• Tidak ada hasil yang ditemukan

Studi fenomenologi kebermaknaan hidup seorang wanita dewasa muda yang hidup dengan bapak tiri.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Studi fenomenologi kebermaknaan hidup seorang wanita dewasa muda yang hidup dengan bapak tiri."

Copied!
88
0
0

Teks penuh

(1)

ii v K A R T S B A I G O L O N E M O N E F I D U T S A D U M A S A W E D A T I N A W G N A R O E S P U D I H N A A N K A M R E B E K G N A

Y HIDUPDENGANBAPAKTIRI

it s e m a r P a i R a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a tr a k a y g o Y 5 1 0 2

Peneilitani n ibetrujuanuntukmengetahu idanmendesk irpsikankebermaknaan n a d i a r e c r e b a y n a u t g n a r o a u d e k g n a y a d u m a s a w e d a ti n a w g n a r o e s p u d i h u r a b a u t g n a r o i k il i m e

m yatiu bapak it ir ,setra mendesk irpsikan ha lterpenitng a d i d g n a

y mbakan oleh subjek sebaga iseorangwantiadewasamuda yang itngga l ir it k a p a b n a g n e d .

Pada peneilitan in i penelti i menggunakan metode peneilitan kualtiait f k u t n e b r e

b stud ifenomenologidengan subjek t unggal .Insrtumen yang digunakan n a m o d e p h a l a d

a observasi ,pedoman wawancara dengan subjek ,dan pedoman g n a r o e s n a g n e d a r a c n a w a

w signiifcan tothe .r Selain menggunakan insrtumen d i n a k a n u g g n e m a g u j it il e n e p , s a t

a recordersebaga iala tuntukmerekamdancatatan . n a it il e n e p g n u k u d n e m k u t n u l i c e k

Hasi lpeneilitan menunjukkan bahwa ada kebermaknaan hidup dalam d ri i n a g n e d u d i v i d n i i a g a b e s a d u m a s a w e d a i s u n a t n e r m a l a d a d a r e b g n a y k e j b u s k e j b u S . ir it k a p a b u ti a y u r a b a u t g n a r o i k il i m e m n a d h a s i p r e b h a l e t g n a y a u t g n a r o y n ir i d n a a d a e k i a n k a m e m u p m a m h a l e

t asepetr iapaadanya .Bag isubjek ,keadaan k e j b u s a g g n i h e s i g a l ir a d n i h i d k u t n u u p m a m k a d it h a d u s a y n i m a l a i d g n a d e s g n a y i r a D . a y n i n a l a ji d g n a y p u d i h i r a d g n u d n a k r e t g n a y a n k a m i r a c n e m a h a s u r e b p a t e t a t i d a j n e m k e j b u s , u ti l a

h hu hal-ha lyang haru sdihindar isaa takan menjalan i n a p u d i h e

k berumah tangga nanitnya .Subjek menyadar idengan keadaan yang a g r a u l e k i k il i m e m h a l a d a k e j b u s h e l o n a k a b m a d i d g n a y g n it n e p r e t l a h , a y n i m a l a i d u p m a m g n a y h a lt u a m a y n a h n a d p u d i h r i h k a i a p m a s s i n o m r a h n a d h u t u g n a y . n a k h a s i m e

(2)

ii i v T C A R T S B A E F I L E H T F O E C N A C I F I N G I S E H T Y D U T S L A C I G O L O N E M O N E H P N A M O W T L U D A G N U O Y A F O I W D E F I L O H

W THASTEPFATHER

y B it s e m a r P a i R y ti s r e v i n U a m r a h D a t a n a S 5 1 0 2 g n u o y a f o e fi l e h t f o e c n a c if i n g i s e h t e b ir c s e d d n a y fi t n e d i o t s m i a h c r a e s e r s i h T o t d n a , r e h t a f p e t s t a h t s t n e r a p w e n s a h d n a d e c r o v i d s t n e r a p e s o h w n a m o w t l u d a i h t t n a tr o p m i t s o m e h t e b i c s e

d ng t hat i scoveted by t he subjec ta sa young adul t . e h t a f p e t s a h ti w d e v il o h w n a m o w f o m r o f e h t n i s d o h t e m h c r a e s e r e v it a ti l a u q d e s u s r e h c r a e s e r , y d u t s s i h t n I r o f s e n il e d i u g e r a d e s u s t n e m u rt s n I .t c e j b u s e l g n i s a h ti w y d u t s l a c i g o l o n e m o n e h p i , n o it a v r e s b

o nterview wtih the subject ,and interview guide swtih a signiifcan t r e d r o c e r e h t e s u o s l a s r e h c r a e s e r ,s t n e m u rt s n i e v o b a e h t g n i s u o t n o it i d d a n I .r e h t o . h c r a e s e r tr o p p u s o t s e t o n e lt ti l d n a g n i d r o c e r r o f l o o t a s a f g n i n a e m s i e r e h t t a h t d e w o h s h c r a e s e r e h

T ulnes so filvei nt hes ubjec twhoi si na d n a p u t il p s e v a h o h w s t n e r a p h ti w s l a u d i v i d n i s a d o o h tl u d a g n u o y e l b a r e n l u v s i h f o e s n e s e k a m o t e l b a n e e b s a h t c e j b u s e h T . r e h t a f p e t s s i s t n e r a p w e n a e v a h b s e c n a t s m u c ri c e h t ,t c e j b u s e h t r o F . s i ti s a n o it a u ti

s eingexpe irencedi snol onge r

n i d e n i a t n o c g n i n a e m e h t d n if o t g n i y rt l li t s t c e j b u s e h t t a h t o s d e d i o v a e b o t e l b a e b d l u o h s t a h t s g n i h t w o n k s e m o c e b t c e j b u s e h t , ti m o r F . d e v il g n i e b e fi l e h t r a w a a i t c e j b u S . n w o d e lt t e s l li w e fi l g n i o g r e d n u e li h w d e d i o v

a e o f the

e h t y b d e t e v o c s i t a h t g n i h t t n a tr o p m i t s o m e h t , d e n e p p a h t a h t s e c n a t s m u c ri c e r a h t a e d d n a e fi l f o d n e e h t li t n u y li m a f s u o i n o m r a h n d a l l u f a e v a h o t s i t c e j b u s h g u o h t v e v e d e t a e r c e b l li t s n a c y li m a f s u o i n o m r a H . e t a r a p e s o t e l b a y l n o s n o c s r e b m e

(3)

I

D

U

T

S

F

E

N

O

M

E

N

O

L

O

G

I

K

E

B

E

R

M

A

K

N

A

A

N

H

I

D

U

P

G

N

A

Y

A

D

U

M

A

S

A

W

E

D

A

T

I

N

A

W

G

N

A

R

O

E

S

H

I

D

U

P

I

R

I

T

K

A

P

A

B

N

A

G

N

E

D

I S P I R K S

DiajukanuntukMemenuh iSalahSatuSyara t n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M

m a r g o r

P Stud iBimbingandanKonseilng

: h e l o n u s u s i D

it s e m a r P a i R

: M I

N 091114031

G N I L E S N O K N A D N A G N I B M I B I D U T S M A R G O R P

N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F

A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U

A T R A K A Y G O Y

(4)

i

I

D

U

T

S

F

E

N

O

M

E

N

O

L

O

G

I

K

E

B

E

R

M

A

K

N

A

A

N

H

I

D

U

P

G

N

A

Y

A

D

U

M

A

S

A

W

E

D

A

T

I

N

A

W

G

N

A

R

O

E

S

H

I

D

U

P

I

R

I

T

K

A

P

A

B

N

A

G

N

E

D

I S P I R K S

DiajukanuntukMemenuh iSalahSatuSyara t n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M

g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B i d u t S m a r g o r P

: h e l o n u s u s i D

it s e m a r P a i R

: M I

N 091114031

G N I L E S N O K N A D N A G N I B M I B I D U T S M A R G O R P

N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F

A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U

A T R A K A Y G O Y

(5)
(6)
(7)

v i

N A H A B M E S R E P N A D O T T O M

n a h il i p u ti a s a w e d i p a t e t ,i t s a p u ti a u t i d a j n e m

u g g n u n e m u l r e p k a t

“ tuauntukmenjad idewasa”

: a d a p e k n a k k u t n u r e p a y a s i n i i s p ir k S

x Bapak(Alm), i bu ,dankeluargabesa ryangt elah mendukung sayadengan i

s a v it o m n a d a o d

x Suam idan anak saya tercinta yang selalu menjad ipenyemanga tterbesa r a

y a s i d u t s n a i a s e l e y n e p m a l a d

x Almamate rProgram Stud iBimbingan dan Konseilng Universtia sSanata a

(8)

v N A A T A Y N R E

P KEASLIANKARYA

Saya menyatakan dengan sesungguhnya bahwa sk irps iyang saya tuil sin i n

a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d

it karyaorang l ain ,kecuail yang t elah disebutkan .

h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d

li r p A 0 1 , a tr a k a y g o

Y 2015

it s e m a r P a i R

(9)

i v

H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P R A B M E L

S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U

g n a

Y betrandatangand ibawahi n,is ayamahasiswaUniverstia sSanataDharma a

m a

N :RiaPramesit M

I

N :091114031

n a a k a t s u p r e p a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s , n a u h a t e g n e P u m lI n a g n a b m e g n e p i m e D

