ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA.

(1)

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat ngahontal gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Riksa Sukma Wibawa NIM 1005847

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

(2)

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA

Oleh

Riksa Sukma Wibawa NIM 1005847

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi sebagian syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas

Pendidikan Bahasa dan Sastra

DESEMBER 2015

Hak Cipta dilindungi Undang-Undang

(3)

LEMBAR PENGESAHAN

RIKSA SUKMA WIBAWA

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA

Disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. Ruswendi Permana, M.Hum NIP 195901011986011001

Pangaping II,

Dr. Retty Isnendes, M.Hum. NIP 197212021999032001

Kauninga ku

Pupuhu Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia,

(4)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

ANALISIS STRUKTURAL D INA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABD ULLAH MUSTAPPA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA1

RIKSA SUKMA WIBAWA2

ABSTRAK

Tujuan penelitian ini adalah mendeskripsikan: tema, nada, rasa, dan amanat yang terkandung dalam kumpulan puisi Titimangsa karya Abdullah Mustappa. Metode yang digunakan adalah metode deskriptif-analitik, yaitu metode untuk mendeskripsikan data, kemudian menafsirkan objek penelitian berdasarkan data tersebut. Teknik yang digunakan adalah studi analisis data dan studi pustaka. Adapun hasil yang didapat adalah: pertama, tema yang terkandung dalam buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mastappa adalah tentang kehidupan, menelisik lebih dalam mengenai kehidupan religi, sosial, dan cinta; kedua, nada yang terkandung dalam buku kumpulan sajak Titimangsa, ialah nada introspeksi, kesedihan, sindiran, nasihat, juga nada kegembiraan; ketiga, rasa yang terkandung dalam kumpulan sajak Titimangsa ialah perasaan ketir, kebingungan, ketenangan, pasrah, kesedihan, kerinduan, ketakutan, kepenasaran, kekhawatiran, penyesalan, amarah, kesetiaan, dan kehilangan; keempat, amanat yang terkandung dalam kumpulan sajak Titimangsa, adalah bahwa dalam kehidupan ini tidak semua hal dapat terjadi sesuai dengan keinginan kita, masih begitu banyak hal yang harus dibenahi dalam kehidupan ini. Agar manusia dapat bercermin pada perilaku yang telah dijalankannya, untuk menemukan hal baik dan membuang hal buruk. Buku kumpulan sajak Titimangsa telah memberikan pelajaran yang begitu dalam mengenai hakikat kehidupan manusia, disampaikan dengan kata sederhana namun sarat akan makna. Saran untuk penelitian selanjutnya ialah agar kajian terhadap buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa dapat digali dengan teori yang lebih mendalam.

kata kunci: Titimangsa, struktural, kumpulan sajak

1

Skripsi ini dibawah bimbingan Dr. Ruswendi Permana, M. Hum. dan Dr. Retty Isnendes , M.Hum.

(5)

ii

Riksa Sukma Wibawa , 2015

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA3

RIKSA SUKMA WIBAWA4

ABSTRAK

Udagan ieu panalungtikan nya éta ngadéskripsikeun: téma, nada, rasa, jeung amanat anu nyangkaruk dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa. Métode anu digunakeun nya éta métode déskriftif. Téknik anu digunakeun nya éta studi pustaka data jeung studi analisis. Anapon hasil panalungtikanna nya éta: kahiji, téma anu nyangkaruk dina buku kumpulan sajak

Titimangsa karya Abdullah Mustappa nya éta ngeunaan kahirupan, ngaguar

ngeunaan kaagamaan, sosial, jeung cinta; kadua, nada anu kapanggih dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa, nya éta nada introspéksi, kasedih, nyindiran, ngélingan, jeung nada gumbira; katilu, rasa nu kapanggih dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa nya éta rasa waas, kabingung, katingtrim, pasrah, kasedih, kasono, kasieun, kapanasaran, kahariwang, kaduhung, kaambek, kasatiaan, jeung kaleungitan; kaopat, amanat anu nyangkaruk dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa nya éta ngeunaan gumulungna kahirupan, teu salawasna hal nu dipikahayang téh bisa kacumponan, loba kénéh hal nu kudu dibenerkeun dina hirup, sangkan ngeunteung kana naon nu geus ku urang dipilampah, nu hadéna teruskeun nu gorengna singkahan. Buku kumpulan sajak Titimangsa geus méré pelajaran anu jero negunaan hakékat kahirupan manusa, ditepikeun kalayan sederhana tapi miboga ajén nu hadé. Saran keur panalungtikan saterusna, sangkan kajian ngeunaan buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa bisa diguar ngagunakeun téori semantik.

