ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA.

(1)

No. 573/FPBS/0251/2013

Kiki Pratiwi, 2013

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON

SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA

SKRIPSI

Diajukeun pikeun Nyumponan Salasahiji Sarat Ujian Sidang Sarjana Pendidikan

ku

Kiki Pratiwi 0900541

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

(2)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

LEMBAR PENGESAHAN

KIKI PRATIWI NIM 0900541

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON

SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA

Disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. Dedi Koswara, M. Hum. NIP. 195906141986011002

Pangaping II,

Retty Isnendes, S.Pd, M. Hum. NIP. 197212021999032001

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

(3)

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON

SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA

Oleh

Kiki Pratiwi

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia

Februari 2013

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,

(4)

i Kiki Pratiwi, 2013

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA1)

Kiki Pratiwi2

ABSTRAK

Skripsi yang berjudul “Analisis Dekonstruksi dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna” dilatarbelakangi oleh keinginan penulis untuk memperkaya penelitian terhadap karya sastra Sunda berdasarkan analisis dékonstruksi selaku metode paling mutakhir dalam memahami dan mencapai totalitas makna dari karya sastra sastra. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif analisis. Metode ini digunakan untuk mendeskripsikan data-data yang diperoleh dari hasil analisis. Teknik yang digunakan dalam penelitian ini adalah telaah pustaka dan analisis data. Penelitian ini memiliki tujuan untuk memaparkan kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa berdasarkan analisis dekonstruksi memakai oposisi binner, yang meliputi: 1) makna dekonstruktif judul-judul cerpen dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa, 2) makna dekonstruktif tokoh-tokoh dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa, 3) pusat pengisahan cerpen dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa, 4) latar/setting cerpen dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa, 5) alur cerpen dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa, 6) indikator berpikir dekonstruktif Godi Suwarna. Berdasarkan hasil penelitian diperoleh kesimpulan bahwa 1) enam judul cerpen atau 46% judul cerpen mengandung pemikiran dekonstruktif, 2) 29 atawa 88% tokoh dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa yang mengandung pemikiran dekostruktif, 3) tidak telihat adanya pusat pengisahan yang mengandung pemikiran dekonstruktif, 4) delapan atau 20,5% latar/setting dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa yang mengandung pemikiran dekostruktif, 5) empat atau 31% alur cerita dalam kumpulan cerpen Serat Sarwasatwa yang mengandung pemikiran dekostruktif, dan 6) indikator mikir dékonstruktif Godi Suwarna terlihat dari adanya misi Godi Suwarna dalam menyampaikan kritik dan sindiran terhadap kehidupan masa kini dan ditunjukkan dengan adanya oposisi antara “menolak tradisi” dan “bertolak dari tradisi”. Bisa disimpulkan pula bahwa cerpen-cerpen karya Godi Suwarna ini masih berada pada tataran konvensional tapi sudah menunjukkan adanya pemikiran dekonstruktif pengarangnya. Dengan keunggulan dan keunikannya, Godi Suwarna menjadi salah satu pelopor pemikiran dekonstruktif dalam kesusastraan Sunda.

Kata kunci: Analisis Dékonstruksi, Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa

1)_{Skripsi ini dibimbing oleh Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Retty Isnendes, S. Pd, M. Hum.}

2)

(5)

ii Kiki Pratiwi, 2013

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA3)

Kiki Pratiwi4

ABSTRACT

The background of a studyentitled “Analisis Dekonstruksi dina Kumpulan Carpon

Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna” is the author’s desire to enrich the study of Sundanese literature based on deconstructive analysis as the most advanced method in understanding and achieving the total meaning of literary works. This study is a descriptive research. This method is used to describe the data which is obtained from the analysis. The techniques of this study are literature review and data analysis. The aim of this study is to describe the collection of short stories based on deconstructive analysis byusing a Binner opposition, included: 1) deconstructive meaning of the title in the collection of Serat Sarwasatwa short stories, 2) deconstructive meaning of the characters in the collection of Serat Sarwasatwa short stories, 3) the point of view the story in the collection of Serat Sarwasatwa short stories, 4) the setting in the collection of Serat Sarwasatwa short stories, 5) the plot in the collection of Serat Sarwasatwa short stories, 6) the indicator of deconstructive thought of Godi Suwarna. Based on the above results, the researcher concluded that 1) the titles of six short stories or 46% of the titles of short stories contain a deconstructive thought, 2) 29 or 88% of the characters in the collection of Serat Sarwasatwa short stories contain deconstructive thought, 3) it cannot be seen that the main character’s thought contains deconstructive thought, 4) eight or 20,5% of the settings in the collection of Serat Sarwasatwa short stories contain deconstructive thought, 5) four or 31% of the plot in the collection of Serat Sarwasatwa short story contains deconstructive thought, 6) the indicators of deconstructive thought of Godi Suwarna can be seen from his mission in delivering critiques and satires of the present life that are indicated by the opposition between “rejecting the tradition” and “out of tradition”. It can be seen that the short storiesof Godi Suwarnaare still at the conventional level. However, they show the author’s descriptive thought. It is because of the excellence and uniqueness, Godi Suwarna becomes one of the pioneers in the deconstructive thought of Sundanese literature.