:l u d u jr e b g n a y a y a s a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U

i g o l o n e m o n e F i d u t

S Kebermaknaan Hidup Seorang Wantia Dewasa Muda g

n a

y HidupdenganBapakTiri

n a k ir e b m e m a y a s n a i k i m e d n a g n e D . ) a d a a li b ( n a k u lr e p i d g n a y t a k g n a r e p a tr e s e B

, n a p m i y n e m k u t n u k a h a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U n a a k a t s u p r e p a d a p e k

g n e m , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e

m elolanya dalam bentuk pangkalan u a t a , t e n r e t n i i d n a k i s a k il b u p m e m n a d , s a t a b r e t a r a c e s n a k i s u b ir t s i d n e m , a t a d

n u p u a m a y a s i r a d n ij i a t n i m i d u lr e p a p n a t s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l a i d e m

a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m p a t e t a m a l e s a y a s a d a p e k i tl a y o r n a k ir e b m e

m sebaga i

.s il u n e p

a y n r a n a b e s n a g n e d s il u t a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e D

5 1 0 2 l ir p A 0 1 , a tr a k a y g o Y

n a k a t a y n e m g n a Y

(10)

ii v K A R T S B A I G O L O N E M O N E F I D U T S A D U M A S A W E D A T I N A W G N A R O E S P U D I H N A A N K A M R E B E K G N A

Y HIDUPDENGANBAPAKTIRI

it s e m a r P a i R a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a tr a k a y g o Y 5 1 0 2

Peneilitani n ibetrujuanuntukmengetahu idanmendesk irpsikankebermaknaan n a d i a r e c r e b a y n a u t g n a r o a u d e k g n a y a d u m a s a w e d a ti n a w g n a r o e s p u d i h u r a b a u t g n a r o i k il i m e

m yatiu bapak it ir ,setra mendesk irpsikan ha lterpenitng g n a y a d u m a s a w e d a ti n a w g n a r o e s i a g a b e s k e j b u s h e l o n a k a b m a d i d g n a

y itngga l

ir it k a p a b n a g n e d .

Pada peneilitan in i penelti i menggunakan metode peneilitan kualtiait f k u t n e b r e

b stud ifenomenologidengan subjek t unggal .Insrtumen yang digunakan n a m o d e p n a d , k e j b u s n a g n e d a r a c n a w a w n a m o d e p , i s a v r e s b o n a m o d e p h a l a d a g n a r o e s n a g n e d a r a c n a w a

w signiifcan tothe .r Selain menggunakan insrtumen d i n a k a n u g g n e m a g u j it il e n e p , s a t

a recordersebaga iala tuntukmerekamdancatatan u k u d n e m k u t n u l i c e

k ngpeneilitan.

Hasi lpeneilitan menunjukkan bahwa ada kebermaknaan hidup dalam d ri i n a g n e d u d i v i d n i i a g a b e s a d u m a s a w e d a i s u n a t n e r m a l a d a d a r e b g n a y k e j b u s k e j b u S . ir it k a p a b u ti a y u r a b a u t g n a r o i k il i m e m n a d h a s i p r e b h a l e t g n a y a u t g n a r o p m a m h a l e

t umemakna ikeadaandi irnyasepetr iapaadanya .Bag isubjek ,keadaan k e j b u s a g g n i h e s i g a l ir a d n i h i d k u t n u u p m a m k a d it h a d u s a y n i m a l a i d g n a d e s g n a y i r a D . a y n i n a l a ji d g n a y p u d i h i r a d g n u d n a k r e t g n a y a n k a m i r a c n e m a h a s u r e b p a t e t a t i d a j n e m k e j b u s , u ti l a

h hu hal-ha lyang haru sdihindar isaa takan menjalan i n a p u d i h e

k berumah tangga nanitnya .Subjek menyadar idengan keadaan yang a g r a u l e k i k il i m e m h a l a d a k e j b u s h e l o n a k a b m a d i d g n a y g n it n e p r e t l a h , a y n i m a l a i d lt u a m a y n a h n a d p u d i h r i h k a i a p m a s s i n o m r a h n a d h u t u g n a

y ah yang mampu

(11)

ii i v T C A R T S B A E F I L E H T F O E C N A C I F I N G I S E H T Y D U T S L A C I G O L O N E M O N E H P G N U O Y A F

O ADULTWOMAN R E H T A F P E T S A H T I W D E F I L O H W y B it s e m a r P a i R y ti s r e v i n U a m r a h D a t a n a S 5 1 0 2 g n u o y a f o e fi l e h t f o e c n a c if i n g i s e h t e b ir c s e d d n a y fi t n e d i o t s m i a h c r a e s e r s i h T o t d n a , r e h t a f p e t s t a h t s t n e r a p w e n s a h d n a d e c r o v i d s t n e r a p e s o h w n a m o w t l u d a t l u d a g n u o y a s a t c e j b u s e h t y b d e t e v o c s i t a h t g n i h t t n a tr o p m i t s o m e h t e b i c s e d . e h t a f p e t s a h ti w d e v il o h w n a m o w f o m r o f e h t n i s d o h t e m h c r a e s e r e v it a ti l a u q d e s u s r e h c r a e s e r , y d u t s s i h t n I e r a d e s u s t n e m u rt s n I .t c e j b u s e l g n i s a h ti w y d u t s l a c i g o l o n e m o n e h

p guideilnesf o r

t n a c if i n g i s a h ti w s e d i u g w e i v r e t n i d n a , t c e j b u s e h t h ti w w e i v r e t n i , n o it a v r e s b o r e d r o c e r e h t e s u o s l a s r e h c r a e s e r ,s t n e m u rt s n i e v o b a e h t g n i s u o t n o it i d d a n I .r e h t o . h c r a e s e r tr o p p u s o t s e t o n e lt ti l d n a g n i d r o c e r r o f l o o t a s a h c r a e s e r e h

T showedt hatt herei smeaningfulnes so filvei nt hes ubjec twhoi si na d n a p u t il p s e v a h o h w s t n e r a p h ti w s l a u d i v i d n i s a d o o h tl u d a g n u o y e l b a r e n l u v s i h f o e s n e s e k a m o t e l b a n e e b s a h t c e j b u s e h T . r e h t a f p e t s s i s t n e r a p w e n a e v a h h t r o F . s i ti s a n o it a u ti

s es ubjec,tt hecricumstance sbeingexpe irencedi snol onge r n i d e n i a t n o c g n i n a e m e h t d n if o t g n i y rt l li t s t c e j b u s e h t t a h t o s d e d i o v a e b o t e l b a e b d l u o h s t a h t s g n i h t w o n k s e m o c e b t c e j b u s e h t , ti m o r F . d e v il g n i e b e fi l e h t li w e fi l g n i o g r e d n u e li h w d e d i o v

a l setlte down . Subjec t ia aware o f the e h t y b d e t e v o c s i t a h t g n i h t t n a tr o p m i t s o m e h t , d e n e p p a h t a h t s e c n a t s m u c ri c e r a h t a e d d n a e fi l f o d n e e h t li t n u y li m a f s u o i n o m r a h n d a l l u f a e v a h o t s i t c e j b u s r c e b l li t s n a c y li m a f s u o i n o m r a H . e t a r a p e s o t e l b a y l n

o eated evev though

(12)

x i R A T N A G N E P A T A K

Puj i syuku r kepada Tuhan yang Maha Baik dan penuh kasih telah i g n i p m a d n e

m penu il smenjalan ipose spenyelesaian penuilsan sk irps idan uijan k u t n u t a r a y s u t a s h a l a s i a g a b e s i a s e l e s h a l e t i n i i s p ir k s a g g n i h e s n a r a d a d n e p g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B i d u t S m a r g o r P n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e g h e l o r e p m e m . a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U i d

Penuil ssanga tmenyadar ibahwa selesainya sk irps iin i itdak telrepa sdair s il u n a p , u ti a n e r a k h e l O . k a h i p a p a r e b e b i r a d n a u t n a b n a d , n a g n i b m i b , n a g n u k u d : a d a p e k h i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e m .

1 Dr .Gendon Barus ,M.Si .selaku Ketua Program Stud iBimbingan dan . a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U g n il e s n o K .

2 Dra .MJ. .Retno P iryani ,M.Si .selaku dosen pembimbing yang selalu n a r a b a s e k h u n e p n a g n e d g n i b m i b m e

m dan membeirkan banyak limunya .s il u n e p i s p ir k s n a k i a b e k k u t n u .

3 Para dosen Program Stud iBimbingan dan Konseilng Universtia sSanata n a d k i d i d n e m h a l e t g n a y a m r a h

D membagikan limunya. .

4 Para sta f karyawan Universtia s Sanata Dharma , baik sekretaira t BK , s il u n e p n a n a m a y n e k n a k t a p i c n e m u t n a b m e m g n a y A A B n a d , n a a k a t s u p r e p . a w s i s a h a m i a g a b e s .

5 Keluarga ,saudara ,dan orang tua yang sepenuhnya mendukung secara n a d l a i s n a n

if memoitvas ipenuhdalam penyelesaians tud ipenuil .s .