Kecap galeuh: Titimangsa, struktural, kumpulan sajak

3_{Skripsi ieu dibimbing ku Dr. Ruswendi Permana, M. Hum. jeung Dr. Retty Isnendes, M. Hum.} 4_{Mahasiswa Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni}

(6)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

DAPTAR EUSI

Kaca

PERNYATAAN I

ABSTRAK ii

PANGJAJAP iv

TAWIS NUHUN v

DAPTAR EUSI vii

DAPTAR BAGAN x

DAPTAR TABEL xi

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ……… 1

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ……… 4

1.3 Tujuan Panalungtikan ………... 4

1.3.1 Tujuan Panalungtikan ……… 4

1.3.2 Tujuan Husus ………... 4

1.4 Mangpaat Panalungtikan ………... 5

1.4.1 Mangpaat Téoritis ………. 5

1.4.2 Mangpaat Praktis ………... 5

1.5 Raraga Tulisan ………... 5

BAB II ULIKAN TIORI 2.1 Sastra ……..………... 6

2.1.1 Hakékat Sastra ………... 7

2.1.2 Fungsi Sastra ………... 8

2.1.3 Wangun Karya Sastra ……… 8

2.2 Strukturalisme ………... 9

2.2.1 Wangenan Struktural……….. 9

2.3 Sajak ……….. 10

(7)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

2.3.2 Kamekaran Sajak dina Sastra Sunda ……….. 12

2.3.3 Papasingan Sajak dina Sastra Sunda 13 2.3.4 Struktur Sajak ………... 14

2.3.5 Hakékat Sajak……….. 14

2.4 Hasil Panalungtikan Saméméhna ………. 17

2.5 Raraga Mikir ……… 18

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN 3.1 Desain Panalungtikan ………... 21

3.2 Sumber Data ………... 21

3.2.1 Deskripsi Data ……… 23

3.3 Wangenan Oprasional ……….………. 23

3.4 Instrumen Panalungtikan ………. 24

3.5 Téhnik Panalungtikan ….………... 25

3.5.1 Téhnik Ngumpulkeun Data ……… 26

3.5.2 Téhnik Ngolah Data ………... 26

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN 4.1 Hasil Panalungtikan ………... 29

4.1.1 Téma dina Kumpulan Sajak Titimangsa ………. 29

4.1.2 Nada dina Kumpulan Sajak Titimangsa …………... 29

4.1.2.1 Nada Sedih ……….. 29

4.1.2.2 Nada Introspéksi ………. 31

4.1.2.3 Nada Nyindir ………... 34

4.1.2.4 Nada Ngélingan ………... 36

4.1.2.5 Nada Pasrah ……… 38

4.1.2.6 Nada Gumbira ……… 39

4.1.3 Rasa dina Kumpulan Sajak Titimangsa ………. 40

4.1.3.1 Rasa Kabingung ………. 40

4.1.3.2 Kapanasaran ………... 43

(8)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

4.1.3.4 Kasono ……… 46

4.1.3.5 Kawaas ………... 48

4.1.3.6 Kaduhung ………... 48

4.1.3.7 Kahariwang ……… 50

4.1.3.8 Rasa Tingtrim ……… 50

4.1.3.9 Kasedih ………... 51

4.1.3.10 Kasieun ………... 52

4.1.3.11 Katimburu ……….. 52

4.1.3.12 Kasatiaan ………... 52

4.1.3.13 Kaleungitan ………... 53

4.1.4 Amanat ………... 53

4.2 Pedaran ………. 54

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ………... 55

5.2 Saran ……… 56

DAPTAR PUSTAKA 57

(9)

DAPTAR BAGAN

(10)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

DAPTAR TABEL

(11)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

(12)

