7. LAMPIRAN
Lampiran 1. Foto Produk Yoghurt Nabati
Keterangan :
A = yoghurt yang terbuat dari ekstrak jagung manis 100%
B = yoghurt yang terbuat dari ekstrak jagung manis dan susu kedelai dengan perbandingan 70:30 C = yoghurt yang terbuat dari ekstrak jagung manis dan susu kedelai dengan perbandingan 60:40 D = yoghurt yang terbuat dari ekstrak jagung manis dan susu kedelai dengan perbandingan 50:50
Lampiran 2. Rata-rata Skor Sensoris berdasarkan Tingkat Kesukaan terhadap Produk
Yoghurt Nabati pada Uji Pendahuluan
Parameter
Formulasi ekstrak jagung :
susu kedelai
Rasa
Aroma
Kekentalan
80:20
2,3
3
2,2
70:30
2,8
2,9
2,6
60:40
2,7
2,6
3,4
50:50
2,4
2,4
3,5
40:60
1,9
2,3
2,7
Keterangan skor :
1 = tidak suka
2 = cukup suka
3 = suka
4 = sangat suka
5 = sangat suka sekali
Lampiran 3. Lembar Kuisioner Uji Organoleptik Yoghurt Nabati
KUISIONER UJI ORGANOLEPTIK YOGHURT NABATI
Nama :
Umur :
Jenis kelamin : L / P
Dihadapan saudara tersedia 4 buah sampel yoghurt. Peneliti meminta bantuan kepada
saudara untuk melakukan uji organoleptik terhadap rasa, aroma, dan kekentalan terhadap 4
buah sampel yoghurt tersebut. Penilaian diberikan dengan menuliskan angka pada kolom
yang telah disediakan dengan rangking penilaian. Atas kerjasamanya peneliti ucapkan
terimakasih.
Score
Rasa
Aroma
Kekentalan
1
Tidak suka
Tidak suka
Tidak suka
2
Cukup suka
Cukup suka
Cukup suka
3
Suka
Suka
Suka
4
Sangat suka
Sangat suka
Sangat suka
5
Sangat suka sekali
Sangat suka sekali
Sangat suka sekali
Kode sampel
Rasa
Aroma
Kekentalan
513
642
379
258
Lampiran 4. Tabel Penentuan Gula Reduksi dalam Suatu Bahan dengan Metode Luff
Schroll
ml 0,1 N
Na-thiosulfat
Glukosa, fruktosa, gula invert
(mg C
6H
12O
6)
Ä
1
2,4
2,4
2
4,8
2,4
3
7,2
2,5
4
9,7
2,5
5
12,2
2,5
6
14,7
2,5
7
17,2
2,6
8
19,8
2,6
9
22,4
2,6
10
25,0
2,6
11
27,6
2,7
12
30,3
2,7
13
33,0
2,7
14
35,7
2,8
15
38,5
2,8
16
41,3
2,9
17
44,2
2,9
18
47,1
2,9
19
50,0
3,0
20
53,0
3,0
21
56,0
3,1
22
59,1
3,1
23
62,2
-
24
-
-
Sumber: Sudarmadji et al. (1989)
Lampiran 5. SNI 01-2981-1992 tentang Yoghurt
Kriteria uji
Satuan
Persyaratan
1. Keadaan
a. Penampakan
b. Bau
c. Rasa
d. Konsistensi
Cairan kental – semi padat
Normal/khas
Asam/khas
Homogen
2. Lemak
%, b/b
Maks. 3,8
3. Bahan kering tanpa lemak
%, b/b
Min. 8,2
4. Protein (N x 6,37)
%, b/b
Min. 3,5
5. Abu
Maks. 1,0
6. Jumlah asam (dihitung sebagai laktat)
%, b/b
0,5 – 2,0
7. Cemaran logam
a. Timbal (Pb)
b. Tembaga (Cu)
c. Seng (Zn)
d. Timah (Sn)
e. Raksa (Hg)
mg/kg
Maks. 0,3
Maks. 20,0
Maks. 40,0
Maks. 40,0
Maks. 0,03
8. Arsen
mg/kg
Maks. 0,1
9. Cemaran mikroba
a. Bakteri Coliform
b. E. coli
c. Salmonella
APM/g
APM/g
Maks. 10
< 3
negatif / 100g
Lampiran 6. Hasil Uji Normalitas, Deskripsi Statistik, dan uji Post Hoc pada Sampel
Sebelum Fermentasi
Tests of Normality
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
perlakuan Statistic df Sig. Statistic df Sig. 100 ,160 6 ,200(*) ,982 6 ,959 7:3 ,236 6 ,200(*) ,856 6 ,177
6:4 ,143 6 ,200(*) ,971 6 ,896 tot_pdtan
5:5 ,230 6 ,200(*) ,884 6 ,290 100 ,233 6 ,200(*) ,905 6 ,404 7:3 ,291 6 ,124 ,908 6 ,423
6:4 ,268 6 ,200(*) ,823 6 ,095 kdr_abu
5:5 ,445 6 ,000 ,667 6 ,003 100 ,237 6 ,200(*) ,927 6 ,554 7:3 ,308 6 ,077 ,857 6 ,178 6:4 ,293 6 ,117 ,915 6 ,473 kdr_lemak