Keyword: Analisis Dékonstruksi, Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa

3)_{Skripsi ini dibimbing oleh Dr. Dedi Koswara, M.Hum. dan Retty Isnendes, S. Pd, M. Hum.}

4)

(6)

vi

ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

DAPTAR EUSI

Kaca

ABSTRAK ... i

PANGJAJAP ... ii

TAWIS NUHUN ... iii

DAPTAR EUSI ... vi

DAPTAR GAMBAR ... xi

DAPTAR TABEL ... xii

DAPTAR BAGAN ... xiii

DAPTAR LAMPIRAN ... xiv

BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ... 3

1.2.1 Watesan Masalah ... 3

1.2.2 Rumusan Masalah ... 3

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 4

1.3.1 Tujuan Umum ... 4

1.3.2 Tujuan Husus ... 5

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 5

1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 5

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 5

1.5 Anggapan Dasar...6

1.6 Raraga Téori ... 6

(7)

vii

2.1.1 Wangenan Carpon ... 8

2.1.2 Struktur Carpon ... 9

2.1.2.1 Judul ... 10

2.1.2.1 Tokoh jeung Panokohan ... 11

2.1.2.3 Puseur Implengan ... 16

2.1.2.4 Latar ... 18

2.1.2.5 Galur atawa Plot ... 21

2.2 Analisis Dékonstruksi ... 24

2.2.1 Jaques Derrida ... 24

2.2.2 Wangenan Analisis Dékonstruksi ... 25

2.2.3 Analisis Dékonstruksi Kana Karya Sastra... 28

2.2.4 Konsép jeung Léngkah Analisis Dékonstruksi kana Karya Sastra ... 31

2.2.4.1 Konsép Analisis Dékonstruksi kana Karya Sastra ... 31

2.2.4.2 Konsép Analisis Dékonstruksi kana Karya Sastra ... 34

BAB III MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN 3.1 Metode Panalungtikan ... 41

3.2 TéhnikPanalungtikan ... 41

3.2.1 Téhnik Ulikan Pustaka ... 42

3.2.2 Téhnik Analisis Data ... 42

3.3 Instrumén Panalungtikan ... 43

3.4 Sumber Data ... 43

3.4.1 Idéntitas Buku Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa ... 44

3.4.2 Ringkesan Caeita Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa ... 44

3.5 Wangenan Operasional ... 45

3.6 Léngkah Garapan Panalungtikan ... 46

3.6.1 Tatahar ... 46

3.6.2 Ngumpulkeun Data ... 47

(8)

viii

3.6.4 Nyieun Kacindekan...48

3.6.5 Nyusun Laporan...48

BAB IV ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA 4.1 Judul-Judul Carpon Serat Sarwasatwa Disawang tina Jihad Dékonstruksi .... 49

4.1.1 Suluk Mahasukma ... 49

4.1.2 Serat Sarwasatwa ... 51

4.1.3 Serat Samaradahana ... 53

4.1.4 Apanjang-apunjung...55

4.1.5 Serat Kala Mesat ... 56

4.1.6 Lung-leng ... 58

4.1.7 Séwang-séwang ... 59

4.1.8 Karamat Kuwu Karamat ... 60

4.1.9 Bruk-brak ... 60

4.1.10 Karunya Nya ... 61

4.1.11 Gur-ger ... 63

4.1.12 Tik-tek ... 64

4.1.13 Gusti! Gusti! ... 65

4.1.14 Judul Carpon Serat Sarwasatwa Disawang tina Jihad Dékonstruksi ... 66

4.2.1 Tokoh-tokoh dina Carpon Suluk Mahasukma ... 68

4.2.2 Tokoh-tokoh dina Carpon Serat Sarwasatwa ... 69

4.2.3 Tokoh-tokoh dina Carpon Serat Samaradahana ... 71

4.2.4 Tokoh-tokoh dina Carpon Apanjang-apunjung ... 73

4.2.5 Tokoh-tokoh dina Carpon Serat Kala Mesat ... 74

4.2.6 Tokoh-tokoh dina Carpon Lung-leng ... 76

4.2.7 Tokoh-tokoh dina Carpon Séwang-séwang ... 77

4.2.8 Tokoh-tokoh dina Carpon Karamat Kuwu Karamat ... 78

(9)

ix

4.2.10 Tokoh-tokoh dina Carpon Karunya Nya ... 80

4.2.11 Tokoh-tokoh dina Carpon Gur-ger ... 81

4.2.12 Tokoh-tokoh dina Carpon Tik-tek ... 83

4.2.13 Tokoh-tokoh dina Carpon Gusti! Gusti! ... 84

4.2.14 Tokoh-tokoh dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna Disawang tina Jihad Dékonstruksi ... 85

4.3 Puseur Implengan dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna Disawang tina Jihad Dékonstruksi ... 87

4.4 Latar dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna Disawang tina Jihad Dékonstruksi ... 87

4.4.1 Latar dina Carpon Suluk Mahasukma ... 87

4.4.2 Latar dina Carpon Serat Sarwasatwa ... 88

4.4.3 Latar dina Carpon Serat Samaradahana ... 90

4.4.4 Latar dina Carpon Apanjang-apunjung ... 91

4.4.5 Latar dina Carpon Serat Kala Mesat ... 93

4.4.6 Latar dina Carpon Lung-leng ... 95

4.4.7 Latar dina Carpon Séwang-séwang ... 96

4.4.8 Latar dina Carpon Karamat Kuwu Karamat ... 97

4.4.9 Latar dina Carpon Bruk-brak ... 97

4.4.10 Latar dina Carpon Karunya Nya ... 98

4.4.11 Latar dina Carpon Gur-ger ... 99

4.4.12 Latar dina Carpon Tik-tek ... 99

4.4.13 Latar dina Carpon Gusti! Gusti! ... 100

4.4.14 Latar dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi Suwarna Disawang tina Jihad Dékonstruksi ... 101

(10)

x

4.5.1 Babandingan Galur Carita Wayang Mahabarata jeung Carita Pondok Suluk

Mahasukma ... 104

4.5.2 Babandingan Galur Carita Wayang Ramayana jeung Carita Pondok Serat Sarwasatwa, Serat Smaradahana, jeung Serat Kala Mesat ... 109

4.6 Indikator Mikir Dékonstruktif Godi Suwarna dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa ... 115

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ... 118

5.2 Saran ... 120

DAPTAR PUSTAKA ... 121

LAMPIRAN-LAMPIRAN ... 123

(11)

1 Kiki Pratiwi, 2013

BAB I BUBUKA 1.1Kasang Tukang

Sastra mangrupa kagiatan kréatip manusa. Sastra ogé mangrupa gambaran peradaban manusa. Maju atawa henteuna hiji bangsa bisa dititénan tina aprésiasi jeung ngajén kana karya sastra anu aya dina jamanna. Sastra dianggap salaku gejala sosial sabab sastra nu aya dina waktu nu tangtu bakal raket patalina jeung norma sarta adat istiadat nu tumuwuh dina jamanna.