1

BAB I BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Karya sastra nya éta hasil karya sastrawan dina wangun lisan atawa tulisan. Kecap sastra asalna tina basa Latin litteratura anu hartina hurup atawa tulisan (letter). Sacara étimologi, kecap sastra asalna tina basa Sanskerta, nya éta sas jeung tra. Kecap sas- hartina nya éta méré pituduh, ngajar, atawa instruksi. Ahiran -tra hartina nuduhkeun alat atawa sarana. Ku kituna, sastra téh nya éta alat pikeun ngajar, buku pituduh, buku intruksi, atawa pangajaran (Koswara, 2010, kc.2). Karya sastra miboga ciri jeung ajén éstétis. Éta ciri-ciri téh bisa mangrupa purwakanti, gaya basa, jeung sajabana. Eusi karya sastra biasana mah mangrupa ébréhan tina ide atawa pamikiran manusa, misalna baé ayana kasusah, kabungah, jeung hal-hal anu pikaseurieun. Éta sakabéhna téh bisa diébréhkeun dina wangun karya sastra, boh lisan boh tulisan.

Kaéndahan bisa nimbulkeun rasa sukur, ni’mat, reueus, jsb anu patali jeung kasugemaan jiwa nu macana. Sastra Sunda dimimitian ku sastra buhun nu ngawengku jangjawokan, pantun, wawacan, dongéng, jeung sajabana. Diteruskeun ku sastra modéren nu ngawengku wangun carita pondok, novél, sajak, drama, jeung sajabana. Ka ayeuna keun mah aya karya sastra modéren anu disebut fiksimini.

(13)

2

pengkonsentrasian semua kekuatan bahasa dengan pengkonsentrasian struktur

fisik dan struktur batinnya”.

Dumasar kana waktu gumelarna, puisi diwincik jadi dua rupa, nya éta puisi buhun jeung puisi modéren. Salah sahiji wangun puisi modéren nya éta sajak. Sajak kaasup kana puisi modéren lantaran teu kauger ku patokan-patokan anu tangtu saperti dina puisi buhun. Nurutkeun Iskandarwassid (1992, kc. 130) sajak nya éta salah sahiji wanda puisi atawa wangun ugeran anu teu (pati) kauger ku patokan wangunna.

Ditilik tina eusina, sajak bisa dibédakeun jadi sajak épik jeung sajak lirik. Sajak épik nya éta sajak anu medar carita atawa lalakon. Sedengkeun sajak lirik nya éta sajak anu ngagambarkeun rasa sarta sikep pangarangna. Dina sajak épik, nu nulis sajak téh teu bébas ku sabab kauger ku galur nu rék jadi jejer dina lalakon. Tapsiran atawa visi pribadina téh kawatesanan ku jejer caritana. Ku kituna, sajak épik sipatna leuwih objéktif.

Sabalikna, dina sajak lirik nu nulis sajak miboga kalaluasaan dina méré tepisan kana jejer sajakna téa. Sikep atawa rasa pribadina bisa muncul leuwih kuat jeung leuwih témbrés. Ku sabab kitu, sajak lirik mah leuwih subjéktif. Lantaran sipatna nu leuwih subjéktif, dina mangsa kiwari sajak lirik jumlahna kacida réana. Éta hal saluyu jeung kaayaan hirup masarakat kiwari anu sipatna leuwih individual. Ku kituna, sajak-sajak lirik mah bisa diteuleuman tur bisa kapaluruh bédana sok sanajan témana sarua (Mustappa, 2014, kc. 59).

Panyajak miboga sajak séwang-séwangan dina midangkeun karyana. Aya panyajak anu ungakara-ungakarana leuwih déskriptif (basajan) jeung aya ogé panyajak anu gaya basana imajinatif. Gaya basa déskriptif nya éta gaya basa anu ungkara basana henteu méngpar tina harti-harti kecap nu lumrah. Sabalikna, sajak anu maké gaya basa imajinatif mah pinuh ku simbul atawa lambang.

(14)

3

Riksa Sukma Wibawa , 2015

ngawengku sora, kecap, padalisan, pada, jeung tipografi. Lapis ma’na mangrupa unsur nu nyamuni dina struktur. Ditilik tina unsur pokona, puisi diwincik jadi struktur lahir jeung struktur batin. Éta unsur-unsur téh teu bisa madeg mandiri, lantaran mangrupa hiji beungkeutan (struktur) antara nu hiji jeung lianna, sarta silih lengkepan nepi ka kahontal totalitas ma’na nu nyamuni (Waluyo, 1987, kc. 29).