6 Suam i dan anak tercinta yang menjad i moitvas i terbesa r dalam .s il u n e p i d u t s n a i a s e l e y n e p .

7 Sahaba tdanorang-orangt erdeka tyangmenjad imoitvas ipenuil .s .

8 Teman-teman Program Stud i Bimbingan dan Konseilng Universtia s g n a u jr e b a it e s g n a y 9 0 0 2 n a t a k g n a a y n s u s u h k , a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S . a n a jr a s r a l e g n a k t a p a d n e m k u t n u a m a s r e b .

9 Semua pihak yang turut mendukung penelti idalam penyelesaian sk irps i .i

n i

(13)

x I S I R A T F A D

L U D U J N A M A L A

H ... i G

N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A

H ... ii N

A H A S E G N E P N A M A L A

H ... i ii N

A K K U T N U R E P N A D O T T O M N A M A L A

H ... vi A

Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E P N A M A L A

H ... v .. A

Y R A K I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P N A M A L A H

H A I M L

I ... v i K

A R T S B

A ... .. v ii

T C A R T S B

A ... iiv i R

A T N A G N E P A T A

K ... xi I

S I R A T F A

D ... x L

E B A T R A T F A

D ... x ii N

A R I P M A L R A T F A

D ... ..

.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

.. ... iix i N

A U L U H A D N E P . I B A

B ........................................................................... 1 .

A Lata rBelakangMasalah ... 1 .. .

B Iden itifkas iMasalah ... 4 .

C BatasanMasalah ... 5 .

D RumusanMasalah ... 5 .

E TujuanPeneilitan ... 6 .

F Manfaa tHasi lPeneilitan ... 6 .. N

A I J A K . I I B A

B TEORITIS ................................................................. 8 .... .

A KebermaknaanHidup ... 8 .

1 PengeritanMaknaHidup ... 8 .

2 KarakteirsitkMakanaHidup ... 1 0 .

3 Sumber-Sumbe rMaknaHidup ... 1 1 .

4 KonsepDasa rLogoterapi ... 1 4 .

(14)

i x .

B DewasaMuda... 1 8 .

1 PengeritanDewasaMuda ... 1 8 .

2 Tuga sPerkembanganDewasaMuda... .... 2 0 .

C KerangkaBerpik ri... .... 2 2 .

D Hipotesis ... 2 5 .

I I I B A

B PROSEDURPENELITIAN ................................................. 2 6 .

A MetodePeneilitan... 2 6 .

B Sumbe rData ... 2 7 .

C InsrtumenPeneilitan... .. 2 7 .

D TeknikPengumpulanData ... 3 4 .

E TeknikAnailsi sData ... 3 5 .

F Pengu ijanKeabsahanData ... 3 5 B

A

B I .V HASILPENELITIANDANPEMBAHASAN..................... 3 7 .

A Pros esPeneilitan ... 3 7 .

B Hasi lPeneilitan ... 4 1 .

C Pembahasan ... 4 5 .

D Anailsi sData... 5 6 P

U T U N E P . V B A

B .............................................................................. 5 9 .

A Kesimpulan ... 5 9 .

B Saran ... 6 0 .

C SumbanganPeneilitan ... 6 0 A

K A T S U P R A T F A

D ... 6 1 N

A R I P M A

(15)

ii x

L E B A T R A T F A D

Halaman

k e j b u S k u t n u i s a v r e s b O n a m o d e P . 1 l e b a

T ... 2 8

k e j b u S k u t n u a r a c n a w a W n a m o d e P . 2 l e b a

T ... 2 9

g n a r o e S k u t n u a r a c n a w a W n a m o d e P . 3 l e b a

T Signiifcan tOther ... 3 2

k e j b u S n a g n e d i s a v r e s b O l i s a H . 4 l e b a

T ... 4 1

k e j b u S n a g n e d a r a c n a w a W l i s a H . 5 l e b a

T ... 4 4

. 6 l e b a

(16)

ii i x

N A R I P M A L R A T F A D

n a m a l a H

k e j b u S n a g n e d a r a c n a w a W l i s a H . 1 n a ri p m a

L ... .... 6 4

g n a r o e S a r a c n a w a W l i s a H . 2 n a ri p m a

L Signiifcan tother... 6 8

k e j b u S n a a t a y n r e P t a r u S . 3 n a ri p m a

(17)

1 I B A B

N A U L U H A D N E P

Pada bab I in i penu ils akan membaha s mengena i lata r belakang ,

h a l a s a

m idenit ifkas imasalah ,batasan masalah ,rumusan masalah, t ujuan

n a it il e n e

p ,danmanfaa tpeneilitan.

.

A LatarBelakangMasalah

Dalam pernikahan past i seitap anggota keluarganya menginginkan

. a y n a m a l e s l a k e k n a d a r e t h a j e s a i g a h a b g n a y a g r a u l e k k u t n e b m e m k u t n u

n a y i tr e p e

S gdikemukakan oleh Adn iEdwin (2011 )bahwakeluargayang

a l a d a a n r u p m e

s h keluargamonogam iyang merupakan keluargai nt iyang

u j n a i d ( k a n a , u b i , h a y a s a t a i ri d r e

t rkan minima lsepasang ,anak laki-lak i

. ) n a u p m e r e p n a

d Munculnya perubahan pandangan hidup yang berbeda

y n a u d e k a r a t n a t a p a d n e p n a h i s il e s r e p l u b m it , ir t s i i m a u s a r a t n

a a ,

a n a s a u s h a b u r e m g n a y a g g n a t h a m u r s i s ir k a y n l u b m it n a k n i k g n u m e m

n a k o c k e c r e p i d a j n e m s i n o m r a

h dan perseilsihan , se tra kasih sayang

n a i c n e b e k i d a j n e

m . Semuanya tiu merupakan hal-ha l yang harusnya

. il a b m e k h u t u i d a j n e m a g r a u l e k h a u b e s r a g a n a k i a s e l e s i d

Namunpadakenyataanyamemeilharakelestairan dan kesinambungan

, n a k a n a s k a li d h a d u m g n a y a r a k r e p h a l n a k u b u ti i rt s i i m a u s a m a s r e b p u d i h

h il i m e m i rt s i i m a u s n a g n a s a p a p a r e b e b a g g n i h e

s untuk berpisah atau

. a y n r a u l e k n a l a j i a g a b e s i a r e c r e

(18)

a r a c e s , u g g n a g r e t a y n n a i g a b u t a s t a a s , h u b u t a y n l a h i tr e p e s ) 2 1 0 2 ( r u s n u u t a s h a l a s u a l a K . t a h e s k a d it a s a r e m n a k a u ti g n a r o n a h u r u l e s e k . k i a b n a l a jr e b n a k a k a d it u ti a g r a u l e k m e t s i s a k a m , h a l a s a m r e b a g r a u l e k a h i b e lr e

T pab lia dalam sebuah keluarga sudah dikaruniai anak ,tentunya

keputusan pasangan suam iisrt iuntuk berpisah atau bercera imembawa

n a k u t n u k a p m a

d ak ,apalagisetelah berpisah ,salah satu dar ikeduaorang

a y n a u

t memutuskan untuk menikah l agi .Ha l tiu t entunya membua tanak

. n a m a y n k a d it g n a y n a a d a e k n a k a s a r e m

Sepe tr i yang dikemukakan Frankl (dalam Bastaman, 1996)

n a k s a l e j n e

m bahwa seitap individu mempunya ikeinginan untuk meraih

a n k a m r e b p u d i

h .Prose smemakna ihidup dapatdliakukanbukan padasaa t

u a t a g n a n e

s bahagia saja ,tetap ianak yang kedua orang tuanya bercera i

i ri t k a p a b n a d g n u d n a k u b i u ti a y u r a b a u t g n a r o n a g n e d p u d i h n a i d u m e k a y n n a p u d i h e k m a l a d i tr a n a k ir e b m e m t a p a d a g u

j . Tidak jarang beberapa

a g r a u l e k i r a d l a s a r e b g n a y a d u m a s a w e d u d i v i d n

i yang orang tuanya

i g a l h a k i n e m a y n a u t g n a r o a u d e k i r a d u t a s h a l a s u l a l h a s i p r e

b merasa

u p m a m e k i k il i m e m k a d it n a k a e s n a d r u c n a h h a d u s a y n ir i

d an untuk

n a p u d i h e k n a k t u j n a l e

m .Namun adapulabeberapa i ndividu yang mampu

a r a c e s n a p u d i h e k i n a l a j n e m l i s a h r e b n a d t i k g n a

b bermakna layaknya

, li s a h r e b g n a y u d i v i d n i i g a B . h u t u g n a y a g r a u l e k i r a d l a s a r e b g n a y i d a b ir p i a g a b e s a y n a u t g n a r o a u d e k n a l a g a g e k n a k i d a j n e m t u b e s r e t u d i v i d n i k i a b h i b e l g n a y g n a r o i d a j n e m r a g a a y n ir i d k u t n u i s a v it o m u a t a n a g n o r o d g n a r o i g a b t a f n a m r e b n a

(19)

a jr e t n a k a g n a y a p a k a p m a d n a k g n a b m it r e p m e

m d i ijka melakukan suatu

l a

h . Individu memiilk i kemampuan merespon secara lfeksibe luntuk

n a h u t u b e k h a b u g n e

m stiuasiona l dan kemampuan untuk bangki t dar i

e

p ngalaman emosiona lyang negaitf . Individu juga memiilk ihubungan

a u t g n a r o a u d e k n u p i k s e m a y n a u t g n a r o a u d e k n a g n e d k i a b g n a

y sudah

i a r e c r e

b .Selain beberapa ha ld iatas ,individu yang memiilk idukungan

n a m e t ir a

d -temandan ilngkungansek tiarnyamembuati ndividumerasakan

i d a w h a

b irnya diilndungi ,dicinta,i dan mendapatkan kenyamanan dar i

a y n a u t g n a r

o sehingga individu tersebu t mampu memakna i hidupnya

f it i s o p a r a c e

s danmampuberkembangdenganbaik.

