KAJIAN IMPLEMENTASI PELATIHAN DALAM UPAYA
MENINGKATKAN KOMPETENSI PEGAWAI DI PT. KERETA API INDONESIA (PERSERO)
(Studi Kasus Di Pusdiklat PT. Kereta Api Indonesia (Persero) Bandung)
RATNA PRAWITASARI NPM. 158020016
Manajemen / Pascasarjana Universitas Pasundan ratna.prawitasari07@gmail.com
Abstrak : Perusahaan tidak akan mencapai tujuannya dengan baik apabila tidak ditunjang dengan sumber daya manusia yang berkualitas dan berkompeten dimana hal tersebut merupakan human investment. Oleh karenanya perusahaan perlu menyediakan program pelatihan dan melaksanakan pelatihan tersebut untuk pengembangan potensi para pegawai. Pelatihan memiliki peranan penting dalam upaya meningkatkan kompetensi, yang pada akhirnya akan memberikan dampak terhadap kinerja perusahaan secara keseluruhan. Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui, menganalisis dan mengkaji implementasi pelatihan dalam upaya meningkatkan kompetensi pegawai, melihat faktor-faktor yang menghambat selama persiapan dan pelaksanaan pelatihan serta strategi pelatihan untuk peningkatan kompetensi di PT. Kereta Api Indonesia (Persero) Bandung. Dalam penelitian ini, peneliti menggunakan metode penelitian kualitatif melalui observasi, wawancara dan studi dokumentasi dengan sumber data primer yaitu hasil wawancara dan pengamatan serta data sekunder yaitu studi literatur yang dilakukan terhadap buku, catatan – catatan yang berhubungan dengan penelitian dan situs internet. Teknik analisis data dengan cara mereduksi data, menyajikan data, menarik kesimpulan dan verifikasi. Hasil penelitian menunjukan bahwa implementasi pelatihan yang diberikan cukup baik dalam membantu meningkatkan kompetensi pegawai, namun masih ada beberapa yang belum optimal. Serta strategi pelatihan yang dilakukan untuk meningkatkan kompetensi, dilihat berdasarkan hasil empat evaluasi pelatihan dari Kirkpatrick seperti reaction, learning, behavior, result, namun hal ini juga belum berjalan dengan baik pada aspek behavior dan result kerana adanya kendala. Penelitian ini memberikan penjelasan bahwa pentingnya mengkaji ulang pelatihan yang telah diberikan untuk menjadi perbaikan implementasi pelatihan berikutnya dalam upaya meningkatkan kompetensi pegawai.
Kata kunci : Metode Kualitatif, pelatihan, kompetensi
that inhibit during the preparation and implementation of training and training strategies for the improvement of competence in PT. Kereta Api Indonesia (Persero) Bandung. The research method used a qualitative research method by observation, interview, and documentary study with sources of primary data: interview and observation results, and secondary data: literature study of books, writings relevant to the research, and Internet sites. The data analysis technique used reducing the data, presenting the data, drawing conclusions, and verification. The results showed that the implementation of the training provided is good enough to help improve the competence of employees, but there are still some that are not optimal. Training strategies undertaken to improve competence, based on the results of four training evaluations from Kirkpatrick such as reaction, learning, behavior, result, but this also has not worked well on behavior and result aspects due to constraints. The research of results provides an explanation that the importance of reviewing the training has been given to be the improvement of the implementation of subsequent training in an effort to improve employee competence.
Keywords : Qualitative Method, Training, Competence
PENDAHULUAN
Setiap perusahaan memiliki sumber daya manusia (SDM) yang merupakan investasi sangat penting bagi perkembangannya. Pentingnya sumber daya manusia (SDM) dapat memberikan manfaat dalam penguasaan teknologi, mengatur dana, menggunakan modal dan menghasilkan produk yang berkualitas. Sebuah organisasi atau perusahaan yang memiliki teknologi canggih atau sistem terbaru, namun tidak memperhatikan adanya sumber daya manusia maka kegiatan apapun tidak akan berjalan dengan baik. Perusahaan tidak akan mencapai tujuannya dengan baik apabila tidak ditunjang dengan sumber daya manusia yang berkualitas. Dengan memperhatikan proses yang memberikan pengawasan dan mengatur setiap tugas akan dapat berhasil dengan baik tergantung dari sumber daya manusia itu sendiri sebagai pelaksana kegiatan di dalam suatu perusahaan.
M e n y a d a r i
a k a n
a
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
o l e h
k a r e n a n y a
p e r u
s a h a a n
a t a u
o r g a n i s a s i
h a r u s
n
s e t i a p
k e b u t u h a n
k a r y a w a n ,
d i m a n a
s e t i a
p
k a r y a w a n
m e m i l i k i
k e b u t u h a n
y a n g
a -b e d a .
D i k a r e n a k a n p a d a
d a s a r n y a
k a r y a w a
n
m e r u p a k a n
p e n g g e r a k ,
p e m i k i r
d a n
a n a
d a l a m
s e g a l a
b e r j a l a n n y a
k e g i a t a n
p e k
e r j a a n
d i
s u t a u
o r g a n i s a s i
a t a u
n
u n t u k
d a p a t
m e n c a p a i
t u j u a n n y a .
S e l a i n
i t u
j u g a
d e n g a n
m e n y a d a r i
p e n t i n g n y a
e r
d a y a
m a n u s i a
d i
s u a t u
p e r u s a h a a n ,
s a a t
i n i
b a i k
p e r u s a h a a n
j a s a
m a u p u n
m a n u f a k t u r
s e d a n g
m e n g a l a m i
t a n t a n g a n
k h
u s u s n y a
d a l a m
h a l
p e n g e m b a n g a n
S D M
y a n g
i m i l i k i .
