Sanghyang Sasana Maha Guru
Sanghyang Sasana Maha Guru
20. Trikaya Mandala Parisuda
Ini rna ifia na katuhukeuneun nu dipajar trikaya, nu dipajarkeun puhun ning hayu, tangkal ning e(n)dah ta. Hana ta
sanghya(ng) trikayat ma(n)dala parisuda ngaranya, ling maha pantadita.
Tri ngaranya telu, kaya ngaranya pamageuh, mandala ngaranya sarira, suda rna ngara(n)na a(ng)geus kanahwaan.
Tuhu trikaya ling sa(ng) pandita, trikaya ning lwaka lawan para. Ndya2 ya sinangguh trikaya ling sang pandita? Nihan silwirkeunya:3 "Kadyangganing4 manik kanarga, lawan manik sawestras, lawan mas kanaka jati rupa6."
' Nskh; tfekaya
2 Nskh: nedye
J Nskh: silwarkeun~
4 Nskh: kad~ganiit
sPit saw~ro
6 Pit mas kaka dati rupa
182
•
Sanghyang Sasana Maha Guru
20. Trikaya Mandala Parisuda
Sedangkan ini adalah yang harus dituruti, yang disebut
trikaya,
yang disebut-sebut sebagai sumber keselamatan, inti dari keindahan. Ada yang disebutsan ghya ng trikaya mandala parisuda,
ucap maha pendeta.Tri
itu artinya tiga,kay a
berarti penguat,rnandala
berarti diri sendiri, sedangkans uda
sudah diketahui artinya. Ikuti tiga tindakan jasmani' tr ik aya',
ucap sang pendeta. Bagaimana sesungguhnya tiga tindakan jasmani ucapan oleh pend eta?Inilah perumpamaannya:
"Se per ti m u tia ra bertaburan, dan permata yang melimpah, j uga seper ti emas yang sempurna wujudnya."
'
Sanghyang Sasana Maha Gum
Nihan sanghya(ng) tri rahayu ngaranya. Nihan lwirnya:l Hana ftana pasanta, sabda pasanta, budi pasanta2.
Ya sinangguh ulah rahayu. Ini byaktana ulah rahayu:
umun bakti, atwang ateuang, takut jabat, kwacwap beteoh3, efl6rfmet imit rajeun leukeun, paka predana. Ya ulah rahayu, nga.
Sabda rahayu rna, sarseh4 saneh, haat heman peswak karufta, ngaleugeut fieceps, muperuk6 ngulas ngala angen, sakwaeh sabda kreta, ya sinangguh sabda rahayu, nga.
1 Nskh: lwamya
2 Pit kata budi pasa11lil terlewat
3 Pit ~~ dadah
•Pits~
s Nskh: nyacep
6 Nskh: mukpuk. Teks disunting berdasarkan teks SSKK (XXIV.3)
184
Sanghyang Sasana Maha Guru
Inilah tiga kebaikan yang suci. Inilah wujudnya: ada yang disebut pikiran yang tenang, ucapan yang tenang, dan kelakuan yang tenang.
Inilah yang disebut perbuatan baik 'ulah rahayu'. Inilah penjelasannya perbuatan baik itu: semua orang berbakti, menghormati, cermat /16r/, teliti, rajin, tekun, berbuat keutamaan. Itulah yang disebut perbuatan baik itu.
Ucapan baik 'sabda rahayu' itu: murah hati, menyayangi, mencintai, bersimpati, penuh rasa kasihan, mendinginkan hati, senang menghibur, memberi pujian, mengambil hati, semua perkataan yang membawa kesejahteraan, disebutnya ucapan baik.