Sajak kaasup salah sahiji karya sastra nu bisa dikaji tina sagala aspék lantaran sajak mangrupa struktur anu disusun tina rupa-rupa unsur jeung sarana kapuitisan. Sajak ogé bisa dikaji tina jenis (rupa) jeung aspék kasajarahan. Ditilik dina aspék kasajaranana, sajak remen ditulis tur dibaca ti waktu ka waktu. Teeuw (dina Pradopo, 2012, kc. 3) nétélakeun yén sapanjang jaman, puisi mindeng ngalaman parobahan jeung kamekaran. Ieu hal nyababkeun ayana konflik nepi ka nyiptakeun inovasi. Ku kituna, puisi mindeng ngalaman parobahan anu saluyu jeung évolusina kana parobahan konsép éstétikana (Riffaterrne dina Pradopo, 2012, kc. 3).

Dina taun 2013, terbit buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa. Éta buku dilélér hadiah Sastra Rancagé taun 2014, sarta miboga ajén sastra nu hadé. Ku kituna ieu buku dijadikeun bahan panalungtikan.

Saméméhna aya sababaraha panalungtikan anu kungsi medar ngeunaan analisis struktural-semiotik, diantarana baé: (1) “Analisis Struktural Semiotik dina Kumpulan Sajak Waruga Garba Karangan Eddy D. Iskandar” ku Nunung Sulastri (2005); (2) “Ajén Patriotis dina Kumpulan Carita Pondok Oléh-oléh Pertempuran Karangan Rukmana Hs. (Ulikan Struktural Semiotik)” ku Yayu Aisyah (2008); (3) “Sajak dina Manglé Alit anu Medal dina Taun 2009 pikeun Bahan Pangajaran

(15)

4

Riksa Sukma Wibawa , 2015

Panalungtikan ngeunaan sajak dina wangun skripsi anu maké ulikan struktural katitén masih kurang. Ku kituna, ieu panalungtikan medar ngeunaan unsur struktural dina kumpula sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa. Hawe Setiawan, kritikus sastra Sunda kungsi nétélakeun dina ésséyna yén sajak-sajak anu aya dina kumpulan sajak Titimangsa téh mangrupa surat ngeunaan ésénsi kahirupan pangarang anu ditepikeun dina wangun simbolis ka istrina, Aam Amilia. Sacara fisik ieu buku kumpulan sajak téh miboga ciri has anu teu ilahar. Éta ciri has téh nya éta salian ti judul kumpulan, unggal sajak ukur ditandaan ku angka 1 nepi ka 68. Eusina ngawengku 68 sajak alit, saluyu jeung judulna anu mangrupa sajak-sajak pondok. Sajak anu pangpanjangna ngawengku 8 padalisan jeung 5 pada, sedengkeun anu pangpondokna ukur sapada. Ieu hal jadi salah sahiji kasang tukang panulis milih ieu buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa jadi bahan panalungtikan. Ku kituna, ieu panalungtikan nu dijudulan “Analisis Struktural dina Kumpulan Sajak Titimangsa Karya Abdullah Mustappa

perlu dilaksanakeun.

1.2 Rumusan Masalah

Sangkan teu lega teuing ambahanana, ieu panalungtikan diwatesanan ukur nganalisis struktur batin sajak, anu ngawengku téma, nada, rasa, jeung amanat. Dumasar kana éta hal, ieu panalungtikan dirumuskeun dina kalimah pananya ieu di handap.

1) Téma naon waé anu aya dina buku kumpulan sajak Titimangsa? 2) Nada naon waé nu aya dina buku kumpulan sajak Titimangsa? 3) Rasa naon waé anu aya dina buku kumpulan sajak Titimangsa?

4) Amanat naon waé anu nyangkaruk dina buku kumpulan sajak Titimangsa?

(16)

5

Riksa Sukma Wibawa , 2015

Luyu jeung maslah anu dipedar di luhur, tujuan ieu panalungtikan téh nya éta pikeun nganalisis unsur-unsur sajak anu aya dina buku Kumpulan Sajak karya Abdullah Mustappa.

1.3.2 Tujuan Husus

Sacara husus, ieu panalungtikan boga tujuan pikeun:

1) ngadéskripsikeun téma anu aya dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa;

2) ngadéskripsikeun nada anu aya dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa;

3) ngadéskripsikeun rasa anu aya dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa;

4) ngadéskripsikeun amanat anu aya dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa.

