• Tidak ada hasil yang ditemukan

PDF X Penge M Banga N K Arakter Dalam B Elajar Ge Ografi Pendahulua N Cp Mk

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Membagikan "PDF X Penge M Banga N K Arakter Dalam B Elajar Ge Ografi Pendahulua N Cp Mk"

Copied!
19
0
0

Teks penuh

(1)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 28

B A B X

R A J A L E B M A L A D R E T K A R A K N A G N A B M E G N E

P GEOGRAFI

.

A PENDAHULUAN .

1 Deskrips iSingkat

a tr e s r e b , r e t k a r a k n a k i d i d n e p i a n e g n e m n a k ij a s i d n a k a i n i B A B a d a P

a t a m a d a p r e t k a r a k n a k i d i d n e p n a g n a b m e g n e p a g g n i h r e t k a r a k n a k i d i d n e p i s n e g r u

.i f a r g o e g n a r a j a l e p .

2 CPMK p a d

A un Capaian Pembelajaran Mata Kuilah yang dibebankan pada mater i :

h a l a d a i n i

.

a Mampumendesk irpsikanpengeritankarakte .r .

b Mampumendesk irpsikanpendidikankarakte.r .

c Mampumendesk irpsikanurgens ipendidikankarakte.r .

d Mampumenganailsi spengembanganpendidikan karakte rpadamatapelajaran .i

f a r g o e g

.

B PENYAJIAN .

1 Pengeritankarakter

g n a y g n a r o e s e s u k a li r e p r e b n a d r i k i p r e b a r a c n a k a p u r e m r e t k a r a K

a s g n a b , t a k a r a y s a m , a g r a u l e k p u k g n il m a l a d a m a s a jr e k e b n a d p u d i h k u t n u s a h k

e m a s i b r e t k a r a k r e b g n a y u d i v i d n I . a r a g e n n a

d mbua t keputusan dan siap

g n u g g n a tr e p m e

m -jawabkan keputusanyangdibuatnya( Suyanto ,2010) .Nliai-n lia i n

a g n e d n a g n u b u h r e b g n a y a i s u n a m u k a li r e

p Tuhan Yang maha Esa ,d ri isendiir , , p a k i s , n a ri k i p m a l a d d u j u w r e t g n a y n a a s g n a b e k n a g n u k g n il , a i s u n a m a m a s e s

e

p rasaan ,perkataan dan perbuatan berdasarkan norma-norma agama ,hukum dan .)

0 1 0 2 , t a j a r d u S ( t a d a it s i t a d a n a d a y a d u b , a m r a k a t a t

u k a l h a k g n it r e b g n a r o e s e s a n a m i a g a b n a k k u j n u n e m r e t k a r a K

.) 0 1 0 2 , s a n k i d n e m e K

( Mempersiapkan siswa d imasamendatang itdak hanya dar i n a k i d a j n e m u p m a m n a k p a r a h i d a s g n a b r e t k a r a k i ri d i t a j , n u m a n n a u h a t e g n e p l a k e b

. a li s a c n a P r e t k a r a k r e b n a g n e d l a b o l g n a s a w a w r e b , l u g g n u g n a y a w s i

s Mengacu

i a li n r e t k a r a k r a li p n a li b m e s t a p a d r e t , t u b e s r e t p e s n o k a d a

p -nlia iluhu runiversal ,

u T a t n i c u ti a

y han dan segenap ciptaan-Nya ,kemandi iran dan tanggung jawab ,

(2)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 29

, n u t n a s n a d t a m r o h , s it a m o l p i d , h a n a m a / n a r u j u j e

k dermawan , suka tolong-

, s a r e k a jr e k e p n a d i ri d a y a c r e p , a m a s a jr e k / g n o y o r g n o t o g n a d g n o l o n e m

e l o t , it a h h a d n e r n a d k i a b , n a li d a e k n a d n a n i p m i m e p e

k ransi , kedamaian , dan

i s a r o b a l e g n e m ) 0 1 0 2 ( a i s e n o d n I n a k i d i d n e P n a ir t n e m e K , u ti a r a t n e m e S . n a u t a s e k

u ti a y , h a l o k e s i d n a k g n a b m e k h u b m u ti d u lr e p g n a y a s g n a b r e t k a r a k i a li n 8 1

a r , s it a r k o m e d , ir i d n a m , fi t a e r k , s a r e k a jr e k , n il p i s i d , i s n a r e l o t , r u j u j , s u i g e l e

r sa

, i s a t s e r p i a g r a h g n e m , ri a h a n a t a t n i c , n a a s g n a b e k t a g n a m e s , u h a t n i g n i

