LAPORAN MONITORING DAN EVALUASI PROGRAM COMMUNITY BASE HEALTH AND FIRST AID PALANG MERAH INDONESIA

LAPO RAN MO NITO RING DAN EVALUASI

PRO G RAM C O MMUNITY BASE HEALTH AND FIRST AID

PALANG MERAH INDO NESIA

M.Fitri Ra hma d a na ,SE,M.Si

Zulkifli Ha ra ha p ,SE,M.Si

C ha nd ra Situme ng ,SE,Ak,MSM

M.Rid ha Ha b ib ie ,SE,M.Si

RIN G KA SA N EKSEKUTIF

Mo nito ring d a n Eva lua si ini b e rtujua n untuk me nila i b a g a ima na ke b e rha sila n p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ya ng te la h d ija la nka n se la ma b e b e ra p a b ula n b ula n o le h PMI C a b a ng Nia s. Mo nito ring d a n Eva lua si d ila kuka n se la ma 15 ha ri d a ri mula i me ra nc a ng instrume nt sa mp a i fina lisa si la p o ra n.

Mo nito ring d a n e va lua si d ila kuka n d a n d ise sua ika n d e ng a n sa sa ra n p ro g ra m ya ng te la h d ite ta p ka n se b e lumnya . Ad a 4 instrume n ya ng d ig una ka n untuk me liha t ke b e rha sila n p ro g ra m ini ya ng te rd iri d a ri Pe d o ma n Pe la ksa na a n FG D ya ng d ig una ka n untuk re la wa n d e sa , kue sio ne r ya ng d itujua ka n ke p a d a ma sya ra ka t, kue sio ne r ya ng d itujuka n ke p a d a se ko la h d a n kue sio ne r ya ng d itujuka n ke p a d a a ng g o ta PMR. Untuk re la wa n d e sa ya ng a ka n d ija d ika n sa mp e l d ig una ka nla h me to d e multista g e sa mp ling d ima na sta g e p e rta ma me milih 6 d e sa sa mp e l d a n sta g e ke d ua a d a la h untuk me ne ntuka n 5 – 7 o ra ng p e rd e sa . Untuk surve y d i ma sya ra ka t jumlh sa mp e l se b a nya k 20 o ra ng p e rd e sa ya ng d ia mb il d e ng a n me to d e simp le ra nd o m sa mp ling d a ri 6 d e sa ya ng sa ma d e ng a n re la wa n d e sa . Untuk se ko la h d ia mb il 6 Se ko la h ya ng me miliki Pa la ng Me ra h Re ma ja se c a ra p urp o sive sa mp ling . Untuk a ng g o ta PMR d ia mb il 20 o ra ng d e ng a n me to d e simp le ra nd o m sa mp ling se tia p se ko la h d i 6 se ko la h ya ng te la h d ia mb il se c a ra p urp o sive se b e lumnya . Da ta se kund e r b e rup a d o kume n jug a d ib utuhka n d a la m me la ksa na ka n mo nito ring d a n e va lua si ini ya itu b e rup a la p o ra n ke g ia ta n p e la tiha n, d a ta d e mo g ra fi Ka b up a te n Nia s d a n d a ta -d a ta la innya ya ng d ib utuhka n b a ik d a ri PMI Pro vinsi Suma te ra Uta ra d a n PMI C a b a ng Nia s. Da ta ya ng d ip e ro le h ke mud ia n d ia na lisis d e ng a n me ng g una ka n ststistik d e skrip tif d ia nta ra nya ra ta -ra ta , d a n p e rse nta se . Se la in itu jug a d ig una ka n b e b e ra p a je nis b a g a n d a n g a mb a r ya ng a ka n me na mp ilka n d a ta ya ng d ip e ro le h me nja d i le b ih info rma tif. Me to d e kua lita tif jug a d ig una ka n untuk me mp e rka ya a na lisis ha sil mo nito ring d a n e va lua si se la in me mb a ntu me nje la ska n ha l-ha l ya ng tid a k d a p a t d ije la ska n me ng g una ka n a ng ka -a ng ka se hing g a le b ih me mp e rje la s sub sta nsi ha sil mo nito ring d a n e va lua si.

ma te ri sud a h te rliha t, imp lika si d a ri ke g ia ta n ini te rha d a p ke g ita n fo rma l jug a d a p a t d ika ta ka n sa ng a t p o sitif. Disisi la in, d a ri sud ut p a nd a ng siswa ke g ia ta n ini d ip a nd a ng sa ng a t b e rma nfa a t d ike hid up a n se ha ri-ha ri. Siswa me ra sa ka n jug a d ukung a n se p e rti a p a ya ng te la h d ika ta ka n o le h se ko la h b a hka n d a ri o ra ng tua ma sing -ma sing . Ke d e p a nnya p a ra a ng g o ta PMR ini me miliki mina t d a n p o te nsi ya ng b e sa r untuk te rus a ktif d a n te rlib a t d a la m ke g ia ta n ke p a la ng me ra ha n b a ik d ise ko la h ma up un me nja d in re la wa n d i c a b a ng se te mp a t.

DA FTA R SIN G KA TA N

C BHFA C o mmunity Ba se d He a lth And First Aid

DHO Distric t He a lth O rg a niza tio n (Dina s Ke se ha ta n Ka b up a te n)

DM Disa ste r Ma na g e me nt

FG D Fo c us G ro up Disc ussio n

KPPBM Ke se ha ta n d a n Pe rto lo ng a n Pe rta ma Be rb a sia Ma sya ra ka t

M&E Mo nito ring d a n Eva lua si

NG O No n G o ve rnme nt O rg a niza tio n

O D O rg a niza tio n De ve lo p me nt

PMI Pa la ng Me ra h Ind o ne sia

PMR Pa la ng Me ra h Re ma ja

RC Re d C ro ss/ Re d C re sc e nt

RKD Re la wa n Ke se ha ta n De sa

SDM Sumb e r Da ya Ma nusia

To R Te rm o f Re ffe re nc e

DA FTA R ISI

RING KA SA N EKSEKUTIF DA FTA R SING KA TA N DA FTA R ISI

DA FTA R TA BEL DA FTA R G A MBA R

1. LA TA R BELA KA NG 1

1.1.Pe nd a hulua n 2

1.2.Se p inta s Te nta ng ka b up a te n Nia s 2 a . Ko nd isi G e o g ra fis 2

b . Ko nd isi De mo g ra fis 3

c . Pa la ng Me ra h 3

d . Pa la ng Me ra h Ind o ne sia (PMI) 3

e . PMI d i Nia s 4 f. Situa si Ke se ha ta n d i Ka b up a te n Nia s 4 1.3.Pro g ra m C BHFA 6 a . Ap a itu Pro g ra m C BHFA 6

b . Ta rg e t 7 c . Sa sa ra n 7

1.4.Tujua n M&E 7 1.5.Ma nfa a t M&E 7

2. METO DO LO G I 9

2.1.Rua ng ling kup 10

2.2.Po p ula si d a n Sa mp e l 10

a . Po p ula si 10

b . Sa m p e l 10

2.3.Te knik Pe ng ump ula n Da ta 10

a . FG D 10

b . Surve y 11

c . Stud i Do kum e n 11

2.4.Te knik Ana lisis Da ta 11

a . Sta tistik De skrip tif 11

b . Kua lita tif 11

3. HA SIL MO NITO RING DA N EVA LUA SI 12

3.1.Fo c us G ro up Disc ussio n 13

a . Pe rse p si te nta ng m a na je m e n p e la tiha n 13

b . Pe ma ha m a n Ma te ri Pe la tiha n 14

3.2.Surve i Ma sya ra ka t 18

3.3.Surve y Se ko la h Ya ng Me m iliki PMR 25

3.4.Surve y Ang g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja 26

4. KESIMPULA N DA N REKO MENDA SI 32

4.1.Ke simp ula n 33 4.2.Re ko m e nd a si 33

REFERENSI

La m p ira n 1. Pe ta Lo ka si M&E La m p ira n 2. Le m b a r Pe ntunjuk FG D Le m p ira n 3. Kue sio ne r Surve i Ma sya ra ka t

La m p ira n 4. Kue sio ne r Surve i Se ko la h Ya ng Me m iliki Pa la ng Me ra h Re m a ja La m p ira n 5 Kue sio ne r Surve y A ng g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja

D A FTA R TA BEL

Ta b e l.1. Ind ika to r Ke se ha tn Pra -tsuna m i d a n g e m p a b um i 5 Ta b e l.2. Sa ra na d a n p e tug a s ke se ha ta n Ka b up a te n Nia s 5 Ta b e l.3. Pe m a ha m a n Da sa r-d a sa r Ke p a la ng Me ra ha n 14 Ta b e l.4. Pe m a ha m a n PMI Se te m p a t 14 Ta b e l.5. Pe m a ha m a n Da sa r C BHFA 15 Ta b e l.6. Pe m a ha m a n Te nta ng Re la w a n 15 Ta b e l.7. Mina t Me nja d i Ang g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja 25

DA FTA R G A M BA R

G a m b a r 1. Pe rse p si Te nta ng ma na je me n Pe la tiha n 13 G a m b a r.2. Ke m a m p ua n Ko munika si Re la w a n 15 G a m b a r.3. Ke ma mp ua n Me ng o rg a nisir, Me ng e ta hui SDM Ma sya ra ka t,

Me nyia p ka n To R, Be ke rja sa ma d a n Me ng g ug a h Ma sya ra ka t 16 G a m b a r.4. Ke m a m p ua n Me nyia p ka n, Me m p re se nta sika n, Me nje la ska n,

Me la ksa na ka n d a n Me ng g ug a h Mina t Ma sya ra ka t m e la ksa na ka n 5 Pe sa n Po ko k C BHFA 16 G a m b a r.5. Pe m a ha m a n Te nta ng Mo b ilisa si So sia l d a n Me nje la ska n Ala t

Pe ra g a se rta Ke g una a nnya 16 G a m b a r.6. Ke m a m p ua n Pe ng e na la n Ke b utuha n Untuk b e ke rja ,

m e re nc a na ka n, me ng e m b a ng ka n, m e ng e ta hui sum b e rd a ta se kund e r d a n m e ng um p ulka nnya 17 G a m b a r.7. Ke m a m p ua n Me nje la ska n Info rm a si, Me ng g unka n Info rm a si

d a n Ke m a m p ua n Me la kuka n d iskusi d i Ke lo m p o k

Ma sya ra ka t 17

G a m b a r.8. Ke m a m p ua n Me ng e lo la Ke g ia ta n d a n Me m b ua t La p o ra n

Ke g ia ta n Khususnya C BHFA/ KPPBM 18 G a m b a r.9. Me d ia Pe ng e na la n PMI d a n Pro g ra m PMI ya ng Dike ta hui

Ma sya ra ka t 19

G a m b a r.10. G a mb a ra n Eksiste nsi Re la w a n Da n Pro g ra m C BHFA/ KPPBM 19 G a m b a r.11. Mitra PMI Untuk Pro g ra m C BHFA/ KPPBM d i Ma ta

Ma sya ra ka t 20

G a m b a r.12. Ke te rlib a ta n Ma sya ra ka t untuk Pro g ra m C BHFA/ KPPBM 20 G a m b a r.13. Pe ra n Re la w a n Da la m Me nd ukung Pro g ra m C BHFA/ KPPBM 21 G a m b a r.14. Ka ra kte r Re la w a n Pro g ra m C BHFA/ KPPBM d i Ma ta

Ma sya ra ka t 21

G a m b a r.15. Re la wa n Me re nc a na ka n, Me m p e re se nta sika n d a n Me ng e va lua si Pro g ra n C BHFA/ KPPBM 22 G a m b a r.16. Sta ke ho ld e r Ya ng Te rlib a t Da la m Pe rte m ua n d a n

Ka m p a nye Ke se ha ta n 23

G a m b a r.17. Pe m a ha m a n Ma sya ra ka t untuk Pro g ra m C BHFA/ KPPBM 23 G a m b a r.18. Pe rse p si Ma sya ra ka t Te nta ng Ling kung a n, Akse s,