H a l
t e r s e b u t
t e r j a d i
k a r e n a
a d a n
y a
k o m p e t e n s i
y a n g
t e r u s
m e n i n g k a t
d a n
r k e m b a n g
d i
a n t a r a
p e r u s a h a a n -p e r u s a h a a n
l a i n n y a
d e n g a n
m e m f o k u s k a n
p a d a
i
S D M
y a n g
d i m i l i k i
t i a p
m a s i n g -m a s i n g
p e
r u s a h a a n .
O l e h
k a r e n a
i t u
a p a b i l a
a a n
m e n g h a r a p k a n
u n t u k
t e t a p
k o m p e t i t i f
d
a n
m e m i l i k i
k e l e b i h a n
d a l a m
b e r s a i n g
d a l a m
p e n g e m b a n g a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
h
a r u s
m e m i l i k i
k o n s e p
d a n
l a n g k a h
y a n g
a t .
P e r s a i n g a n
y a n g
d i a l a m i
s a a t
i n i
s a l a
h
s a t u n y a ,
I n d o n e s i a
m e m a s u k i
e r a
n s i
y a n g
s e m a k i n
k e t a t ,
s e m e n j a k
n e g a r a -n
e g a r a
y a n g
t e r g a b u n g
d a l a m
A S E A N ,
m u l a i
u l a n
D e s e m b e r
2 0 1 5
s e c a r a
s e c a r a
s e r e n t a k
m e m a s u k i
e r a
b a r u
d e n g a n
d i t e r a p k a n n y a
e r d a g a n g a n
b e b a s
k a w a s a n
A s i a
T e n g g a r a
a t
a u
A s e a n F r e e T r a d e A r e a ( A F T A ) .
P a d a
t
i n i
A F T A
b e r l a k u
m a k a
a r u s
b a r a n g ,
j a s a
d a n
m a n u s i a
a k a n
b e r g e r a k
b e b a s
d i
a n
A S E A N .
M a s y a r a k a t
y a n g
t e r m a s u k
k e
d a l
a m
n e g a r a
A S E A N
y a n g
m e n g i k u t i
A F T A
s e r i n g
d i s e b u t
M s y a r a k a t
E k o n o m i
A s e a n
( M
E A ) . M E A
t i d a k
h a n y a
m e m p e n g a r u h i
e k o n o m i
d a l a m
p e r d a g a n g a n ,
j a s a
d a n
i n v e
s t a s i
s a j a ,
n a m u n
d i b a l i k
h a l
t e r s e b u t
g a
m e n u n t u t
a g a r
S D M
d a r i
t i a p
p e r u s a h a a n
j u g a
h a r u s
b e r s a i n g
d i
a n t a r a
a r a
l a i n n y a
a g a r
d a p a t
m e n g i k u t i
p e r k e m b a
n g a n
d a n
u p t o d a t e .
D a m p a k
y a n g
t i d a k
h a n y a
p e r s a i n g a n
a n t a r
n e g a r a
d a n
p
e r s a i a n g a n
a n t a r
p e r u s a h a a n
y a n g
t ,
n a m u n
t e r m a s u k
p e r s a i n g a n
a n t a r
i n d i v i
d u
m e n j a d i
s e m a k i n
k e t a t .
S e c a r a
k h u s u s
a l
i n i
b e r d a m p a k
p a d a
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
y a n g
t i d a k
h a n y a
d i t u n t u t
u n t u k
s e m a k i n
e f e k t i f
d a n
e f i s i e n
s a j a ,
n a m u n
d
i b u t u h k a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
y a n g
k i
k o m p e t e n s i
y a n g
u n g g u l
s e h i n g g a
m e m i l i
k i
d a y a
s a i n g
t i n g g i .
B a g i
p e r u s a h a a n
g
b e l u m
m e m i l i k i
s i s t e m
y a n g
t e r u j i
t e r m a
s u k
s i s t e m
p e n g e l o l a a n
d a n
p e n g e m b a n g a n
u m b e r
d a y a
m a n u s i a ,
m a k a
A F T A
a t a u
M E A
m e
n j a d i
t a n t a n g a n
y a n g
s u l i t . P e r u s a h a a n
g
m a m p u
b e r t a h a n
d a n
m a m p u
m e n g h a d a p i
p e r
s a i n g a n
a d a l a h
p e r u s a h a a n
y a n g
m a m p u
e l o l a
s u m b e r
d a y a n y a
d e n g a n
b a i k ,
t e r u t a m
a
f a k t o r
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
y a n g
o n a l .
U n t u k
d a p a t
m e m b e r i k a n
c i t r a
p e r u s a
h a a n
y a n g
b a i k
d i m a t a
p u b l i k ,
h a r u s
i k i
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
y a n g
k o m p e t e n ,
k a
r e n a
s a t u
f a k t o r
u t a m a
p a l i n g
k r i t i s
m
p e r s a i n g a n
m e r a i h
s u p e r m a s i
f u n g s i
s u m b
e r
d a y a
m a n u s i a
d i
p e r u s a h a a n
m a n a p u n ,
s n i s
m a u p u n
n o n
p r o f i t ,
p e m e r i n t a h
m a u p u n
s w a s t a
a d a l a h
e r a t
k a i t a n n y a
d e n g a n
r s e d i a a n
d a n
k e a n d a l a n
s u m b e r
d a y a
y a n g
k
o m p e t e n .
P e r k e m b a n g a n
b i s n i s
d i
t e l a h
m e n g a l a m i
b a n y a k
s e k a l i
p e r u b a h a n ,
b a i k
p e r u b a h a n
d a l a m
a s p e k
p o l t i k ,
b u d a y a
m a u p u n
a s p e k
e k o n o m i
y a n g
b e r a s a l
d a r i
d a l a m
n e g e r i
m a u p u n
p e r u b a h a n
y a n g
e r a s a l
d a r i
l u a r
n e g e r i .
P T .