1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Tioritis

Ieu panalungtikan dipiharep bisa méré informasi anu euyeub ngeunaan struktur batin anu nyangkaruk dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa.

1.4.1 Mangpaat Praktis

Mangpaat praktis anu dipiharep tina ieu panalungtikan nya éta:

1) ieu panalungtikan téh dipiharep bisa ngeuyeuban élmu pangaweruh ngeunaan karya sastra modéren, hususna dina wangun sajak;

2) pikeun ngadéskripsikeun hasil analisis karya sastra dina wangun sajak dumasar kana struktur pangwangunna;

(17)

6

Riksa Sukma Wibawa , 2015

1.5 Raraga Tulisan

BAB I medar kasang tukang panalungtikan, rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung raraga tulisan.

BAB II medar tiori-tiori ngeunaan: sastra, sajak Sunda, jeung strukturalisme. BAB III medar métode panalungtikan, desain panalungtikan, sumber data,

wangenan operasional, instrumén panalungtikan, jeung téhnik panalungtikan.

BAB IV medar analisis data.

(18)

Riksa Sukma Wibawa , 2015

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Desain Panalungtikan

Métode asalna tina kecap methodos (basa Latén) anu hartina stratégi pikeun maham kana kanyataan (realitas) dumasar kana léngkah-léngkah anu ngéntép seureuh pikeun ngeungkulan runtuyan sabab-akibat (Ratna, 2013, kc. 34). Siswantoro (2010, kc. 55-56) nétélakeun yén métode téh nya éta cara nu dipaké dina panalungtikan anu mangrupa kagitan ilmiah, métodena kudu dilaksanakeun sacara sistematis dumasar kana urutan léngkah- léngkah panalungtikan.

Panalungtikan sastra sarua jeung panalungtikan élmu séjénna, nya éta maké métode anu sistematis. Bédana, panalungtikan sastra mah sipatna déskriptif. Ku kituna, métode dina ieu panalungtikan digolongkeun kana métode déskriptif. Mukhtar (2013, kc. 29) nétélakeun yén métode déskriptif nya éta:

“Metode deskriptif adalah sebuah penelitian yang dimaksudkan untuk mengungkap sebuah fakta empiris secara objektif dan ilmiah dengan berlandaaskan pada logika keilmuan, prosedur, dan didukung oleh metodologi dan teoritis yang kuat sesuai dengan disiplin keilmuan yang ditekuni”.

Métode anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif-analitik. Métode dékriptif-analitik nya éta métode anu ngadéskripsikeun sakabéh data kalawan rinci, anu saterusna éta data téh dianalisis (Ratna, 2013, kc. 53). Éta métode téh dipaké pikeun ngadéskripsikeun sajak-sajak dina buku kumpulan sajak

Titimangsa ngaliwatan pamarekan struktural kana téksna.

(19)

22

Riksa Sukma Wibawa , 2015

Ali (dina Jabrohim, 2012, kc. 31) méré gambaran yén panalungtikan dilaksana keun dumasar kana sababaraha tahap panalungtikan, nya éta: 1) tahap rarancang panalungtikan, 2) tahap ngalaksanakeun panalungtikan, jeung tahap nyieun laporan panalungtikan. Tahap rarancang ngawengku ngarumuskeun masalah, talaah kasang tukang masalah, jeung nyusun rarancang panalungtikan. Satrerusna dituluykeun kana tahap ngalaksanakeun panalungtikan, nu ngawengku prosés ngumpulkeun data, ngelompokkeun, jeung nganalisis data. Tahap katilu nya éta tahap nyieun laporan panalungtikan. Ieu di handap dipedar desain anu dipaké dina ieu panalungtikan.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

3.2 Sumber Data

Mukhtar (2013, kc. 107) méré gambaran yén sumber data mangrupa informasi atawa data-data anu dibutuhkeun dina panalungtikan, boh data primér

Sajak Titimangsa Karya Abdulah Mustappa

Ngolah data

Analisis Struktur Sajak 1. Téma

2. Nada 3. Rasa 4. Amanat

Nyieun Kacindekan

Métode Deskriptif-analitis Ngaliwatan Pamarekan

Strukturalisme

(20)

23

Riksa Sukma Wibawa , 2015

boh data sékundér. Subjék panalungtikan sastra nya éta téks-téks novél, carita pondok, jeung sajak.