Ke te rlib a ta n d a n Pe m a ha ma n Ke se ha ta n 24 G a m b a r.19.Pe mb ina a n Da n Pe nd a na a n 25 G a m b a r.20.Da m p a k Ke g ia ta n PMR d i Se ko la h 26 G a m b a r.21.Ala sa n Me nja d i Ang g o ta PMR 27 G a m b a r.22.Ma te ri Ya ng Dite rima Se la m a Me nja d i Ang g o ta PMR 27 G a m b a r.23. Dukung a n Se m ua Piha k Te rka it 27 G a m b a r.24.Tre nd Jum la h Ang g o ta PMR 28 G a m b a r.25.Pro sp e k Ang g o ta PMR 28

1.1. Pe nd a hulua n

Pro g ra m C BHFA/ KPPBM a d a la h p ro g ra m ya ng d id a na i o le h IFRC me la lui d a na Tsuna m i ya ng b e ke rja te ruta m a d i se c to r ke se ha ta n d e ng a n b e b e ra p a a ktifita s untuk p e ng ua ta n p e ng e m b a ng a n o rg a nisa si, ke sia p sia g a a n b e nc a na d a n ka p a sita s Pa la ng Me ra h Re m a ja . Pe ke rja a n p a d a p ro g ra m ini d ia wa li d e ng a n ke b utuha n a sse sm e n d a n d isa in p ro g ra m ya ng te la h d ise le sa ika n p a d a p e rte ng a ha n ta hun 2009 d a n a wa l ta hun 2010. Im p le me nta si te la h d im ula i p a d a b ula n a g ustus 2009 d a n a ka n b e ra khir p a d a b ula n d e se mb e r 2010 d e ng a n re nc a na a ka n d ila njutka n p ro g ra m ini se te la h ta hun 2010 jika m e m ung kinka n.

Tujua n uta ma d a ri p ro g ra m ini a d a la h :

Se c a ra ke se luruha n (ta rg e t a khir) a d a la h untuk m e ning ka tka n kua lita s hid up m a sya ra ka t d i Nia s d a n p a nta i b a ra t me la lui ke kua ta n ke ma nusia a n.

Tujua n khusus d a n ha sil ya ng d iha ra p ka n a d a la h :

1) Me nurunka n a ng ka ke ma tia n, ko rb a n d a n d a mp a k d a ri b e nc a na d i d e sa -d e sa ya ng te la h m e nja d i sa sa ra n p ro g ra m .

Ha sil ya ng Diha ra p ka n # 1: De sa -d e sa ya ng m e nja d i sa sa ra n p ro g ra m d i Nia s d a n Pa nta i Ba ra t m e m a ha m i te nta ng p e na ng g ula ng a n b e nc a na d e ng a n c e p a t d e ng a n me nurunka n ting ka t ke m a tia n d a n ko rb a n me la lui a siste nsi d a ri re la wa n d e sa ya ng te la h te rla tih.

2) Me nurunka n a ng ka ke m a tia n, ko rb a n d a n d a mp a k d a ri b e nc a na ka re na d a mp a k p e nya kit me nula r d i d e sa -d e sa ta rg e t.

Ha sil ya ng d iha ra p ka n # 2 : De sa -d e sa ya ng me nja d i ta rg e t p ro g ra m me miliki ka p a sita s untuk m e re sp o n p e nya kit ya ng se ring te rja d i d i m a sya ra ka t.

Ha sil ya ng d iha ra p ka n # 3 : PMI me miliki ke ma mp ua n ya ng se c a ra sig nifika n me ning ka t untuk me ng inte g ra sika n a ktifita s b e rb a sis ma sya ra ka t

Ha sil ya ng d iha ra p ka n # 4 : PMI m e m iliki m e na je m e n ya ng b a ik d a n m a m p u m e la ksa na ka n p e la ya na n ke p a la ng m re a ha n d e ng a n sum b e rd a ya ya ng e fisie n d a n b e ke rja sa m a d e ng a n je ja ring ya ng te rka it (Pe m e rinta h, p uske sm a s, Dina s Ke se ha ta n, d a n se b a g a inya d a n LSM se p e rti UN)

Prinsip -p rinsip stra te g is d a ri p ro g ra m ini a d a la h b e ke rja a nta r d e p a rte m e n (O D/ PMR, Ko m unika si d a n m o b ilisa si sum b e rd a ya , Ma na je m e n b e nc a na d a n ke se ha ta n). Wila ya h o p e ra sio na l te rd iri d a ri 17 d e sa d i Nia s d a n 22 De sa d i c a b a ng -c a b a ng p a nta i b a ra t

1.2. Se p inta s Te nta ng Ka b up a te n Nia s

a . Ko nd isi G e o g ra fis

Pula u Nia s a d a la h b a g ia n d a ri wila ya h p ro vinsi Sum a tra Uta ra ya ng te rle ta k p a d a wila ya h b a ra t Ind o ne sia . Pula u Nia s a d a la h ya ng te rb e sa r d i a nta ra se kum p ula n p ula u ya ng b e rjumla h tid a k kura ng d a ri 131 p ula u ya ng b e ra d a d i se b e la h b a ra t Sum a te ra d e ng a n lua s w ila ya h d a ra t 5.625 km p e rse g i d a n se b a g ia n wila ya h m e rup a ka n d a ra ta n re nd a h (± 800 m d i a ta s p e rm uka a n la ut). Ra ng ka ia n b ukit d a n g unung -g unung m e ng isih b a g ia n te ng a h p ula u te rse b ut d a n m e rup a ka n wila ya h d a ra ta n uta m a d a ri p ula u1 _{te rse b ut.}

m e m iliki b a nya k p e rb e d a a n d a la m ha l ko nd isi so sio -e ko no m i, p e nd ud uk, infra struktur d a n ke b ia sa a n (b ud a ya ).

Pa d a b a g ia n se la ta n Nia s Se la ta n, ya kni Pa nta i So ra ke , te rke na l d e ng a n o m b a knya ya ng ind a h d a n m e rup a ka n surg a b a g i p a ra p e se la nc a r ya ng m e m b ua t wila ya h te rse b ut se b a g a i sa tu-sa tunya sumb e r p e nd a p a ta n d a e ra h se kto r wisa ta

b . Ko nd isi De m o g ra fis

Po p ula si Pula u Nia s d i p e rkira ka n b e rjumla h se kita r 710.000 jiw a (640.000 ting g a l d i p ula u uta m a ) ya ng te rd iri d a ri suku b a ng sa Me la yu, Ba ta k d a n C ina .

Pa d a a b a d 17 p e nja ja h Be la nd a m e ng ua sa i Nia s, m e m b e li b ud a k-b ud a k d a n b e rsa m a -sa m a d e ng a n m a sya ra ka t Nia s m e la kuka n p e p e ra ng a n te rha d a p p a ra p e d a g a ng Ac e h. Ba g ia n se la ta n Nia s te rb ukti sulit untuk d i ta kluka n, b a hka n jug a p a d a m a sa p e nja ja ha n Je p a ng d a la m p e ra ng Dunia ke d ua .

Pula u Nia s m e rup a ka n sa la h sa tu d a ri b e b e ra p a wila ya h d i Ind o nsia d e ng a n m a yo rita s p e nd ud uk b e ra g a m a Kriste n ya ng d ip e rke na lka n o le h m isio na ris Je rm a n p a d a a wa l a b a d 19. Le b ih d a ri se te ng a h p e nd ud uk d a ri p ula u te rse b ut b e ra g a m a Kriste n (Pro te sta n d a n Ka to lik), d a n se le b ihnya b e ra g a m a Isla m . Di lua r wila ya h p e rko ta a n Nia s, m a sya ra ka t le b ih b a nya k b e rb a ha sa Nia s, d a n tid a k se d ikit a ng g o ta m a sya ra ka t ya ng tid a k d a p a t b e rb a ha sa Ind o ne sia .

c . Pa la ng Me ra h

Fe d e ra si te la h m e nd irika n b a sis d i Bina ka d a n b e b e ra p a ka nto r d i G unung Sito li,Te luk Da la m , Ma nd re he d a n La he w a , p a sc a g e mp a b um i te rja d i ta hun 2005. Pro g ra m -p ro g ra m ya ng d ila ksa na ka n m e nc a kup se b a g ia n wila ya h Pula u Nia s ya ng m e lip uti p ro g ra m a ir d a n sa nitia si, hunia n se m e nta ra , d istrib usi b a ntua n d a n ke se ha ta n. Be b e ra p a PNS la in b e g e ra k d ib id a ng -b id a ng ya ng la in: Pa la ng Me ra h Sp a nyo l (SRC ),Pa la ng Me ra h Be la nd a se rta Be lg ia RC o f Fla nd e rs m e la ksa na ka n p ro ye k-p ro ye k d i Nia s Se la ta n d a la m b id a ng m a ta p e nc a ha ria n, a ir d a n sa nitia si, ke se ha ta n d a n re ko ntruksi. Pa la ng Me ra h Pe ra nc is d a n Pa la ng Me ra h Ka na d a m e la ksa na ka n p ro ye k d i b id a ng p e ng e lo la ha n lim b a h d a n p e rum a ha n d i Ka b up a te n Nia s.

d . Pa la ng Me ra h Ind o ne sia (PMI)

Me skip un m ula nya m e rup a ka n sa la h sa tu c a b a ng d a ri Pa la ng Me ra h Be la nd a se la ma kurun w a ktu te ra khir m a sa p e nja ja ha n Be la nd a d i Ind o ne sia Pa la ng Me ra h Ind o ne sia (PMI) b e rd iri d a la m ke kua ta n p e nuh p a d a 17 Se p te m b e r 1945, ha nya d a la m ja ng ka wa ktu se b ula n se te la h p a ra to ko h se ja ra h Ind o ne sia me mp ro ka lmirka n ke me rd e ka a n Ne g a ra Ind o ne sia .

PMI me la ksa na ka n se jumla h p ro g ra m ke g ia ta n a nta ra la in m a na je me n b e nc a na , p e nc a ria n a ng g o ta ke lua rg a ya ng hila ng , la ya na n ke se ha ta n m a sya ra ka t, la ya na n tra nfusi d a ra h d a n p e rm a sa ya ra ka ta n p rinsip -p ro nsip G e ra ka n Pa la ng Me ra h d a n Bula n Sa b it Me ra h.

e . PMI d i Nia s

Be rd a sa rka n p e ra tura n Pe m e rinta h Da e ra h Pro vinsi Sum a te ra Uta ra , PMI Nia s d ise le ng g a ra ka n p a d a 1965 d e ng a n ka nto r d i G unung Sito li. Pa d a wa ktu itu PMI Nia s tid a k d a p a t m e la ksa na ka n b a nya k ke g ia ta n a kib a t situa si e ko no m i ya ng sulit se hing g a ke kura ng a n d a na . Pa d a 1995 se jum la h ke g ia ta n m ula i d ila ksa na ka n m e la lui ke rja sa m a d e ng a n c a b a ng -c a b a ng ya ng la in.