,i a m a d a t n i c , fi t a k i n u m o k /t a b a h a s r e

b gema rmembaca ,pedul i ilngkungan ,pedul i .

b a w a j g n u g g n a t n a d , l a i s o s

u p m a m g n a y n a r a j a l e b m e p m e t s i s i k il i m e m f it k e f e h a l o k e S h u b m u n e

m -kembangkan n -liain lia ikarakte rpadadri ipesetra didik .Dalam katian n

a k p a t e ti d h a l e t l a n o i s a n a r a c e s u

ti Standa rProse sPembelajaran Nasiona lyang i d n a r a j a l e b m e p n a k a n a s k a l e m , n a k a n a c n e r e m m a l a d u r u g a u m e s i g a b u k a lr e b

, n a k t u b e s i d t u b e s r e t r a d n a t s m a l a D . h a l o k e

s bahwa dalam pembelajaran

, fi t a ri p s n i g n a y n a r a j a l e b m e p u ti y , k o k o p l a h n a p a l e d a d a p u c a g n e m n a k t a r a y s i d

, a s r a k a r p n u g n a b m e m , i s a v it o m e m , n a k g n a n e y n e m , g n a t n a n e m , fi t k a r e t n i

.) 7 0 0 2 , s a n k i d n e m r e P n a ri p m a L ( n a ir i d n a m e k n a d s a ti v it a e r k

i k il i m e m g n a y i f a r g o e

G kaijan keruangan ,dimana semua fenomena n a k a l a i c o s r o t k a f n u p u a m k i s if r o t k a f k i a b k i m e t s i s a r a c e s i j a k i d u l a l e s a r e f s o e g

k a d it a y n n a s u t u p e k a g g n i h e s a y n n a t a u b r e p i r a d k a p m a d n a k ri k i m e m a s a it n a n e s

k a p u r e m u ti a y n n a k a d n it u rt s u j i p a t e t n a i g u r e k n a k l u b m i n e

m an perbuatan yang

k i a b e

s -baiknya .Pengetahuan geograf isenanitasa memandang penitngnya makna u lr e p , a y a d r e b m u s a k e n a n a k a a y a k g n a y a i s e n o d n I h a y a li w a m a t u r e t h a y a li w

if a r g o e g a w h a b s i g e t a rt s i a li n i a y n u p m e m i n i l a H . l a m it p o a r a c e s a l o l e k i

d mampu

r e b k u t n

u bua tdalam rangka menjaga kelestairan d imuka bumi ,sehingga dar i n t u t n u t i d i f a r g o e G n a k i d i d n e P g n a b a c t u b e s r e t i f a r g o e g g n a t n e t n a u h a t e g n e p

g n a y k i d i d a tr e s e p r e t k a r a k n a k g n a b m e g n e m t a p a d k u t n

u wawasan

o e g e

k graifan,cintat anahari ,danpedul iakan ilngkungan.

.