5:5 ,401 6 ,003 ,770 6 ,031 100 ,197 6 ,200(*) ,918 6 ,490 7:3 ,220 6 ,200(*) ,945 6 ,702 6:4 ,235 6 ,200(*) ,849 6 ,155 kdr_protein
5:5 ,166 6 ,200(*) ,985 6 ,974 100 ,226 6 ,200(*) ,912 6 ,452 7:3 ,338 6 ,031 ,866 6 ,212 6:4 ,272 6 ,187 ,815 6 ,080 jml_asam
5:5 ,254 6 ,200(*) ,866 6 ,212 100 ,302 6 ,094 ,775 6 ,035 7:3 ,333 6 ,036 ,814 6 ,078 6:4 ,407 6 ,002 ,640 6 ,001 pH
5:5 ,333 6 ,036 ,814 6 ,078
100 ,321 6 ,053 ,862 6 ,197 7:3 ,230 6 ,200(*) ,862 6 ,197 6:4 ,175 6 ,200(*) ,979 6 ,948 Ca
5:5 ,164 6 ,200(*) ,968 6 ,879
100 ,183 6 ,200(*) ,960 6 ,820 7:3 ,407 6 ,002 ,640 6 ,001 6:4 ,254 6 ,200(*) ,866 6 ,212 gula
5:5 ,254 6 ,200(*) ,866 6 ,212
100 ,302 6 ,094 ,775 6 ,035 7:3 ,407 6 ,002 ,640 6 ,001 6:4 ,293 6 ,117 ,822 6 ,091 viskositas
5:5 ,401 6 ,003 ,770 6 ,031 * This is a lower bound of the true significance.
a Lilliefors Significance Correction
100 6 29,1667 ,98319 ,40139 28,1349 30,1985 28,00 30,00 7:3 6 25,3333 ,51640 ,21082 24,7914 25,8753 25,00 26,00 6:4 6 20,6667 ,81650 ,33333 19,8098 21,5235 20,00 22,00 5:5 6 15,1667 ,98319 ,40139 14,1349 16,1985 14,00 17,00 Viskositas
Total 24 22,5833 5,40464 1,10322 20,3012 24,8655 14,00 30,00
POST HOC
Total padatan
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 5:5 6 17,4933 6:4 6 18,6667 18,6667 7:3 6 19,6667 100 6 22,2717 Sig. ,074 ,124 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar abu
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 100 6 ,8033 7:3 6 ,8217 ,8217 6:4 6 ,8433 ,8433 5:5 6 ,8550 Sig. ,109 ,178 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar lemak
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 4
100 6 1,2033
7:3 6 1,2650
6:4 6 1,2867
5:5 6 1,3083
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar protein
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3
100 6 2,9800
7:3 6 3,5100
6:4 6 3,6100
5:5 6 3,9250
Sig. 1,000 ,226 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Jumlah asam
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3
5:5 6 ,4083
6:4 6 ,4350
7:3 6 ,4467
100 6 ,4817
Sig. 1,000 ,218 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
pH
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 4
100 6 6,5817
7:3 6 6,6000
6:4 6 6,6267
5:5 6 6,6400
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Ca
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 4
100 6 11,2167
7:3 6 25,0333
6:4 6 27,6700
5:5 6 31,5967
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar gula
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 4
5:5 6 8,6583
6:4 6 9,9083
7:3 6 11,3667
100 6 15,3250
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Viskositas
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3 4
5:5 6 15,1667
6:4 6 20,6667
7:3 6 25,3333
100 6 29,1667
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Lampiran 7. Hasil Uji Normalitas, Deskripsi Statistik, dan uji Post Hoc pada Sampel
Setelah Fermentasi
Tests of Normality
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
formulasi Statistic df Sig. Statistic df Sig. 100 ,263 6 ,200(*) ,811 6 ,074 7:3 ,239 6 ,200(*) ,900 6 ,374 6:4 ,186 6 ,200(*) ,954 6 ,773 tot_pdtan
5:5 ,138 6 ,200(*) ,973 6 ,913 100 ,195 6 ,200(*) ,861 6 ,191 7:3 ,232 6 ,200(*) ,942 6 ,677 6:4 ,214 6 ,200(*) ,958 6 ,804 kdr_abu