Se la m a kurun wa ktu 2000-2005 PMI c a b a ng Nia s m e m ilih se o ra ng ke tua ya ng b a ru d a n m e ng e m b a ng ka n ke g ia ta n ya ng d ila ksa na ka n. Se ke lo m p o k re la wa n d ib e ntuk d a n PMI c a b a ng Nia s d a p a t me mb a ntu p a ra ko rb a n Tsuna mi d a n g e m p a b um i ya ng te rja d p a d a Ma re t 2005. Po s-p o s la ya na n ke se ha ta n d ib e ntuk si se kita r G unung Sito li d a n m e m b a ntu Fe d e ra si d i d a la m me nd istrib usika n b a ntua n m a ka na n. Pa d a 2006 b e rb a g i ke g ia ta n m a sih te rus d ila ksa na ka n d i b id a ng -b id a ng d istrib usi b a ntua n, ke se ha ta n, hunia n se me nta ra d a n p e ng e m b a ng a n ka p a sita s sta f. Se m e nta ra itu p e m b e ntuka n PMI c a b a ng Nia s Se la ta n m a sih d a la m ta ha p a wa l p e re nc a na a n.

f. Situa si Ke se ha ta n d i Ka b up a te n Nia s

Situa si la ya na n ke se ha ta n d i Nia s se b e lum te rja d inya b e nc a na g e m p a b um i sa ng a t tid a k m e m a d a i d a la m b e rb a g i a sp e k : b uruknya sa ra na ke se ha ta n, o b a t-o b a ta n sa ng a t kura ng , ko nd isi sa nitia si ya ng tid a k m e m a d a i, a lira n listrik d a n p e ra la ta n sa ng a t b uruk d a n ke te rse d ia a n sum b e r d a ya m a nusia ja uh d a ri m e m a d a i. Misa lnya p a d a 2005 Nia s ha nya m e m iliki sa tu d o kte r g ig i d a n sa tu a hli fa rma si untuk se luruh wila ya h Se la ta n. Ind ika to r ke se ha ta n la innya d i sa jika n d i d a la n Ta b e l 1. Siste m la ya na n ke se ha ta n tid a k b e rfung si se c a ra e fe ktif, na m un tid a k te rja ng ka u o le h se b a g ia n b e sa r a ng g o ta m a sya ra ka t. Ka sus-ka sus m a la ria d a n tub e rc ulo sis m e ra ja le la a kib a t tid a k a d a nya p e ne g e nd a lia n p e nya kit m e nula r d a n p ro g ra m -p ro g ra m ke se ha ta n. Ko nd isi g izi a na k-a na k b a lita se b a g a i m a na d i la p o rka n o le h UNIC EF m e rup a ka n sa lh sa tu ya ng te rb uruk d i Ind o ne sia ya ng d i a kib a tka n o le h d ia re kro nis (a kib a t sa ra na sa nita si ya ng b uruk), c a c ing usus d a n ma la ria kro nis.

Da la m situa si d a rura t, tid a k ja ra ng m a sya ra ka t tid a k m a m p u untuk m e m b a ya r se b e sa r Rp .300.000 (kura ng le b ih 30 d o la r) untuk b ia ya a ng kut p a sie n ke rum a h sa kit G unung Sito li, ya ng te la h rusa k a kib a t g e m p a b um i, tid a k me m iliki sa ra na sa nitia si ya ng m e m a d a i m a up un sa tf ya ng te rla tih se rta p e ra la ta n ya ng d ip e rluka n untuk m e la kuka n p e m b e d a ha n m a yo r.

Ta b e l 1. Ind ika to r Ke se ha tn Pra - tsuna m i d a n g e m p a b um i

Ind ika to r Uta m a Ta hun Ind o ne sia Nia s

Ha ra p a n hid up (ta hun) 2004 67 -

Ting ka t p re va le nsi ko ntra se p si (% p e re m p ua n usia 15-19)

2004 57 40 Ke la hira n ya ng d ita ng a ni o le h p e tug a s

ke se ha ta n ya ng te rla tih (%)

2004 72 50

Do kte r p e r 10.000 2003 1 0.3

Ting a t ke ma tia n b a yi (p e r 100 ke la hira n hid up ) 2004 30 72 Ting ka t ke ma tia n ib u me la hirka n (p e r 100.000

ke la hira n hid up )

2000 230 315 Pre va le nsi b e ra t b a d a n kura ng (% < 5 th) 2003 28 47

Ka sus tub e rc ulo sis p e r 100.000 2004 245 280

Sumb e r: Ind o ne sia : Wo rld b a nk d a n BPS; Nia s: DHO 2003; Und e rwe ig ht: UNIC EFT 2005

Me skip un d i a ta s ke rta s ko nd isi Po lind e s, Pustu d a n Puske sm a s te re nc a na d e ng a n sa ng a t ra p i, ke nya ta a n d i la p a ng a n sa ng a t la in. Se b a g ia n b e sa r sa ra n la ya na n ke se ha ta n te rse b ut ke kura ng a n sta f, sum b e rd a ya d a n p a so ka n a ir b e rsih, a lira n listrik d a n p e ra la ta n ya ng d ip e rluka n b a nya k p ula ya ng b e rup a b a ng una n ko so ng ya ng sud a h rusa k a ta u g ub ug .

Ta b e l.2 Sa ra na d a n p e tug a s ke se ha ta n Ka b up a te n Nia s

Ke c a m a ta n Puske sm a s Pustu Po lind e s Do kte r Pe ra wa t / Bid a n Do kte r swa sta

Nia s

G . SITO LI 2 10 26 1 69

G .S. UTARA 2 0 6 0 21

G .S. IDANO I 1 1 21 1 31

AFULU 1 6 (0) 3 2 9

ALASA 2 9 (2) 16 4 19

BAWO LATO 1 7 (8) 0 (4) 12 3

G IDO 1 (3) 0 (4) 16 (31) 0 9

HILIDUHO 2 5 (7) 30 (18) 1 42

IDANO G AWO 1 2 13 1 26

LAHEWA 1 6 12 3 22

LO LO FITU MO I 1 8 (0) 5 1 28

LO TU 1 5 (1) 0 (5) 3 7

MANDREHE 1 10 (4) 4 (9) 1 27

NAMO HALU ESIWA

1 4 1 1 20

SIRO MBU 0 2 (1) 1 (4) 0 3

TUHEMBERUA 2 7 (2) 0 (5) 5 32

Info rma si ya ng d isa jika n d a la m Ta b e l 2 me mb e rika n g a mb a ra n ya ng le b ih rinc i te nta ng siste m la ya na n ke se ha ta n d i Nia s. Na m un jika d i te liti la njut te rd a p a t b a nya k p e rb e d a a n d a la m ha l jum la h sa ra na la ya na n ke se ha ta n ya ng rusa k. Pe rm a sa la ha n ya ng a d a le b ih b e sa r d a n se rius d a ri se ka d a r ke rusa ka n a kib a t g e m p a b um i. Ke b utuha n uta m a ke se ha ta n d i Nia s a d a la h d i b id a ng inve sta si ja ng ka p a nja ng sub e rd a ya m a nusia , up a ya m e m p e rle ng ka p i b e rb a g a i sa ra na la ya na n ke se ha ta a n p e d e sa a n d e ng a n fo kus p a d a p e nye d ia a n la ya na n ke se ha ta n b a g i m a sya ra ka t d a n p e nye le ng g a ra a n p e la ya na n m e d is d a rura t se c a ra p ro fe sio na l

1.3. Pro g ra m C BHFA

a . A p a itu Pro g ra m C BHFA

Ke se ha ta n Pe rto lo ng a n Pe rta m a Be rb a sis Ma sya ra ka t (KPPBM/ C BHFA) a d a la h p e nd e ka ta n b e rb a sis m a sya ra ka t ya ng te rp a d u d im a na p a ra re la wa n PMI b e ke rja b e rsa m a m a sya ra ka t m e re ka d a la m p e nc e g a ha n p e nya kit, p e ning ka ta n ke se ha ta n, p e rto lo ng a n p e rta m a d a n p e rsia p a n m ng ha d a p i d a n m e na ng g ula ng i b e nc a na . De ng a n p e nd e ka ta n ya ng te rp a d u ini, b e rb a g a i a sp e k ke ra wa na n d a p a t d ike ta hui d a n d ita ng a ni. Ma sya ra ka t me nja d i p usa t d a ri p ro se s ini.

Ke se ha ta n Pe rto lo ng a n Pe rta m a Be rb a sis Ma sya ra ka t (KPPBM/ C BHFA) d ia wa li d e ng a n d ia lo g d e ng a n m a sya ra ka t. Da ri d ia lo g ini, d a p a t d iid e ntifika si p rio ro ta s ma sya ra ka t, d a n ini b e rke mb a ng me nja d i ke g ia ta n d a n p e m e c a ha n untuk m e na ng a ni p rio ro ta s itu. Dia lo g d e ng a n m a sya ra ka t a d a la h sua tu fo rum d ima na p a ra p e se rta b e rkum p ul untuk b e rtuka r info rma si se c a ra la ng sung , sa ling m e nc e rita ka n p e ng a la m a n p rib a d i, m e nya ta ka n p e rsp e ktif se c a ra jujur, me mp rio ro ta ska n ma sa la h, me ng id e ntifika si p e lua ng se rta m e ng e m b a ng ka n p e m e c a ha n a p a ya ng d ib utuhka n m a sya ra ka t. Pa nja ng nya d ia lo g d e ng a n m a sya ra ka t b e rb e d a sa tu d e ng a n la innya . Se ring ka li ini m e nja d i titik a wa l untuk hub ung a n ja ng ka p a nja ng d e ng a n p a ra re la w a n, c a b a ng a ta u d a e ra h PMI se te mp a t d a n m a sya ra ka t m e re ka . Ke g ia ta n ma sya ra ka t d a p a t m e ng ub a h a ta u b e rke m b a ng se b a g a i ha sil d a ri d ia lo g te ta p m a sya ra ka t se rta m e ning ka tnya ke m a m p ua n m a sya ra ka t d a n p a ra re la wa n untuk m e la ksa na ka n ke g ia ta n.

Di b a nya k Ne g a ra , p a ra re la wa n b e ra sa l d a n ting g a l d i te ng a h a ng g o ta m a sya ra ka t d im a na m e re ka b e ke rja . Re la wa n b e rb a sis m a sya ra ka t d a p a t m e m b a ntu m a sya ra ka t m e ne ntuka n ke b utuha n m e re ka d a n me me c a hka n m a sa la h m e re ka se nd iri. Ke g ia ta n KPPBM/ C BHFA d ima ksud untuk m e m p e rkua t ke ta ha na n m a sya ra ka t, m e me b ua t p e m ukim a n m e re ka le b ih se ha t d a la m ke a d a a n b ia s. Pa ra re la wa n ya ng d isia p ka n d e ng a n b a ik d a p a t jug a m e na ng g ula ng i ke a d a a n d a rura t.

Se b a g a i p ro g ra m b e rb a sis m a sya ra ka t ke g ia ta n KPPBM/ C BHFA m e ng e m b a ng ka n :

ƒ Ke te ra m p ila n re la wa n

ƒ Ke m a m p ua n m a sya ra ka t d a la m m e m p e rsia p ka n d a n me na ng g ula ng i ke a d a a n d a rura t

KPPBM/ C BHFA d ira nc a ng se sua i d e ng a n p e nd e ka ta n p e m e liha ra a n ke se ha ta n d a sa r ya ng d ifo kuska n untuk b e ke rja sa m a d e ng a n m a sya ra ka t. De ng a n d e m ikia n, KPPBM/ C BHFA m e m inta p a ra re la wa n untuk d a p a t m e ne ta p ka n hub ung a n d a n rujuka n a nta ra m a sya ra ka t d a n syste m la ya na n ke se ha ta n fo rm a l.

Ke g ia ta n KPPB/ C BHFA d a p a t d ise sua ika n untuk m e m e nuhi ke b utuha n d a ri ke lo m p o k sa sa ra n. Pe nd id ika n p e la tiha n d a n ke sia p a n se sua i sa sa ra n ini d ib e rika n d e ng a n m e m ilih to p ik ya ng d ite ntuka n o le h m a sya ra ka t ya ng b e rsa ng kuta n. Ke g ia ta n p e ng e mb a ng a n b e rsa ma ma sya ra ka t b e ra d a d ilua r ja ng ka ua n p e la tiha n. Ma sya ra ka t ha rus d ilib a tka n p a d a tia p ta ha p p e la ksa na a n KPPBM/ C BHFA.

b . Ta rg e t

ƒ Re la wa n d e sa ya ng a ka n d ila tih b e rg una m e m a ha m i a p a itu Ke se ha ta n Pe rto lo ng a n Pe rta m a Be rb a sis Ma sya ra ka t (KPPBM/ C BHFA)

ƒ Ma sya ra ka t d e sa ya ng a ka n d ia ja k te rlib a t d a la m p e la ksa na a n Ke se ha ta n Pe rto lo ng a n Pe rta m a Be rb a sis Ma sya ra ka t (KPPBM/ C BHFA)

c . Sa sa ra n

Sa sa ra n Ke se ha ta n Pe rto lo ng a n Pe rta m a Be rb a sis Ma sya ra ka t (KPPBM/ C BHFA) a d a la h te rc ip ta nya m a sya ra ka t ya ng se ha t. Me mb e ntuk m a sya ra kt ya ng se ha t a d a la h p ro se s se um ur hid up . Se sua tu ya ng m e m e rluka n ke te kuna n d a n p e m up uka n te rus me ne rus. O le h ka re na nya , ko m itm e n KPPBM/ C BHFA a d a la h ke te rka ita n ja ng ka p a nja ng .

