CARITA PANTUN BUJANG PANGALASAN :Ulikan Struktural, Sémiotik, jeung Étnopédagogi.

(1)

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

CARITA PANTUN BUJANG PANGALASAN

(Ulikan Struktural, Sémiotik jeung Étnopédagogi)

TÉSIS

Diajukeun pikeun Nyumponan Sabagian Syarat Dina Ngahontal Gelar Magister Pendidikan Program Studi Pendidikan Bahasa & Budaya Sunda

ĔĔ

MARYATI

NIM 1104072

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA

SEKOLAH PASCA SARJANA (SPS)

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONÉSIA

(2)

Maryati, 2013

CARITA PANTUN BUJANG PANGALASAN

(Ulikan Struktural, Sémiotik jeung Étnopédagogi)

Oleh Maryati

Dra. IKIP Bandung, 1983

Sebuah Tesis yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Magister Pendidikan (M.Pd.) pada

Program Studi Pendidikan Bahasa & Budaya Sunda

Universitas Pendidikan Indonesia Juli 2013

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

Tesis ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,

(3)

Maryati, 2013

LEMBAR PENGESAHAN

Maryati NIM 1104072

CARITA PANTUN BUJANG PANGALASAN

(Ulikan Struktural, Sémiotik jeung Étnopédagogi)

Disaluyuan jeung disahkeun ku :

Pangaping I,

Dr. Dédi Koswara, M.Hum. NIP 195906141986011002

Pangaping II,

Dr. H. Dingding Haérudin, M.Pd. NIP 196408221989031001

Kauninga ku

Ketua Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana Universitas Pendidikan Indonésia

(4)

Maryati, 2013

CARITA PANTUN BUJANG PANGALASAN

(Ulikan Struktural, Sémiotik, jeung Étnopédagogi)

Maryati

ABSTRAK

Ieu panalungtikan tujuananan pikeun mikanyaho jeung ngagambarkeun wangun formal jeung wangun naratif, unsur sémiotik, jeung nilai étnopédagogik dina carita pantun bujang pangalasan. Dina ieu panalungtikan ngagunakeun metode déskriptif. Data dikumpulkeun ngaliwatan téknik stadi bibliografis. Hasil ieu panalungtikan ngagambarkeun tilu hal, nyaéta wangun formal jeung wangun naratif, unsur sémiotic jeung nilai étnopédagogik. Bahasan struktur carita pantun Bujang Pangalasan ngawengku paripolah tokoh, alur jeung latar carita. Unsur sémiotikna nya éta indéks paripolah tokoh jeung latar carita. Ajen étnopédagogik dina carita pantun Bujang Pangalasan nuduhkeun watek yakin kana kakawasaan pangeran, boga karep diajar anu hadé jeung nyungsi élmu. Hal ieu kagambarkeun dina watek calakan, wanian, jujur, waspada, berrsih haté, sopan, wijaksana, adil, soméah jeung akuran. Ku ayana watek-watek anu hadé ieu dina carita pantun Bujang pangalasan di akhir carita pinanggih dina kabagjaan luyu jeung anu dipiharep ku rajana, nyaéta kamuliaan, katengtreman jeung katenangan hirup, sarta lulus tina sagala cocoba keur ngahontal kasampurnaan hirup kulawarga jeung rahayatna.

(5)

Maryati, 2013

CERITA PANTUN BUJANG PANGALASAN

(Analisis Struktural, Sémiotik, dan Étnopédagogi)

Maryati

ABSTRAK

Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui dan memaparkan struktur formal dan naratif,unsur semiotik, dan nilai etnopedagogik,.dalam Cerita Pantun Bujang Pangalasan. Dalam penelitian ini digunakan metode deskriptif. Data dikumpulkan melalui teknik studi bibliografis. Hasil penelitian ini mendeskripsikan tiga hal, yaitu struktur formal dan struktur naratif, unsur semiotik dan nilai etnopedagogik. Struktur Carita Pantun Bujang Pangalasan mencakup tindakan tokoh, alur, dan latar. Unsur semiotik mengacu pada indeks tindakan tokoh dan latar cerita. Nilai etnopedagogik dalam Cerita Pantun Bujang Pangalasan menunjukan karakter yakin pada kekuasaan Tuhan,hasrat belajar

dan menguasai ilmu,hal ini dideskripsikan dengan karakter

cerdas,berani,jujur,waspada,bersih hati,teguh hati,berusaha memahami dan memperhatikan orang lain. sopan, bijaksana, adil, sederhana dan rendah hati.Dengan karakter yang baik ini akhir ceritanya tercapai apa yang dicita-citakan oleh rajanya yaitu,kemuliaan,ketentraman dan ketenangan hidup,dan lulus ujian mencapai kesempurnaan, rakyat hidup rukun dan damai.