K e r e t a
A p i
(
p e r s e r o )
s e b a g a i
p e r u s a h a a n
y a n g
d i
b i d a n g
j a s a
t r a n s p o r t a s i
t i d a k
d a p a t
m e n g h i n d a r
l a g i
d a r i
p e r u b a h a n
b i s n i s
g
s e m a k i n
m e m u n g k i n k a n
p e r s a i n g a n
s e c a r a
t e r b u k a
d i
d a l a m
b e r b a g a i
s e k t o r
k h u s u s n y a
s e k t o r
t r a n s p o r t a s i . M e n g h a d a p i
b e r b a g a i
t a n t a n g a n
s e p e r t i
d i a t a s
P T .
e t a
A p i
( P e r s e r o )
m e m b u t u h k a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
y a n g
b e r k u a l i t a s
d a n
u n g g u l ,
e n a
s e l a i n
m e s i n
–
m e s i n
y a n g
t e r l i b a t
d a
l a m
k e g i a t a n
o p e r a s i o n a l
p e r u s a h a a n ,
s i a
j u g a
m e r u p a k a n
i n t a n g i b l e
a s e t
y a n g
m
e m i l i k i
p e r a n
p e n t i n g
d a l a m
o p e r a s i
a h a a n .
P T .
K e r e t a
A p i
( P e r s e r o )
d i t u n t u t
u n t u k
l e b i h
m e m p e r h a t i k a n
a s p e k
s u m b e r
y a
m a n u s i a
y a n g
d i m i l i k i n y a
a g a r
d a p a t
t e
r c i p t a
p e g a w a i
y a n g
p r o f e s i o n a l ,
c e k a t a n ,
c e r d a s ,
d a n
b e r p a n d a n g a n
k e
d e p
a n .
P e g a w a i
m e r u p a k a n
s u m b e r
d a y a
y a n g
p a l i n g
b e r h a r g a
y a n g
d i m i l i k i
P T .
K
e r e t a
A p i
( P e r s e r o )
s e h i n g g a
d i h a r a p k a n
a p a t
m e m b e r i k a n
k o n t r i b u s i
y a n g
b e s a r
t e r
h a d a p
k e m a j u a n
P T .
K e r e t a
A p i
( P e r s e r o )
a l a m
m e s i a s a t i
p e r u b a h a n
z a m a n
i n i ,
k a r e n
a
u n t u k
m e w u j u d k a n
t u j u a n
p e r u s a h a a n
r u h
k e g i a t a n
p e r u s a h a a n
m e l i b a t k a n
m a n u s i
a
y a i t u
p e g a w a i
d i
d a l a m n y a . M e n g i n g a t
t i n g n y a
p e n g e m b a n g a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
d i
d a l a m
s u a t u
p e r u s a h a a n , m a k a
P T .
a
A p i
( P e r s e r o )
m e m b u a t
p r o g r a m
p e n d i d i k a
n
d a n
p e l a t i h a n
y a n g
d i k e l o l a
o l e h
t e r s e n d i r i
y a i t u
P u s a t
p e n d i d i k a n
d a n
P e
l a t i h a n
( P u s d i k l a t )
P T .
K e r e t a
A p i
r o )
B a n d u n g .
P e g a w a i
P T . K A I
( P e r s e r o )
d i
d i d i k
d a n
d i l a t i h
d a l a m
u p a y a
o r a n g -o r a n g
y a n g
e f e k t i f
d a n
m a m p u
b e k e r j
a
s e s u a i
f u n g s i
m a s i n g -m a s i n g
u n t u k
p a i
t u j u a n
p e r u s a h a a n .
S e l a i n
h a l
t e s e b u t
j u g a
b e r g u n a
u n t u k
m e n d a p a t k a n
a n
b a r u
d a n
m e n a m b a h
k e t e r a m p i l a n
s e h i n g g
a
m e n i n g k a t k a n
k o m p e t e n s i
p e g a w a i .
Tabel 1.1
Rincian jumlah pelatihan, peserta dan
Unit/ Balai Pelatihan
Jum lah Pel ati han
Jumlah Jam Pelatih
an
Jumla h Pese
rta
BP
Manajeri al
45 3.384 1.183
BP Sinyal Telekomu nikasi dan Listrik
55 2.311 1.052
BP Operasi dan Pemasar an
48 5.002 2.119
BP Teknik Perkeret aapian
94 7.019 2.038
BP Teknik Traksi
56 7.298 1.440
Pusdiklat 87 928 2.540
Jumlah 385 25.942 10.37
2
Pendidikan dan pelatihan (Diklat) pekerja mutlak diperlukan untuk mengisi kesenjangan kompetensi agar proses regenerasi dan suksesi organisasi dapat berjalan baik. Program diklat SDM
disusun secara sistematis berdasarkan roadmap pengembangan SDM dan diatur melalui Surat Keputusan Direksi KAI No. KEP.U/KP.110/XII/3/KA-2012 tentang Peningkatan dan Pengembangan Kompetensi Sumber Daya Manusia melalui Program Pendidikan dan Pelatihan di Lingkungan KAI. Perseroan memberikan kesempatan yang sama bagi seluruh pekerja yang memenuhi persyaratan untuk mengikuti program pendidikan dan pelatihan baik yang sifatnya mandatory pada tugas-tugas teknis perkeretaapian tertentu yang membutuhkan sertifikasi keahlian, maupun untuk peningkatan kompetensi hardskill dan softskill lainnya.
P e n c a p a i a n
u p a y a
a t k a n
k o m p e t e n s i
p e g a w a i
s a l a h
s a t u n y a
d a
p a t
d i l a k u k a n
d e n g a n
c a r a
m e l a k u k a n
i h a n
( t r a i n i n g ) .
P e l a t i h a n
m e r u p a k a n
b a g i
a n
p e n d i d i k a n
j a n g k a
p e n d e k
y a n g
u t
p r o s e s
b e l a j a r
u n t u k
m e m p e r o l e h
d a n
m e
n i n g k a t k a n
k e t e r a m p i l a n
d i l u a r
s i s t e m
d i d i k a n
y a n g
b e r l a k u
d a l a m
w a k t u
y a n g
r e l
a t i f
s i n g k a t
d e n g a n
m e t o d e
y a n g
l e b i h
g u t a m a k a n
p r a k t e k
d i b a n d i n g k a n
t e o r i . S e l a
i n
i t u
d i
d a l a m
p a s a l
1 1
U U
N o .