Dina kamekaran studi sastra aya tilu kagiatan sastra kayaning tiori sastra, kritik sastra jeung sajarah sastra. Éta kagiatan téh tujuanna pikeun ngébréhkeun pangalaman tina hal sastra. Lian ti éta, ieu tilu bidang téh (tiori sastra, kritik sastra jeung sajarah sastra) teu bisa dipisah-pisah (Wellek&Warren, 1989:39). Téori sastra moal mungkin disusun lamun teu maké kritik sastra jeung sajarah sastra. Kitu ogé tiori sastra moal mungkin nyusun sajarah sastra lamun teu maké kritik sastra jeung sajarah sastra. Dina studi sastra, karya sastra mibanda adegan nu ajeg salaku sistém ajén (Wellek & Warren, 1989:42). Hartina, kagemblengan ma‟nana teu bisa dipedar terus-terusan salaku ma‟na nu dimaksud ku pangarang dina jamanna tapi mangrupa tambahan ajén sapanjang sajarah kritik sastra ti mangpirang pamaca dina jaman anu béda. Karya sastra baris jadi objék éstétika lamun dibéré ma‟na ku pamacana (Teeuw, 1984:191). Prosés ngama‟naan karya sastra ieu disebutna kritik sastra (Pradopo, 1995:106) nu salasahiji carana nya éta ku cara analisis sangkan karya sastra bisa dipaham jeung diajén sacara merenah.

Sastra Sunda, dumasar kana waktu gelarna dibagi kana dua rupa, nya éta sastra Sunda buhun (klasik) jeung sastra Sunda modern (Syamsuri & Koswara 2001: 2). Génré sastra Sunda buhun (klasik) di antarana carita pantun, wawacan, sisindiran, kakawihan, jeung wayang, sedengkeun génré sastra Sunda modern di antarana sajak, carpon, novel jeung roman.

(12)

2

ngawada, ngabongkar atawa nyulayaan ma‟na. Hal ieu mangrupa kagiatan maca kritis nu bebas pikeun néangan téks nu kontradiktif jeung maksud pangarangna tapi ogé pikeun nyiptakeun ma‟na anyar nu sipatna plural.

Hukum ingkar filsafat mangrupa konsép asal dekonstruksi. Ieu hal mangrupa buah pikir Derrida, salasahiji filsuf penting dina abad 20 jeung ka-21. Metode atawa maca dékonstruksi taya lian ti néangan kagagalan, kasalahan nepi ka éta karya téh teu sampurna tina bebeneran atawa konvénsi tunggal nu salila ieu jadi puseur (Isnendes 2010:35). Dina metode dékonstruksi aya prosés ngaruntuhkeun susunan hierarki tina hiji struktur téks. Ieu hal téh pikeun ngamunculkeun atawa ngahirupkeun kakuatan ma‟na anu nu nyumput jeung nyangkaruk di satukangeun téks.

Saperti nu dipedar di luhur, carpon téh mangrupa salasahiji genré sastra Sunda modérn. Carpon mangrupa wancahan tina carita pondok. Numutkeun Iskandarwassid (2010, 113) carpon, nya éta carita karangan (tinulis) rékaan atawa fiksi dina wangun prosa, lancaran naratif. Galur caritana relatif basajan lantaran jumlah kajadian caritana henteu réa, museur kana hiji kajadian utama, mangrupa hiji “épisode” palakuna ogé nu ukur dua atawa tilu. Ku lantaran kitu, ieu carita téh relatif pondok. Umumna mah jejer, latar (setting) jeung kajadian téh diolah tina kahirupan kiwari.

(13)

3

ulikan sastra postmodern kiwari kaasup sastra Sunda, kalungguhan analisis dékonstruksi téh dianggap penting.

Dina ulikan basa jeung sastra Indonesia, panalungtikan karya sastra dumasar kana metode dékonstruksi téh geus aya nu ngalaksanakeun, misalna baé buku Analisis Wacana: Dari Linguistik sampai Dékonstruksi (Aminuddin, 2002) nu tadina mangrupa makalah nu judulna “Pendekatan Pasca-Struktural; Jacques Derrida, aya ogé skripsi S1 Jurusan Pendidikan Bahasa Indonesia FPBS

Universitas Pendidikan Indonesia nu judulna “Kajian Dekonstruksi Novel Kerudung Merah Kirmizi karya Remy Sylado sebagai Bahan Pembelajaran Apresiasi Sastra di Sekolah Menengah Atas” nu disusun ku Ubaidilah Muchtar. Kitu deui dina ulikan basa jeung sastra Sunda, panalungtikan karya sastra ngagunanakeun metode dékonstruksi geus aya nu ngalaksanakeun, upamana baé makalah anu judulna “Ngama’naan Pamikiran Panyajak Godi Suwarna tina Karyana “Si Ujang Eueut Cikopi”: Analisis Dékonstruksi” nu disusun ku Chye Retty Isnendes tur ngajanggelek dina bukuna Kajian Sastra Aplikasi dan Kritik Pada Karya Sastra Sunda dan Indonesia (2010). Di Jurusan Pendidikan Bahasa

Daérah FPBS UPI anu nalungtik karya sastra maké teori dekonstruksi kaitung saeutik. Ngan aya skripsi Deni Hadiansah nu judulna Novel Mercedes 190 Karangan Muh. Rustandi: Interpretasi Dekonstruksi.