(6)

Maryati, 2013

PANTUN BUJANG PANGALASAN STORY

(Analysis Struktural, Sémiotik, and Étnopédagogi)

Maryati

ABSTRAK

The research aim to know & describe formal & Narative Structure, Semiotic, Elements, & Etnopedagogic Values in a Story Pantun “Bujang Pangalasan”. This Research is in Descriptive Method. The data collection technique is bibliography study. It result : (1) Formal & Narative Structure; (2) Semiotic Element; (3) Etnopedagogic Values. Story Structure “Bujang Pangalasan” involves : Figures Action, Plot, & Background; and Etnopedagogic Values in that story indicate characters empharized in God, Willingness to learn & Knowledgable. Those are described in characters: Smart, Brave, honest, careful, kind, Firm, attentive, Polite, Tackful, Fair, Simple, & Humble. Thus, at the end of the story by these character, the King could get Honor & Stillness, Perfection in life, and the People & King could live Harmoniously & Peacefully.

(7)

Maryati, 2013

DAPTAR EUSI

(8)

Maryati, 2013

2.2.4 Latar (Sétting) ………14

2.2.5 Amanat ………...14

2.3 Ulikan Struktur Tiori Ajip Rosidi, Tini Kartini, Greimas…...…………16

2.3.1 Ulikan Struktur Formal Tiori Ajip Rosidi jeung Tini Kartini…….16

BAB III MÉTODOLOGI PANALUNGTIKAN 3.1 Sumber Data ……….27 Ringkesan Carita Pantun Bujang Pangalasan ……….….32

(9)

Maryati, 2013

4.2 Unsur Sémiotik CPBP ………60

4.2.1 Indéks Paripolah Tokoh CPBP ………. …...60

4.2.2 Indéks Latar CPBP ……….. 64

4.3 Ajén Étnopédagogi Paripolah Tokoh Anu Nyangkaruk Dina CPBP …….……… 68

4.3.1 Ajen Yakin Kana Kakawasaan Pangeran ……….………70

4.3.2 Ajen Karep Diajar jeung nyungsi elmu ………71

4.3.3 Ajen Watek Sopan ………74

4.3.4 Watek wijaksana,sederhana,handap asor,ebreh tina sikep palaku Bujang Pangalasan,Saninten Kencana,jeung Prabu Girimintra dina cutatan ieu di handap ………..79

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ………..…..… 82

5.2 Saran ……….……….… 84

DAPTAR PABUKON ..……….………..…… 86

LAMPIRAN – LAMPIRAN

- SK Pengangkatan Pembimbing Penulisan Tesis Program Magister (S2) - Hasil Ujian Komprehensif Program Magister (S2)

- Carita Bujang Pangalasan

(10)

1

Maryati, 2013

BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Carita pantun téh bagian tina budaya. Kabudayaan tangtu mibanda ajén-inajén nu bisa dilarapkeun ku masarakatna dina kahirupan sapopoé. Koentjaraningrat (1984:8-25) nétélakeun yén ajén budaya téh nyaéta tahapan mimiti kabudayaan idéal atawa adat. Ajén budaya mangrupa lapisan pangabstrakna jeung lega ambahanana. Ieu tahapan téh mangrupa ide anu miboga konsép kahirupan tur miboga ajén budaya nu luhung. Ku kituna, ajén budaya mibanda pungsi salaku tetekon pangluhungna pikeun paripolah manusa nu leuwih kongkrit, kitu deui dina campur gaul museur kana ajén budaya nu mangrupa kaarifan lokal.