Arikunto (2010, kc. 172) ngelompokkeun sumber data jadi 3P dumasar kana tingkatanana, nya éta:

P = person, sumber data anu mangrupa jelema, P = place, sumber data anu mangrupa tempat, jeung P = paper, sumber data anu mangrupa simbol.

Éta sumber data téh dijelaskeun saperti ieu di handap.

a) Person (jelema) nya éta sumber data anu bisa méré data mangrupa jawaban

lisan ngaliwatan wawancara atawa jawaban tinulis ngaliwatan angkét.

b) Place (tempat) nya éta sumber data anu némbongkeun tampilan tempat. Éta

tempat téh bisa dipaké pikeun kagiatan obsevasi. Contona kana: rohanngan, kalengkepan alat, wujud barang, warna, maju-mundurna kandaraan, lagu atawa musik, gerakan tari, pintoanan drama, jeung kagiatan pangajaran.

c) Paper nya éta sumber data anu mangrupa tanda-tanda dina hurup, angka,

gambar, atawa simbol-simbol séjénna.

Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta sakabéh sajak anu aya dina buku kumpulan sajak Titimangsa karangan Abdullah Mustappa, anu ngawengku strukturna, kayaning: téma, nada, rasa, jeung amanat.

3.2.1 Déskripsi Data

Buku kumpulan saja Titimangsa karangan Abdullah Mustappa diterbitkeun ku Kiblat Buku Utama. Ieu buku medal dina taun 2013, jumlah kacana aya 72

kaca. Dina jilid bukuna aya lukisan “Pohon dari Langit” karya Salim. Di bagian

(21)

24

Gambar 3.1

Cover Buku Kumpulan Sajak Titimangsa Karangan Abdullah Mustappa

3.3 Wangenan Operasional

Wangenan operasional dina ieu panalungtikan ditataan ieu di handap.

1) Sastra mangrupa ébréhan pribadi manusa dina wangun tinulis nu dicitak. Sastra ngagambarkeun pangalaman, alam pikiran, rasa, ide, sumanget, jeung kayakinandina gambaran kahirupan nu mangrupa hasil imajinasi pangarang ngaliwatan prosés pamikiran kréatif, pikeun ngahasilkeun karya-karya sastra dina basa nu éndah.

[image:21.596.162.462.81.483.2]

(22)

25

kréativitas manusa dina niténan jeung neuleuman kahirupan manusa, didéskripsikeun ku panyajak ngaliwatan média basa.

3) Strukturalisme nya éta paham atawa kajian anu asal kecapna tina struktural. Struktural nu miboga harti hiji karya sastra mangrupa struktur nu otonom, nu leupas tina unsur saluareun sastrana.

3.4 Instrumén Panalungtikan

Mukhtar (2013, kc. 109) nétélakeun yén instrumén panalungtikan nya éta alat anu digunakeun pikeun ngumpulkeun informasi anu disebut data panalungtikan. Dina ieu panalungtikan, instrumén anu dipaké nya éta kartu data. Ieu kartu dipaké pikeun ngumpulkeun jeung ngainvétarisisasi data nu geus aya, sangkan gampang dina ngolahna. Instrumén anu dipaké dina ieu panalungtikan bisa katitén ieu di handap.

Tabél 3.1 Conto Kartu Data

Format Tabél Analisis Unsur Struktural (Téma, Nada, Rasa, jeung Amanat)

No. Kode Objék Analisis Interprétasi

1 2 3 4

3.5 Téhnik Panalungtikan

Téhnik asalna tina kecap teknikos (basa Yunani) anu hartina alat atawa seni ngagunakeun alat (Ratna, 2013, kc. 17). Téhnik diwincik jadi dua rupa, nya éta nya éta téhnik ngumpulkeun data jeung téhnik ngolah data.

3.5.1 Téhnik Ngumpulkeun Data

(23)

26

3.5.2 Téhnik Ngolah Data

Téhnik ngolah data dina ieu panalungtikan nya éta téhnik analisis. Analisis data nya éta téhnik ngolah data hasil tina prosés panalungtikan, ku cara maparkeun hasil panalungtikan dina wangun déskriptif. Téhnik analisis dipaké pikeun nganalisis sakabéh data anu aya dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa dumasar kana ulikan struktural. Éta téhnik dipiharep bisa ngadéskripsikeun unsur-unsur sajak dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa kalawan jéntré.