1 3
2 0 0 3
k e t e n a g a k e r j a a n
d i j e l a s k a n ,
“ s e t i a p
t e n a g a
k e r j a
b e r h a k
u n t u k
m e m p e r o l e h
a t a u
m e n i n g k a t k a n
d a n / a t a u
m e n g e m b a n g k a n
k o m p e t e n s i
k e r j a
s e s u a i
d e n g a n
b a k a t ,
a t ,
d a n
k e m a m p u a n
m e l a l u i
p e l a t i h a n
k e r j a
” .
P e l a t i h a n
k e r j a
d i j a d i k a n
s a l a h
s a t u
p a y a
d a l a m
p e n i n g k a t a n
k o m p e t e n s i
k e r j a
d
a n
h a l
i n i
b e r l a k u
a d i l
b a g i
s e m u a
i
y a n g
a d a
d i
d a l a m
p e r u s a h a a n
t e r s e b u t .
S e l u r u h
p e g a w a i
m e m i l i k i
h a k
u n t u k
a t k a n
p e l a t i h a n
y a n g
d i s e l e n g g a r a k a n
o l e h
p e r u s a h a a n
t e m p a t
m e r e k a
b e k e r j a ,
p e l a t i h a n
y a n g
d i s e l a n g g a r a k a n
o l e h
p e r u s
a h a a n
h a r u s
s e s u a i
d e n g a n
b i d a n g ,
m i n a t
d a n
k e m a m p u a n
p e g a w a i
i t u
s e n d i r i .
S e h i n g g a
t u j u a n
d a r i
p e l a t i h a n
t e r s e b u t
a p a t
b e r j a l a n
e f e k t i f ,
t e p a t
t u j u a n
d a n
s
a s a r a n
b a g i
p e g a w a i
m a u p u n
p e r u s a h a a n .
a t i h a n
y a n g
d i s e l e n g g a r a k a n
d i
P u s d i k l a t
P T .
K A I
( P e r s e r o )
B a n d u n g
d i t u j u k a n
m e n g e m b a n g k a n
p o t e n s i
y a n g
d i m i l i k i
o l e h
p e g a w a i , p e m b e r i a n
p e l a t i h a n
d e n g a n
k e b u t u h a n
y a n g
i n g i n
d i k e m b a n g k a n
o l e h
p e r u s a h a a n
a g a r
m e n j a d i k a n
l e b i h
b e r k o m p e t e n .
D i l a k s a n a k a n n y a
p r o g r a
m
p e l a t i h a n
d i h a r a p k a n
p a r a
p e g a w a i
s e m a k i n
m a m p u
m e m a h a m i
d a n
m e l a k s a n a k a n
f
u n g s i n y a
d a l a m
p e k e r j a a n n y a .
D i s a m p i n g
u
j u g a
d i h a r a p k a n
a d a n y a
p e r b a i k a n
a t a u
p
e n g e m b a n g a n
d a l a m
p e n g e t a h u a n ,
s i k a p
k e t e r a m p i l a n
y a n g
d i m i l i k i
p e g a w a i
P T .
K A
I
( P e r s e r o ) .
P e l a t i h a n
y a n g
d i b e r i k a n
c a k u p
p e n g e m b a n g a n
h a r d s k i l l d a n
s o f t s k
i l l .
N a m u n
p a d a
p e l a k s a n a a n
y a n g
n
o l e h
P u s d i k l a t ,
p e l a t i h a n
y a n g
d i b e r i k a
n
l e b i h
m e m f o k u s k a n
p a d a
p e l a t i h a n
y a n g
e n g a c u
p a d a
p e n g e m b a n g a n
h a r d s k i l l .
P a d a
p e l a t i h a n
h a r d s k i l l y a n g
u b u n g a n
l a n g s u n g
d e n g a n
k e a h l i a n
d a n
k e m a
h i r a n
d a l a m
b i d a n g
p e k r j a a n
y a n g
,
s e h i n g g a
m a t e r i
y a n g
d i s a m p a i k a n
p u n
d i
s e s u a i k a n
d e n g a n
m a s i n g -m a s i n g
b i d a n g
e r j a a n .
S e d a n g k a n
p e l a t i h a n
s o f t s k i l l y a
n g
m e r u p a k a n
m e n g a r a h
p a d a
k e t e r a m p i l a n
e n g a t u r
d i r i n y a
s e n d i r i
a t a u
p e n g e m b a n g a n
d i r i
p e g a w a i
h a n y a
d e n g a n
p e m b e r i a n
r i
m e n g e n a i
t e a m b u i l d i n g s a j a
d a n
d i l a k u
k a n
d a l a m
s a t u
p e r t e m u a n . P e l a t i h a n
d i l a k u k a n
d i
p u s d i k l a t
b i a s a n y a
d i t u j u k a n
u n t u k
m e l a t i h
b a g i a n
S D M
d a n
p a d a
i n i
m e m i l i k i
b a h a s a n
m a t e r i
y a n g
p a l i n g
b a n y a k .
S e h i n g g a
p e l a t i h a n
y a n g
m a s i h
m e m i l i k i
k e k u r a n g a n
d a n
b e l u m
m a m p
u
m e m b e r i k a n
k o n t r i b u s i
y a n g
o p t i m a l
p e g a w a i ,
m e m u n g k i n k a n
b e r p e n g a r u h
p a d a
p
e m b e k a l a n
p e n g e t a h u a n
d a n
b e r d a m p a k
k o m p e t e n s i
p e g a w a i
y a n g
m e n g i k u t i
p e l a t i h
a n
d i
P u s d i k l a t
P T .
K A I
( P e r s e r o ) .
n
d a r i
p e n e l i t i a n
i n i
a d a l a h
u n t u k
m e n g k a
j i
d a n
m e n g e t a h u i
i m p l e m e n t a s i
d i
P T .