5:5 ,221 6 ,200(*) ,973 6 ,913 100 ,157 6 ,200(*) ,944 6 ,688 7:3 ,266 6 ,200(*) ,924 6 ,535 6:4 ,492 6 ,000 ,496 6 ,000 kdr_lemak
5:5 ,293 6 ,117 ,915 6 ,473 100 ,204 6 ,200(*) ,923 6 ,524 7:3 ,229 6 ,200(*) ,923 6 ,526 6:4 ,368 6 ,011 ,775 6 ,035 kdr_protein
5:5 ,170 6 ,200(*) ,961 6 ,829 100 ,224 6 ,200(*) ,954 6 ,771 7:3 ,308 6 ,077 ,847 6 ,149 6:4 ,204 6 ,200(*) ,918 6 ,493 jml_asam
5:5 ,159 6 ,200(*) ,925 6 ,540 100 ,261 6 ,200(*) ,820 6 ,088 7:3 ,205 6 ,200(*) ,909 6 ,429 6:4 ,275 6 ,175 ,869 6 ,221 pH
5:5 ,273 6 ,182 ,785 6 ,043 100 ,204 6 ,200(*) ,938 6 ,641 7:3 ,167 6 ,200(*) ,955 6 ,778 6:4 ,184 6 ,200(*) ,954 6 ,773 Ca
5:5 ,209 6 ,200(*) ,951 6 ,750 100 ,183 6 ,200(*) ,960 6 ,820 7:3 ,183 6 ,200(*) ,960 6 ,820 6:4 ,259 6 ,200(*) ,866 6 ,211 kdr_gula
5:5 ,254 6 ,200(*) ,866 6 ,212 100 ,293 6 ,117 ,915 6 ,473 7:3 ,262 6 ,200(*) ,862 6 ,195
6:4 ,392 6 ,004 ,701 6 ,006 viskositas
5:5 ,254 6 ,200(*) ,866 6 ,212 * This is a lower bound of the true significance.
a Lilliefors Significance Correction
Descriptives
N Mean
Std. Deviation
Std. Error
95% Confidence
Interval for Mean Minimum Maximum
Lower Bound
Upper
Bound T.padatan 100 6 24,4733 1,04987 ,42861 23,3716 25,5751 22,47 25,36 7:3 6 23,4417 ,50396 ,20574 22,9128 23,9705 22,94 24,31 6:4 6 21,5350 ,52675 ,21505 20,9822 22,0878 20,92 22,41 5:5 6 20,4283 ,90769 ,37056 19,4758 21,3809 19,24 21,62 Total 24 22,4696 1,77284 ,36188 21,7210 23,2182 19,24 25,36 Abu 100 6 ,8250 ,01378 ,00563 ,8105 ,8395 ,81 ,84 7:3 6 ,8450 ,03017 ,01232 ,8133 ,8767 ,80 ,88 6:4 6 ,8783 ,01472 ,00601 ,8629 ,8938 ,86 ,90 5:5 6 ,8933 ,02422 ,00989 ,8679 ,9188 ,86 ,93 Total 24 ,8604 ,03420 ,00698 ,8460 ,8749 ,80 ,93 Lemak 100 6 1,0300 ,03225 ,01317 ,9962 1,0638 ,99 1,07 7:3 6 1,2467 ,01966 ,00803 1,2260 1,2673 1,22 1,28 6:4 6 1,2617 ,00408 ,00167 1,2574 1,2660 1,26 1,27 5:5 6 1,2767 ,01033 ,00422 1,2658 1,2875 1,26 1,29 Total 24 1,2038 ,10467 ,02136 1,1596 1,2479 ,99 1,29 Protein 100 6 3,2200 ,20504 ,08371 3,0048 3,4352 2,91 3,43 7:3 6 3,6633 ,29629 ,12096 3,3524 3,9743 3,26 4,01 6:4 6 3,9317 ,21236 ,08670 3,7088 4,1545 3,52 4,14 5:5 6 4,2733 ,18140 ,07406 4,0830 4,4637 4,05 4,55 Total 24 3,7721 ,44717 ,09128 3,5833 3,9609 2,91 4,55 Jml asam 100 6 ,8883 ,05776 ,02358 ,8277 ,9490 ,80 ,97 7:3 6 ,8433 ,03670 ,01498 ,8048 ,8818 ,81 ,91 6:4 6 ,8033 ,02066 ,00843 ,7817 ,8250 ,78 ,83 5:5 6 ,7650 ,03728 ,01522 ,7259 ,8041 ,72 ,81 Total 24 ,8250 ,06007 ,01226 ,7996 ,8504 ,72 ,97 pH 100 6 4,2867 ,08914 ,03639 4,1931 4,3802 4,19 4,38 7:3 6 4,5217 ,04021 ,01641 4,4795 4,5639 4,48 4,58 6:4 6 4,6417 ,05076 ,02072 4,5884 4,6949 4,58 4,70 5:5 6 5,0550 ,05541 ,02262 4,9969 5,1131 4,98 5,10 Total 24 4,6263 ,29027 ,05925 4,5037 4,7488 4,19 5,10 Ca 100 6 11,7283 1,12161 ,45790 10,5513 12,9054 10,25 13,11 7:3 6 25,4000 1,26081 ,51472 24,0769 26,7231 23,52 26,91 6:4 6 28,1850 1,50110 ,61282 26,6097 29,7603 26,45 30,72 5:5 6 31,9317 ,90294 ,36862 30,9841 32,8792 30,69 33,11 Total 24 24,3113 7,87161 1,60679 20,9874 27,6351 10,25 33,11 kdr_gula 100 6 11,5750 1,31101 ,53522 10,1992 12,9508 9,70 13,45 7:3 6 9,0750 1,31101 ,53522 7,6992 10,4508 7,20 10,95 6:4 6 7,4167 ,92556 ,37786 6,4453 8,3880 6,00 8,45 5:5 6 6,2000 ,90333 ,36878 5,2520 7,1480 4,80 7,20 Total 24 8,5667 2,31200 ,47194 7,5904 9,5429 4,80 13,45