Pikeun ngajembaran panalungtikan karya sastra dumasar kana metode dekonstruksi, diayakeun panalungtikan anu objekna kumpulan carpon anu judulna Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna. Ku kituna, ieu skripsi dibéré judul Analisis Dekonstruksi dina Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Karya Godi

Suwarna.

1.2Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah

(14)

4

Ku kituna, dina nalungtik Kumpulan carpon Serat Sarwasatwa baris diwatesanan yén anu dianalisis maké analisis dékonstrusi téh nya éta ma‟na dékonstruktif judul, tokoh jeung panokohan, sarta puseur implenganna, sarta indikator-indikator mikir dekontruksi dina carpon karya Godi Suwarna dumasar kana ma‟na dékonstruktif judul, tokoh jeung panokohan, puseur implengan, latar sarta galurna.

1.2.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana watesan masalah tadi, nu nyusun ngarumuskeun masalah saperti ieu di handap.

1) Kumaha judul-judul carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi?

2) Kumaha tokoh-tokoh carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi?

3) Kumaha puseur implengan carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi?

4) Kumaha latar carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi?

5) Kumaha galur carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi?

6) Kumaha indikator mikir dékonstruktif Godi Suwarna dina kumpulan carponna?

1.3Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum

(15)

5

1.3.2 Tujuan Husus

Tujuan ieu panalungtikan nya éta pikeun ngaidentifikasi jeung ngadeskripsikeun:

1) judul-judul carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi;

2) tokoh-tokoh carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi;

3) puseur implengan carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi;

4) latar carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi;

5) galur carpon nu aya dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna disawang tina jihad dékonstruksi;

6) indikator mikir dékonstruktif Godi Suwarna dina kumpulan carponna;

1.4Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Teoritis

Ieu panalungtikan dipiharep miboga mangpaat teoritis pikeun ngajembaran pangaweruh ngeunaan analisis dekonstruksi dina widang sastra

1.4.2 Mangpaat Praktis

(16)

6

1.5 Anggapan Dasar

Anggapan dasar nya éta salasahiji puseur panitén pamikiran anu bebeneranana bisa ditarima ku panalungtik. Sipat bebeneranana éta satuluyna dihartikeun ogé ku panalungtik pikeun ngarumuskeun hiji atawa leuwih hipotésis anu dianggap bener saluyu jeung panalungtik.

1) Carpon mangrupa salasahiji wangun karya sastra wangun lancaran;

2) Analisis Dékonstruksi mangrupa istilah nu dipaké pikeun nyebut cara; metode maca (nafsirkeun jang ngama‟naan) teks sastra atawa filsafat dumasar kana paham filsuf Derrida.

3) Karya sastra (kaasup carpon) anu dijerona aya pamikiran-pamikiran radikal, mahiwal, unik, anéh tur ngajungkir balikkeun konvénsi-konvénsi nu hirup di masarakat luyu lamun dianalisis maké metode dékonstruksi, lantaran metode dékonstruksi mangrupa metode anu tujuanna ngahirupkeun kakuatan-kakuatan nu nyumput di satukangeun téks.

1.6 Raraga Teori

Téori-téori anu dipake dina ieu panalungtikan, ngawengku téori-téori ngeunaan métodologi panalungtikan (sastra), carpon jeung analisis dékonstruksi.

Téori ngeunaan métodologi panalungtikan (sastra) dipaké pikeun nétélakeun deui metode jeung tehnik naon nu digunakeun tur kumaha larapna dina ieu panalungtikan. Buku-buku anu jadi sumberna, nya éta Teori, Metode, dan Teknik Penelitian Sastra (Ratna, 2004), Prosedur Penelitian (Arikunto, 1998).

Téori-téori ngeunaan carpon dipaké pikeun nétélakeun deui perkara carpon jeung kumaha cara maluruh strukturna. Buku-buku anu jadi sumberna, nya éta Pedaran Basa Sunda (Sumarsono, 1986), Teori Kesusastraan (Wellek & Warren,

1989), Kamus Istilah Sastra (Iskandarwassid, 1992), Racikan Sastra (Koswara, 2009), Sastra Sunda Sausap Saulas (Durahman, 1991), Teori Pengkajian Fiksi (Nurgiyantoro, 1994).

(17)

7

(Aminuddin, 2002), Derrida (Al-Fayadl, 2012) nu medar ngeunaan metode dekonstruksi, Kajian Sastra Aplikasi dan Kritik Pada Karya Sastra Sunda dan Indonesia (Isnendes, 2010), sarta Penafsiran Teks Pengantar Kritis kepada Teori

dan Prakter penafsiran Sastra (Newton, 1989), Beginning Theory Pengantar

(18)

BAB III

METODOLOGI PANALUNGTIKAN

3.1 Métode Panalungtikan

Istilah metode asalna téh tina kecap methodos, basa Latén, sedengkeun methodos asalna tina akar kecap meta jeung hodos. Nu hartina, stratégi pikeun

maham réalitas. Léngkah-léngkah sistematis pikeun ngungkulan runtuyan sabab akibat (kausalitas) (Ratna, 2004;34). Metode téh miboga fungsi ngabasajankeun masalah dina panalungtikan nepi ka babari dipaham jeung diungkulanana. Saéstuna, metode téh mangrupa léngkah-léngkah pikeun ngahontal udagan dina nyangking kagemblengan hasil panalungtikan. Udagan ieu panalungtikan nya éta ngaidéntifikasi jeung ngadéskripsikeun indikator-indikator sarta bukti dekontruksi dina carpon nu aya dina buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna. Ku kituna, metode panalungtikan anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta metode déskriptif analisis. Metode déskriptif analisis mangrupa salasahiji métode dina panalungtikan kualitatif. Metode déskriptif analisis dilaksanakeun ku cara ngadéskripsikeun fakta-fakta nu satuluyna disusul ku analisis (Ratna, 2004:53). Ieu metode téh miboga maksud pikeun ngumpulkeun informasi (Arikunto, 2010:203). Salian ti éta, metode déskriptif analisis bisa ogé dipaké pikeun léngkah-léngkah dina ngungkulan pasualan dina panalungtikan kualitatif ku cara ngumpulkeun data, nyieun papasingan, nyurahan jeung nafsirkeun.