Panalungtikan carita pantun kawilang penting dipigawé pikeun maluruh rélévansi carita pantun jeung kanyataan nu aya di masarakat. Ajén-inajén nu aya dina carita pantun ngagambarkeun réalita sosial nu mawa pangaruh ka masarakatna. Carita pantun mangrupa carita rékaan anu ukuranna paranjang, gelar dina wangun lisan, sarta ngandung hal anu méré kesan pamohalan tapi miboga ajén-inajén nu nyampak dina eusi caritana. Ku kituna, carita pantun bisa dijadikeun médium pikeun mikanyaho réalita sosial nu diolah kalawan kréatif.

Dina carita pantun téh leubeut ajén atikan anu aya dina mangsa gelar éta carita. Lalakon dina carita pantun loba midangkeun atikan nu didadasaran ku budaya Sunda mangsa harita. Disawang tina jihat atikan, hal éta téh disebut étnopédagogik.

(11)

2

Maryati, 2013

Eusi carita pantun bisa dipikanyaho upama ditalungtik ngagunakeun rupa-rupa pamarekan diantarana nya éta unsur-unsur struktur,semiotik,jeung ajén étnopédagogik nu aya dina carita pantun “Bujang Pangalasan”. Ieu carita pantun

téh jadi objék panalungtikan ku sabab mibanda téma anu béda jeung carita pantun séjénna, nu tangtuna euyeub ku ajén atikan dumasar kaarifan lokal. Ajén-ajén nu aya dina ieu carita pantun téh bisa dijadikeun tetekon dina kahirupan sapopoé jeung pikeun ngabeungharan batin masarakat. Carita pantun ngandung ajén-ajén budaya nu dijieun ku pangarang ngaliwatan seni basana.

Panalungtikan ngeunaan carita pantun nu medar ngeunaan perkara struktural sémiotik jeung étnopédagogik dugi ka kiwari can kungsi aya. Ku kituna, carita pantun “Bujang Pangalasan” ditalungtik dumasar kana étnopédagogik. Salian ti éta, luyu jeung komitmen UPI nu ngagunakeun landasan prakték atikan jeung pendidikan guru ngaliwatan étnopédagogik. Ieu panalungtikan téh judulna “Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural

Sémiotik jeung Étnopédagogik)”

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah

Dumasar kana kasang tukang di luhur, ieu di handap dipedar ngeunaan watesan jeung rumusan masalah panalungtikan.

1.2.1 Watesan Masalah

Ieu panalungtikan diwatesanan dina nalungtik unsur struktural, sémiotik jeung étnopédagogik nu aya dina eusi Carita Pantun Bujang Pangalasan.

1.2.2 Rumusan Masalah

Rumusan masalah dina ieu panalungtikan nyaéta:

a. Kumaha struktur formal jeung naratif dina pantun “Bujang Pangalasan”? b. Unsur-unsur sémiotik naon baé nu nyampak dina carita pantun “Bujang

Pangalasan”?

(12)

3

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.3 Tujuan Panalungtikan

Tujuan anu hayang dihontal tina ieu panalungtikan nyaéta ngadéskripsikeun ngeunaan:

a. Struktur formal jeung struktur naratif carita pantun “Bujang Pangalasan”

b. Unsur-unsur Sémiotik tanda indéks nu aya dina carita pantun “Bujang

Bisa méré sumbangan kana kamajuan paélmuan ngeunaan sastra,basa , jeung pendidikan karakter.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Mangpaat dina ieu panalungtikan sacara praktis, bisa muka wawasan masarakat, bisa nambahan pangaweruh atikan moral anu nyangkaruk dina Carita Pantun Bujang Pangalasan.

a. Méré informasi ngeunaan ciri-ciri struktur formal jeung struktur naratif Carita Pantun Bujang Pangalasan.

b. Méré informasi ngeunaan unsur-unsur Sémiotik tanda indéks paripolah tokoh jeung latar nu aya dina carita pantun Bujang Pangalasan.

c. Méré informasi ngeunaan ajén-ajén étnopédagogik dina carita pantun

Bujang Pangalasan.

(13)

4

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.5 Sistimatika Tulisan

Ieu tulisan dipidangkeun dina lima Bab.

Bab.1 Bubuka eusina medar Kasang Tukang Panalungtikan, Watesan jeung Rumusan Masalah, Tujuan Panalungtikan, Mangpaat Panalungtikan. Bab.2 Tatapakan Tiori eusina medar perkara tiori Carita Pantun, Ulikan

Struktural Tiori Ajip Rosidi,Tini Kartini jeung Tiori Greimas, Semiotik, jeung Étnopedagogik.