2 PendidikanKarakter

, ) 3 0 0 2 ( il m a R . T t u r u n e

M pendidikan karakte rmemiilk iesens idan makna n

a g n e d a m a s g n a

y pendidikan mora ldan pendidikan akhlak .Tujuannya adalah k

u t n e b m e

m p irbad ianak ,supayamenjad imanusiayangbaik ,wargamasyarakat ,

(3)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 30

n a

d warga negara yang baik . Adapun krtieira manusia yang baik , warga t a k a r a y s a m u t a u s i g a b k i a b g n a y a r a g e n a g r a w n a d , k i a b g n a y t a k a r a y s a

m atau

i a li n h a l a d a m u m u a r a c e s , a s g n a

b -nlia isosialt etrentu ,ya ng banyak dipengaruh i a

n e r a k h e l O . a y n a s g n a b n a d t a k a r a y s a m a y a d u b h e l

o tiu ,hakika tdar ipendidikan i n k a y , i a li n n a k i d i d e p h a l a d a a i s e n o d n I i d n a k i d i d n e p s k e t n o k m a l a d r e t k a r a

k

i a li n n a k i d i d n e

p -nlia i luhur yang bersumbe r dar i budaya bangsa Indonesia a

k g n a r m a l a d , ir i d n e

s membinakep irbadiangeneras imuda. r

e t k a r a k n a k i d i d n e

P berpjiak dar ikarakte rdasa rmanusia ,yang bersumbe r a

m a g a i r a d r e b m u s r e b g n a y ) t u l o s b a t a fi s r e b ( l a s r e v i n u l a r o m i a li n i r a

d yang j uga

i a g a b e s t u b e s i

d thegolden rule .Pendidikan karakte rdapa tmemiilkit ujuan yang i

a li n i r a d k a ji p r e b a li b a p a , it s a

p -nlia ikarakte rdasa rtersebut .Menuru tpara ahl i n a d h a ll A a d a p e k a t n i c : h a l a d a t u b e s r e t r a s a d r e t k a r a k i a li n a p a r e b e b , g o l o k i s p

ciptaann-Nya (alam dengan isinya) ,tanggung jawab ,jujur ,horma tdan santun , g n a t n a p n a d , s a r e k a jr e k , fi t a e r k , ir i d a y a c r e p , a m a s a jr e k n a d , il u d e p , g n a y a s h i s a k

a t n i c , i s n a r e l o t , it a h h a d n e r n a d k i a b ; n a n i p m i m e p e k n a d n a li d a e k , h a r e y n e m

e p a t n i c n a d , i a m a

d rsatuan .Pendapa tlain mengatakan bahwa karakte rdasa r , r u j u j , il u d e p , n a it a h r e p n a d t a m r o h a s a r , a y a c r e p i d t a p a d : ir a d i ri d r e t a i s u n a m

, r e n o i s i v , n il p i s i d , n u k e t , i n a r e b , n a s u l u t e k , n a a r a g e n a g r a w e k ; b a w a j g n u g g n a t

a r a g g n e l e y n e P . s a ti r g e t n i a y n u p n a d , li d

a an pendidikan karakte rd isekolah haru s i

a li n a d a p e k k a ji p r e

b -nlia i karakte r dasar , yang selanjutnya dikembangkan i

a li n i d a j n e

m -nlia iyangl ebihbanyakataul ebih itnggi( yangbersfia t itdakabsolu t ,

i s i d n o k , n a h u t u b e k n a g n e d i a u s e s ) fi t a l e r t a fi s r e b u a t

a dan ilngkungansekolah tiu

.i ri d n e s

s a ti l a u k n a d s a ti s n e t n i n a t a k g n i n e p t u t n u n e m k a h i p k a y n a b i n i a s a w e D

n a t u t n u T . l a m r o f n a k i d i d n e p a g a b m e l a d a p r e t k a r a k n a k i d i d n e p n a a n a s k a l e p

a y n t a k g n i n e m i n k a y , g n a b m e k r e b g n a y l a i s o s a n e m o n e f a d a p n a k r a s a d i d t u b e s r e t

kenakalan remaja dalam masyarakat ,sepetr iperkelahian massa ldan berbaga i n

a k h a B . a y n n i a l l a r o m i s n e d a k e d s u s a

k d ikota-kotabesart e trentu ,gejalat ersebu t h

a l e

t sampa i pada tara fyang sanga tmeresahkan . Oleh karena tiu ,lembaga a

g a b e s l a m r o f n a k i d i d n e

p iwadah resm ipembinaan generas imuda diharapkan n

a i d a b ir p e k n a k u t n e b m e p m a l a d a y n n a n a r e p n a k t a k g n i n e m t a p a

d pesetra didik

s a ti l a u k n a d s a ti s n e t n i n a t a k g n i n e p i u l a l e

m pendidikankarakter.