viskositas 100 6 35,6667 1,03280 ,42164 34,5828 36,7505 34,00 37,00 7:3 6 33,3333 1,86190 ,76012 31,3794 35,2873 30,00 35,00 6:4 6 29,5000 ,83666 ,34157 28,6220 30,3780 28,00 30,00 5:5 6 25,1667 ,75277 ,30732 24,3767 25,9567 24,00 26,00 Total 24 30,9167 4,22124 ,86166 29,1342 32,6991 24,00 37,00
POST HOC
Total padatan
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3 4
5:5 6 20,4283
6:4 6 21,5350
7:3 6 23,4417
100 6 24,4733
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar abu
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 100 6 ,8250 7:3 6 ,8450 6:4 6 ,8783 5:5 6 ,8933 Sig. ,128 ,248 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar lemak
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3
100 6 1,0300
7:3 6 1,2467
6:4 6 1,2617 1,2617
5:5 6 1,2767
Sig. 1,000 ,202 ,202
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar protein
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3
100 6 3,2200
7:3 6 3,6633
6:4 6 3,9317
5:5 6 4,2733
Sig. 1,000 ,055 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Jumlah asam
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3
5:5 6 ,7650
6:4 6 ,8033 ,8033 7:3 6 ,8433 ,8433
100 6 ,8883
Sig. ,115 ,101 ,067 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
pH
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3 4
100 6 4,2867
7:3 6 4,5217
6:4 6 4,6417
5:5 6 5,0550
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Ca
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3 4
100 6 11,7283
7:3 6 25,4000
6:4 6 28,1850
5:5 6 31,9317
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed.
a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Kadar gula
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3
5:5 6 6,2000
6:4 6 7,4167
7:3 6 9,0750
100 6 11,5750 Sig. ,077 1,000 1,000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Viskositas
Duncan
Subset for alpha = .05
formulasi N 1 2 3 4
5:5 6 25,1667
6:4 6 29,5000
7:3 6 33,3333
100 6 35,6667
Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6,000.
Lampiran 8. Hasil Uji T antara Sampel Sebelum dan Setelah Fermentasi
Independent Samples Test (Formula 1)
Levene's Test for Equality of
Variances
t-test for Equality of Means
Independent Samples Test (Formula 2)
Levene's Test for Equality of
Variances
t-test for Equality of Means
Independent Samples Test (Formula 3)
Levene's Test for Equality of
Variances
t-test for Equality of Means
Independent Samples Test (Formula 4)
Levene's Test for Equality of
Variances
t-test for Equality of Means
Lampiran 9. Hasil Uji Korelasi
Correlations (Kadar Abu – Kalsium)
kdr_abu Ca
kdr_abu Pearson Correlation 1 ,751(**) Sig. (2-tailed) . ,000
N 24 24
Ca Pearson Correlation ,751(**) 1 Sig. (2-tailed) ,000 .
N 24 24
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Correlations (Kadar Gula – Jumlah asam – pH)
jml_asam pH kdr_gula jml_asam Pearson Correlation 1 -,677(**) ,622(**) Sig. (2-tailed) . ,000 ,001
N 24 24 24
pH Pearson Correlation -,677(**) 1 -,845(**) Sig. (2-tailed) ,000 . ,000
N 24 24 24
kdr_gula Pearson Correlation ,622(**) -,845(**) 1 Sig. (2-tailed) ,001 ,000 .
N 24 24 24
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).