K A I
( P e r s e r o )
B a n d u n g ,
m e n g e t a h u i
k o m p e t e n s i
y a n g
d i m i l i k i
p e g a w a i ,
f a k t o r -f a k t o r
a p a
y a n g
m e n g h a m b a t
i m p l e m
e n t a s i
p e l a t i h a n ,
s e r t a
m e n g k a j i
d a n
e t a h u i
s t r a t e g i
p e l a t i h a n
d a l a m
u p a y a
m e n
i n g k a t k a n
k o m p e t e n s i
p e g a w a i
d i
P T .
K A I
P e r s e r o )
B a n d u n g . Manfaat Penelitian
Manfaat Teoritis (pengembangan ilmu) D
i h a r a p k a n
d a p a t
d i j a d
i k a n
b a h a n
m a s u k a n
b a g i
p e n g e m b a n g a n
p e n g e t a h u a n
k h u s u s n y a
m a n a j e m e n
s u m b e r
d
a y a
m a n u s i a
y a n g
b e r k a i t a n
d e n g a n
m e n g e n a i
p e l a t i h a n
d a n
d a m p a k n y a
b a g i
k o
m p e t e n s i
p e g a w a i . Manfaat Praktis
M a n f a a t
p e n e l i t i a n
d i h a r a p k a n
d a p a t
m e n j a d i
b a h a n
m a s u k a n
d a
n
u m p a n
b a l i k
b a g i
P T .
K A I
( P e r s e r o )
u n g k h u s u s n y a
p a d a
b a g i a n
P U S D I K L A T
d a l a m
p e n e r a p a n
p e l a t i h a n
S D M
u n t u k
m e n a m b a h
e t e r a m p i l a n
d a n
p e n g e t a h u a n
p e g a w a i
d a l a m
b e k e r j a .
PARADIGMA PENELITIAN I
n v e s t a s i
t e r p e n t i n g
y a n g
i n
d i l a k u k a n
o l e h
s u a t u
p e r u s a h a a n
a d a l a h
h u m a n i n v e s m e n t d e n g a n
m e n y e d i a k a n n y a
o g r a m
p e l a t i h a n
u n t u k
p e n g e m b a n g a n
p o t e n s
i
p a r a
p e g a w a i .
P e l a t i h a n
m e r u p a k a n
k e k u a t a n
y a n g
d i h a r a p k a n
d a p a t
m e m p e r c e p
a t
p e m b i n a a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
d e n g a n
o m p e t e n s i ,
k e m a m p u a n
d a n
t i n g k a t
p r o f e s i o
n a l i s m e
y a n g
s e s u a i
k e b u t u h a n
d u n i a
. P e l a t i h a n
d i
r a n c a n g
d a n
d i s e l e n g g a r a k a n
g u n a
u n t u k
m e n g h a s i l k a n
p e m a h a m a n
y a n g
i b u t u h k a n
p e g a w a i ,
s e p e r t i
h a l
n y a
m e n g k o
r e k s i
k e k u r a n g a n -k e k u r a n g a n
k i n e r j a
b e r k e n a a n
d e n g a n
k e t i d a k c o c o k a n
a n t a r a
p e
r i l a k u
a k t u a l
d e n g a n
p e r i l a k u
y a n g
p k a n .
P e r i l a k u
a k t u a l
y a n g
d i m i l i k i
p e g a w
a i
s e p e r t i
p e n g e t a h u a n ,
k e t e r a m p i l a n ,
u
s i k a p
k e r j a
y a n g
d i b u t u h k a n
u n t u k
m e n a n
g a n i
s u a t u
p e k e r j a a n
y a n g
P e l a t i h a n
y a n g
d i l a k u k a n
s u d a h
m e n c a p a i
t
u j u a n
a t a u
t a r g e t
d a p a t
d i l i h a t
d a r i
s a j a
y a n g
m a m p u
d i l a k u k a n
o l e h
p e s e r t a
s e
t e l a h
m e n g i k u t i
p e l a t i h a n
t e r s e b u t .
g g a
p e r u s a h a a n
y a n g
m e l a k s a n a k a n
p e l a t i h a
n
h a r u s
m e m b u a t
s i s t e m a t i s
l a t i h a n
i
:
1 )
m e n g a n a l i s a
p e k e r j a a n
a t a u
t u g a s ,
2 )
m e n g i d e n t i f i k a s i
p e n g e t a h u a n ,
n
d a n
k e t e r a m p i l a n
y a n g
d i p e r l u k a n
u n t u k
e f e k t i f n y a
d a l a m
m e l a k s a n a k a n
t u g a s ,
3 )
e r a n c a n g
p r o g r a m
p e l a t i h a n
s e p e r t i
:
t u j u
a n
p e l a t i h a n ,
m a t e r i
p e l a t i h a n ,
m e t o d a
l a t i h a n
y a n g
d i b u t u h k a n .
S e m u a
y a n g
d i j e l
a s k a n
h a r u s
s e s u a i
d e n g a n
k e b u t u h a n
a h a a n . S a l a h
s a t u
m a k s u d
d a r i
p e l a t i h a n
a d
a l a h
m e n i n g k a t k a n
k o m p e t e n s i
d i r i
p e l a t i h a n ,
s e b a b
k o m p e t e n s i
j u g a
m e m p u n y
a i
p e r a n a n
d a l a m
u p a y a
m e m p e n g a r u h i
m a n a
c a r a
p e g a w a i
m e n y e l e s a i k a n
p e k e r j a a n
n y a .
K o m p e t e n s i
a d a l a h
k a r a k t e r i s t i k
r
s e s e o r a n g
y a n g
b e r k a i t a n
d e n g a n
k i n e r j a
b e r k r i t e r i a
e f e k t i f
d a n
a t a u
u n g g u l
m
s u a t u
p e k e r j a a n
a t a u
s i t u a s i
t e r t e n t u .