1.4. Tujua n M&E

a . Me nila i b a g a im a na ha sil p e la tiha n Mo d ul 1, Mo d ul 2 d a n Mo d ul 3 ya ng te la h d ila ksa na ka n o le h PMI C a b a ng Nia s ke p a d a RKD.

b . Me nila i a p a ka h RKD ya ng te la h d ila tih, te la h m e nye b a rlua ska n ko nse p C BHFA ke p a d a m a sya ra ka t d ise kita rnya se hing g a kua lita s hid up m a sya ra ka t khususnya d a la m b id a ng ke se ha ta n d a n p e rto lo ng a n p e rta m a se m a kin le b ih b a ik.

c . Me nila i a p a ka h p e ng e m b a ng a n Pa la ng Me ra h Re m a ja d i se ko la h-se ko la h sa sa ra n te la h b e rja la n d e ng a n b a ik d a n m a m p u m e ng ha silka n b ib it-b ib it re la wa n m a sa d e p a n.

1.5. Ma nfa a t M&E

b . Me la kuka n p e rub a ha n stra te g i a g a r ta rg e t ya ng te la h d ite ta p ka n d a p a t te rc a p a i p a d a wa ktu ya ng te la h d ite ta p ka n

c . Me mb ua t ta rg e t-ta rg e t b a ru ya ng b e lum te rfikir se b e lumnya ma up un m e ng ura ng i ta rg e t-ta rg e t ya ng m e m a ng te rla lu sulit a ta u m usta hil d ic a p a i

2.1. Rua ng ling kup

Pe ne litia n ini d ila kuka n d i PMI C a b a ng Nia s khususnya ke c a m a ta n-ke c a m a ta n ya ng te la h me ne rim a p ro g ra m C BHFA/ KPPBM. Te rd a p a t 17 d e sa ya ng te la h me ne rima p ro g ra m C BHFA/ KPPBM d a n te la h m e ne rim a p e la tiha n m e ng g una ka n b uku p e d o m a n C BHFA/ KPPBM untuk m o d ul 1, m o d ul 2 d a n mo d ul 3. Diha ra p ka n p a ra re la wa n ya ng te la h d ila tih ini a ka n m a m p u m e ng a ja k m a sya ra ka t d ise kita rnya d a n me lib a tka n sta ke ho ld e r ya ng a d a untuk b e rsa m a sa m m e ng a p lika sika n m o d ul 1, mo d ul 2 d a n mo d ul 3 ini d ite ng a h-te ng a h m a sya ra ka t untuk le b ih m e ning ka tka n kua lita s hid u m a sya ra ka t khsusunya ke se ha ta n d a n p e rto lo ng a n p e rta m a . Disisi la in p ro g ra m C BHFA/ KPPBM jug a m e nc o b a untuk m e ng e m b a ng ka n Pa la ng Me ra h Re m a ja ya ng d iha ra p ka n a ka n m e nja d i c ika l b a ka l re la w a n ya ng a ka n se c a ra te rus m e ne rus m e nja la nka n p ro g ra m ini d im a sa ya ng a ka n d a ta ng .

2.2. Po p ula si d a n Sa m p e l

a . Po p ula si

ƒ Se luruh re la wa n ya ng te la h d ila tih m o d ul 1, m o d ul 2 d a n m o d ul 3.

ƒ Se luruh ma sya ra ka t ya ng b e rd o misili d i 17 d e sa ya ng me miliki re la wa n ya ng te la h d ila tih m o d ul 1, m o d ul 2 d a n m o d ul 3.

ƒ Se m ua se ko la h ya ng te la h m e m iliki Pa la ng Me ra h Re m a ja

ƒ Se m ua a ng g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja d i se ko la h-se ko la h ya ng te la h m e m iliki Pa la ng Me ra h Re m a ja

b . Sa m p e l

ƒ Untuk m e ne ntuka n p e se rta FG D d ig una ka n m e to d e Multista g e sa m p ling . Sta g e p e rta m a m e m ilih 6 d e sa sa m p e l d a n sta g e ke d ua a d a la h untuk m e ne ntuka n 5 – 7 o ra ng p e rd e sa .

ƒ 20 o ra ng p e rd e sa ya ng d ia m b il d e ng a n m e to d e sim p le ra nd o m sa m p ling d a ri 6 d e sa ya ng d ia mb il se c a ra p urp o sive sa mp ling p a d a FG D.

ƒ 6 Se ko la h ya ng m e m iliki Pa la ng Me ra h Re m a ja d ia m b il se c a ra p urp o sive sa m p ling .

ƒ 20 o ra ng a ng g o ta PMR ya ng d ia mb il d e ng a n me to d e simp le ra nd o m sa m p ling se tia p se ko la h d i 6 se ko la h ya ng te la h d ia m b il se c a ra p urp o sive

2.3. Te knik Pe ng um p ula n Da ta

a . FG D

te rd iri d a ri 2 typ e b e rup a ind ic a to r te rtutup d a n te rb uka . Ind ika to r te rtutup m e m iliki 5 p iliha n p e nila ia n te rha d a p p e m a ha m a n p e se rta p e la tiha n a ka n m o d ul-m o d ul ya ng d ib e rika n, ya itu sa ng a t b a ik, b a ik, b ia sa sa ja , tid a k b a ik, sa ng a t tid a k b a ik. Se d a ng ka n ind ic a to r te rb uka d ig una ka n o le h e num e ra to r untuk me na m p ung ha l-ha l b e rke mb a ng d ilua r ind ic a to r ya ng a d a ya ng d ia ng g a p p e rlu untuk ke b e rla ng sung a n p ro g ra m .

b . Surve y

Surve y d itujuka n ke 3 ke lo m p o k re sp o nd e n ya itu m a sya ra ka t, se ko la h (ke p a la se ko la h) d a n a ng g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja . Untuk itu d ira nc a ng la h 3 b ua h kue sio no r se sua i d e ng a n ta rg e t re sp o nd e n. Untuk kue sio ne r ya ng d itujuka n ke m a sya ra ka t m a sih d ia m b il d a ri b uku p e d o m a n C BHFA/ KPPBM se d a ng ka n untuk se ko la h d a n a ng g o ta PMR d isusun se sua i d e ng a n b e rp e d o m a n ke p a d a tujua n ke b e rha sila n p ro g ra m ya ng te rd a p a t p a d a Lo g fra m e C BHFA/ KPPBM.

c . Stud i Do kum e n

Do kum e n ya ng d ib utuhka n d a la m Mo nito ring d a n e va lua si ini ya itu b e rup a la p o ra n ke g ia ta n p e la tiha n, d a ta d e m o g ra fi Ka b up a te n Nia s d a n d a ta -d a ta la innya ya ng d ib utuhka n b a ik d a ri PMI Pro vinsi Sum a te ra Uta ra d a n PMI C a b a ng Nia s.

2.4. Te knik A na lisis Da ta

a . Sta tistik De skrip tif

Be b e ra p a te knik sta tistic d e skrip tif ya ng d ig una ka n d a la m m o nito ring d a n e va lua si ini a d a la h ra ta -ra ta , ta b ula si sila ng , p e rse nta se , d a n se b a g a inya . Se la in itu jug a d ig una ka n b e b e ra p a je nis b a g a n d a n d ia g ra m ya ng a ka n m e na m p ilka n d a ta ya ng d ip e ro le h m e nja d i le b ih info rm a tive .

b . Kua lita tif

BAG IAN 3

HASIL MO NITO RING

3.1. Fo c us G ro up Disc ussio n

Fo c us g ro up d isc ussio n ini d itujuka n ke p a d a re la wa n d e sa ya ng te la h m e m p e ro le h p e la tiha n Mo d ul 1 d e ng a n 4 to p ik, Mo d ul 2 d e ng a n 4 to p ik d a n Mo d ul 3 d e ng a n 8 to p ik. Ke b e rha sila n p e la tiha n ini me rup a ka n la ng ka h a wa l ke b e rha sila n p ro g ra m C BHFA/ KPPBM se la njutnya . Ta np a p e m a ha m a n ya ng b a ik ya ng d im iliki re la wa n d e sa m a ka a ka n m usta hil re la w a n-re la w a n d e sa m e ne ruska n info rm a si te nta ng C BHFA/ KPPBM ini ke p a d a m a sya ra ka t.

Mo nito ring d a n Eva lua si d ila kuka n d ua a ra h, ya itu p e rse p si re la wa n te rha d a p m a na je m e n p e la tiha n se c a ra um um d a n p e m a ha m a n re la wa n te nta ng se m ua m o d ul ya ng d ib e rika n.

a . Pe rse p si te nta ng m a na je m e n p e la tiha n

G a m b a r 1. Pe rse p si Te nta ng m a na je m e n Pe la tiha n

b . Pe m a ha m a n Ma te ri Pe la tiha n

Ma te ri m o d ul 1 to p ik 1 se p uta r te nta ng p e m a ha m a n re la wa n a ka n o rg a nisa si Pa la ng Me ra h se c a ra um um d a n ke re la wa na n ya ng m e rup a ka n fo nd a si m e nja d i d e o ra ng re la wa n PMI. Pe m a ha m a n sia p a ya ng m e ng g a g a s d a n 7 p rinsip Pa la ng Me ra h d a n Bula n Sa b it Me ra h d ia ta s 80% d ikua sa i d e ng a n b a ik o le h re la w a n na m un untuk p e m a ha m a n m isi, 3 ko m p o ne n d a n 3 la m b a ng Pa la ng Me ra h Da n Bula n Sa b it Me ra h le b ih d a ri 40% tid a k m e m iliki p e m a ha m a n ya ng b a ik.

Ta b e l.3. Pe m a ha m a n Da sa r- d a sa r Ke p a la ng Me ra ha n

SUBSTA NSI PEMA HA MA N Sa ng a t

Tid a k Ba ik

Tid a k Ba ik

Bia sa Sa ja

Ba ik Ba ik Se ka li Me ng e ta hui sia p a ya ng m e ng g a g a si

p e m b e ntuka n ne tra l untuk m e m b a ntu m e re ka ya ng te rluka d i m e d a n p e ra ng

0 0 14.3 85.7 0

Me ng e ta hui m isi d a ri Ko m ite Inte rna sio na l Pa la ng Me ra h

0 42.9 28.6 28.6 0

Me ng e ta hui 3 ko m p o ne n G e ra ka n Pa la ng Me ra h d a n Bula n Sa b it Me ra h Inte rna sio na l

0 42.9 14.3 42.9 0

Me ng e ta hui 3 la m b a ng G e ra ka n Pa la ng Me ra h d a n Bula n Sa b it Me ra h Inte rna sio na l

0 42.9 0 57.1 0

Me ng e ta hui 7 p rinsip Pa la ng Me ra h d a n Bula n Sa b it Me ra h Inte rna sio na l

0 14.3 0 85.7 0

Ba g a im a na Prinsip - Prinsip Da sa r itu m e nuntun ke g ia ta n re la wa n se ha ri- ha ri

0 28.6 14.3 57.1 0

Mo d ul 1 to p ik 2 le b ih sp e sifik a ka n me mb e rika n p e ma ha ma n te nta ng ke b e ra d a a n Pa la ng Me ra h lo c a l d a n ke te rlib a ta n ke m itra a n. Se c a ra um um re la wa n m e ng e ta hui d e ng a n b a ik ka nto r, tug a s d a n ke g ia ta n c a b a ng se te m p a t le b ih d a ri 70$ na mun p e ma ha m a n ke m itra a n m a sih re nd a h b a hka n d ia ta s 85%.