(4)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 31

n e p r a k a p a r a

P didikan pada umumnya sependapa t tentang penitngnya n u m a N . l a m r o f n a k i d i d n e p r u l a j a d a p r e t k a r a k n a k i d i d n e p n a t a k g n i n e p a y a p u

n a a d e b r e p a d a , n a i k i m e

d -perbedaan pendapa t d i antara mereka tentang n

a g n e d n a g n u b u h r e B . a y n n a k i d i d n e p s u d o m n a d n a t a k e d n e

p pendekatan ,

n a t a k e d n e p n a a n u g g n e p n a k n a r a y n e m r a k a p n a i g a b e

s -pendekatan pendidikan

a r a g e n i d n a k g n a b m e k i d g n a y l a r o

m -negara barat , seperit : pendekatan n a t a k e d n e p n a d , i a li n s i s il a n a n a t a k e d n e p , fi ti n g o k l a r o m n a g n a b m e k r e p

n a i g a b e S . i a li n i s a k if ir a l

k yang lain menyarankan penggunaan pendekatan i

a li n n a m a n a n e p i u l a l e m i n k a y , l a n o i s i d a

rt -nlia isosialt etrentu dalam dri ipesetra .

k i d i d

n a k r a s a d r e

B grand de isgn yang dikembangkan Kemendikna s (2010) , ir

i d m a l a d r e t k a r a k n a k u t n e b m e p l a r u tl u k l a i s o s n a d s i g o l o k i s p a r a c e

s individu

, fi t a n o k , fi t k e f a , fi ti n g o k ( a i s u n a m u d i v i d n i i s n e t o p h u r u l e s i r a d i s g n u f n a k a p u r e m

, a g r a u l e k m a l a d ( l a r u tl u k l a i s o s i s k a r e t n i s k e t n o k m a l a d ) k ir o t o m o k i s p n a d

r e t k a r a k i s a r u g if n o K . t a y a h g n a j n a p e s g n u s g n a lr e b n a d ) t a k a r a y s a m n a d , h a l o k e s

o k m a l a

d ntek s totaltia s prose s psikologi s dan sosial-kutlura l tersebu t dapa t i

t a H h a l O : m a l a d n a k k o p m o l e k i

d (Spirtiua land emoitona ldevelopmen)t ,Olah r

i k i

P i(ntellectua l development,) Olah Raga dan Kinesteitk (Physica l and ,)

t n e m p o l e v e d c it e t s e n i

k dan Olah Rasa dan Karsa (Affecitve and Creaitvtiy )t

n e m p o l e v e

d yangs ecaradiagramaitkdapa tdigambarkans ebaga ibeirku.t

.l a r o m n a k i d i d n e p g n a t n e t ir o e t i a g a b r e b n a k a k u m e g n e m h a l e t r a k a p a r a

P

, g n a b m e k r e b g n a y i r o e t i a g a b r e b a r a t n a i d , ) 0 8 9 1 ( . l a . t e , h s r e H t u r u n e

M ada

, l a n o i s a r n a g n a b m e g n e p n a t a k e d n e p : u ti a y ; n a k a n u g i d k a y n a b g n a y i r o e t m a n e

n a g n a b m e g n e p n a t a k e d n e p , i a li n i s a k if ir a l k n a t a k e d n e p , n a g n a b m it r e p n a t a k e d n e p

i s a k if i s a l k n a g n e d a d e b r e B . l a i s o s u k a li r e p n a t a k e d n e p n a d , fi ti n g o k l a r o m