Anapon anu baris didéskripsikeun dina ieu panalungtikan téh nya éta ngeunaan analisis dékonstruksi dina kumpulan carpon “Serat Sarwasatwa” karya Godi Suwarna.

3.2 Teknik Panalungtikan

(19)

42

1) tehnik ulikan pustaka, jeung 2) tehnik analisis data kana sumber-sumber pustaka nu dianggap ngarojong kana ieu panalungtikan. Sangkan leuwih écés, éta dua téhnik baris dipedar ieu di handap.

3.2.1 Tehnik Ulikan Pustaka

Tehnik ulikan pustaka atawa tehnik studi pustaka téh mangrupa téhnik nu ngulik, ngimeutan jeung niténan sajumlahing sumber pustaka, saperti buku, dokumen jeung sumber tinulis séjénna nu raket patalina jeung panalungtikan (Arikunto, 2010:206). Dina ieu panalungtikan, sumber pustaka anu pangheulana diulik, diimeutan jeung dititénan eusina téh nya éta dokumen kumpulan Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna. Salian ti éta, dina ieu panalungtikan ogé aya

sumber pustaka séjén nu baris diulik, diimeutan jeung dititénan sarta bakal ngarojong kana panalungtikan saperti buku-buku nu medar ngeunaan metode panalungtikan sastra, carpon jeung analisis dékonstruksi.

3.2.2 Tehnik Analisis Data

Tehnik analisis data miboga pancén pikeun milah jeung milih data nu kapanggih tina sumber pustaka saperti dokumén, buku atawa sumber tinulis séjénna (Moleong dina Hadiansah, 2006:56). Dina ieu panalungtikan, tehnik analisis data téh baris dipaké pikeun ngaguar data atawa téks nu kapanggih dina carpon nu aya dina buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna. Ku kituna, ieu tehnik téh bisa ogé disebut tehnik analisis téks. Leuwih jéntréna, sanggeus carpon nu aya dina buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna dibaca, tuluy dipaluruh téks-téks nu ngarojong tur nuduhkeun déskripsi judul, tokoh jeung panokohan, puseur implengan. Sanggeus

kitu tuluy maluruh, ma’na dékonstruktifna. Pamungkas, nya éta maluruh indikator

(20)

43

3.3 Instrumen Panalungtikan

Nurutkeun Arikunto (2010:203), instrumén nya éta alat atawa fasilitas anu digunakeun ku panalungtik dina ngumpulkeun data sangkan pagawéannana leuwih gampang, jeung hasilna alus, dina harti leuwih taliti, lengkep jeung ngéntép seureuh. Instrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta slip data. Slip data digunakeun pikeun ngababarikeun milih jeung milah data anu kapanggih tina téks sumber data panalungtikan (Andriansyah dina Yuanita, 2011:41).

Tabel 3.3 Conto Slip data

3.4 Sumber Data

Sumber data panalungtikan nya éta sagala hal boh téks boh nontéks, nu dijadikeun sumber panalungtikan (Moleong, 1991:113). Nurutkeun Arikunto (2010:172) nu dimaksud sumber data panalungtikan nya éta ti mana datangna data. Dumasar kana hal éta, sumber data dina ieu panalungtikan nya éta buku kumpulna carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna nu ngawengku tilu belas judul nya éta Suluk Mahasukma (kaca 14-31), Serat Sarwasatwa (kaca 32-41), Serat Smaradhana (42-59), Apanjang-Apunjung (kaca 60-66), Serat Kala Mesat

(kaca 67-74) Lung-Leng (kaca 75-80), Séwang-séwang (kaca 81-86), Karamat Kuwu Karamat (kaca 87-93), Bruk-Brak (kaca 94-100), Karunya Nya (kaca

101-106) , Gur-Ger (kaca 107-112), Tik-Tek (kaca 113-119), Gusti-Gusti (kaca 121-127).

(21)

44

3.4.1 Idéntitas Buku Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa Gambar 3.4

Cover buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa

Serat Sarwasatwa mangrupa buku kumpulan carpon karya Godi Suwarna,

nu dipedalkeun ku pamedal Geger Sunten taun 1995.

Kumpulan carpon Serat Sarwasatwa kandelna 127 kaca. Di jerona ngamuat tilu belas judul carpon, nya éta Suluk Mahasukma (kaca 14-31), Serat Sarwasatwa (kaca 32-41), Serat Smaradhana (42-59), Apanjang-Apunjung (kaca

60-66), Serat Kala Mesat (kaca 67-74) Lung-Leng (kaca 75-80), Séwang-séwang (kaca 81-86), Karamat Kuwu Karamat (kaca 87-93), Bruk-Brak (kaca 94-100), Karunya Nya (kaca 101-106) , Gur-Ger (kaca 107-112), Tik-Tek (kaca 113-119),

Gusti-Gusti (kaca 121-127). Buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa kungsi

dileler pangajén Hadiah Sastra Rancagé dina taun 1996.