Ta b e l.4. Pe m a ha m a n PMI Se te m p a t

SUBSTA NSI PEMA HA MA N Sa ng a t

Tid a k Ba ik

Tid a k Ba ik

Bia sa Sa ja

Ba ik Ba ik Se ka li Me ng e ta hui ka nto r Pe rhim p una n Na sio na l

d a n C a b a ng PMI Se te m p a t

0 28.6 14.3 42.9 14.3

Me ng e ta hui tug a s Pe rhim p una n Na sio na l d a n C a b a ng PMI Se te m p a t

0 28.6 0 71.4 0

Me ng e ta hui ke g ia ta n C a b a ng PMI Se te m p a t

0 14.3 0 85.7 0

Me ng e ta hui ko nta k p e ng urus, sta ff, p e la tih C a b a ng PMI Se te m p a t

0 28.6 42.9 28.6 0

Sud a h m ula i m e ng e m b a ng ka n ke m itra a n 0 85.7 14.3 0 0

Me ng e ta hui se d ikitnya 3 m itra PMI se te m p a t

0 100 0 0 0

Ke m a m p ua n m e nje la ska n ke g una a n a la t p e ra g a d i m a sya ra ka t

Ta b e l.5. Pe m a ha m a n Da sa r C BHFA

SUBSTA NSI PEMA HA MA N Sa ng a t

Tid a k Ba ik

Tid a k Ba ik

Bia sa Sa ja

Ba ik Ba ik Se ka li

Ke m a m p ua n m e nyusun ke g ia ta n C BHFA 0 71.4 28.6 0 0

Ke m a m p ua n m e nje la ska n ke g ia ta n C BHFA

0 71.4 28.6 0 0

Ke m a m p ua n m e ng ura ika n 6 ke b utuha n untuk p o la hid up

0 71.4 28.6 0 0

Le b ih sp e sifik la g i mo d ul 3 d i to p ik 1 ini sud a h me ng a ra h ke p a d a ke ma mp ua n d a sa r ya ng ha rus d im iliki se o ra ng re la wa n untuk m e nja la nka n p ro g ra m C BHFA/ KPPM na mun ke m a m p ua n d a sa r ya ng d iha ra p ka n se p e rti ke m a m p ua n m e nyusun ke g ia ta n, ke m a m p ua n m e nje la ska n b a hka n ke m a m p ua n m e ng ura ika n 6 ke b utuha n p o ko k, 71,4 % re la wa n tid a k m e m iliki ke m a m p ua n ya ng b a ik.

Ta b e l.6. Pe m a ha m a n Te nta ng Re la wa n

SUBSTA NSI PEMA HA MA N Sa ng a t

Tid a k Ba ik

Tid a k Ba ik

Bia sa Sa ja

Ba ik Ba ik Se ka li Ke m a m p ua n m e nje la ska n a p a ya ng

d im a ksud re la wa n

0 42.9 28.6 14.3 14.3

Ke m a m p ua n m e nje la ska n 5 ta ng g ung ja wa b re la wa n

0 57.1 28.6 14.3 0

Ke m a m p ua n m e nje la ska n m utu d a n sika p re la wa n

0 57.1 28.6 14.3 0

Me ng e ta hui ha k- ha k re la wa n 0 42.9 42.9 14.3 0

Me ng id e ntifika si 2 tujua n p rib a d i re la wa n 0 57.1 28.6 14.3 0

Re la wa n d a la m p ro g ra m ini d ituntut m e m a ha m i te nta ng re la wa n, 5 ta ng g ung ja wa b re la wa n, m utu d a n sika p re la wa n, ha k-ha k re la wa n d a n tujua n p rib a d i re la wa n, na m un le b ih d a ri 40% Ke m a m p ua n p e m a ha m a n te nta ng ke re la wa na n jug a m a sih tid a k b a ik. Kura ng d a ri 15% ke m a m p ua n re la wa n m e m a ha m a i te nta ng d irinya d e ng a n b a ik.

G a m b a r.2. Ke m a m p ua n Ko m unika si Re la wa n

G a m b a r.3. Ke m a m p ua n Me ng o rg a nisir, Me ng e ta hui SDM Ma sya ra ka t, Me nyia p ka n To R, Be ke rja sa m a d a n Me ng g ug a h Ma sya ra ka t

De ng a n ke m a m p ua n ya ng b a ik te rnya ta d iikuti d e ng a n ke m a m p ua n m e ng o rg a nisir ya ng b a ik p ula . 71% re la wa n m a m p u me ng o rg a nisir m a sya ra ka t. Dita m b a h 57% la g i re la wa n m e ng e ta hui ko nd isi SDM se te m p a t d e ng a n b a ik, na m un 71% re la wa m tid a k m e m iliki ke m a m p ua n m e nyia p ka n To R, b e ke rja sa m a d e ng a n p o kja ke se ha ta n d a n m e ng g ug a h m a sya ra ka t d a la m ke g ia ta n C BHFA.

G a m b a r.4. Ke m a m p ua n Me nyia p ka n, Me m p re se nta sika n, Me nje la ska n, Me la ksa na ka n d a n Me ng g ug a h Mina t Ma sya ra ka t m e la ksa na ka n 5 Pe sa n Po ko k C BHFA

Ke m a m p ua n la innya ya ng d iing inka n untuk se o ra ng re la wa n m e nja la nka n p ro g ra m ini a d a la h ke m a m p ua n m e nyia p ka n d a n m e m p re se nta sika n 5 p e sa n p o ko k C BHFA/ KPPBM, na m un ke m a m p ua n ini ha nya d ikua sa i o le h 14% re la wa n ya ng sud a h d ila tih. Ke m a m p ua n m e nje la ska n 5 p e sa n p o ko k a ksi C BHFA 57% re la wa n tid a k m e ng ua sa inya d e ng a n b a ik d a n ke m a m p ua n m e la ksa na ka n d a n m e ng g ung a h m ina t m a sya ra ka t d e ng a n d ukung a n c a b a ng ha nya b isa d ikua sa i o le h 14% re la wa n.

Pe m a ha m a n Te nta ng Mo b ilisa si So sia l d a n Me nje la ska n Ala t Pe ra g a se rta Ke g una a nnya jug a m a sih re nd a h, ha nya 43% d a ri re la wn ya ng m e m a ha ni ini d e ng a n b a ik, sisa nya 57% tid a k m e m a ha m i to p ik p e la tiha n ini d e ng a n b a ik

G a m b a r.6. Ke m a m p ua n Pe ng e na la n Ke b utuha n Untuk b e ke rja , m e re nc a na ka n, m e ng e m b a ng ka n, m e ng e ta hui sum b e rd a ta se kund e r d a n m e ng um p ulka nnya

Me la ng ka h ke Mo d ul 3, p a d a to p ik 1 d a n 2 d i mo d ul ini me nuntut re la wa n Ke ma mp ua n Pe ng e na la n Ke b utuha n Untuk b e ke rja , m e re nc a na ka n, m e ng e m b a ng ka n, m e ng e ta hui sum b e rd a ta se kund e r d a n m e ng um p ulka nnya . Ke m a m p ua n ini jug a tid a k d ikua sa i o le h re la wa n le b ih d a ri 50%. Ba hka n untuk ke m a m p ua n m e ng g una ka n d a ta se kund e r se b a g a i b a ha n d a sa r m e re nc a na ka n p ro g ra m . 15% re la wa n m e ng ua sa inya d e ng a n sa ng a t tid a k b a ik.

G a m b a r.7. Ke m a m p ua n Me nje la ska n Info rm a si, Me ng g unka n Info rm a si d a n Ke m a m p ua n Me la kuka n d iskusi d i Ke lo m p o k Ma sya ra ka t

G a m b a r.8. Ke m a m p ua n Me ng e lo la Ke g ia ta n d a n Me m b ua t La p o ra n Ke g ia ta n Khususnya C BHFA / KPPBM

Die m p a t ke m a m p ua n ya ng d ituntut m o d ul 3, m ula i to p ik 5,6,7 d a n 8, se luruhnya b e rka ita n d e ng a n fung si m a na je m e n b a ik m e la kuka n ka jia n, m e ne la a h info rm a si ka jia n d a n me ng a d o p sinya me nja d i se b ua h p e re nc a na a n ke g ia ta n, me ng a ja k sta ke ho ld e r ya ng a d a untuk m e la ksa na ka n ke g ia ta n ini b e rsa m a -sa m a , sa m p a i m e m b ua t la p o ra n ke g ia ta n. Da ri b e rb a g a i info rma si se b e lumnya kita sud a h d a p a t m e ne rka ha sil m o nito ring d a n e va lua si untuk to p ik ini. 43% re la wa n tid a k m a m p u m e la kuka n ka jia n m a sya ra ka t, m e m p re se nta sika nnya d a n m e m b e rika n um p a n b a lik. 56% re la wa n tid a k m a mp u m e re nc a na ka n ke g ia ta n, m e re nc a na ka n ke g ia ta n d e ng a n sa ta ke ho ld e r ya ng a d a d e ng a n p e m b a g ia n ke rja ya ng se sua i. 72% re la w a n tid a k m a mp u me mp e rsia p ka n d a n m e m b ua t la p o ra n d e ng a n b a ik, na m un re la w a n m a mp u m e ne la a h ha sil ka jia n d a n m e m p rio rita ska n te m ua n d a n ka jia n se rta me mp re se nta sika nnya .

3.2. Surve y Ma sya ra ka t

Surve y ke p a d a m a sya ra ka t ini jug a d ila kuka n d i 6 d e sa ya ng sa m a d ia m a n FG D d ila kuka n. De ng a n m e ng a m b il sa m p e l 20 o ra ng m a sing -ma sing d e sa se hing g a jumla h sa mp e l m a sya ra ka t b e rjum la h 120 o ra ng . 64,5% d ia nta ra nya a d a la h la ki-la ki d a n 35,5% wa nita . Da ri d istrib usi usia , 20,9% b e rusia 16-25 ta hu, 30% b e rusia 26-35 ta hun, 27,3% b e rusia 36-45 ta hun, 20,9% b e rusia 46-55 ta hun d a n 0,9% b e rusia d ia ta s 56 ta hun. Ya ng m e ng g e m b ira ka n a d a la h 94,5% d a ri re sp o nd e n te la h m e ng e na l PMI. Ini m e rup a ka n m o d a l b e sa r untuk m e nja la nka n p ro g ra m ini.

G a m b a r.9. Me d ia Pe ng e na la n PMI d a n Pro g ra m PMI ya ng Dike ta hui Ma sya ra ka t

Ma sya ra ka t ta hu te nta ng PMI le b ih d a ri 60% d a ri re la wa n d a n ha m p ir 40% d a ri sp a nd uk/ b ro sur/ stike r. Se d a ng ka n m e d ia la in ha nya ha nya m a m p u m e m p e rke na lka n PMI ke ma sya ra ka t kura ng d a ri 20%. Ini me nunjukka n e fe ktifita s re la wa n se b a g a i ujung to mb a k a ktifita s PMI d i te ng a h-te ng a h ma sya ra ka t d a n me d ia ya ng me nja d i sub -siste mnya a d a la h sp a nd uk/ b ro sur/ stike r.

G a m b a r.10. G a m b a ra n Eksiste nsi Re la wa n Da n Pro g ra m C BHFA / KPPBM

se ja k d ini. Da ri 40% m a sya ra ka t ya ng te la h me ng e ta hui p ro g ra m C BHFA/ KPPBM le b ih d a ro 40% nya te la h m e ng e ta hui a ktifita s rutin m a up un inc id e nta l ya ng d ira nc a ng o le h re la wa n PMI, b a hka n le b ih d a ri 50% m a sya ra ka t ya ng te la h ta hu me ra sa d im inta o le h re la wa n PMI untuk m e nso sia lisa sika n p ro g ra m ini ke o ra ng -o ra ng se kita rnya .