Bab.3 Metode Panalungtikan eusina medar perkara Sumber Data, Desain Panalungtikan, Metode Panalungtikan, Definisi Operasional, Instrumen Panalungtikan, Tehnik Ngumpulkeun Data, Tehnik Analisis Data.

Bab.4 Deskripsi jeung Analisis Data eusina medar perkara Struktur Formal jeung Struktur Naratif Carita Pantun Bujang Pangalasan, Unsur Semiotik indeks paripolah jeung latar Carita Pantun Bujang Pangalasan, Ajén Étnopédagogik paripolah tokoh anu nyangkaruk dina Carita Pantun Bujang Pangalasan.

(14)

Maryati, 2013

BAB III

MÉTODÉ PANALUNGTIKAN

3.1 Sumber Data

Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta buku hasil transkripsi Carita Pantun Bujang Pangalasan nu dipedarkeun ku proyék penelitian pantun jeung folklor sunda tempatna di Bandung, taun 1974. Seri ka-20. Ieu carita pantun dipantunkeun ku Ki Ating ti Tegaldatar, Pabuaran, Sukabumi, anu diusahakeun ku Ajip Rosidi.

Kandelna buku aya 54 kaca, anu lebarna 220 cm x 330 cm. Eusi buku dibagi dua bagian , nyaéta

(1) Pangjajap ti pupuhu proyék, jeung (2) Carita Pantun Bujang Pangalasan.

3.2 Desain Panalungtikan

Alur panalungtikan bisa dibagankeun saperti ieu di handap

xzvszvs

Studi Pustaka (buku-buku jeung sumber séjénna)

Identifikasi masalah

Carita Pantun

Bujang Pangalasan

Analisis

Kacindekan Carita Pantun Bujang

(15)

28

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.3 Métode Panalungtikan

Métode panalungtikan nya éta cara nu digunakeun ku panalungtik pikeun ngumpulkeun data panalungtikan (Arikunto,1998:151). Métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara pikeun ngahontal tujuan panalungtikan. Pikeun ngahontal tujuan panalungtikan, métode anu digunakeun nya éta métode déskriptif analisis. Métode déskriptif analisis nya éta métode anu bisa ngungkulan pasualan-pasualan anu aktual ku cara ngumpulkeun data, ngadéskripsikeun data, sarta ngaanalisis data.

Digunakeuna métode ieu dina ngumpulkeun datana diluyukeun jeung kaayaan nu nyampak, nu saterusna disusun jadi hasil analisis anu bisa digunakeun pikeun bahan pangajaran sastra berbasis pendidikan karakter.

3.4 Définisi Operasional

Sangkan écés, istilah anu aya patalina jeung judul ieu panalungtikan didéfinisikeun sacara operasional saperti ieu di handap.

1) Carita Pantun Bujang Pangalasan

Carita pantun mangrupa carita rékaan anu ukuranna paranjang, gelar dina wangun lisan, sarta ngandung hal anu méré kesan pamohalan tapi miboga ajén-inajén nu nyampak dina eusi caritana.

Conto carita pantun anu dikaji dina ieu panalungtikan nyaéta Carita Pantun

“Bujang Pangalasan” anu dipantunkeun ku Ki Ating (Tegaldatar, Pabuaran, Sukabumi) tur diropéa dina wangun prosa ku Ajip Rosidi taun 1974.

2) Ulikan Struktural, Sémiotik, jeung Étnopédagogik

Ulikan struktural nyaéta ngadadarkeun téks carita pantun dumasar kana unsur-unsur intrinsik pikeun mikanyaho patalina éta unsur. Dina ieu panalungtikan, analisis téks didadarkeun pikeun néangan hubungan sabab-musababna unsur-unsur pangwangun karya sastra hususna nu aya dina carita pantun “Bujang Pangalasan”.

(16)

29

Maryati, 2013

“Bujang Pangalasan” dumasar kana tanda, saperti sistem tanda, sistem tanda

jeung prosés anu luyu pikeun ngagunakeun tanda (Van Zoest,1993: 1; Sudjiman, 1990:75; Sudjiman jeung Aart Van Zoest, 1992: vii; jeung Hartoko,1986:131).