3.4.2 Ringkesan Carita Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa

Kumpulan carpon Serat Sarwasatwa nyaritakeun rupa-rupa pasualan dina kahirupan sapopoé jeung kritik sosial tapi ditepikeun kalayan maké gaya suréalistik. Carita perang Baharatayudha anu kajadian lain mangsana. (Suluk Mahasukma), Wibisana nu ngelingan lanceuk-lanceukna Rahwana, Kumbakarna,

(22)

45

muru karaton Amarta sarta ngarebut tahta Pandawa (Serat Sarwasatwa), Dewi Sinta nu mitresna Dasamuka, Raja Alengka nya éta Rahwana (Serat Smaradhana), Parikesit nu ngarobah sistim karajaan jadi republik, Parikesit jadi

presiden jeung Dawala nu jadi wakilna. Parikesit jeung Dawala teu disaluyuan pangsiun ku masarakat. Tungtungna Parikesit jeung Dawala diudag-udag ku sakabéh rahayatna (Apanjang-Apunjung), Sang Maruti (Anoman) diutus ka Aléngka ku Sri Rama tapi kalah nyasar ngaliwatan lorong waktu ka Republik Hanjuang nu saéstuna dipingping ku Rahwana jeung Dewi Sinta dina wujud manusa (Serat Kala Mesat), Desa Tumaritis nu wargana pada-pada nyalonkeun Kuwu, sarta ahirna pamilihan kuwu ditangtukeun ku ayana Dangiang (Lung-Leng, Mang Léngsér nu ngabéwarakeun yén bakal aya Mundinglaya nu datang ti Jabaning Langit sarta mawa sabda tetekon hirup hurip pikeun nu rumingkang (Séwang-séwang), Kuwu Acah nu tetep jeneng jadi kuwu sanajan geus jadi layon nu sirahna guplak-gaplek (Karamat Kuwu Karamat), Kuwu Adud nu katarajang panyakit bisul medu (Bruk-Brak), Markum nu dibélok ku Ki Kuwu sarta wargana sabab Markum dianggap ngadadak siwah (Karunya Nya), Kabayan nu ngarasa bosen jadi tokoh nu dianggap pikaseurieun ku masarakat tapi masarakat maksa sangkan Kabayan pikaseurieun nepi ka manéhna ngagantung manéh, masarakat tetep nganggap Kabayan keur ngabodor (Gur-Ger), ayana beker nu getihan sedengkeun tokoh Pa Kodir dijieun tina kabel jeung baud saperti robot (Tik-Tek), jeung guntrengna kalbu antara bebeneran (katuhu) jeung kagorengan (kenca)

(Gusti-Gusti) .

3.5 Wangenan Operasional

Dina prakna panalungtikan, diperlukeun katerangan anu jelas ngeunaan istilah-istilah anu dipaké, hususna kekecapan anu dipaké dina ieu judul panalungtikan.

(23)

46

papahaman. Pikeun Derrida, dékonstruksi ogé mangrupa hiji prosés nyusun harti, nyusun papahaman katut pangwangun proposisi dina aktivitas mikir manusa anu langsung jeung tuluy tumuluy.

2) Iskandarwassid (2010, 113) méré katerangan yén carita pondok (carpon) mangrupa karangan (tinulis) rékaan atawa fiksi dina wangun lancaran, prosa naratif. Galur caritana rélatif basajan lantaran jumlah kajadian caritana henteu réa, museur kana kajadian utama, mangrupa hiji episodeu. Palakuna ogé ukur dua atawa tilu. Umumna mah jejer, latar (setting) jeung kajadian carita téh diolah tina alam kahirupan kiwari.

3) Kumpulan Carpon Serat Sarwasatwa mangrupa kumpulan carpon karya Godi Suwarna anu ngamuat 13 carpon.

3.6 Léngkah Garapan Panalungtikan

Léngkah garapan dina ieu panalungtikan téh dibagi jadi opat tahap, nya éta 1) tatahar, 2) ngumpulkeun data, 3) nganalisis data, 4) nyieun kacindekan jeung 5) nyieun laporan. Sangkan écés kalima tahap léngkah garapan panalungtikan dh baris dipedar ieu di handap.

3.6.1 Tatahar

Dina ieu tahap, léngkah-léngkah garapan téh saperti ieu di handap.

1) Ngumpulkeun sumber pustaka atawa buku-buku nu aya patalina jeung baris ngarojong kana ieu panalungtikan, di anatarana buku-buku nu medar ngeunaan metode panalungtikan sastra, carpon jeung analisis dékonstruksi, jeung hususna buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna.

2) Macaan buku-buku nu gus dikumpulkeun. 3) Nyieun watesan jeung rumusan masalah. 4) Ngasongkeun judul panalungtikan.

5) Nyusun ngararancang proposal panalungtikan.

(24)

47

3.6.2 Ngumpulkeun Data

Réngsé tahap tatahar, nincak kana tahap ngumpulkeun data. Data ieu panalungtikan téh nya éta téks-téks dina carpon nu geus dipilih dina buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna pangpangna anu ngarojong tur nuduhkeun déskripsi judul, tokoh jeung panokohan, puseur implengan minangka pangrojongna. Léngkah-léngkahna nya éta saperti ieu di handap.

1) Maca kegemblengan leunjeuran carita tiap carpon dina buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi, jeung;

2) Nangtukeun struktur carpon nu rék dianalisis, leuwih jéntréna nya éta téks-téks nu ngarojong tur nuduhkeun déskripsi judul, tokoh jeung panokohan, puseur implengan, latar, jeung galur minangka pangrojongna.

3.6.3 Nganalisis Data

Sanggeus data nu kapanggih dikumpulkeun tuluy dianalisis dumasar téhnik-téhnik nu geus dipedar di luhur. Sangkan leuwih jéntré, léngkah-léngkah nganalisis data téh dipedar ieu di handap.

1) Niténan deui kagemblengan data; 2) Milah jeung milih data;

3) Nyirian data nu nuduhkeun tur ngarojong déskripsi judul, tokoh jeung panokohan, puseur implengan latar, jeung galur minangka pangrojongna;

4) Maluruh ma’na dékonstruktif judul dina carpon nu dianalisis dumasar analisis

dékonstruksi maké raraga oposisi binér;

5) Maluruh ma’na dékonstruktif tokoh jeung panokohan dina carpon nu

dianalisis dumasar analisis dékonstruksi maké raraga oposisi binér;

6) Maluruh ma’na dékonstruktif puseur implengan dina carpon nu dianalisis

dumasar analisis dékonstruksi maké raraga oposisi binér;

7) Maluruh ma’na dékonstrkutif Godi Suwarna ditilik tina ma’na dékonstruktif

(25)

48

3.6.4 Nyieun Kacindekan

Tahap saterusna, nya éta nyieun kacindekan. Kacindekan hasil panalungtikan téh dirumuskeun sabada sakumna data geus réngsé dianalisis. Salian ti éta, dirumuskeun ogé saran-saran nu patali jeung lajuning panalungtikan.