K o m p e t e n s i
m e r u p a k a n
f a k t o r
k u n c i
b a g i
s e s e o r a n g
d a l a m m e n g h a s i l k a n
k i n e r j
a
y a n g
s a n g a t
b a i k .
D a l a m
s i t u a s i
f ,
k o m p e t e n s i
m e r u p a k a n
f a k t o r
k u n c i
p e n e
n t u
k e b e r h a s i l a n
s e b u a h
o r g a n i s a s i
a t a u
e r u s a h a a n .
PROPOSISI PENELITIAN
1. Impleme
ntasi pelatihan di PT. KAI Pusdiklat (persero) masih perlu ditingkat kan.
2. Kompete
nsi yang dimiliki pegawai di PT.KAI Pusdiklat (persero) perlu dianalisi s dan ditingkat kan.
3. Diminim
alisir faktor-faktor pengham bat
dalam proses pelatihan yang dilakuka
n di
PT.KAI Pusdiklat (persero) dan perlu dikelola dengan baik. 4. Pelatihan
dapat meningk atkan kompete nsi para pegwai sehingga lebih menamb ah pengetah uan dan terampil ketika bekerja.
TEKNIK PENGUMPULAN DATA P
i n i
d i l a k u k a n
d e n g a n
p e n d e k a t a n
K u a l i t a t
i f
a n a l i s i s
d e n g a n
p e n d e k a t a n
s t u d y .
P e r s p e k t i f
p e n d e k a t a n
p e n e l i t i a n
i n i
d i l a k u k a n
d e n g a n
m e n g g u n a k a n
s e b u a h
a s u s
u n t u k
m e n g g a m b a r k a n
s u a t u
i s u
a t a u
p
e r h a t i a n .
P a d a
P e n e l i t i a n
i n i ,
p e n e l i t i
e m p e r h a t i k a n
d a n
m e n g k a j i
s u a t u
i s u
y a n g
m e n a r i k
p e r h a t i a n ,
d a n
m e n g g u n a k a n
k a s u s
s e b a g a i
s a r a n a
( i n s t r u m e n )
u n t u k
m
e n g g a m b a r k a n n y a
s e c a r a
t e r p e r i n c i .
i m p l e m e n t a s i
p e l a t i h a n
y a n g
d i k a i t k a n
d e
n g a n
k o m p e t e n s i
p e g a w a i
d i m a k s u d k a n
m e l i h a t
s e b e r a p a
e f e k t i f
p e l a t i h a n
y a n g
d i s e l e n g g a r a k a n
d a l a m
u p a y a
k o m p e t e n s i
p e g a w a i .
S e h i n g g a
m e m b u t u h k a n
k a j i a n
l e b i h
k o m p r e h e n s i f
d a n
PEMBAHASAN HASIL PENELITIAN D
a l a m
p e n e l i t i a n
i n i
t e l a h
d i l a k u k a n
p r o
s e s
m e n g u m p u l k a n ,
m e n g g a m b a r k a n ,
d a n
f s i r k a n
d a t a
d a r i
o b j e k
y a n g
d i t e l i t i ,
t e
r m a s u k
d i
d a l a m n y a
a d a l a h
a n
d a r i
s e m u a
p a r a m e t e r
y a n g
d i t e l i t i ,
p a
n d a n g a n
d a n
p e r t e n t a n g a n
d a r i
s u m b e r ,
j a s a m a ,
s i k a p
y a n g
d i t u n j u k k a n
d a n
k e c e n d
e r u n g a n -k e c e n d e r u n g a n
y a n g
t a m p a k .
p r o s e s
p e m b a h s a n
i n i
j u g a
d i h a r a p k a n
m u n c
u l
p r o p o s i s i
b a r u
m e l a l u i
i n t e r p r e t a s i
t e r a k s i
a n t a r a
p a r a m e t e r
y a n g
d i t e l i t i ,
y
a n g
s e l a n j u t n y a
d i g u n a k a n
u n t u k
k a t e g o r i
d a n
m e m b e r i k a n
p e n j e l a s a n
t e r h a
d a p
f e n o m e n a
y a n g
d i t e l i t i . P e m b a h a s a n
e l i t i a n
d i s i n i
m e n j e l a s k a n
t e n t a n g
i m p l e m
e n t a s i
p e l a t i h a n
y a n g
d i l a k u k a n
d a l a m
y a
m e n i n g k a t k a n
k o m p e t e n s i
p e g a w a i
d i
P T .
K A I
( P e r s e r o ) .
F e n o m e n a
m u n c u l
k a r e n a
s a d a r a n
p e r u s a h a n
d a l a m
m e n g e m b a n g k a n
k o m
p e t e n s i
S D M
n y a .
P e n g e m b a n g a n
s u m b e r
m a n u s i a
b e r f o k u s
p a d a
u p a y a
u n t u k
m e n y i a
p k a n
p e g a w a i
m e n j a d i
p e g a w a i
y a n g
d a l a m
s i k a p ,
p e n g e t a h u a n
d a n
k e a h l i a n .
S u
m b e r
d a y a
m a n u s i a
m e r u p a k a n
a s e t
u n t u k
m a s a
d e p a n
s u a t u
p e r u s a h a a n .
S e h i n g
g a
d i p e r l u k a n n y a
p e m b e r i a n
p e l a t i h a n
p e g a w a i
d i
m a s i n g -m a s i n g
u n i t . P e l a k s a n a a
n
p e l a t i h a n
d i
P T .
K e r e t a
A p i
I n d o n e s i a
P e r s e r o )
y a n g
d i s e l e n g g a r a k a n
l a n g s u n g
o l
e h
b a g i a n
P u s d i k l a t
d i t e t a p k a n
d a l a m
k a
m e n u n j u k k a n
a d a n y a
s i s t e m
p e n g o l a h a n
S
u m b e r
D a y a
M a n u s i a
u n t u k
m e n j a d i k a n
a i
y a n g
l e b i h
u n g g u l
d a n
b e r k u a l i t a s .