Da ri se kita r 40% m a sya ra ka t ya ng te la h ta hu p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ini 50% ta hu p ro g ra m ini d a ri d iskusi ke lo m p o k ya ng d ila kuka n. Diskusi ke lo m p o k d a la m ha l ini b uka n b e rsifa t fo rm a l, b ia sa nya ke tika b e rkum p ul d i wa rung a ta u d irum a h le b ih d a ri 1 o ra ng . 34,5% ta hu d a ri m ulut ke m ulut sa ja .

G a m b a r.11. Mitra PMI Untuk Pro g ra m C BHFA / KPPBM d i Ma ta Ma sya ra ka t

Me nurut m a sya ra ka t ya ng m e liha t e ksiste nsi re la wa n PMI d a la m b e ke rja , te rnya ta PMI tid a k p e rna h te rliha t b e ke rja sa m a d e ng a n NG O la in, ke rja sa m a ya ng a d ila kuka n d e ng a n PUSKESMAS d a n Pe m e rinta h De sa sa ja , itup un ha nya kura ng d a ro 40% m a sya ra ka t ya ng m e ng e ta huinya .

Da ri 40% m a sya ra ka t ya ng te la h ta hu p ro g ra m C BHFA/ KPPBM a d a le b ih d a ri 60%-nya ing in te rlib a t me m p e rsia p ka n m a sya ra ka t d a la m p e nc e g a ha n p e nya kit. Se d a ng ka n ta rg e t-ta rg e t p ro g ra m la innya se p e rti p e na ng g ula ng a n b e nc a na , ke sia p sia g a a n b e nc a na , p e rto lo ng a n p e rta m a , a ir d a n sa nita si, p e ng a wa sa n te rha d a p p e nya kit m e nula r d a n p e ning ka ta n ke se ha ta n ha nya d ip a ha m i m a sya ra ka t se b a nya k 40%-50% ma sya ra ka t ing in te rlib a t.

G a m b a r.13. Pe ra n Re la wa n Da la m Me nd ukung Pro g ra m C BHFA / KPPBM

Pro g ra m ini m e ng ha ra p ka n ke te rlib a ta n p e nuh d a ri re la w a n d a ri m ula i m e la kuka n p e nila ia n so sia l m a sya ra ka t, ling kung a n m a sya ra ka t, m e lib a tka n sta ke ho ld e r ya ng a d a , m e m p e rsia p ka n, m e nja la nka n d a n m e ng e va lua si ha silnya d i m a sya ra ka t na m un m a sa ya ra ka t me nila i se b a nya k 13,6% re la w a n ya ng tid a k m e la kuka n p e ra nnya d e ng a n b a ik, d a n a d a 39,1% ha nya d inila i b ia sa sa ja .

Pe ra n re la wa n jug a ha rus jug a me nc e rm inka n ka ra kte ristik re la wa n. Dim a na le b ih d a ri 50% m a sya ra ka t, sika p p e d uli re la wa n m e ne m p a ti p o sisi p e rta ma ya ng sa ng a t d ira sa ka n o le h. Sika p b e rse m a ng a t d a n b a ik ha ti ha nya d iliha t se b a nya k 20% m a sya ra ka t, se m e nta ra sifa t-sifa t la innya b e lum te rliha t d imiliki o le h re la wa n se p e rti tid a k m e nyuka i ke ke ra sa n, m a u m e ne rim a se mua o ra ng , d a p a t me m e c a hka n m a sla h, m e m b e ri c o nto h ya ng b a ik, b e rsika p p o sitif, sa b a r, m e nja d i p e nd e ng a r ya ng b a ik d a n b e sifa t e m p a ti.

G a m b a r.15. Re la wa n Me re nc a na ka n, Me m p e re se nta sika n d a n Me ng e va lua si Pro g ra n C BHFA / KPPBM

G a m b a r.16. Sta ke ho ld e r Ya ng Te rlib a t Da la m Pe rte m ua n d a n Ka m p a nye Ke se ha ta n

Aktifnya sua tu ke lo mp o k m a sya ra ka t se la ma ini d a la m ha l-ha l ya ng b e rka ita n d e ng a n ke se ha ta n me rup a ka n p o te nsi ya ng ha rus d ima nfa a tka n o le h re la wa n PMI untuk d ilib a tka n d a la m p ro g ra m C BHFA/ KPPBM. Ke te rlib a ta n a p a ra t d e sa se la m a ini d a la m p e rte m ua n-p e rte m ua n d i m a sa ya ra ka t d inila i le b ih d a ri 60% m a sya ra ka t sa ng a t a ktif b e g itu jug a ke te rlib a ta n a p a ra t d e sa d a la m ka m p a nye ke se ha ta n, ha m p ir 60% m a sya ra ka t d inila i a ktif o le h m a sya ra ka t d isusul o le h p e la ku ke se ha ta n se p e rti d o kte r, p e ra wa t d a n b id a n se b a nya k 35,5%.

G a m b a r.17. Pe m a ha m a n Ma sya ra ka t untuk Pro g ra m C BHFA / KPPBM

G a m b a r.18. Pe rse p si Ma sya ra ka t Te nta ng Ling kung a n, A kse s, Ke te rlib a ta n d a n Pe m a ha m a n Ke se ha ta n

3.3. Surve y Se ko la h Ya ng Me m iliki PMR

Pe ng e m b a ng a n Pa la ng Me ra h Re m a ja jug a m e rup a ka n sa la h sa tu sa sa ra n p ro g ra m C BHFA/ KPPBM. Pro g ra m ini se la in d ib a ng un se b a g a i sub -siste m ke b e rha sila n p ro g ra m C BHFA/ KPPBM d im a na ke tika m a sya ra ka t m e la lui re la wa n d e sa m e m a ha m i p ro g ra m C BHFA/ KPPBM d a m d iha ra p ka n m ula i m e la kuka n p e rub a ha n b e rb ud a ya hid up se ha t, d isisi la in a na k-a na k m e re ka tid a k lup ut jug a d a ri info rma si C BHFA/ KPPBM itu se nd iri d a n jug a m e nd o ro ng te rc ip ta nya b ud a ya hid up se ha t ya ng m e nja d i tuntuta n p ro g ra m m e la lui ke g ia ta n Pa la ng Me ra h Re m a ja .

Tujua n ya ng jug a m e nja d i ikuta n d a ri p e ng e m b a ng a n PMR a d a la h m unc ulnya a ktifita s PMR d ise ko la h se b a g a ike g ia ta n e kstra kurikule r se la in e kstra kurikule r ya ng a d a la innya . Se la m a ini m e m a ng d i Ka b up a te n Nia s khususnya b e lum b e rd iri sa tu unit p un PMR d i se ko la h-se ko la h, se hing g a ke d e p a n d iha ra p ka n b uka n ha nya PMR ya ng a d a d a n d isup p o rt o le h p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ini sa ja ya ng b e rta ha n d a n b e rke m b a ng na m un a ka n b e rta m b a h unit-unit PMR d i se ko la h-se ko la h la in.

Ta b e l.7. Mina t Me nja d i A ng g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja

NO Jum la h Siswa Jum la h Siswa Ya ng Me ng ikuti PMR

Pe rse nta se Jum la h Siswa Ya ng Me ng ikuti PMR De ng a n To ta l

Siswa

La ki-la ki Pe re m p ua n To ta l La ki-la ki Pe re m p ua n To ta l La ki-la ki Pe re m p ua n To ta l

1 102 78 180 9 11 20 8.82 14.10 11.11

2 162 94 256 12 8 20 7.41 8.51 7.81

3 190 120 310 12 10 22 6.32 8.33 7.10

4 15 17 32 15 17 32 100.00 100.00 100.00

5 19 20 39 10 10 20 52.63 50.00 51.28

6 10 10 20 10 10 20 100.00 100.00 100.00

TO TA L 498 339 837 68 66 134 13.65 19.47 16.01

Surve y ya ng d ila ksa na ka n d i 6 se ko la h ya ng te rd iri d a ri PMR mula , ma d ya d a n wira ini m e nunjukka n b a hw a se c a ra ke se luruha n ha nya 16,1% d a ri se luruh siswa ya ng a d a me ng ikuti PMR. Mina t ya ng le b ih ting g i d itunjukka n o le h siswa p e re m p ua n d e ng a n jum la h 19,45% se d a ng ka n sisw a la ki-la ki ha nya 13,65%.

Pe rha tia n se ko la h untuk p ro g ra m Pa la ng Me ra h Re m a ja m e nunjukka n ind ika si ya ng p o sitif, ha l ini d a p a t d iliha t d a ri d ia lo ka sika nnya Pe m b ina khusus untuk m e na ng a ni PMR d i se m ua se ko la h ya ng d id ukung o le h p ro g ra m . Se la in itu 50% a ta u 3 d a ri 6 se ko la h ya ng d ib a ntu m e ng a lo ka sika n d a na untuk PMR d a ri IDR 150.000 d a mp a i IDR 300.000 p e rta hun me skip un d a na ya ng d ip e ro le h d a ri se ko la h. Sum b e r d a na ya ng m e m ung kinka n untuk p e ng e m b a ng a n PMR ini se b e na rnya d a p a t d ip e ro le h d a ri siswa , ko m ite se ko la h b a hka n d a ri d ina s te rka it se p e rti d ina s p e nd id ika n.

G a m b a r.20.Da m p a k Ke g ia ta n PMR d i Se ko la h

Da n jug a ta b e l d ia ta s p e rha tia n se ko la h, se ko la h jug a m e ng a ng g a p ke g ia ta n PMR ini ke g ia ta n ya ng sa ng a t m e m b a ntu siswa m e ng e m b a ng ka n ke m a m p ua n p rib a d inya . Ha nya 16,7 p e rse n se ko la h ya ng m e ng a ng g a p ke g ia ta n ini b ia sa sa ja , sisa nya se b e sa r 66,7% se tuju d a n 16,7% sa ng a t se tuju ka la u ke g ia ta n ini sa ng a t m e m b a ntu siswa d a la m m e ng e m b a ng ka n ke m a m p ua n p rib a d inya .

Ke g ia ta n ini jug a d ia ng g a p se ko la h tid a k m e ng g a ng g u p re sta si fo rm a l siswa . Ad a 16,7% se ko la h sa ng a t se tuju d e ng a n ha l ini d a n 50% se tuju, se d a ng ka n 33,3% la innya m e ng a ng g a p ha l ini b ia sa sa ja .

Re sp o n o ra ng tua p un b a ik d e ng a n ke g ia ta n ini, te rb ukti 33,3% me re sp o n sa ng a t se tuju d e ng a n a d a nya ke g ia ta n ini d ise ko la h, 33,3% se tuju d a n ha nya 33,3% ya ng m e nya ta ka n ke g ia ta n ini b ia sa sa ja .

3.4. Surve y A ng g o ta Pa la ng Me ra h Re m a ja

Surve y d ila kuka n d i 6 se ko la h d e ng a n me ng a m b il sa mp e l 120 sisw a se c a ra ke se luruha n. Khusus untuk PMR Mula d a ta d ia m b il me ng g una ka n se m i FG D. Ha l ini d ila kuka n untuk m e ng ura ng i b ia s ka re na d ikha wa tirka n sisw a SD b e lum ma m p u me ma ha m i kue sio ne r d a n b a ha sa ya ng d ig una ka n d e ng a n b a ik ta np a m e ng ura ng i sub sta nsi d a ta ya ng a ka n d ia m b il.

Distrib usi sa m p e l untuk ke lo m p o k a ng g o ta PMR ini te rd iri d a ri 62% siswa la ki-la ki d a n 38% p e re m p ua n. Be rd a sa rka n ting ka ta n PMR, 66% sa mp e l d ia mb il d a ri PMR mula , 17% PMR Ma d ya d a n 17% PMR wira .