D isisil ainbeberapai ndividumerasa itdakberdayamenghadap ihidup

l t a b i k

a emahnyat ujuan hidup dan l emahnya pengetahuan t entang makna

i n a l a ji d g n a d e s g n a y p u d i

h .Ha l tiu mengakibatkan individu tejrerumu s

l a h m a l a

d -ha l yang bersfia t negait f yang dapa t menghamba t prose s

a y n n a g n a b m e k r e

p ,sepetr imenjad iindividu yang an itsosia lkarena malu ,

u a t a , p u t u tr e

t terilba t dalam itndak k irminaltias , memaka iobat-obatan

i d a j n e m n u p u a m , g n a r a lr e

t individu yang naka ldan sebagainya. Ha lin i

m a l a d i d n a n a m a y n e k n a k u m e n e m k a d it u d i v i d n i i r a d t a b i k a n a k a p u r e m

a c e p r e t g n a y a g r a u l e

k h .Bahkan beberapa individu merasa menemukan

n a m e t n a g n e d l a i s o s i s k a r e t n ir e b t a a s n a n a m a y n e

k -temann ya d i

r a u l n a g n u k g n

il .Individu yang merasa menemukan kenyamanannya d i

r a u l n a g n u k g n

il akanl ebihmudah menolak nliai-n lia iyang diajarkan oleh

g n a r a j k a d it , a k a M . a g r a u l e

(20)

i a g a b e s t u b e s r e t a d u m a s a w e d g n o l o g r e t g n a y u d i v i d n i n a k u k a li d

. k a t n o r e b m e p

Makna dan tujuan hidup manusia merupakan pondas i yang siap

i p a d a h g n e m k u t n u n a k a n u g i

d beban apapun .Tanpa makna dan tujuan

g n a b m o r e t n a k a u d i v i d n i , s a l e j g n a

y -ambing dalam aru s yang

l a h m a l a d ( k a n a n a g n e d a g u j n a i k i m e D . ir i d n e s a y n ir i d n a k g n u g n i b m e m

u t g n a r o g n a y ) a d u m a s a w e d a ti n a w i n

i anya bercera ilalu menikah lagi

a n k a m i a y n u p m e m s u r a

h dan tujuan hidup yang jela ssehingga individu

i r a h n a i d u m e k i d r a g a p u d i h n a g n a t n a t n a d n a n a k e t i p a d a h g n e m u p m a m

. n a a i g a h a b e k h i a r e m u p m a m

Berangka tdar ipemaparan fenomena pada lata rbelakang masalah d i

, s a t

a penuils tetrairk untuk menelti i tentang “Stud i Fenomenolog i

a d u M a s a w e D a ti n a W g n a r o e S p u d i H n a a n k a m r e b e

K yang Hidup dengan

ir i T k a p a

B ”

.

B Iden it ifkas iMasalah

Pada bagian in ipenuil smenuilskan berbaga imasalah yang ada pada n e d h a l a s a m i s a k if it n e d i g n e m t a p a d k u t n U . it il e ti d n a k a g n a y k e j b u

s gan

g n a y k e j b o e k n a u l u h a d n e p i d u t s n a k u k a l e m u lr e p i ti l e n e p a k a m , k i a b

, r e b m u s i a g a b r e b e k a r a c n a w a w n a d , i s a v r e s b o n a k u k a l e m , it il e ti d

) 5 8 3 : 9 0 0 2 , o n o y i g u S ( i s a k if it n e d ii d t a p a d n a h a l a s a m r e p a u m e s a g g n i h e s

Masalah pada subjek yang akan dtielti i adalah seputa rkehidupan

(21)

n a d g n u d n a k u b i a m a s r e b l a g g n it k e j b u s i n i t a a s a g g n i h e s i g a l h a k i n e m

. ir it k a p a b

.

C BatasanMasalah

Pada bagian in ipenuil sakan membe irkan batasan terhadap masalah . m a l a d n e m a r a c e s n a k u k a li d t a p a d n a it il e n e p a y a p u s i ti l e ti d n a k a g n a y

n a k r a s a d r e

B konsep dasa r logoterap i yang mengandung teor i

m , p u d i h n a a n k a m r e b e

k asalah yang akan dtielti iantara lain kebebasan

h k u t n u t a r s a h , k a d n e h e k r e b k u t n

u idup bermakna , dan makna hidup .

a n e r a k s a t a i d i p a r e t o g o l r a s a d p e s n o k i s e m i d 3 i ti l e n e m a y n a h i ti l e n e P

a g it e k a d a p n a k s u k o f m e m n i g n i i ti l e n e p n a g n a p a l i d n a it il e n e p t a a s

. m a l a d n e m h i b e l r a g a t u b e s r e t i s n e m i

d Meskipun sebenarnya sumber

-li n n i a l a r a t n a p u d i h a n k a m r e b m u

s a ikreatfi ,nlia ipenghayatan ,dan nlia i

.i ti l e ti d k u t n u g n it n e p a g u j p a k i s r e

b

.

D RumusanMasalah

Berdasarkan uraian lata rbelakang d iatas ,maka permasalahan yang

h a l a i i j a k i d n i g n

i : Adakah kebermaknaan hidup pada seorang wan tia

g n a y a d u m a s a w e

(22)

.

E TujuanPeneilitan

Tujuan peneilitan i n iadalah penuil ssecara spesi ifk ingin mengetahu i

r e b e k n a k i s p ir k s e d n e m n a

d maknaa n hidup seorang wan tia dewasa muda

g n a

y hidupdenganbapakt ri.i

.

F Manfaa tHasi lPeneil itan

Manfaa tpeneilitani n iadalahs ebaga ibeirku:t .

1 Manfaa tTeo irits

Peneilitan in idiharapkan dapa t membeirkan sumbangan

a y n s u s u h k , i g o l o k i s p g n a d i b i d n a k i d i d n e p n a g n a b m e k r e p i g a b

g n a y g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B u ti a y n a p a r e t i g o l o k i s p

m a g a r n a g n e d n a ti a k r e

b bimbingan p irbadi . Terutama yang

s u s a k n a g n e d n a g n u b u h r e

b kebermaknaan hidupi ndividu yang

u r a b a u t g n a r o i k il i m e m n a d i a r e c r e b a y n a u t g n a r o a u d e

k .

.

2 Manfaa tPrakits

Peneilitan in i diharapkan dapa t menambah pengetahuan

k i d i d n e p , a u t g n a r o i g a

b , individu yang tergolong dewasa

a d u

m ,dan individu lain yang mengalam ikasu sserupa .Blia

t a p a d a g u j i n i n a it il e n e p l i s a h a k a m , it k u b r e t i n i n a it il e n e p

n a k a d n it i a g a b e s n a k a n u g i

d prevenit f terhadap perliaku

u d i v i d n i a m a t u r e t , g n a p m i y n e m g n a y a d u m a s a w e d u d i v i d n i

(23)

a y n p u d i h i a n k a m e m u p m a m r a g a n a k h a r a g n e m n a g n e d u ti a y

n a l u a g r e p n a g n u k g n il u a t a n a m e t i r a c n e m n a d f it i s o p a r a c e s

it i s o p g n a

(24)

8 I I B A B

S I T I R O E T N A I J A K

Pada bab I Iin ipenelti iakan membaha skonsep-konsep teo irit smengena i

r e b e

k maknaan hidup ,dewasamuda ,dankerangkaberpik ri .Kebermaknaan hidup

i t u p il e

m pengeritan makna hidup , karakteirsitk makna hidup , sumber-sumbe r

a r a c n a d , i p a r e t o g o l r a s a d p e s n o k , p u d i h a n k a

m -cara untuk menemukan makna

n a g n a b m e k r e p s a g u t n a d a d u m a s a w e d n a it r e g n e p i t u p il e m a d u m a s a w e D . p u d i h

.r i k i p r e b a k g n a r e k a tr e s a d u m a s a w e d

.

A KebermaknaanHidup .