H a l
i n i
s e j a l a n
d e n g a n
p e m b a h a s a n
d a l a m
l i t i a n
H e s t i
L e s t a r i
d a n
D y a h
L i t u h a y u
( 2
0 1 3 ) ,
d i m a n a
d i k l a t
s a l a h
s a t u
c a r a
m e m b a n t u
m e n i n g k a t k a n
k u a l i t a s
S D M
m e n j a
d i
l e b i h
b a i k
d a n
m e m b a n t u
m e n g g a l i
s i
d a l a m
d i r i
p e g a w a i .
S e l a i n
i t u
j u g a
p e
r a n
p u s d i k l a t
b e r p e r a n
p e n t i n g
d a l a m
i a p k a n
s u m b e r
d a y a
m a n u s i a
a g a r
m e m i l i k i
k e m a m p u a n
d a l a m
b e k e r j a
s e c a r a
e f e k t i f
n
e f i s i e n ,
s e r t a
m e m b a n t u
m e n g a t a s i
p e r m a
s a l a h a n
k i n e r j a
p e g a w a i .
T u j u a n
u n t u k
j a m i n
a d a n y a
k e p a s t i a n
k o m p e t e n s i
k e r j a
y
a n g
b e r d a s a r k a n
p a d a
p e n d i d i k a n ,
n ,
k e t e r a m p i l a n
d a n
p e n g a l a m a n
y a n g
s e s u a
i
s e r t a
m e n y a d a r i
f u n g s i -f u n g s i
S u m b e r
y a
M a n u s i a .
P r o s e d u r
p e l a t i h a n
i n i
m e n u n j
u k a n
a d a n y a
p e n g e l o l a a n
d a n
p e m b e k a l a n
m b e r
d a y a
m a n u s i a
d e n g a n
b a i k
s u p a y a
p a r a
p e g a w a i
m a m p u
m e n d u k u n g
d a n
m e m b e r i k a n
o n t r i b u s i
j a s a
y a n g
o p t i m a l
s e s u a i
d e n g a n
k u a l i f i k a s i
y a n g
d i t e t a p k a n
o l e h
a a n .
P e l a k s a n a a n
p r o g r a m
p e l a t i h a n
y a n g
d
i b e r i k a n
o l e h
p u s d i k l a t
d i m a k s u d k a n
i h
p e g a w a i
u n t u k
m e n g u b a h
s i k a p
d a n
p e r i l
a k u n y a
a g a r
m e n j a d i
l e b i h
b a i k
s e c a r a
n i s
m a u p u n
p r a k t i s . M e l a l u i
p r o g r a m
p e l a t i
h a n
d i h a r a p k a n
p e g a w a i
m e m i l i k i
a n ,
k e t e r a m p i l a n
d a n
k e m a m p u a n
k e r j a
y a n g
m e m a d a i
s e h i n g g a
m a m p u
m e n y e l e s a i k a n
e r j a a n
s e c a r a
p r o f e s i o n a l
d a n
t e r p e n u h i n y
a
t u j u a n
p e r u s a h a a n
y a n g
d i i n g i n k a n .
r a m
p e l a t i h a n
y a n g
d i l a k u k a n
g u n a
u n t u k
m
e n i n g k a t k a n
d a n
m e n g e m b a n g k a n
p e g a w a i
d i
P T .
K A I
( p e r s e r o )
d a l a m
m e l a k s
a n a k a n
t u g a s
p e k e r j a a n n y a .
S e b a g a i m a n a
l a h
d i j e l a s k a n
o l e h
T b .
S j a f r i
M a n g k u p r a w
i r a
( 2 0 0 4
: 1 3 5 )
b a h w a s a n y a
:
p e l a t i h a n
r u p a k a n
s e b u a h
p r o s e s
m e n g a j a r k a n
p e n g e t a
h u a n
d a n
k e a h l i a n
t e r t e n t u
s e r t a
s i k a p
a r
k a r y a w a n
s e m a k i n
t e r a m p i l
d a n
m a m p u
m e
l a k s a n a k a n
t a n g g u n g
j a w a b
d e n g a n
b a i k ,
s e s u a i
d e n g a n
s t a n d a r .
O l e h
k a r e n a
i t u ,
d e n g a n
a d a n y a
p e n y e l e n g g a r a a n
m
p e l a t i h a n
d a p a t
m e m p e r o l e h
S D M
y a n g
h a n
d a l .
S u a t u
p r o g r a m
p e l a t i h a n
d a p a t
a n g
s e b a g a i
s e b u a h
i n v e s t a s i
y a n g
b e r h a r g
a
u n t u k
d a p a t
d i g u n a k a n
d a l a m
n
S D M
y a n g
p o t e n s i a l
a g a r
m a m p u
m e n g h a d a p
i
a r u s
p e r u b a h a n
a t a u
p e r k e m b a n g a n .
a h a a n
m e m e r l u k a n
u p a y a
p e n i n g k a t a n
k o m p e t
e n s i
p e g a w a i
d e n g a n
m e m b e r i k a n
N a m u n
u n t u k
m e n c a p a i
p e n i n g k a t a n
k o m p e t e
n s i
y a n g
d i d a p a t
o l e h
p a r a
p e g a w a i ,
d i t i n j a u
j u g a
d a r i
i m p l e m e n t a s i
p e l a t i h a
n
y a n g
d i l a k u k a n .
O l e h
k a r e n a
i t u ,
t i
m e n i n j a u
d e n g a n
m e n g u m p u l k a n
d a n
m e n g a
n a l i s i s
d a t a
y a n g
t e l a h
d i
j e l a s k a n
u m n y a
m e l i p u t i
b e b e r a p a
p a r a m e t e r
m e n g e n a
i
p e l a k s a n a a n
p e l a t i h a n
y a n g
d i
l a k u k a n
u s d i k l a t
d a n
b a g a i m a n a
k o m p e t e n s i
y a n g
d i
m i l i k i
a t a u
d i r a s a k a n
p e g a w a i .