(5)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 32

) 9 8 9 1 ( s a il E , t u b e s r e

t mengklasiifkasikan berbaga i teor i yang berkembang n a t a k e d n e p n a d , fi t k e f a n a t a k e d n e p , fi ti n g o k n a t a k e d n e p : i n k a y , a g it i d a j n e m

r u s n u a g it a d a p n a k r a s a d i d i s a k if i s a l K . u k a li r e

p moraltias ,yang biasa menjad i :i

n k a y , i g o l o k i s p n a ij a k n a u p m u

t perliaku ,kognisi ,danafeks.i

n a k i d i d n e p a w h a b n a k s a g e ti d t a p a d s a t a i d n a s a h a b m e p n a k r a s a d r e B

a y a p u n a k a p u r e m r e t k a r a

k -upaya yang driancang dan dliaksanakan secara i

a li n i m a h a m e m k i d i d a tr e s e p u t n a b m e m k u t n u s it a m e t s i

s -nlia iperliaku manusia

T n a g n e d n a g n u b u h r e b g n a

y uhan Yang MahaEsa ,dri isendiir ,sesama manusia , , n a a s a r e p , p a k i s , n a ri k i p m a l a d d u j u w r e t g n a y n a a s g n a b e k n a d , n a g n u k g n il

a m r o n n a k r a s a d r e b n a t a u b r e p n a d , n a a t a k r e

p -norma agama ,hukum ,tata krama , .t

a d a it s i t a d a n a d , a y a d u b

.

3 Urgens iPendidikanKarakter .

a Pemasalahan g n a d n

U -undang No. 20 Tahun 2003 Tentang Sistem Pendidikan ,

3 l a s a P a d a p l a n o i s a

N menyebutkan bahwa pendidikan nasiona l befrungs i g

n a b m e g n e

m kankemampuandanmembentukkarakters etraperadabanbangsa h

e k n a k s a d r e c n e m a k g n a r m a l a d t a b a tr a m r e b g n a

y idupan bangsa .Pendidikan

i d a j n e m r a g a k i d i d a tr e s e p i s n e t o p a y n g n a b m e k r e b k u t n u n a u j u tr e b l a n o i s a n

k a l h k a r e b , a s E a h a M g n a Y n a h u T a d a p e k a w k a tr e b n a d n a m ir e b g n a y a i s u n a m

g n a y a r a g e n a g r a w i d a j n e m n a d , ir i d n a m , fi t a e r k , p a k a c , u m li r e b , t a h e s , a il u m

r k o m e

d aitss etrabetranggungj awab.

a w h a b s a l e j , l a n o i s a n n a k i d i d n e p n a u j u t n a d i s g n u f n a k r a s a d r e B

a n u g s it a m e t s i s a r a c e s n a k a r a g g n e l e s i d s u r a h , g n a j n e j p a it e s i d n a k i d i d n e p

r e t k a r a k n a k u t n e b m e p n a g n e d n a ti a k r e b t u b e s r e t l a H . t u b e s r e t n a u j u t i a p a c n e m

d i d a tr e s e

p ik sehinggamampu bersaing ,bereitka ,bermoral ,sopan santun dan .t

a k a r a y s a m n a g n e d i s k a r e t n ir e

b

g n a b m i e s g n a y n a u d a p r e p n a k a p u r e m r e t k a r a k n a k i d i d n e

P diantara

i t a h h a l O . a g a r h a l o n a d , a s a r h a l o , ri k i p h a l o , it a h h a l o , u ti a y l a h t a p m e

, a t a k r e b a n k a m r e

b bersikap ,dan berperliaku jujur .Olah pik ri ,cerda syang a ti c i k il i m e m a y n it r a a s a r h a l O . n a u h a t e g n e p n a k h u t u b m e m a s a r e m u l a l e

s -ctia

a y a r e s n a t a h e s e k a g a j n e m a y n a n k a m a g a r h a l o n a d , r u h u

l menggapa ictia-ctia

m e e k g n a b m i e s a r a c e s n a k u d a m e m n a g n e D . t u b e s r e

t pa tanasi rkep irbadian tiu,

(6)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 33

k i d i d a tr e s e

p akan mampu menghayat idan membaitnkan nliai-n lia i luhu r .r

e t k a r a k n a k i d i d n e p

h e l o n a k u t n e ti d k a y n a b g n a r o e s e s n a s e s k u s e k n a p a g g n a r e b g n a y k a y n a B