1 Penger itanMaknaHidup( TheMeaningo fLfie)

Individu pada umumnya mendambakan kehidupan yang

i ri d n e s i ri d a d a p i s a v it o m n a k i d a ji d t a p a d i n i l a h a n e r a k , a n k a m r e b

n a t a i g e k n a k u k a l e m k u t n

u -kegiatan yang bermanfaat .Makna adalah

a u s e

s tuyangdriasakanpen itng ,benar ,berharga ,dan didambakanse tra

n a u j u t n a k i d a ji d k a y a l n a d g n a r o e s e s i g a b s u s u h k i a li n n a k ir e b m e m

. ) 8 3 : 7 0 0 2 , n a m a t s a B ( p u d i

h Pengeritan makna hidup sama aritnya

h u n e p i d n a d i a p a c i d n i g n i g n a y p u d i h n a u j u t n a g n e

d i ,sehinggaseitap

n a d n a a r e t h a j e s e k n a k t a p a d n e m k u t n u n a p a r a h i k il i m e m g n a y u d i v i d n i

a u m e s a w h a b n a n i k a y e k i k il i m e m i t s a p a y n p u d i h a m a l e s n a a i g a h a b e k

g n a y u d i v i d n i a g g n i h e s , t a a f n a m n a d i a li n i k il i m e m i d a jr e t g n a y l a h

a n k a m r e b a y n p u d i h n a k n i g n i e

(25)

. g n a n e t n a g n e d h a l a s a m p a it e s i p a d a h g n e

m Apablia h -al ha l yang

i g a b s u s u h k i a li n n a k ir e b m e m n a d , a g r a h r e b , g n it n e p t a g n a s p a g g n a i d

u d i v i d n

i dapa tdipenuhi ,maka individu akan merasakan kehidupan

b e k n a k a s a r e m n a k a a y n ri h k a a d a p n a d i tr a r e b h i b e l g n a

y ahagiaan

(happiness) .Namun sebailknya ,apablia ha lin i itdak dapa tdipenuhi ,

( a n k a m r e b k a d it a s a r e t n a k a n a p u d i h e k a k a

m meaningless.)

Kebermaknaanhidup adalah satudar ibeberapakeinginanindividu

n a k r a b m a g g n e m g n a y , a y n n i a l n a n i g n i e k k a y n a b n a i k e s a r a t n a i d

r a s a d n e m g n il a p g n a y t a r s a

h yatiu hasra t untuk hidup bermakna .

Kebermaknaan hidup adalah adanya hasra tuntuk hidup bermakna

i m e

d kebahagian , penghayatan ,penyesuaian dri i yang mendukung

b m e g n e

p anganp irbad idanhargadiiri ndividu .

Berdasarkan uraian d iata sdapa t dtia irk kesimpulan mengena i

n a it r e g n e

p kebermaknaanhidup yatiu hal-ha lyang dipandangpenitng,

h e l o i n i k a y i d n a d a g r a h r e b n a k a s a ri

d seitap individu sebaga isuatu

r e s r a n e b g n a

y ta dapa t djiadikan tujuan hidup yang memoitvas i

n a t a i g e k n a k u k a l e m k u t n u , n u p a p a n a a d a e k m a l a d u d i v i d n

i -kegiatan

(26)

.

2 KarakterisitkMaknaHidup

Karakte irsitk maknahidup menuru tBastaman (2007: - )51 5 3 antara

: n i a l

.

a Maknahidupbersfia tunik ,p irbadi ,dant emporer

Dalamhali n imaknahidups eitapi ndividubiasanyabersfia t

g n a y p u d i h a n k a M . n i a l u d i v i d n i n a g n e d a d e b r e b , s u s u h k

s n a k a p u r e

m esuatu ha l yang dianggap beratr i oleh seitap

u d i v i d n

i belum tentu beratr ipula bag iindividu lain .Makna

. u t k a w e k u t k a w i r a d h a b u r e b t a p a d a g u j u d i v i d n i p a it e s p u d i h

s u a t a p u d i h a n k a m n i k g n u

M esuatu ha lyang dianggap penitng

a y n a n k a m a m a s u t n e t m u l e b , i n i t a a s a n k a m r e b n a

d d ilain

u t k a

w .

.

b Maknahidupbersfiats pesi ifkdannyata

Sesuatu ha lyang dianggap penitng atau bermakna bag i

t a p a d u d i v i d n

i dtiemukan dalam pengalaman dan kehidupan

ir a h e s a t a y

n - irha . Misalnya bersemanga t dan penuh

n a g n e d a n e r a k , n a a jr e k e p n a k u k a l e m m a l a d b a w a j g n u g g n a t

a jr e k e

b individu merasa bahwa kehadriannya dengan segala

, u ti n i a l e S . n i a l g n a r o h e l o n a k h u t u b i d h i s a m a y n n a u p m a m e k

t p u d i h a n k a

m idakselalu haru sdikatikandengant ujuan-tujuan

i s a t s e r p , s it s il a e d

i -prestas i akademi s yang itngg i atau hasi l

g n a y s if o s o li f n a g n u n e

(27)

.

c Makna hidup besfia t member i pedoman dan arah terhadap

n a t a i g e

k -kegiatanindividu

Apab lia makna hidup telah dtiemukan dan tujuan hidup

, n a k u t n e ti d h a l e

t biasanya individu seakan-akan terpanggi l

a y n i h u n e m e m n a d n a k a n a s k a l e m k u t n

u . Kegiatan- gke iatan

n a k u k a li d g n a

y pun menjad ilebih terarah dan makna hidup

n a k a e

s -akan “menantang” setra mengundang individu untuk

. a y n i h u n e m e m

n a k r a s a d r e

B keunikan dan kekhususannya se tra karakteirsitk

p u d i h a n k a

m yang tempore rdan fungsinya sebaga ipedoman se tra

e

p ngarah ak itvtia s seitap individu maka makna hidup itdak dapa t

, n u p a p a i s h e l o n a k ir e b i

d tetap imaknahidupharu sdicair ,djiajagi ,dan

ir i d n e s n a k u m e ti

d olehmasing-masingi ndividu.

.

3 Sumber-SumberMaknaHidup

Dalam Bastaman (2007 )Frank lmenjelaskan bahwa makna hidup

s g n a y n a t a i g e k g n a d i b i a g a b r e b i u l a l e m n a k u m e ti d t a p a

d ecara

i a li n g n u d n a g n e m l a i s n e t o

p -nliai , apablia nliai-n lia i tersebu t dapa t

i h u n e p i

d makai ndividu dapa tmenemukan maknahidup d idalamnya .

(28)

.

a N i-lia Nlia iKreatfi( creaitvevalues)

Melalu ikegiatan beke jra atau berkarya ,nlia ikreait fdapa t

n u p u a m s a ti v it k a i k il i m e m k a d it g n a y u d i v i d n I . n a k u m e ti d

u a t a n a a p m a h e k i m a l a g n e m n a k a n a a m a l e k a m a l , n a a jr e k e p

a d u d i v i d n i n a k h a b a y n p u d i h m a l a d n a g n o s o k e

k pa t srtes s

i g a b , a y n k il a b e s n u m a N . n a a jr e k e p i k il i m e m k a d it a li b a p a

u l a lr e t i p a t e t n a a jr e k r e p i k il i m e m h a l e t g n a y u d i v i d n i

u d i v i d n i , n a k a jr e k i d g n a y n a a jr e k e p i r a d n a n a k e t n a k t a p a d n e m

.s s e rt s i m a l a g n e m t a p a d a g u

j Individu dapa t menemukan

m n a d p u d i h a n k a

m erasa memiilk i kehidupan yang lebih

a n k a m r e

b melalu ipeke jraanyangdliakukan .Namundalamha l

n a d n a k u m e n e m k u t n u a n a r a s i a g a b e s h a l a y n a h n a a jr e k e p , i n i

k a d it n a k u k a li d g n a y n a a jr e k e P . p u d i h a n k a m n a k g n a b m e g n e m

a t a m e

s -mata sebaga i sarana untuk mencar i uang , namun

u d i v i d n i n a k i d a j n e m b a w a j g n u g g n a t h u n e p n a g n e d a jr e k e b

i s n e t o p n a k i s a s il a e r e m t a p a

d -potens iyangdriasadandinliainya

u a t a i ri d n e s a y n ir i d i g a b a g r a h r e

b individulain maupunkepada

. n a h u

T Kendat i demikian , makna hidup juga itdak selalu

d t a p a d r e

t alam pekejraan , makna hidup dapa t d tiemukan

g n a y u d i v i d n i p a k i s i r a d g n u t n a g r e t n u m a n n a a jr e k e p i u l a l e m

. n a k u k a li d g n a y n a a jr e k e p p a d a h r e t n a t u k g n a s r e b

(29)

.

b N -liaiNlia iPenghayatan( experienita lvalues )

Nlia ipenghayatandapa tdiperolehdenganmeneirmasegala

a y n a d a a p a i tr e p e s i m a l a i d g n a d e s g n a y a w it s ir e p m a c a

m d na

n a a n k a m e p h u n e

p setra penghayatan yang mendalam .N -liai

n ili pa enghayatan dapa t dtiemukan melalu i keyakinan akan

i a li

n -nlia i kebenaran , kebaijkan , keindahan , keimanan,

. h i s a k a t n i c n a d , n a a m a g a e

k Memakna i hasi l karya send ri i

h o t n o c n a k a p u r e m n i a l u d i v i d n i h e l o a g u j it a m k i n i d n a i d u m e k

m a w h a

b akna hidup dapa tdriaih melalu iberbaga ipeirsitwa

n a k h a

b hanya dar isebuah pe irsitwa tungga lyang sederhana

n a

d sanga tmengesankan ,maknahidupj ugadapa tdtiemukan .

