, Nat?ig A+. !8$-. Surgery of $acial $ractures. @i(4on(in al !.

-. P'd'r(on &@. !8$-. uku !"ar Praktis edah Mulut  <t'r/=. E&+. 5a0arta al !%8#!*.

$. &d' Ra(tu Adi Mahartha, Sri Maliaan, 7'tut Si0i 7ai)ana. http>DDdonload.portalgaruda.orgDarti4l'.phparti4l'!""*"G?al8%.   al !# !".

%. Sri Raha)u. 2!2. Titanium one Scre% !lternatif $iksasi Intermaksilar   pada $raktur Mandibula Sederhana. Ma/alah 7'do0t'ran F7 U7I 2!2 Jol

JIII No.2 al !#*.

*. Rahmat Ba3uta, Mo4h. Aandi. 2".  Pera%atan $raktur erganda  Mandibula 'engan Reduksi. 5urnal 7'do0t'ran &igi Edi(i 7hu(u( 7omit.

al !"!#!"2.

a(il la3oratorium pa(i'n

An'(t'(i umum ol'h 6o0t'r an'(t'(i

P'r(iapan alat dan 3ahan

Op'ra(i p'ngang0atan tumor mandi3ula ol'h drg. M. Toto Sugiharto, Sp. BM

P'ngang0atan tumor mandi3ula dan '0(tra0(i gigi r'gio " )ang t'rin'0(i

Spooling da'rah 0'r/a