3.6.5 Nyusun Laporan

Tahap pamungkas, nya éta nyusun laporan panalungtikan. Ieu laporan panalungtikan téh disusun dina wangun karya ilmiah skripsi. Salila nyususn skripsi, salawasna diaping ku dosén pangaping I jeung dosén pangaping II.

Sangkan leuwih jéntré ngeunaan tahap nyusun laporan, éntép seureuhna bakal ébréh saperti ieu di handap.

LEMBAR PENGESAHAN LEMBAR PERNYATAAN ABSTRAK

PANGJAJAP DAPTAR EUSI DAPTAR GAMBAR DAPTAR BAGAN DAPTAR LAMPIRAN BAB I BUBUKA

BAB II CARPON JEUNG ANALISIS DEKONSTRUKSI BAB III METODOLOGI PANALUNGTIKAN

BAB IV ANALISIS DÉKONSTRUKSI DINA KUMPULAN CARPON SERAT SARWASATWA KARYA GODI SUWARNA

BAB V PANUTUP DAPTAR PUSTAKA LAMPIRAN

(26)

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Objék ieu panalungtikan téh nya éta kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karya Godi Suwarna, anapon anu jadi talaahna nya éta nganalisis carpon disawang tina jihad dékonstruksi salaku métode paling mutakhir dina pajemuhan sastra kiwari, kaasup sastra Sunda. Metode nu dipaké dina ieu panalungtikan téh nya éta metode deskriptif analisis sedengkeun teknik nu digunakeun dina ieu panalungtikan téh nya éta ulikan pustaka jeung analisis data. Dumasar analisis kana data anu geus dilaksanakeun, ieu panalungtikan téh hasilna bisa dicindekkeun saperti ieu di handap.

Kahiji, tina 13 judul carpon nu aya dina ieu buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa téh tétéla aya genep atawa 46% judul carpon nu ngandung pamikiran

dékonstruktif. Genep carpon ieu téh nya éta Suluk Mahasukma, Serat Sarwasatwa, Serat Smaradahana, Apanjang-Apunjung, Serat Kala Mesat, jeung

Karunya Nya.

Kadua, tina 13 judul carpon nu aya dina ieu buku kumpulan carpon Serat arwasatwa téh tétéla aya tokoh-tokoh nu mahiwal, unik sarta ngarempak konvénsi

anu geus aya di masarakat. Dina 13 judul carpon ieu téh aya 91 tokoh nu ngawengku 33 tokoh lulugu jeung 58 tokoh tambahan. Tina 33 tokoh lulugu nu dianalisis katitén aya 29 atawa 88% tokoh nu unik jeung mahiwal sabab ngarempak konvénsi nu geus aya di masarakat, nya éta tokoh Suyudana, Yudistira, Bisma, Gatotgaca jeung Bima (Suluk Mahasukma), Rahwana, Kumbakarna, Sarpakanaka, Wibisana, jeung Pandawa (Serat Sarwasatwa), Rahwana, Déwi Sinta, Sri Rama, jeung Anoman (Serat Smaradahana), Parikesit jeung Dawala (Apanjang-Apunjung), Déwi Sinta (Serat kala Mesat), Cépot, Dawala, Garéng (Lung-Leng), Mang Léngsér jeung Mundinglaya (Séwang-séwang), Kuwu Acah (Karamat Kuwu Karamat), Kabayan jeung Iteung

(Gur-Ger), Kuring, Pa Wahyu, jeung Pa Kodir (Tik-Tek), sarta tokoh Orok (Gusti!

(27)

119

Katilu, teu katitén aya puseur implengan anu mahiwal atawa ngarempak konvénsi nu geus aya. Tina 13 judul carpon nu aya dina ieu buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa tétéla aya 12 carpon nu ngagunakeun puseur implengan jalma katilu atawa anu sok disebut third person narrative kalayan ngagunakeun gabungan métode objektif jeung métode romantik ironik, hartina pangarang nyaritakeun sakabéh prosés nu dialaman ku tokoh ngaliwatan pikiran, rasa, jeung sarwa nyaho tapi teu ngoméntaran atawa mapatahan kana naon nu dilakukeun ku tokoh. Sanajan kitu, katitén aya hiji koméntar pangarang ka tokoh Markum dina carpon Karunya Nya.

Kaopat tina 13 judul carpon nu aya dina ieu buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa téh tétéla aya 39 latar atawa setting nu ngawangun tiap leunjeuran

carita. 39 latar ieu téh ngawengku 13 latar waktu, jeung 13 latar sosial. Tina 39 latar ieu téh aya dalapan atawa 20,5% latar nu unik jeung mahiwal sabab ngarempak konvénsi nu geus aya di masarakat. Genep latar ieu téh nya éta latar tempat jeung latar sosial dina carpon Serat Sarwasatwa, latar tempat jeung latar sosial dina carpon Apanjang-Apunjung, latar waktu jeung latar sosial dina carpon Serat Kala Mesat, latar Sosial dina carpon Séwang-séwang, jeung latar sosial dina

carpon Tik-Tek.