Étnopédagogik nyaéta ajén, pangaji, harga, ngajénan, ngahormatan, ngahargaan (LBSS,1995:7). Sedengkeun nurutkeun Alwasilah (2009:50) Étnopédagogik nya éta praktek atikan dumasar kana kaaripan lokal.Salah sahiji kaaripan lokal nu aya dina karya sastra sunda nya éta ajén-inajén nu aya dina Carita Pantun Bujang Pangalasan.

Kaaripan lokal museurkeun pangaweruh salaku sumber inovasi jeung karancagéan nu bisa dibudayakeun pikeun kasejahteraan masarakat. Kaaripan lokal aya hubunganana jeung pangaweruh nu dihasilkeun, diteundeun, dikelola jeung diwariskeun.

Kaaripan lokal anu nyangkaruk dina carita pantun Bujang Pangalasan leubeut pisan, ti mimiti ngadéskripsikeun kaayaan nagara jeung karakter tokoh-tokohna.

Kaayaan nagara anu sugih mukti, beurat, beunghar, gedongna salawé jéjér, balé bubar, baé manggut, balé rarawés kancana, ampig-ampig laying sari, tatapakan, goong Jawa. Hal ieu ngadéskripsikeun yén suksésna nagara lantaran raja jeung bala bantuanana dina sikep jeung karakterna. Hasil dina prosés ngadu‟a dibarung ku élmu dibarung ku tumbal.

Jakob Sumarjo (2011:271) kaaripan lokal mangrupakeun ajén-ajen anu pangalusna jeung mangrupa norma-norma sosial masarakatna. Kaaripan lokal ngandung harti étika masarakatna.

(17)

30

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.5 Instrumén Panalungtikan

Instrumén nu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta sistim kartu data. Dina kartu data dipidangkeun abjad, ngaran sumber data, kaca jeung paragraf.

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik panalungtikan nyaéta salah sahiji usaha anu kudu dilakukeun kalawan ngagunakeun metode anu tangtu, sangkan udagan anu dipiharep tina hiji panalungtikan bisa kahontal (WordPress.com).

Téhnik anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta: téhnik ulikan pustaka. Téhnik ulikan pustaka gunana pikeun néangan sarta nangtukeun dasar-dasar tiori tina buku-buku anu aya patalina jeung maslah anu rék ditalungtik, sarta maca carita pantun Bujang Pangalasan tuluy maluruh unsur-unsur strukturalna, sémiotik , jeung étnopédagogik.

Ari lengkah-lengkah ngumpulkeun data nyaéta : 1) Néangan Carita Pantun Bujang Pangalasan; 2) Maca Carita Pantun Bujang Pangalasan;

3) Nyirian struktur formal jeung unsur étnopédagogik; jeung

(18)

31

Maryati, 2013

Carita Pantun Bujang Pangalasan (Ulikan Struktural Semiotik Jeung Etnopedagogi) Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.7 Téhnik Analisis Data

Téhnik anu digunakeun dina analisis data nyaéta téhnik Analisis téks. Ari lengkah-lengkah nganalisis data saperti ieu di handap

1) Nyusun data sacara alfabétis; 2) Nganomeran jeung ngodeuan data ; 3) Nyieun papasingan data;

4) Nganalisis data tina struktur formal jeung naratif, unsur sémiotik jeung ajén

5) Étnopédagogik;

(19)

Maryati, 2013

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Carita Pantun Bujang Pangalasan, dipantunkeun ku Ki Ating Tegal Datar, Pabuaran, Sukabumi. Ieu pantun téh diusahakeun/ disusun ku Ajip Rosidi dina Proyék Penelitian Pantun jeung Folklor Sunda Bandung, 1974.

Carita Pantun ieu eusina nyaritakeun ngeunaan kapercékaan raja Prabu Girimintra, Bujang Pangalasan, Saninten Kencana anu jadi pahlawana dina ieu carita.

Sabada nganalisis Carita Pantun Bujang Pangalasan kapanggih yén dina CPBP lolobana hubungan jeung tokoh-tokohna téh di Laut 1)Waktu Prabu Girimintra diasupkeun kana congcolong beusi ku Raja Lembu Tutur anu asalna ti Nagara Kéngkérék Genténg Karang Sindulan (ieu nagara ayana di dasar Laut) 2)Waktu Bujang Pangalasan ngalawan Palembang Gading tempatna di Laut 3) Waktu Bujang Pangalasan ngalawan Jonggring Kalapitung tempatna di Laut.Kuayana saperti kitu CPBP temana kahirupan di Laut.