B e r i k u t
b a w a h
i n i
a d a l a h
p e m b a h a s a n
h a s i l
a n a l i s
i s
d a t a
y a n g
t e l a h
d i k e m u k a k a n
p e n e l i t i
e b e l u m n y a .
IMPLEMENTASI PELATIHAN DI PT. KAI BANDUNG
B e r d a s a
r k a n
a n a l i s i s
s e b e l u
m n y a
p e l a t i h a n
d i j e l a s k a n
m e m i l i k i
p a
i n d i k a t o r -i n d i k a t o r ,
b e r i k u t
p e n j e l a s a
n
d a r i
m a s i n g
-m a s i n g
i n d i k a t o r
y a k n i
:
a. Jenis
Berdasar kan analisis sebelumnya penentuan jenis pelatihan yang akan
diselenggarakan disesuaikan dengan apa yang diharapkan perusahaan untuk
meningkatkan kemampuan pegawai. Menyusun pemetaan kebutuhan pelatihan sesuai dengan
kompetensi yang diinginkan. Pusdiklat
memiliki standar yang ditetapkan oleh perusahaan untuk
memeberikan pelatihan berdasarkan analisis dan proses desain
atau TNA
(Training Need Analysis) agar sesuai dengan kebutuhan pegawai guna mengembangkan potensinya. Peneliti menilai
hal ini baik dilakukan agar penyelenggaraan pelatihan tepat sasaran bagi peserta
pelatihan. Sehingga
pelatihan yang diikuti berguna dalam membantu penyelesaian pekerjaan secara efektif dan efisien. Hal ini sejalan dengan penjelasan Barbazette (2006
: 5)
mengemukakan TNA (Training Need Analysis) sebagai : “the process of collecting information about an expressed or implied
organizational need that could be met by conducting training.”. TNA adalah sebuah proses
mungkin dapat diatasi melalui penyelenggaraan program
pelatihan.
Menurut peneliti pusdiklat sudah mengidentifikasi kan
permasalahan tentang kinerja, untuk
menentukan solusi pelatihan apa yang sesuai dengan
kebutuhan pegawai dalam mengatasi permasalahan dalam pekerjaan. Program
pelatihan perlu di desain agar dapat mencapai sasaran yang telah ditetapkan. Pemberian pelatihan harus mampu
memfasilitasi peserta untuk dapat menguasai kompetensi yang diberikan secara efektif dan efisien. Selain itu pelatihan
dirancang untuk dapat
memberikan
motivasi peserta untuk
mengembangkan diri dengan pengetahuan dan keterampilan yang didapat. Program
pelatihan yang diselenggarakan di Pusdiklat dibagi menjadi dua bagian, yaitu pelatihan
meningkatkan hard skill dan soft skill. Namun pada
pelaksanaannya pusdiklat lebih memfokuskan pada pelatihan hard skill, sedangkan pelatihan soft skill hanya dilakukan pada satu pertemuan
dalam satu
rangkaian pelatihan. Hal ini dikarenakan pelatihan soft skill yang baru dimasukkan dalam program pada tahun 2016, sehingga belum adanya
M e n u r u t
p e n e l i t i
s e l a i n
p e m b e r i a n
p e l a t i h
a n
h a r d s k i l l y a n g
m e n y a n g k u t
n
k o m p e t e n s i
d a l a m
p e n g e t a h u a n ,
k e t e r a m p i
l a n
k e r j a ,
p e l a t i h a n
s o f t s k i l l p u n
t
m e m b a n t u
p a r a
p e g a w a i
u n t u k
d a p a t
b e r a d
a p t a s i
d e n g a n
p e k e r j a a n ,
m e m i l i k i
s i k a p
e r j a
y a n g
b a i k ,
m e m b a n t u
d a l a m
m e n c i p t a k a
n
h u b u n g a n
k e r j a
y a n g
b a i k
j u g a .
H a l
s e j a l a n
d e n g a n
p e n e l i t i a n
R i n i
A r i v i a n i
(
2 0 1 2 ) ,
p e l a t i h a n
s o f t s k i l l s a n g a t
f a a t
u n t u k
m e n u n j a n g
p e g a w a i
d a l a m
p e l a k s
a n a a n
t u g a s n y a ,
t e r u t a m a
a p a b i l a
n
d e n g a n
b a g a i m a n a
p e g a w a i
d i h a r u s k a n
m e n
g a m b i l
k e p u t u s a n
p e n t i n g
d a l a m
P e l a k s a n a a n
p e l a t i h a n
s o f t s k i l l j u g a
s e
b a g a i
p e n u n j a n g
k e m a m p u a n
t e k n i s
d a l a m
m e l a k s a n a k a n
t u g a s n y a .
b. Tujuan
Pelatihan Berdasar kan hasil analisis yang didapat, tujuan pelatihan yang
diselenggarakan oleh pusdiklat sudah sesuai dengan
perencanaan yang dirancang
sejak awal untuk mencapai tujuan yang diharapkan oleh perusahaan. Pihak pusdiklat menyesuaikan tujuan pelatihan dengan
kebeutuhan pegawai agar tepat sasaran. Kebutuhan pelatihan juga berdasarkan UHCB (unit human capital basic) yang sesuai dengan dasar-dasar pada SDM di kantor
dan adanya
support career development. Pemahaman tujuan pelatihan sudah diketahui dan dimengerti oleh para peserta pelatihan.
Pusdiklat selalu menjelaskan tujuan pelatihan secara jelas, baik secara
penyampaian langsung kepada calon peserta dan menjelaskan secara rinci pada modul pelatihan
digunakan. Bagi peserta juga merasakan bahwa mereka memahami maksud dan tujuan
diadakannya pelatihan, dan memahami alasan mengapa mereka
mengikuti pelatihan. Menyadari pemberian pelatihan
bertujuan untuk menambah ilmu, informasi, ketrampilan untuk
meningkatkan kompetensi yang dimiliki.
T u j u a n
p e l a t i h a
n
y a n g
d i b e r i k a n
o l e h
p u s d i k l a t ,