Data anu dikumpulkeun dina ieu panalungtikan saterusna dianalisis dumasar kana léngkah- léngkah ieu di handap.

1) Mariksa jeung milih data. Data anu dipaké nya éta sajak-sajak karangan Abdullah Mustappa. Ieu hal miboga udagan pikeun mariksa kalengkepan data.

2) Data anu geus kakumpul, tuluy dipasing-pasing pikeun jadi bahan analisis. 3) Data dianalisis ngaliwatan pamarekan struktural.

4) Unggal data nu kapanggih dina kumpulan sajak Titimangsa dinomeran maké kode nu tangtu.

Conto kode: Sajak no. 27 (27.31.03) 27: nomer urut sajak 31: kaca

03: padalisan

5) Nyieun kacindekan ngeunaan hasil analisis.

Tabél 3.2

Data Nomer Urut Sajak

No. Urut Sajak Kode Sajak Katerangan

1 2 3

1. 01.05.xx Dianalisis

3. 03.07.xx Teu dianalisis

(24)

27

Riksa Sukma Wibawa , 2015

1 2 3

51 51.55.xx Teu dianalisis

(25)

28

Riksa Sukma Wibawa , 2015

1 2 3

Katerangan:

Conto angka 27.31.xx = (1) 27, (2) 31, (3) xx (1) 27 = nomer urut sajak

(2) 31 = nomer kaca

(26)

55

Riksa Sukma Wibawa , 2015

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan

Panalungtikan analisis struktural dina kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa téh ngawengku opat aspék: (1) téma, (2) nada (3) rasa (4)

amanat. Métode anu digunakeun nya éta déskriptif-analitik. Téhnik nu digunakeun nya éta ngumpulkeun data, ku cara maca sarta neuleuman hal-hal atawa bahan anu raket patalina jeung masalah nu rék ditalungtik. Lian ti éta, pikeun dasar-dasar tioritis anu aya patalina jeung bahan panalungtikan. Dina ieu panalungtikan dipilih 39 sajak nu dimuat dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa. Tilu puluh salapan sajak anu dipilih diangap ngawakilan jejer anu jadi puseur paniténan dina panalungtikan analisis struktural. Anapon dina hasil panalungtikan struktural kaguar opat aspék dina buku kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa.

Téma nu nyangkaruk dina buku kumpulan sajak Titimangsa nya éta ngeunaan kahirupan. Dijerona ngabahas ngeunaan sagala hal anu pakuat pakait jeung kahirupan, saperti réligi, sosial, jeung cinta dibahas dina ieu buku.

Nada nu kapanggih dina buku kumpulan sajak Titimangsa, nya éta nada introspeksi, nada sedih, nada nyindir, nada ngelingan, nada gumbira, jeung nada pasrah. Nada nu kapanggih dina ieu buku bisa dijadikeun eunteung pikeun kahirupan sangkan urang bisa leuwih hade dina kahirupan.

(27)

56

Riksa Sukma Wibawa , 2015

Amanat nu hayang ditepikeun ku aku lirik dina ieu kumpulan sajak nya éta ngeunaan gumulungna kahirupan, teu sagala hal nu dipikahayang téh teu salawasna kacumponan, loba kénéh hal anu kudu dibenerkeun dina hirup, sangkan ngeunteung kana naon nu geus ku urang dipilampah, nu hadéna teruskeun nu goréngna singkahan.

Ku ayana hal éta, kumpulan sajak Titimangsa karya Abdullah Mustappa geus mampuh méré gambaran ngeunaan kahirupan. Minangka eunteung, jeung panglipur pikeun nu maca. Karya-karya Abdullah Mustappa ogé mangrupa gambaran kahirupan anu luyu jeung kahirupan masarakat. Éta hal ogé anu dirasakeun ku nu maca, sajak teu ukur méré panglipur, tapi mawa nu maca pikeun neuleuman bag-bagan kahirupan. Ngaliwatan gaya nyaritakeun, gaya ngagambarkeun, pangarang geus hasil nyieun karya nu béda.

5.2Saran

Sabada panalungtikan ngeunaan analisis struktural dina kumpulan sajak

Titimangsa karya Abdullah Mustappa dilaksanakeun, panalungtik ngarékoméndasikeun sawatara hal anu dianggap perlu ditepikeun. Masarakat umum, dirékoméndasikeun pikeun maca jeung ngaprésiasi, ku sabab tina hasil panalungtikan bisa katitén yén ieu karya téh miboga ajén moral anu luhung. Masarakat akademis, dipiharep bisa nalungtik medar pasualan aspék sémiotikana dina karya sastra ieu, sangkan leuwih jero tur leuwih mundel.