G a m b a r.21.A la sa n Me nja d i A ng g o ta PMR

Be rb a g a i a la sa n jug a d ib e rika n o le h siswa -siswa m e ng a p a m e re ka m e m ilih m e nja d i a ng g o ta PMR d ia nta ra nya 60% ing in m e na m b a h ilm u d a n p e ng a la m a m , 26% ka re na m e m iliki c ita -c ita m e nja d i d o kte r, 13% ka re na m e ng ikut te m a n se d a ng ka n ha nya 1% ya ng b e ra la sa n ha nya m e ng isi wa ktu se ng g a ng .

G a m b a r.22.Ma te ri Ya ng Dite rim a Se la m a Me nja d i A ng g o ta PMR

Siswa jug a d ita nya te nta ng m a te ri a p a sa ja ya ng te la h m e re ka te rim a se la m a m e nja d i a ng g o ta PMR, 75% me nja w a b me re ka te la h m e ne rim a m a te ri te nta ng Pa la ng Me ra h Ind o ne sia , 19% te nta ng p e ra wta n ke lua rg a , 3% te nta ng p e rto lo ng a n p e rta m a d a n 1% te nta ng d o no r d a ra h.

Surve y ini jug a me nc o b a me nc a ri ta hu te nta ng b a g a ima na p e rse p si a ng g o ta PMR te nta ng d ukung a n d a ri b e rb a g a i p iha k. Me nurut p a ra sisw a 38,3% d ukung a n d a n p e rha tia n se ko la h sud a h sa ng a t b a ik d a n sisa nya 61,7% m e ng a ta ka n d ukung a n se ko la h sud a h b a ik. Dukung a n d a n p e rha tia n p e m b ina jug a 40% sud a h sa ng a t b a ik, 59,2% m e nurut siswa sud a h b a ik d a n ha nya 0,8% sa ja siswa m e ng a ng g a p d ukung a n p e m b ina m a sih b ia sa sa ja . Dukung a n d a n p e rha tia n o ra ng tua 44,2% sud a h sa ng a t b a ik, 50,8% b a ik d a n sisa nya 5 p e rse n m a sih b ia sa ja ja . Dukung a n d a n p e rha tia n p e la tih 35,8% sud a h sa ng a t b a ik, 62,5% b a ik d a n ha nya 1,7% d ukung a n p e la tih d ip e rse p sika n siswa ha nya b ia sa sa ja . Ke m a m p ua n p e la tih me mb e rika n m a te ri-ma te ri ke p a la ng m e ra ha n p un ha nya 0,8% ya ng m e ng a ng g a p nya b ia sa sa ja , se le b ihnya b e rp e nd a p a t p e la tih sud a h m e m b e rika n m a te ri d e ng a n b a ik 61,7% b a hka n sa ng a t b a ik se b a nya k 37,5%. Se ko la h, p e m b ina d a n p e la tih d ia ng g a p m a m p u m e ng e lo la ke g ia ta n PMR d e ng a n b a ik b a hka n sa ng a t b a ik o le h le b ih d a ri 90%, ha nya 5,8% sa ja ya ng b e rp e nd a p a t p e ng e lo la a nnya m a sih b ia sa sa ja .

G a m b a r.24.Tre nd Jum la h A ng g o ta PMR

Mina t siswa m e nja d i a ng g o ta PMR jug a d itunjukka n b a hwa d i 34% se ko la h se ja k PMR d ib e ntuk, jum la h sisw a ya ng m e nja d i a ng g o ta PMR se m a kin m e ning ka t se d a ng ka n d i 66% se ko la h la innya m e skip un tid a k m e ning ka t te ta p i tid a k me ng ura ng i jumla h a ng g o ta ya ng sud a h te rd a fta r m e nja d i a ng g o ta PMR se b e lumnya .

Le b ih ja uh la g i 97,5% o ra ng tua sisw a ta hu a ka n a ktifita s a na knya se b a g a i a ng g o ta PMR d a n d ukung a n itu jug a d itunjukka n d iizinka nnya siswa -siswa te rse b ut b e ra ktifita s d ilua r se ko la h d a n m e ng ina p jika d ib utuhka n o le h 90,8% o ra ng tua siswa .

Se b a nya k 81,7% a ng g o ta PMR p e rna h m e m a nfa a tka n ilm unya d ike hid up a n se ha ri ha ri se p e rti m e m b a ntu o ra ng ya ng luka , m e ra wa t ya ng sa kit d a n se b a g a inya .

Ke b e rla ng sung a n e ksiste nsi d a n p e rke m b a ng a n PMR jug a d ite ntuka n o le h ko m itm e n a ng g o ta nya . Ha l ini jug a te la h mula i d itunjukka n d e ng a n ke se d ia a n te ta p ke m b a li m e la tih d ise ko la h a sa l se b a nya k 100%, d ita m b a h 99,2% m e nya ta ka n d irinya a ka n m e m b e ntuk PMR d ise ko la h b e rikutnya se te la h ta m a t se ko la h d a n ke ing ina n d ini d a ri a ng g o ta PMR untuk m e nja d i re la wa n d ike m ud ia n ha ri se b a nya k 99,2%.

3.5. Pe m b a ha sa n

Mo nito ring d a n e va lua si ini d ila kuka n untuk m e liha t se b e ra p a b e rha silka h p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ya ng te la h d ija la nka n o le h PMI c a b a ng Nia s. Pro g ra m ya ng d a la m ja ng ka p a nja ng a ka n m a m p u m e rub a h p o la hid up m a sya ra ka t m e nja d i le b ih se ha t d a n re sp o n m a sya ra ka t te rha d a p ke se ha ta n d a n p e rto lo ng a n p e rta ma ka n m e nja d i ja uh le b ih b a ik. Munc ulnya b ib it-b ib it re la wa n m a sa d e p a n ya ng d im ula i d a ri Pa la ng Me ra h Re ma ja . Untuk m e nc a p a i ini se m ua d ija la nka nla h p ro g ra m C BHFA/ KPPBM d e ng a n b e rb a g a i stra te g i ya ng te la h d ite ta p ka n le ng ka p d e ng a n ta rg e t d a n sa sa ra n ya ng jug a te la h d ite ntuka n. Ha ra p a nnya a d a la h jika se mua stra te g i b e rja la n d e ng a n b a ik d a n se m ua ka la ng a n me nd ukung d a n a ktif te rlib a t ma ka p ro g ra m a ka n b e rha sil d e ng a n b a ik.

Ta ha p p e rta m a d a ri stra te g i ya ng d ija la nka n untuk me nunja ng ke b e rha sila n p ro g ra m ini a d a la h m e ng ha silka n re la wa n d e sa ya ng m e m a ha m i C BHFA/ KPPBM d a n m a m p u m e ng a ja k p iha k p iha k ya ng te rka it se rta m a sya ra ka t untuk me la kuka n b e rb a g a i a ktifita s a g a r te rc ip ta nya ling kung a n ya ng le b ih se ha t, b ud a ya hid up se ha t d a n re sp o nsive te rha d a p b e rb a g a i ha l ya ng b e rka ita n d e ng a n ke se ha ta n d a n p e rto lo ng a n p e rta m a m e la lui p e la tiha n. Se c a ra um um ha sil m o nito ring d a n e va lua si m e nunjukka n b a hwa ha sil p e la tiha n ya ng d ila kuka n o le h PMI C a b a ng Nia s b e lum m a m p u me nc ip ta ka n re la wa n d e sa ya ng m e m e nuhi c rite ria o utp ut p e la tiha n ya ng d iha ra p ka n untuk d a p a t m e nja la nka n p ro g ra m ini se c a ra ma ksima l. Pa d a ha l mo d ul ya ng d ig una ka n sud a h d ia ng g a p b a ik o le h p e se rta p e la tiha n na m un ke te rlib a ta n p e ng urus, ke te rlib a ta n sta ff d a n p e rsia p a n p e la tiha n m a sih b e lum m a ksim a l. Ja ra k te m p uh ke d e sa ya ng ing in d ila tih d a n ke sib uka n rutin re la wa n jug a m e nja d i ke nd a la ya ng lup ut untuk d isia sa ti.

Le b ih la njut d i m o d ul 2 , a d a 4 to p ik uta ma ya ng ha rus d ikua sa i re la wa n. Tuntuta n ko m unika si ya ng b a ik, p e ng e ta hua n SDM ya ng a d a d id e sa d a n ke ma mp ua n m e ng o rg a nisir m a ssa m e m a ng m e rup a ka n m o d a l ya ng d imiliki o le h re la wa n d e sa d a ri ha sil FG D ya ng d ila kuka n, na m un sa ya ng nya ke m a m p ua n ini tid a kla h c ukup . Untuk m e nja la nka n p ro g ra n C BHFA/ KPPBM, b utuh ke m a m p ua n la innya ya itu m e nyia p ka n To R, b e ke rja sa m a d a n m e ng g ug a h m a sya ra ka t ke m a m p ua n m e nyia p ka n, m e m p re se nta sika n, m e nje la ska n, m e la ksa na ka n d a n m e ng g ug a h m ina t m a sya ra ka t m e la ksa na ka n 5 p e sa n p o ko k C BHFA/ KPPBM, p e m a ha m a n te nta ng m o b ilisa si so sia l d a n m e nje la ska n a la t p e ra g a se rta ke g una a nnya . Se m ua te ma -te m a ini tid a k d ikua sa i d e ng a n b a ik o le h re la w a n d e sa ya ng te la h d ila tih, p a d a ha l ke m a m p ua n-ke m a m p ua n te rse b ut d ib utuhka n la ya knya se b ua h fung si m a na je m e n. Ke kha wa tira n a ka n ke m a m p ua n d a sa r m inim a l ya ng ha rus d im iliki o le h re la wa n d e sa ya ng a ka n d ila tih d a n a ka n m e nja la nka n p ro g ra m ini m e nja d i a la sa n g a g a lnya m a te ri-m a te ri te rse b ut sa m p a i d a n d ip a ha m i d e ng a n b a ik o le h re la wa n. Ting g inya e ksp e kta si o utp ut p e la tiha n tid a k d iim b a ng i d e ng a n sum b e rd a ya m a nusia ya ng d ila tih untuk d ip e rsia p ka n m e nja d i re la wa n C BHFA/ KPPBM.

Te rnya ta ke m a m p ua n ko nse p tua l re la w a n d e sa d a la m m o d ul 3 se m a kin me nunjukka n ke le m a ha n. m ula i d a ri ke m a m p ua n p e ng e na la n ke b utuha n untuk b e ke rja , m e re nc a na ka n, m e ng e m b a ng ka n, m e ng e ta hui sum b e rd a ta se kund e r d a n m e ng um p ulka nnya tid a k te rkua sa i d e ng a n b a ik. p a d a ha l re la wa n ha rus b e ke rja se sua i ke b utuha n lo c a l, kre a tif d a n m a m p u m e ng e ksp lo ra si d a ta -d a ta ya ng a d a se b a g a i b a ha n untuk m e re nc a na ka n a ksi. untuk m e nunjukka n ha sil ke rja jug a d ib utuhka n ke m a m p ua n m e ng e lo la ke g ia ta n d a n m e m b ua t la p o ra n ke g ia ta n khususnya C BHFA/ KPPBM. Me skip un ke m a m p ua n m e nje la ska n info rma si, me ng g unka n info rm a si d a n ke m a m p ua n m e la kuka n d iskusi d i ke lo m p o k m a sya ra ka t d a p a t d ika ta ka n b a ik.

ling kung a nnya m a sih kura ng b a ik, a kse s te rha d a p la ya na n ya ng sulit, ke te rlib a ta n m a sya ra ka t ya ng re nd a h b e lum te rse le sa ika n d e ng a n a d a nya p ro g ra m ini.