Kalima, tina 13 judul carpon nu aya dina ieu buku kumpulan carpon Serat Sarwasatwa tétéla aya opat judul carpon atawa 31% tina 13 judul carpon nu galur

caritana ngandung pamikiran dékonstruktif sabab katitén galur caritana nyulayaan atawa ngarempak konvénsi galur carita pawayangan Ramayana jeung Mahabarata nu geus dipikawanoh sacara umum ku masarakat. Opat judul carpon

ieu téh nya éta Suluk Mahasukma, Serat Sarwasatwa, Serat Smaradahana, jeung Serat Kala Mesat

Kagenep, indikator mikir dékonstruktif Godi Suwarna katitén tina ayana misi Godi Suwarna pikeun nepikeun kritik jeung sindirna kana kahirupan jaman kiwari nu dituduhkeun ku oposisi antara “menolak tradisi” jeung “bertolak dari

tradisi”nu satuluyna nyangkaruk hiji ma’na nu mangrupa hakékat bebeneran dina

(28)

120

tataran konvénsional, tapi geus némbongkeun ayana pamikiran-pamikiran dékonstruktif Godi Suwarna nu nyulayaan kana konvénsi atawa puseur nu salila ieu dipercaya bisa ngatur sakabéh unsur karya sastra. Kumpulan carpon Serat Sarwasatwa ogé geus mampuh ngaréprésentasikeun manéh jadi karya anu béda

tina karya-karya nu biasa. Ku kituna, Godi Suwarna nepi ka kiwari bisa disebut salaku salasahiji pilar dina kasusastraan Sunda sarta pelopor pamikiran dékonstruktif.

5.2 Saran

Ieu panalungtikan dumasar kana analisis dékonstruksi dina kumpulan carpon Serat Sarwasatwa karangan Godi Suwarna téh kakara museurkeun panitén kana perkara ma’na dékonstruktif struktur, anu ngawengku: 1) judul, 2) tokoh jeung panokohan, 3) puseur implengan, 4) latar, jeung 5) galur carita. Ku kituna, disarankeun sangkan aya nu nalungtik atawa nganalisis kumpulan carpon Serat Sarwasatwa anu leuwih lega jeung jembar ambahan wengkuan strukturna.

Salian ti éta, ieu panalungtikan téh murni ulikan sastra. Ku kituna, perlu aya panalungtikan kana karya sastra, lain ngan ukur kumpulan carpon Serat Sarwasatwa dumasar analisis dékonstruksi anu museurkeun paniténna atawa

(29)

121

DAPTAR PUSTAKA

Al-Fadyadl. (2012). Derrida. Yogyakarta: LKIS.

Aminuddin. (2002). Analisis Wacana: Dari Linguistik sampai Dékonstruksi. Yogyakarta: Kanal.

--- (2002). Pengantar Aprésiasi Sastra. Bandung: Sinar Baru Algesindo Arikunto. (2010). Prosedur Penelitian (suatu pendekatan praktik). Jakarta:

Rineka Cipta.

Barry, P. (2009). Beginning Theory Pengantar Komprehensif Teori Sastra dan Budaya. Yogyakarta: Jalasutra.

Danadibrata, R.A. (2006). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama.

Durahman, D. (1991). Sastra Sunda Sausap Saulas. Bandung: Geger Sunten. Hadiansah, D. (2006). Novél Mércédés 190 Karangan Muh. Rustandi

Kartakusuma:Interprétasi Dékonstruksi. Skripsi di Jurusan Pendidikan

Bahasa Daerah FPBS UPI: teu dipedalkeun.

Iskandarwassid. (2010).Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten.

Isnéndés, R. (2010). Kajian Sastra Aplikasi dan Kritik Pada Karya Sastra Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.

---. (2010). Teori Sastra. Bandung: JPBD FPBS UPI .

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI. 1988. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. Bandung: Sonagar Press.

Koswara, D. (2009). Racikan Sastra. Bandung: JPBD FPBS UPI.

Newton, K. M. (1989). Penafsiran Teks Pengantar Kritis kepada Teori dan Praktek Penafsiran Sastra. Yogyakarta: IKIP semarang Press.

Nurgiyantoro, B. (1994). Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta:Gadjah Mada University Press.

Minderop, A. (2005). Metode Karakteristik Telaah Fiksi. Jakarta: Yayasan Obor Indonesia.

(30)

122

Pradopo, R. D. (1995).Beberapa Teori Sastra, Metode Kritik, dan Penerapannya. Yogyakarta: Pustaka Belajar.

Ratna, K. N. (2011). Teori, Metode, dan Teknik Penelitian Sastra. Yogyakarta: Pustaka Belajar.

Rusyana, Y. (1981). Panyungsi Sastra. Bandung: CV Gunung Larang. Salmun, M. A. (1985). Kandaga Kasusastraan. Bandung: Ganeco.

Sudaryat, Y et al. (2007). Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama Widya. ---. (2007). Makaya Basa Sunda. Bandung:Sonagar Press. Sumardjo, J. (2007). Paradoks Cerita-Cerita Si Kabayan.Bandung: Kelir. Sumarsono, T. (1986).Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten..

Suwarna, G. (1995). Kumpulan Carita Pondok Serat Sarwasatwa. Bandung: Geger Sunten.

Tarasaty, T. S. (2012). Analisis Struktural Novel Perang Bubat karangan Yoseph Iskandar. Skripsi Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI: teu

dipedalkeun.

Teeuw, A. (1984). Sastera dan Ilmu Sastera. Jakarta: Pustaka Jaya.

Tim Penyusun kamus Pusat Bahasa. (1995). Kamus Besar Bahasa Indonesia: Edisi Kedua. Jakarta: Balai Pustaka

Universitas Pendidikan Indonesia. (2012). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah:Laporan Buku, Makalah, Skripsi, Tesis, dan Disertasi. Bandung:

Universitas Pendidikan.

Wellek, R & Wareen, A. (1989).Teori Kesusastraan. Jakarta:Gramedia.

Yuanita, T. (2011). Kajian Sosiologi sastra kana Kumpukan Carpon Oknum Karangan Hadi AKS pikeun Pangajaran Aprésiasi Sastra di SMA. Skripsi