Ieu panalungtikan murni ngunaan ulikan sastra, sedengkeun nimbang kana hasil panalungtikan nu ngajéntrékeun yén buku Titimangsa téh ngandung ajén moral anu luhung, tangtu bisa dijadikeun salasahiji referensi bahan ajar di sakola, ku kituna pikeun panalungtik satuluyna dipiharep aya lajuning laku tina ieu panalungtikan, nyaéta nalungtik relevansi karya Titimangsa karya Abdullah Mustappa kana bahan pangajaran aprésiasi sastra.

(28)

57

Riksa Sukma Wibawa , 2015

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA

UniversitasPendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAFTAR PUSTAKA

Aminudin, (2013). Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru Algesindo.

Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian. Jakarta: Rineka Cipta.

Faruk. (2012). Pengantar Sosiologi Sastra: Dari Strukturalisme Genetik sampai

Post-modernisme. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Iskandarwassid, (1996a). Kamus Istilah Sastra: Pangdeudeul Pangajaran Sastra

Sunda. Bandung: Geger Sunten

Isnendes, R. (2007). Teori Sastra (Diktat). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS Universitas Pendidikan Indonésia.

Jabrohim. (2001). Metodologi Penelitian Sastra. Yogyakarta: Hanindita.

Jayanti, A.D. (2014). Ulikan Struktural-Semiotik kana Kumpulan Sajak Lagu

Padungdung karangan Deni Ahmad Fajar pikeun Bahan Pangajaran

Maca Sajak di SMA (skripsi). Bandung: Jurusan pendidikan Bahasa

Daerah FPBS Universitas Pendidikan Indonésia.

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. (2008). Bandung: Sonagar Press.

Koswara, D. (2011). Racikan Sastra (Diktat). Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS Universitas Pendidikan Indonesia.

Lembaga Basa jeung Sastra Sunda (1985). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate.

Luxemburg, J.V. Spk. (1992). Pengantar Ilmu Sastra. Jakarta: Gramedia.

Mukhtar. (2013). Metode Praktis Penelitian Deskriptif Kualitatif. Jakarta: Referensi

Mustappa, A. (2013b). Titimangsa. Bandung: Kiblat Buku Utama Mustappa, A. (2013a). Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.

Pradopo, R.J. (2012). Pengkajian Puisi. Yogya: Gajah Mada University Press. Ratna, N.K. (2013). Teori, Metode, dan Teknik Penelitian Sastra. Yogjakarta:

(29)

58

Riksa Sukma Wibawa , 2015

ANALISIS STRUKTURAL DINA KUMPULAN SAJAK TITIMANGSA KARYA ABDULLAH MUSTAPPA

UniversitasPendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Rosidi, A. (2013). Mengenal Kesusasteraan Sunda. Bandung: Pustaka Jaya

Rusyana, Y. (1978). Panyungsi Sastra: Pangajaran Sastra Sunda pikeun Murid

Sakola Lanjutan. Bandung: Gunung Larang.

Salmun, M.A. (1963). Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.

Sumarjo & Saini K.M. (1994). Apresiasi Kesusastraan. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

Tamsyah, B.R. (1996). Pangajaran Sastra Sunda: Pikeun Siswa SD, SLTP, jeung

Umum. Bandung: Pustaka Setia.

Tarigan, H.G. (2011). Prinsip-Prinsip Dasar Sastra. Bandung: Angkasa. Teeuw, (2003). Sastra dan Ilmu Sastra: Jakarta: Pustaka Jaya

Tim Penyusun Penulisan Karya Ilmiah (2014) Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.

Waluyo, H.J. (1987). Teori dan Apresiasi Puisi: Jakarta: Erlangga.

Wellek, R. jeung Warren, A. (2013). Teori Kesusastraan. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama

tanpa nama .(2014). Pengumuman Hadiah Sastra “Rancagé” 2014 [Online] dina alamat web: https://www.facebook.com/notes/hawe-setiawan/pengumuman-hadiah-sastra-rancage-2014/10151819102636741 [Diakses tanggal 20 Oktober