.

c N -liaiNlia iBersikap( atttiudina lvalues)

Melalu i penyikapan yang tepa t terhadap keadaan yang

. a y n p u d i h a n k a m n a k u m e n e m t a p a d u d i v i d n i , i m a l a i

d Nlia i

a li b a p a a n e r a k i g g n it r e t i a li n i a g a b e s t u b e s i d g n ir e s p a k i s r e b

k u t n u i g a l n i k g n u m k a d it h a d u s i m a l a i d g n a d e s g n a y n a a d a e k

t a p a d h i s a m t a p e t g n a y p a k i s a k a m , k i a b h i b e l i d a j n e m h a b u i d

u p m a m u d i v i d n i h a l u ti t a p e t g n a y p a k i s r e b i r a D . n a k g n a b m e k i d

g n a r u k g n a y n a a d a e k n a d a w it s ir e p u t a u s n i a l i s i s i r a d t a h il e m

n a k g n a n e y n e

m sehinggapeirsitwayang dihadap idriasabera tr i

. a n u g r e b a tr e s a n k a m g n u d n a g n e m n a

d N -n iliai li ba ersikap

(30)

n i k g n u

m dihindairatau disiasat il agidengan penuh ketabahan ,

n a i n a r e b e k n a d n a r a b a s e

k .

.

4 KosepDasarLogoterapi

Suatu terap iyang dikena l dengan nama logoterapi merupakan

t i r a d n a p a r e

t eor i tentang makna hidup yang dikembangkan oleh

l k n a r F r o t c i

V .Tiga konsep dasar dar ilogoterapi dalam Bastaman

1 4 : 7 0 0 2

( -44 )yakni:

.

a Kebebasanberkehendak

Manusia merupakan mahkluk hidup yang pailng sempurna

. a y n n i a l n a h u T n a a t p i c k u l k h a m n a g n e d n a k g n i d n a b i d a li b

h i b e l g n a y i s n e t o p i a g a b r e b i k il i m e m a i s u n a m , i n i l a h m a l a D

i k il i m e m a i s u n a M . a y n n i a l p u d i h k u l k h a m a d a p ir a d l u g g n u

a k u t n e n e m k u t n u n a s a b e b e

k n sikap (freedom t o t ake a stand )

. a y n p u d i h m a l a d i d a w it s ir e p i a g a b r e b i p a d a h g n e m m a l a d

n a s a b e b e k h a l a d a a i s u n a m h e l o i k il i m i d g n a y n a s a b e b e K

l a h p a d a h r e t ir i d n e s a y n n a h il i p n a k u t n e n e m k u t n u p a k i s r e

b - lha

n a s a b e b e k n a d a y n p u d i h m a l a d g n it n e p p a g g n a i d g n a

y bersikap

g n a y n a s a b e b e k a y n u t n e T . n a g n u k g n il i s i d n o k p a d a h r e t

n a g n e d i a tr e s i d a k ij k i a b h i b e l h a k g n a l a i n i a i s u n a m i k il i m i d

( b a w a j g n u g g n a t p a k i

s responsiblitiy) .Namun ,pada dasarnya

(31)

l a h m a l a

d -ha ltetrentu sehingga manusia djiuluk isebaga i”the

g n i e b g n i n i m r e t e d f l e

s ” yatiu manusia dalam batas-bata s

h a b u g n e m k u t n u n a s a b e b e k n a d n a u p m a m e k i k il i m e m u t n e tr e t

h i b e l g n a y n a p u d i h e k h i a r e m a n u g a y n p u d i h i s i d n o k

.s a ti l a u k r e b

Berdasarkan penjelasan diata s maka dapa t disimpulkan

a r a c e s u d i v i d n i n a u p m a m e k h a l a d a k a d n e h e k r e b n a s a b e b e k

g n a y p a k i s n a k u t n e n e m m a l a d b a w a j g n u g g n a t h u n e p n a d s a b e b

h e l o i a p a c i d n i g n i g n a y n a u j u t n a g n e d i a u s e s l i b m a i d n i g n i

g n i s a

m -masingi ndividu.

.

b Hasra tuntukhidupbermakna

Keinginan i ndividu untuk memiilk ihidup yang bera tr iatau

i s g n u f r e b g n a y a m a t u i s a v it o m i d a j n e m t a p a d a n k a m r e b

i a g a b r e b n a k u k a l e m k u t n u u d i v i d n i g n o r o d n e p i a g a b e s

u d i v i d n i i r a d t a r s a h n a k a p u r e m g n a y n a n i g n i e K . s a ti v it k a

g n a y l a h u t a u s n a k a p u r e m t u b e s r e

t benar-bena rd riasa penitng

n a n i g n i e k u a t a t a r s a h , r a s a d i s a v it o m i a g a b e S . a g r a h r e b n a d

i d a j n e m n a d n a k g n a u jr e p i d k u t n u k a y a l t u b e s r e t u d i v i d n i

. a y n p u d i h m a l a d n a u j u t

.

c Maknahidup

Makna hidup idenitk dengan tujuan hidup . Bastaman

n a k s a l e j n e m ) 6 4 : 7 0 0 2

(32)

g n u d n a k r e t p u d i h a n k a m m a l a d a w h a b n a k k u j n u n e m p u d i h

l a h i n k a y , p u d i h n a u j u t a g u

j -ha l yang pelru dicapa i dan

t a g n a s p a g g n a i d g n a y p u d i h n a u j u t u a t a a n k a M . i h u n e p i d

i g a b s u s u h k i a li n n a k ir e b m e m a tr e s a g r a h r e b n a d g n it n e p

d n

i ividu tersebut , apablia berhasi l untuk dipenuh i maka

a li b a p a , s a rt n o K . n a a i g a h a b e k n a k u m e n e m n a k a u d i v i d n i

n a d g n it n e p t a g n a s p a g g n a i d g n a y p u d i h n a u j u t u a t a a n k a m

t u b e s r e t u d i v i d n i i g a b s u s u h k i a li n n a k ir e b m e m a tr e s a g r a h r e b

i h e k a k a m i h u n e p i d t a p a d k a d

it dupan seakan itdak berat iatau

. a n k a m r e b

.

5 Cara-CarauntukMenemukanMaknaHidup

Beirkuti n iakan djielaskan mengena i ilmacarauntuk menemukan

5 5 1 : 7 0 0 2 ( n a m a t s a B h e l o n a k a k u m e k i d g n a y i tr e p e s p u d i h a n k a

m

-a r a c i u l a l e m a li b a p A . ) 6 5

1 -carayangdjiabarkan d ibawahi nii ndividu

a s a ri d n a k a a y n n a p u d i h e k a k a m , a y n p u d i h a n k a m n a k u m e n e m u p m a m

:t u k ir e b i a g a b e s h a l a d a t u b e s r e t a r a c a m il e K . a i g a h a b u a t a i tr a r e b h i b e l

.

a Pemahamandi ir

Pemahaman dri iyatiu meningkatkan kesadaran akan hal

-fi t a g e n n a d f it i s o p l a

h yangt erdapa tdalamdiir ,mengenal ihal

-n a p u d i h e k m a l a d i s a s il a u t k a r e t u a t a a n a s k a lr e t h a d u s g n a y l a h

ir a h e

(33)

l a h n a k a i r a d a y n e m h a l e t e S . i s a s il a u t k a r e t m u l e

b -ha l yang

j n a l e s , ir i d n e s i ri d m a l a d t a p a d r e

t utnyahal-ha lyangposiit fdan

l a h a tr e s , n a k t a k g n it i d t a p a d i s a s il a u t k a r e t m u l e b g n a y i s n e t o

p

t i k i d e s n a t a b m a h u a t a n a h a m e l e k i d a j n e m g n a y f it a g e n l a h

. n a k g n a li h i d n a d i g n a r u k i d t i k i d e s i m e d

.

b Beritndakpostifi

Beritndak posiit f merupakan aktuailsas i dar i berpiki r

n a d k i a b p a g g n a i d , fi ti s o p t a fi s r e b g n a y l a h a l a g e S . fi ti s o p

. a t a y n n a p u d i h e k m a l a d n a k p a r e ti d a y n t u j n a l e s t a a f n a m r e b

l a

H -ha l tersebu t tercermin melalu i perliaku dan itndakan

ir a h e

s -h ar.i

.

c Pengakrabanhubungan

Pengakraban hubungan yatiu secara sada rmenjailn dan

n a g n e d k i a b n a g n u b u h n a k t a k g n i n e m u a t a i ri d n a k b a r k a g n e m

, a r a d u a s , a g r a u l e k a t o g g n a a y n l a s i M . u t n e tr e t u d i v i d n i

i s a l e r u t a u s a t p i c r e t r a g a , a jr e k n a m e t n a d a jr e k n a s a t a , a g g n a t e t

a y a c r e p g n il a s n i a l a m a s u t a s a g g n i h e S . t a g n a h g n a

y dan sailng

. n a ti l u s e k i u m e n e m a li b u t a b m e m g n il a s a tr e s n a k h u t u b m e m

.

d Pendalamannliai

Pendalaman nlia iyang dimaksud adalah pemahaman dan

(34)

r e k e b n a t a i g e k i u l a l e m n i m r e c r e t t a p a d g n a y f it a e r

k ja atau

h e l o r e p i d t a p a d g n a y n a t a y a h g n e p i a li n , a y r a k r e

b dengan

a m ir e n e

m segalamacampeirsitwayangsedang dialam isepetr i

a y n a d a a p

a d na penuh pemaknaan se tra penghayatan yang

m a l a d n e

m , se tra nlia i bersikap yang tercermin melalu i

e t t a p e t g n a y n a p a k i y n e

p rhadapkeadaanyangdialam.i

.

e Ibadah

Ibadah yang dimaksud adalah upaya yang dliakukan

l a h i r a d i ri d n a k h u a j n e m n a d n a k a n a s k a l e m m a l a d u d i v i d n

i - lha

a n a r a s n a k a p u r e m h a d a b I . n a h u T h e l o n a k p a t e ti d h a l e t g n a y

g n a s a d a p e k i s a k i n u m o k r e b n a d i ri d n a k t a k e d n e m k u t n u

n a k a e s a g g n i h e s a t p i c n e

p -akan individu selalu mendapatkan

i p a d a h g n e m m a l a d u r a b g n a y n a t a u k e k n a d n a g n i b m i b

n a g n e d n a k u k a li d g n a y h a d a b I . p u d i h n a g n a t n a t i a g a b r e b

h u g g n u s n a d i t a h h u n e p e

s -sungguh akan mendatangkan

g n a y u d i v i d n i i g a b m a rt n e t n a d i a m a d n a a s a r e p

. a y n n a k a n a s k a l e m

.