Dina ulikan strukturna sacara formal CPBP dimimitian ku Rajah Pamuka, Mangkat Carita, ngadéskripsikeun kaayaan karajaan jeung tokoh carita atawa ngalalana anu dipungkas ku Rajah Pamunah atawa Rajah Panutup. Dumasar kana alurna carita pantun téh ngabogaan unsur-unsur papisah (keberangkatan), ujian, tos hasil tina ujiana terus balik deui ka karajaan anu leuwih gedé nya éta karajaan Pulo Tamiang.

Ari ulikan struktur naratifna maké tiori Gréimas dina buku Sastra Sunda Buhun (Koswara, 2010: 25) ngayakeun modél anu disebut genep aktan rincianna nyaéta: anu ngirim Prabu Girimintra (Raja Jungjang Malaka), objékna Pulo Tamiang, anu narima Prabu Girimintra (Raja Jungjang Malaka), anu ngabantu Sunan Ambu, Tunjung Agung jeung Salimar Kencana, subjék pahlawan Bujang

(20)

83

Maryati, 2013

Panji Ageung, Palémbang Gading, Aci Palémbang, Rangga Maléla, Geger Maléla, Rangga Wulung, Geger Wulung, Jonggrang Kalapitung.

Unsur sémiotik indéks paripolah tokoh dina CPBP ébréh dina ngalaman maot sababaraha kali. Kajadian ieu diinterprétasi yén kahadéan di dunya moal leungit, kitu deui ngeunaan kagorengan bakal kaéléhkeun ku kahadéan.

Kahadéan jeung hak kudu tetep hirup jeung diusahakeun sangkan dina diri urang geus nyangkaruk bebeneran pikeun bekel dina paripolah kahirupan.

Indéks paripolah dina naskah CPBP didéskripsikeun waktu tokoh Lembu Tutur Panji Ageung ngimpi didatangan ku sepuh téa bisa diinterprétasi yén kesan ngimpi mangrupa bagéan ti alam spiritual, waktu manusa teu sadar. Ngimpi dina budaya mistis spiritual Indonésia nyaéta tanda. Ngimpi téh nya éta bagian tina réalitas Dunia Luhur. Katilu dunya nya éta Dunya Luhur, Dunya Tengah, jeung Dunya Handap geus ngahiji. Ngimpi anu asalna di dunya luhur ogé mangrupa réalitas dunya tengah manusa (Sumarjo, 2004: 12). Jadi paripolah ngimpi dina CPBP mangrupa tanda indéks anu bisa dibéré harti prosés tepina manusa keur ka sampurnaan keur ngahijikeun katilu dunya dina kosmologi Sunda.

Dumasar kana paripolah tilu tokoh dina CPBP, bisa di interprétasi ayana konsép dualisme antara kajahatan jeung kahadéan atawa antara hak jeung batil anu sakaligus ngajiwaan eusi carita pantun. Anu jahat jeung anu batil ahirna bisa diéléhkeun ku kahadéan atawa ku nu boga hak. Kusabab kitu, keur sing saha anu hayang nepi kana kasampurnaan diri kudu mampu ngungkulan sagala rupa cobaan kujalan sabar, tawakal, ulet, sarta boga kayakinan yén ka agungan jeung pangawasa Gusti Alloh téh maha sampurna.

Indéks paripolah tokoh dina naskah CPBP bisa ditingali basa tokoh Bujang

Pangalasan ditincakan ku banténg bodas terus kabawa ku angin panas. Dina ieu

(21)