185
Sangh:yang Sasana Maha Guru
Ambek rahayu ngaranya, liiiih pirpir caang ahtrah, lega buruan, pa(ft)jang tajur. Geusl rna dipiguna na baksadi, danadi, wastradi2, kaneyadi.3 Ya caturpunya,4 nga. Ti ifta rna humeneng budi, herang tineung, cipta logandas, budi rahayu, diga manik inisuhan, kadi baftu di ron6 sulang, sawet na hdip na rampes ngara(n)na. Yata sinangguh trikaya mandala parisuda ngaranya, ling sang pandita. (3)
1 Nskh: gas
2 Pit wasdyadi ' Nskh: kanf~
4 Nskh: caturpunfi
s Nskh: lalagada. Teks disunting berdasarkan bagian 21.
6 Pit ban
186
Sangh:yang Sasana Maha Guru
Maksud baik I ambek rahayul itu: bersih teras terang, halaman lapang, kebun menghasilkan. Semua makanan, kekayaan, pakaian, para gadis mendatangkan berkah. Itulah yang disebut empat kebajikan I caturpunya'. Yaitu perbuatan tenang, pikiran jernih, berpikir Ia pang, baik budi, ibarat33 air di daun sulang, sebagai hasil dari pikiran yang baik. Inilah yang disebut trikaya mandala parisuda, ucapan Sang Pendeta (3)
33 diga 'ibarat' SdM jiga dng arti yang sam a
Sanghyang Sasana Maha Gum
21. Caturrahayu
Ini ca(tur)rahayut ngaranya. Silwakanya nihan:
"Mas pirak kwa~ttala lti(n)ten."
fsiloka 8/
Kalinganya: (Mas ta rna ngaranya), sabda tuhu tepet /15v / b(e)ner. Byakta paficaksara. Pirak ta rna ngara(n)na, ambek2 kreta,3 ywagya rahayu. Kwamala ta rna ngara(n)na, geui(ng) na caang padang, herang lega lwaganda, angen- angen(n)a. Hinten4 rna ngara(n)na, cangcing seuri semu imut semu guyu, rame ambek.
Ini artana deui. Nu kangken mas ta rna, na kanaka jati rupa. Nu kangken pirak ta rna, na manik sawestra. Nu kangken kwarnala ta rna, na manik nirguna. Nu kangken hi(n)ten ta rna, na kanaka santangwa. Yata sinangguh caturrahayu, nga.
t Nskh & Plt. carahayu
2 Nskh: am~
3 Nskh: kfata
• Nskh: hening
188
Sangh,ang Sasana Maha GuN
21. Caturrahayu
Inilah yang disebut dengan empat keselamatan
'caturralzayu'.
Inilah silokanya:"Emas perak permata in tan."
fsiloka 8/
Maksudnya, yang disebut emas itu, ucapan yang patuh, tepat dan benar. Bukti nyata dari pancaksara. Yang disebut perak itu, tekad yang baik, patut, pantas. Yang disebut permata itu, pi.kirannya terang, bening, luas, keinginannya. Yang disebut intan itu mudah tertawa, murah senyum, baik hati.
Ini juga artinya: Yang diibaratkan emas itu, adalah emas yang sempurna bentuknya. Yang diibaratkan perak itu, pada permata yang disukai banyak orang. Yang diibaratkan permata itu, adalah mutiara berkilau. Yang diibaratkan intan itu, adalah emas. ltulah yang disebut empat kebaikan 'catur ralwyu' itu.
Sanghyang Sasana Maha GuTU
22. Dasasila
Ini rna ifia hayu na temen, dingaranan sanghya(ng) dasa sila. Dasa ta rna sapuluh, sila ta rna ngara(n)na
guna.
Byaktanya nihan: swatra, caksuh, gerna, jehwa, wak, tewek, pani, pastra, payu, pada. Yata dasasila ngara(n)na.
190
Sangh,ang Sasana Maha Guru
22. Dasasila34
Ini adalah keselamatan yang sesungguhnya, dinamakan sepuluh tingkah laku yang suci 'sanghyang dasasila'. Dasa itu berarti sepuluh, sila itu berarti tingkah laku. Inilah kenyataannya: bunyi 's1vatra', pandangan 'caksuh', penciuman 'gerna', pencecap 'jelnva', ucapan '1vak', peraba 'te1vek', tangan 'pani', kelamin 'pastra', dubur 'payu', kaki 'pada'. Itulah yang
disebut sepuluh tingkah laku yang suci 'dasasila'.