La in ha lnya d e ng a n p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ya ng m e nja d ika n se ko la h se b a g a i sa sa ra n p ro g ra m d e ng a n me nstimulus b e rd irinya Pa la ng Me ra h Re m a ja ya ng a ka n m e nja d i sub siste m ke b e rha sila n p ro g ra m d im a na se ka ra ng d a n m e nja g a ke b e rla njuta n C BHFA/ KPPBM d im a sa m e nd a ta ng . Dim a sa se ka ra ng , d iha ra p ka n se ja k d ini p a ra p e la ja r d a p a t b e rb ud a ya hid up se ha t d a n ta ng g a p d e ng a n ha l-ha l ya ng b e rka ita n d e ng a n ke se ha ta n d a n p e rto lo ng a n p e rta m a ka re na se c a ra b e rsa m a a n p e ng e ta hua n te se b ut se d a ng d itula rka n p a d a o ra ng tua nya . Dima sa m e nd a ta ng p rila ku itu te la h m e nd a ra h d a g ing d ike hid up a n se ha ri-ha ri.

Da la m p e rsp e ktif se ko la h, PMR a d a la h ke g ia ta n e kstra kurikule r ya ng sa ng a t m e nd ukung kre a tifita s, ke m a m p ua n d a n p rila ku siswa m e nja d i le b ih b a ik ta np a me ng g a ng g u ke g ia ta n rutin fo rma l se ko la h. Ha l ini jug a d itunjukka n d e ng a n d ia lo ka sika nnya se jumla h d a na o le h se ko la h m e skip un m a sih te rg o lo ng ke c il. Ad a nya Pe mb ina khusus, p e la tih d a n la tiha n rutin jug a a ka n m e m b e rika n titik te ra ng ke b e rla ng sung a n o rg a nisa si ini d ise ko la h. Me skip un m ina t siswa m a sih te rg o lo ng se d ikit d e ng a n ra ta -ra ta ha nya 16% na m un d e ng a n p e mb ina a n ya ng b a ik ini a ka n d a p a t b e rke m b a ng , b e lum la g i a p a b ila d a na ko m ite se ko la h d a n d a na -d a na sum b e r la in d a ri Dina s Pe nd id ika n d a p a t d ikuc urka n m a ka a ka n le b ih b a ik la g i.

Se ja la n d e ng a n p e rse p si siswa , p a ra siswa m e ra sa ke g ia ta n ini b e rm a nfa a t b a g i m e re ka b a hka n d ike hid up a n se ha ri-ha ri. Ba nya k c e rita te nta ng im p le me nta si d a ri ilmu ya ng d ip e ro le h d i PMR ya ng b e rma nfa a t. Me nurut me re ka d ukung a n b e rb a g a i p iha k jug a sud a h c ukup me mua ska n b a ik d a ri p iha k se ko la h, Pe mb ina , p e la tih b a hka n o ra ng tua . O ra ng tua p a d a umum nya me mb e rika n sup p o rt ya ng p o sitif a ka n a ktifita s a na knya d i PMR. Se ja k d id irika n d ia kui o le h siswa b a hwa tid a k a d a siswa ya ng ke lua r d a ri ke a ng g o ta a n PMR m a la h se m a kin b e rta mb a h. Untuk m a sa m e nd a ta ng m e skip un klise na m un a d a ko m itm e n ya ng te rung ka p b a hwa ha m p ir se m ua siswa m a u m e ng e m b a ng ka n PMR d ise ko la hnya , d ise ko la h b e rikutnya b a hka n m e nja d i re la wa n PMI.

4.1.

Ke sim p ula n

1. Ma na je m e n Pe la tiha n ya ng m a sih b e lum b a ik te ruta m a p e rsia p a n p e la tiha n ya ng tid a k m e m ikirka n ko nd isi d e sa ya ng a ka n d ila tih b a ik ja ra k ma up un ko nd isi a ktifita s d a n so ia l e ko no m i re la wa n se hing g a p e la tiha n b a nya k m e ng a la m i g a ng g ua n d a n tid a k m a ksim a l. Ke te rlib a ta n Pe ng urus ya ng m a sih kura ng d a n sta ff p ro g ra m b e rd a mp a k tid a k te rp ic unya se ma ng a t re la wa n d a la m me ng ikuti p e la tiha n

2. Ke m a m p ua n re la wa n ya ng m a sih Le m a h untuk ha l-ha l ko nse p tua l se p e rti m e re nc a na ka n, m e ng o rg a nisir, b e ke rja sa ma , m e la kuka n m o nito ring d a n m e m b ua t la p o ra n.

3. Pe m a ha m a n re la wa n ya ng m a sih kura ng b a ik te nta ng ko nse p C BHFA/ KPPBM itu se nd iri se hing g a d iind ika sika n p e rub a ha n p rila ku ya ng d iha ra p ka n b e lum m e nunjukka n p e rub a ha n ya ng b e ra rti a kib a t d a ri re la wa n b e lum m e ng ua sa i ko nse p ya ng a ka n d ija la nka nnya .

4. Ke m a m p ua n re la wa n ya ng le b ih b a ik d a la m ha l ko m unika si, p e m a ha m a n ko nd isi lo ka l, b e rso sia lisa si, me nje la ska n info rma si ke p a d a ma sya ra ka t se b e na rnya mo d a l ya ng c ukup untuk p ro g ra m C BHFA/ KPPBM ini.

5. Mina t ya ng ke a ng g o ta a n PMR ya ng m a sih m inim tid a k d iimb a ng i d e ng a n ra sa p e simistis se ko la h. Se ko la h te ta p m e nd ukung d e ng a n m a te ri m a up un m o ril untuk p e ng e m b a ng a n PMR d ise ko la hnya m a sing -m a sing . Se ko la h jug a m e ng a ng g a p ke g ia ta n ini b a ik untuk p e ng e mb a ng a n ke p rib a d ia n siswa ta np a m e ng g a ng g u p re sta si b e la ja r d i se ko la h.

6. Siswa jug a m e ra sa d ukung a n ya ng b a ik d a ri se m ua p iha k d a n m e ra sa ke b e rm a nfa a ta n PMR d ike hid up a n se ha ri ha ri. Siswa jug a b e rp o te nsi m e nja d i re la wa n m a sa d e p a n

 

4.2.

Re ko m e nd a si

1. Pe rsia p a n ya ng le b ih b a ik se b e lum p e la tiha n d ila ksa na ka n ha rus m e nja d i p e rha tia n uta m a p e ng urus m a up un sta ff p ro g ra m ya ng me nja la nka n p ro g ra m ini.

2. Me la kuka n a sse sm e n ya ng le b ih b a ik te rha d a p sumb e rd a ya ma nusia ya ng a ka n d ila tih d a n lo ka si d e sa a g a r stra te g i p e la tiha n d a p a t d ire nc a na ka n d e ng a n le b ih m a ta ng . 3. Id e a lnya a d a sya ra t m inim a l ke m a m p ua n re la wa n ya ng a ka n m e nja d i re la wa n

C BHFA/ KPPBM m e ng ing a t ma te ri ya ng d ib e rika n me m a ng m e nuntut sta nd a rt m inim a l re la wa n te rte ntu b a ik d a ri sisi usia , la ta r b e la ka ng p e nd id ika n d a n se b a g a inya .

4. Pe nya m p a ia n m a te ri ya ng se b a iknya b e rb a sis ko m p e te nsi, tid a k m utla k te rp a ku p a d a uruta n ma te ri p a d a mo d ul d a n a lo ka si wa ktu se sua i m o d ul. Jika d ia ng g a p m a te ri itu m ud a h d ip a ha m i m a ka a lo ka si wa ktu ya ng a d a d a p a t d ig una ka n m e m p e rd a la m m a te ri la innya ya ng d ia ng g a p sulit.

5. Pe ng g una a n b a ha sa lo c a l d a la m p e la ksa na a n p e la tiha n a g a r ha sil ya ng d ic a p a i a ka n le b ih b a ik.

a ng g a ra n se b a g a i b a g ia n d a ri im p le me nta si sika p ke re la wa na n p e ng urus, sta ff p ro g ra m d a n p e la tih/ fa silita to r ya ng te rlib a t d a la m p ro g ra m ini.

7. Be b e ra p a stra te g i untuk me nutup i ke kura ng a n re la wa n jug a d a p a t d ila kuka n m isa lnya re la w a n tid a k m e m iliki ke m a m p ua n ko nse p tua l ya ng b a ik m e skip un te la h d ila kuka n p e la tiha n, m a ka b a g ia n-b a g ia n ini d a p a t d ia m b il a lih o le h c a b a ng se te m p a t.

8. De m ikia n p ula ha lnya p e nja lina n hub ung a n sta ke ho ld e r d e ng a n ko m b ina si a nta ra Bo tto m up d a n To p Do wn, d im a na to p d o wn m e nja d i b a g ia n ke rja C a b a ng se d a ng ka n b o tto m up m e nja d i b a g ia n ke rja re la wa n d e sa .

9. Pe nja d wa la n ke rja , ta rg e t m a sya ra ka t ya ng b e rha sil d iso sia lisa sika n, limit wa ktu d a n p e nc a p a ia n ya ng la in d a p a t d id iskusika n b e rsa m a a nta ra re la wa n d e sa d e ng a n C a b a ng se hing g a ini m e nja d i ta ng g ung ja wa b b e rsa m a ya ng a ka n d ija la nka n b e rsa m a se hing g a ke sa n C a b a ng m e le p a s re la wa n se ra tus p e rse n d a la m m e nja la nka n p ro g ra m ini d a p a t d ihind a ri.

10. La p o ra n p e rja la na n p ro g ra m jug a d a p a t d ike rja ka n b e rsa m a a nta r re la wa n d a n c a b a ng . Ke m a m p ua n re la wa n m e m b ua t la p o ra n d e ng a n b e rb a g a i ke te rb a ta sa nnya b ia s d ije m b a ta ni d e ng a n b e rb a g a i fo rm ya ng d isia p ka n, d a n m e ng g una ka n fo rm ini d a p a t d ila kuka n inte rvie v d i ma sing -ma sing d e sa se hing g a re la wa n d a p a t m e la p o rka n a ktifita s d a n c a p a ia n d i d e sa d e ng a n b a ha sa ve rb a l d a n c a b a ng d a p a t me mb a ntu m e ng ub a hnya ke d a la m b e ntuk la p o ra n ya ng le b ih b a ik

11. Instrum e n la in jug a b ia s d ig una ka n se p e rti rum a h re la wa n PMI khususnya ya ng te la h d ila tih C BHFA/ KPPBM d a n d ia ng g a p ma mp u d ib e ri sp a nd uk/ Stike r/ Bro sur ya ng b e rtulisa ka n “ Re la wa n PMI Untuk C BHFA/ KPPBM” m e ng ing a t ha sil m o nito ring m e nunjukka n sp a nd uk/ Stike r/ Bro sur m e rup a ka n me d ia so sia lisa si ya ng e fe ktif. Ruma h m a sya ra ka t ya ng te la h d ib e ri p e m a ha m a n te nta ng C BHFA/ KPPBM jug a d a p a t d ib e ri stike r ya ng b e rtuliska n “ Ma sya ra ka t Pa ha m C BHFA/ KPPBM” , Ini b isa ja d i se b ua h stimulus ya ng p o sitif.

12. Me nd o ro ng se ko la h m e la lui ko m ite se ko la h untuk d a p a t m e ng a lo ka sika n d a na nya le b ih b a nya k untuk m e nd ukung a ktifita s PMR. Me nd o ro ng d ina s p e nd id ika n jug a untuk m e la kuka n ha l sa m a untuk ke b e rla ng sung a n PMR d i se ko la h se ko la h.

13. C a b a ng se b a iknya m e m iliki ta rg e t d a n m e na m b a h jumla h se ko la h ya ng me m iliki PMR d e ng a n jug a se c a ra b e rsa m a a n m e nc e ta k p e la tih/ fa silita to r ya ng id e a lnya b e ra d a tid a k te rla lu ja uh d a ri lo ka si se ko la h