84

Maryati, 2013

ngahasilkeun déskripsi karakter urang sunda anu luyu sareng pamendak Prof.Dr. Suwarsih Warnaen dina hal pola palsafah hirup urang Sunda anu eusina 1) Yakin kana kakawasaan Alloh Swt.2) Hasrat diajar anu luhung jeung nyungsi elmu dina hal ieu ngahasilkeun pinter,gede wawanen,jujur,ati-ati,beresih hate,silih titipkeun jeung silih tulungan,sopan,bijaksana,adil,basajan jeung handap asor.3) Sipat anu ngalengkepan ieu pola nya eta a) cukup pakean jeung bisa ngurus kasehatan,b) perceka,taliti,rajin,tekun,sumanget,perwira,rancage jeung hampang birit. Udaganana nya eta mulya ka nu Kawasa,hirup tingtrim aman, tenang, merdeka,lulus dina cocoba kahirupan nepi kana tingkat kasampurnaan.Oge diluyukeun jeung Pengembangan Pendidikan Budaya dan Karakter Bangsa anu di kaluarkeun ku Kementrian Pendidikan Nasional Badan Penelitian dan Pengembangan Pusat Kurikulum –Taun 2010. Ajén-ajén jeung déskripsi ajén atikan budaya jeung karakter bangsa. Dumasar kana ajén agama, pancasila, budaya jeung tujuan atikan nasional. Ajén atikan budaya jeung karakter bangsa aya 18 nya éta 1) réligius 2) jujur 3) toléransi 4) disiplin 5) kerja keras 6) kréatif 7) mandiri 8) démokratis 9) rasa ingin tau 10) semangat kebangsaan 11) cinta tanah air 12) menghargai préstasi 13) bersahabat/ komunikatif 14) cinta damai 15) gemar membaca 16) peduli lingkungan 17) peduli sosial 18) tanggung-jawab.Hal ieu teh terintegrasi dina sakabeh mata pelajaran anu kudu dilaksanakeun dina proses pembelajaran kurikulum taun 2006 nya eta Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan ( KTSP ).

5.2 Saran

(22)

85

Maryati, 2013

(23)

Maryati, 2013

DAFTAR PABUKON

Alwasilah, Chaédar spk. 2009. Étnopédagogi. Bandung: PT Kiblat Buku Utama. Aminudin. 1995. Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung: Sinar Baru. Arikunto, Suharsimi. 2006. Prosedur Peneleitian, Jakarta: PT. Asdi Mahasatya. A.Teeuw. 1984. Sastera dan Ilmu Sastera. Djakarta: Pustaka Jaya.

Balai Bahasa Provinsi Jawa Barat. 2012. Métasastra. Bandung: ITB

Budiman, Kris. 2005. Ikonitas: Semiotika Sastra dan Seni Visual. Yogyakarta : Buku Baik.

Budi Rahayu, Tamsyah.1996. Kamus Lengkap Sunda-Indonésia Indonésia-Sunda

Sunda-Sunda. Bandung: CV.Pustaka Setia.

Departemén Pendidikan dan Kebudayaan. 1991. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta : Balai Pustaka.

Éndraswara Suwardi. 2003. Métodologi Penelitian Sastra. Yogyakarta: Penerbit Pustaka Widyatama.

Fajar, Arnié. Spk. 2011. Panduan Pengembangan Pendidikan Budaya Dan

Karakter Bangsa Di Sekolah. Bandung: Dinas Pendidikan Provinsi Jawa

Barat

Instruksi Presidén Republik Indonésia Nomor 1 Tahun 2010. 2010. Percepatan

pelaksanaan prioritas pembangunan nasional tahun 2010. Jakarta.

Iskandarwasid. 2003. Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten.

Isnendes, Retty. 2008. Panyawangan Sastra (Handout Teori Sastra). Bandung: JPBD.

Nurgiyantoro, Burhan. 2005. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

Kartini, Tini. 1984. Struktur Cerita Pantun Sunda : Alur . Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemén Pendidikan dan Kebudayaan.

(24)

87

Maryati, 2013

____________. 2012. Racikan Sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daérah FPBS UPI.

LBSS. 1990. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate.

Pradopo, Rachmat Djoko. 1995. Bebereapa Teori Sastra, Metode Kritik, dan

Penerapannya. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Rosidi, Ajip. 1974. Carita Bujang Pangalasan. Bandung: Proyék Penelitian Pantun & Folklor Sunda.

__________. 2009.Manusia Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Ruhaliah. 2012. Sajarah Sastra Sunda. Bandung: CV Wahana Karya Grafika. Rusyana, Yus. 1981. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.

Sumardjo, Jakob. 2009. Simbol-Simbol Artéfak Budaya Sunda. Bandung: Kelir. _____________. 2011. Sunda Pola Rasionalitas Budaya. Bandung: Kelir. Van Zoest, Aart. 1991. Fiksi dan Nonfiksi dalam kajian sémiotik. Jakarta: Intermasa.