34 Dasasila Sepuluh (Skt) sepuluh jenis tingkah laku, yang terpusat dalam sepuluh alat persepsi. Pengertian dasa sila dalam teks ini lebih sesuai dengan dasa indria (lih Z 203)
Sanghyang Sasana Maha Guru
23. Dasamarga
Ini dasamarga ngara(n)na. Swatra ngaran ning talinga.
Apa wisaya ning talinga? Sing hala sing sa fl.Srflah(a)ken [na], ya hayu reungeuakenna. Caksuh ngaraning mata, sing hala singl salahaken,2 ya hayu twatwanaken.3 Gerna ngaraning irung, sing hala sing salahaken,4 sing hayu ambungaken.=
Jihwa ngaraning lidah, sing hala sing salah(a)ken[na], ya hayu rasaaken. 6 W ak7 ngaraning sungut, sing hala sing salahakens, ya hayu sabdaaken.9 Tewek ngaraning kulit. Apa wisaya ning kulit? Sing hala sing salahaken,1o ya hayu presaaken.n Pani ngaraning tangan. Apa wisayaning tangan? Sing hala sing salahaken,l2 ya hayu gamelaken.l3 Payu ngaraning tumbung, sing hala sing salahaken,l4 ya hayu isingaken.ts Pastra ngaraning purusa, apa wisaya ning purusa? Sing hala sing salahaken,l6 sing hayu uyuhaken.l7 Pada ngaraning suku. Apa
1 Nskh: sei}
2 Nskh: salakne
3 Nskh: twatwanakne Plt totonaneun
• Nskh: sa.l.aftkneu
s Nskh: ambuqakneu Plt am bang anaking
6 Nskh: rasaakneu Plt rasa anaking
7 Plt waka
s Nskh: salahkneu
9 Nskh: sabdaakne Plt sabda anaking
10 Nskh: salahkne
11 Nskh: pfesaakne Plt prasa anaking
12 Nskh: salahkne
n Nskh: gamel.akne Plt gamil anaking
14 Nskh: salahakne
1s Nskh: isingakne Plt ising anaking
16 Nskh: salafikne
11 Nskh: uyuhhakne Plt uyuhanake
192
Sanghyang Sasana Maha Guru
23. Dasamarga
Inilah yang disebut sepuluh cara 'dasamarga'. S1uatra itu artinya telinga. Apa dimensi dari telinga itu? Celakalah yang menyalahgunakannya. Karena itu dengarlah hal-hal yang baik.
Caksuh itu artinya mata, celakalah yang menyalahgunakannya, jadi pandanglah hal-hal yang baik. Gerna itu artinya hidung, celakalah yang menyalahgunakannya, jadi ciumlah hal-hal yang baik. Jilnva itu artinya lidah. Celakalah orang yang menyalahgunakan lidah. Jadi cecaplah hal-hal yang baik. Wak itu artinya mulut. Celakalah orang yang menyalahgunakan mulut. Jadi berkatalah hal-hal yang baik. Te1vek itu artinya kulit.
Apakah dimensi dari kulit itu? Celakalah orang yang menyalahgunakan kulit. Jadi gunakan untuk merasakan hal- hal yang baik. Pani itu artinya tang an. A pakah dimensi dari tangan itu? Celakalah orang yang menyalahgunakannya. Jadi peganglah hal-hal yang bai.k.
Payu
itu artinya dubur. Celakalah orang yang menyalah-gunakannya. Jadi gunakan untuk buang air dengan baik. Pastra itu artinya kelamin. Apakah dimensi dari kelamin itu? Celakalah orang yang menyalah gunakannya, jadi kencinglah dengan baik.Pada
itu artinya kaki.193