B DewasaMuda .

1 PengeritanDewasaMuda

Dalam bukunya , Alex (2003:138 ) menjelaskan mengena i

(35)

m a l a d u ti a y a j a m e r a s a m m a l a d a g u j i tr e p e s a d u

m stadium interim .

m i r e t n i m u i d a t

S adalah walaupun individu sudah telrepa sdar imasa

k a n

a -anak dan berada pada masa remaja namun belum sepenuhnya

u d i v i d n i a n e r a k a s a w e d g n a y u d i v i d n i i a g a b e s s u t a t s h e l o r e p m e m m a l a d n a k u d u d e k i a y n u p m e m a y n h u n e p e s m u l e b t u b e s r e t a s a m m a l a d h a m a S . t a k a r a y s a

m alnya dengan individu yang berada dalam masa

a s a w e d s u t a t s a m ir e n e m a y n h u n e p e s m u l e b u d i v i d n i , a d u m a s a w e d h e l o n a k a n e k i d g n a y s u t a t s n a d n a n a r e p a m ir e n e m t a p a d m u l e b a n e r a k . a y n a d a p e k t a k a r a y s a m

Dewasa awa latau se irng juga disebu tdewasa muda menuru t

u d i v i d n i h a l a d a ) 4 3 1 : 3 0 0 2 ( x e l A a y r a k m a l a d g n a u tr e t g n a y k c o lr a H 0 2 a i s u n a t n e r a d a p a d a r e b g n a

y -40 tahun .Pada masa ini ,individu

a l o p p a d a h r e t n a i a u s e y n e p a s a m i m a l a g n e

m -polahidup baru ,harapan

t a fi s n a k g n a b m e g n e

m -sfiat ,dan niail-n lia iyang serba baru .Individu

, a g r a u l e k s u r u g n e m , k a n a i a y n u p m e m , h a k i n e m a y n ir i d n a k p a r a h g n e m . i s a t s e r p u t a s i a p a c n e m a tr e s ,r e ir a k a k u b m e m

Reza (2008 )juga menjelaskan dalam bukunya mengena idewasa

h a u b e s m a l a d a d a r e b u d i v i d n i i n i p a h a t m a l a d a w h a b a d u

m stiuas id i

n a a jr e k e p n a d , a g r a u l e k n u g n a b m e m , a g g n a t h a m u r n a p u d i h e k a n a m a n a c a w i d a j n e

m -wacanayangpen itng.

Sejalan dengan pemik rian yang telah diuraikan d iatas ,Sanrtock

( a s a w e d k a j n a r e b a s a m a w h a b n a k s a l e j n e m ) 2 1 0 2

( emerging

d o o h l u d

(36)

. a s a w e d u j u n e

m Krtieirai ndividuyangt elahberanjakdewasabiasanya

b a w a j g n u g g n a t n a d i m o n o k e l a h m a l a d n a ir i d n a m e k n a g n e d i a d n a ti d

. n a k u k a li d h a l e t g n a y n a k a d n it i r a d i s n e u k e s n o k s a t a

Berdasarkan beberapa pengeritan d iata smaka dapa tdisimpulkan

g n a y l a w a a s a w e d a s a m h a l a d a a d u m a s a w e d n a it r e g n e p i a n e g n e m

a d a p s u k o fr e t i r a d k a j n a r e b i a l u m u d i v i d n i a n a m i d e s a f n a k a p u r e m

a t o g g n a a m a s e s n a g n e d f it k u d o r p g n a y p u d i h h a r a e k i ri d n e s i ri d

.t a k a r a y s a m

.

2 Tuga sperkembanganDewasaMuda

Pejralanan hidup individu dtianda ioleh adanya tugas-tuga syang

g n i s a m i g a B . i h u n e p i d s u r a

h -masing i ndividu, t ugas-tuga syang haru s

a s a m m a l a D . s a h k t a fi s r e b i h u n e p i

d -masa hidup te trentu tugas-tuga s

s s u r a h i h u n e p i d s u r a h g n a

y esua i dengan norma-norma dan

. u k a lr e b g n a y t a k a r a y s a m n a a y a d u b e k

Dairyo ,A.( 2008 )menjelaskanbahwamenuru tHavighurst( Turne r

s a g u t , ) 5 9 9 1 , s m l e H n a

d -tuga sperkembangan dewasa muda dibag i

: u ti a y , t a p m e i d a j n e m

.

a Mencar idanmenemukanpasanganh pidu

.

b Membinakehidupanrumahtangga

.

c Menti ikaire rdalam rangka memantapkan kehidupan ekonom i

rumahtangga

.

(37)

Keberhaslian dalam melaksanakan tugas-tuga sperkembangan akan

a d p u d i h m a l a d l i s a h r e b n a a s a r e p n a k ir e b m e

m n pada akhrinya

a s a m m a l a d u d i v i d n i a li b a p a , a y n k il a b e S . a i g a h a b n a a s a r e p n a k g n a t a d n e m

s a g u t i t a w e l e m t a p a d k a d it a d u m a s a w e

d -tuga s perkembangannya ,

n a g n a b m e k r e p s a g u t a u m e s k a d it , n u m a N . l a g a g a s a r e m n a k a u d i v i d n i

i g a b e s a y n a h n a a i g a h a b e K . a y n g n it n e p a m a

s an saja dipengaruh i oleh

s a g u t n a k u k a l e m a y n k a d it l i s a h r e

b -tuga sperkembangan .Seitap individu

ir i d n e s n a g n a b m e k r e p n a t a p e c e k o p m e t i a y n u p m e m a g u

(38)

.

C KerangkaBerpikir

A D U M A S A W E D A T I N A W G N A R O E S

G N A

Y TINGGALDENGANBAPAKTIRI

L A W A I S K A E R k

c o h

s ,t erganggu ,penolakan,s edih ,cemas ,marah ,danakhrinya n a a d a e k a m ir e n e m n a g n e d i ri d n a k i a u s e y n e m t a p a d

K U T N U T A R S A H

A N K A M R E B P U D I

H Sumber-SumberMaknaHidup

.

1 Nlia iKreatfi .

2 Nlia iPenghayatan .

3 Nlia ibersikap

i h u n e p r e T

k a d i

T Terpenuh i

i p a r e t o g o L r a s a D p e s n o K .

1 The Freedom o f Wli l (Kebebasan )

k a d n e h e k r e B .

2 The Wli l to Meaning (Hasra t untuk )

a n k a m r e B p u d i H .

3 TheMeaningo fLfie( MaknaHidup)

(39)

i d r i k if r e b a k g n a r e k n a k r a s a d r e

B ata s dapa t djielaskan bahwa

i l a k g n ir e s i ri t k a p a b n a g n e d p u d i h g n a y a d u m a s a w e d a ti n a w g n a r o e s h a l a d a t u b e s r e t l a n a i s o m e i s k a e R . u t n e tr e t l a n o i s o m e i s k a e r n a k k u j n u n e m , k c o h

s perasaanmenolakkeadaan ,merasas edih ,cemas ,marahdans ampa i

t a p a d a y n ri h k a a d a

p menyesuaikan dri i dengan mene irma keadaan.

i s i d n o k a m ir e n e m t a p a d n a d i r a d a y n e m t a p a d k e j b u s a k it e k n a a d a e K u r a b a u t g n a r o i k il i m e m i n i t a a s n a d i a r e c r e b h a d u s a y n a u t g n a r o a w h a b . a n k a m r e b p u d i h k u t n u t a r s a h l a w a k it it n a k a p u r e m , ir it k a p a b u ti a y h a y n a d

A asra t untuk hidup bermakna membua t subjek mengis i hair

t a r s a H . a y n ir i d k u t n u t a a f n a m i a y n u p m e m g n a y n a t a i g e k n a g n e d a y n ir a h g n a y n a p u d i h e k a w a b m e m n a k a i h u n e p r e t g n a y a n k a m r e b p u d i h k u t n u k e j b u s n u p u a l a w n a a i g a h a b e k n a k t a p a d n e m a g g n i h e s a n k a m r e b i a y n u p m e

m bapak tri idan apablia hasra ttersebu t itdak dipenuh imaka

. a n k a m r e b k a d it g n a y p u d i h n a k a s a r e m n a k a k e j b u s a jr e k i r a d l i s a h n a k a p u r e m k e j b u s n a k t a p a d i d g n a y n a a i g a h a b e K n a t a i g e k n a k n a l a j n e m n a g n e d a y n n a k u k a li d g n a y s a r e

k -kegiatan yang

a n k a m r e

b .Kebermaknaan hidup yang driasakan subjek itdak dicapainya

n a k n i a l e m , h a d u m n a g n e

d melalu ikegiatan yang mengandung nliai-nlia i

r e b m u s i a g a b e s i s n e t o p r e b g n a

y -sumbe runtuk mencapa imakna hidup .

i a li

N -nlia i yang mendukung untuk meraih kebermaknaan hidup adalah

a y n a d

a n -liainlia idayacipta( kreatfi) ,nlia ipengalamandann lia ibersikap .

(40)

s a g u t n a k a n a s k a l e m a tr e s a y r a k r e b , a jr e k e b n a g n e d u ti a y t a a f n a m r e b k i a b e s n a g n e

d -baiknyadenganpenuht anggungj awab.

l e

M alu ibekejra dan berkarya seseorang dapa tmenemukan atr i

i a li N . a n k a m r e b a r a c e s n a p u d i h e k i t a y a h g n e m n a d p u d i

h -nlia i

i a p a c n e m t a p a d k u t n u g n a r o e s e s i h u r a g n e p m e m t a p a d a g u j n a t a y a h g n e p i a li N . p u d i h n a a n k a m r e b e

k -nlia ipenghayatan merupakan keyakinan dan

g n e

p hayatan terhadap nliai-nlia i kebenaran , kebaijkkan , keindahan ,

n a d i n i k a y e m k e j b u s a li b a p A . h i s a k a t n i c a tr e s n a a m a g a e k , n a n a m i e k i a li n i t a y a h g n e

m -nliait ersebut ,makadapa tmenjadikan kehidupanberarit .

i a li

N lain yangmendukungt ercapainyakebermaknaan hidup adalah nliai

-i a li n , p a k i s r e b i a li

n -nlia i bersikap dtianda i dengan meneirma dengan

a l a g e s a m ir e n e m m a l a d n a i n a r e b e k n a d , n a r a b a s e k , n a h a b a t e k h u n e p .i r a d n i h i d t a p a d k a d it g n a y n a a ti r e d n e p k u t n e b a n k a m r e b g n a y n a p u d i h e k i a y n u p m e m n a k a t a k i d t a p a d k e j b u S a g it e k a li b a p

a konsep dasar l ogoterap iterpenuhi .Keitga konsep dasa r tiu

a n k a m n a d a n k a m r e b p u d i h k u t n u t a r s a h , k a d n e h e k r e b n a s a b e b e k h a l a d a . p u d i

h Subjek mempunya ikebebasan untuk menentukan sikapnya ,baik

s a b e b e k , a y n a g r a u l e k k u t n u n a k h a b a y n ir i d k u t n

u an yang dliakukan

n a s a b e b e k i k il i m e m a g u j k e j b u S . b a w a j g n u g g n a t n a g n e d i a tr e s i d a y n u t n e t h i a r e m k u t n u a y n p u d i h i s i d n o k h a b u g n e m k u t n u n a u p m a m e k n a d t a r s a h h a l a d a a y n t u j n a l e s n e n o p m o K . s a ti l a u k r e b h i b e l g n a y n a p u d i h e k d i h k u t n u t a r s a H . a n k a m r e b p u d i h k u t n

u up bermakna akan mendorong

(41)

a g g n i h e s i s a v it o m n a k i d a ji d t a p a d t u b e s r e t t a r s a H . it r a r e b h i b e l i d a j n e m

r a g a a y n n a h u t u b e k i h u n e m e m n i k g n u m l a m i s k a m e s a h a s u r e b n a k a k e j b u s

o n a g n e d g n a b m e k r e b t a p a

d p itma l sehingga dapa t memaksimalkan

. i k il i m i d g n a y n a u p m a m e

k Konsep kebermaknaan hidup yang terakhi r

i g a b s u s u h k i a li n m a k ir e b m e m n a k a p u d i h a n k a M . p u d i h a n k a m h a l a d a

i a y n u p m e m n a k a k e j b u s a k a m p u d i h a n k a m a y n a d a n a g n e d a n e r a k k e j b u s

a ti

c -ctia, t ujuan hidup yang j ela sdan t erarah .Apab liamaknahidup dapa t

n a k a a k a m i tr a h u n e p g n a y n a p u d i h e k n a k a s a r e m n a d i h u n e p r e t

. n a a i g a h a b e k n a k t a p a d n e m

.

D Hipotesis

Terdapa tkebermaknaanhiduppadaseorangwantiadewasamudayang n

e m k e j b u S . ir it k a p a b n a g n e d l a g g n

it dapatkan kebebasan berkehendak ,

a k a m p u d i h a n k a m i k il i m e m n a d a n k a m r e b p u d i h k u t n u t a r s a h i k il i m e m

g n a y l a H . a y n p u d i h n a u j u t u a t a a n k a m u a t a i tr a n a k u m e n e m h a d u s k e j b u s

(42)

6 2

I I I B A B

N A I T I L E N E P R U D E S O R P

.

A MetodePeneilitan

Pada sk irps iini ,penuils menggunakan pendekatan kualtiait fkarena

, m a l a d n e m a r a c e s l a i s o s i s a u ti s i m a h a m e m n i g n i d u s k a m r e b i ti l e n e p

n a k g n a d e

s permasalahan yang i ngin d tieilit dalamj udu lsk irpsi i ni belum

k a d it a g g n i h e s a n k a m n a g n e d h u n e p n a d , s i m a n i d , s k e l p m o k , s a l e j u ti g e b

n a it il e n e p n a g n e d i ti l e ti d t u b e s r e t l a i s o s i s a u ti s a d a p a t a d n i k g n u m

t s e t it r e p e s n e m u rt s n i n a g n e d f it a ti t n a u

k maupunkuisioner .

Margono (2010:42 ) menjelaskan bahwa salah satu cri i peneilitan

n a it il e n e P . n a it il e n e p a m a t u n a it a h r e p i a g a b e s a n k a m u ti a y f it a ti l a u k

a n a m i a g a b a r a c a d a p e k a y n n a it a h r e p t a s u p n a k h a r a g n e m f it a ti l a u k

P . a y n n a p u d i h e k a d a p a n k a m i r e b m e m g n a r o e s e

s enelti imenekankan pada

g n a r o g n a d n a p k it

it -orangatauyangdisebu t“people’ spoin to fview” .

Penu il smemiilh menggunakan salah satu mode lpeneilitan kualtiait f

) 5 3 1 : 5 1 0 2 , h a y s n a i d r e H , 9 8 9 1 ( e n r o h g n i k l o P . i g o l o n e m o n e f u ti a y

n e m o n e f a w h a b n a k s a l e j n e

m olog iadalah suatu stud iuntuk membeirkan

n a m a l a g n e p i r a d i tr a u t a u s g n a t n e t n a r a b m a

g -pengalaman beberapa

. u t n e tr e t p e s n o k u t a u s i a n e g n e m u d i v i d n

(43)

.

B SumberData

Dalam Poerwandair ,2005 mengemukakan bahwa dengan fokusnya ,

s e s o r p n a m a l a d e k a d a

p peneilitan kualtiait fcenderung dliakukan dengan

a r a c e s a li b i a k a p i d t a p a d n u p l a g g n u t s u s a k u t a S . ti k i d e s s u s a k h a l m u j

h i b e l s u s a k h e l o r e p m e m i ti l e n e p i g a b t il u s t a g n a s g n a m e m l a i s n e t o p

p a d n a d n a k u lr e p i d g n a m e m t u b e s r e t l a g g n u t s u s a k i r a d a li b n a d k a y n a

b a t

Referensi

Dokumen terkait

This study aims to collect image data and three dimensional ground control points in Taichung city area with Unmanned Aerial Vehicle (UAV), general camera and Real-Time Kinematic

Bahan pembelajaran meliputi: (1) pengertian psikologi sastra, (2) Asal-usul dan sejarah psikologi sastra, (3) macam-macam kajian psikologi sastra, (4) menganalisis

melalui freight forwarder pada PT. Arindo Jaya Mandiri Semarang. Untuk mengetahui pihak-pihak mana saja yang terlibat dalam prosedur.. penanganan kegiatan ekspor melalui

Kiranya penelitian etnografi ini dapat bermanfaat untuk pihak pemerintah atau pengambil kebijakan dalam menjawab permasalahan-permasalahan kaum tani.Hal tersebut dapat menjadi

Kemampuan tumbuh kembali hutan mangrove Cikiperan Cilacap sangat baik, meskipun ada beberapa jenis dalam kondisi kritis.. Dengan melihat kondisi hutan mangrove

Kemudian juga di ya petitum ya, jelas seperti itu karena kalau Pasal 51A ayat (5) Undang- Undang MK itu, ya menyatakan mengabulkan permohonan, kemudian menyatakan materi muatan

(1) Kepada Pegawai Negeri Sipil yang diangkat dan ditugaskan sebagai Dosen yang diberi tugas tambahan memimpin Perguruan Tinggi sebagai Rektor, Pembantu Rektor, Dekan,

konflik antar kelompok remaja di Kecamatan Toboali yang akan dianalisis. menggunakan teori dari Dahrendorf dengan konsep