( s i n k e t n a u p m a m e k n a d n a u h a t e g n e

p hard skill )saja .Sesungguhnya itdaklah i p a t e t , a t a m e s s i n k e t n a u p m a m e k n a d n a u h a t e g n e p h e l o n a k u t n e ti d a li b r a n e b

( n i a l g n a r o n a d i ri d a l o l e g n e m n a u p m a m e k h e l o n a k u t n e ti d n a n i m o d h i b e

l sof t

ll i k

s ) .Kesuksesan hanya dtientukan sek tia r20 persen oleh hard skill dan h

e l o n e s r e p 0 8 a y n a s i

s sof tskill .Bahkan orang-orang t ersukse sd idunia bisa n

a u p m a m e k g n u k u d i d k a y n a b h i b e l n a k a n e r a k i d l i s a h r e

b sof tskill dairpada

ll i k s d r a

h .Hali n imengisyaratkan bahwa pendidikan karakte rsanga tpenitng .

n a k g n a b m e k i d k u t n u

t k a r a k n a k i d i d n e p h a l a s a m a r a c i b r e

B er , tentu itdak telrepa s dar i i

a li n n a k a p u r e m r e t k a r a K . ir i d n e s u ti r e t k a r a k n a it r e g n e

p -n lia i perliaku

a m a s e s , ir i d n e s i ri d , a a t p i c n e P g n a S n a g n e d n a g n u b u h r e b g n a y a i s u n a m

, p a k i s , n a ri k i p m a l a d d u j u w r e t g n a y n a a s g n a b e k n a d , n a g n u k g n il , a i s u n a m

e p , n a a s a r e

p rkataan ,dan perbuatan berdasarkannorma-normaagama ,hukum , .

t a d a it s i t a d a n a d , a y a d u b , a m a r k a t a

t Dengan demikian, pendidikan karakte r i

a g a b e s i a n k a m i d a l u p t a p a

d suatu sistem penanaman nliai-nlia i karakte r n

e p n e n o p m o k i t u p il e m g n a y h a l o k e s a g r a w a d a p e

k getahuan ,kesadaran dan

i a li n n a k a n a s k a l e m k u t n u n a k a d n

it -nlia itersebut ,baik terhadap Tuhan Yang a

s E a h a

M ,dri isendiir ,sesama , ilngkungan ,maupun kebangsaan sehingga .l

i m a k n a s n i a i s u n a m i d a j n e m

, n a a i s e n o d n i e k s k e t n o k m a l a

D penerapan pendidikan karakter b

e k n a k a p u r e

m utuhan yang itdak dapa tdtiawar-tawa rlagi. Para purta purt i k

a y n a b h a l e t a s g n a

b pemborong medal idalam seitap kompeits ioilmpiade l

a n o i s a n r e t n i s n i a

s .Merekamerekamembutuhkanpenghargaans ebaga ibagian N

. r e t k a r a k n a k i d i d n e p i s a t n e m e l p m

i amun d isisil ain ,kasu ssiswa-sisw icaca t i

w s i s i tr e p e s l a r o

m married by accident ,aks ipornogra if ,kasu s narkoba , i s a i h g n e m k a r a m a s a it n a n e s , a y n s i n e j e s n a d , n a ij u m a l a d e m s it a i g a l p

a g a b m e l , k i d i d a tr e s e p a d a p s a t a b r e t a y n a h n a k u B . a i d e m h a l m u j e

s -lembaga

g n a r o h e l o i k u d u d i d e n e b a t o n g n a y n a h a t n ir e m e p i s n a t s n i n u p u a m n a k i d i d n e

p -

i s n e d a k e d s u ri v i ti k g n a jr e t t u p u l k a t n u p , s i m e d a k a r a l e g g n a d n a y n e p g n a r o

.l a r o

m

(7)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 34

s a ti l a e

R mencengangkan tersebu tdapa tdianalogikan sebaga isebuah r

a P . a s g n a b i g a b s a r e k n a r a p m a

t a stakeholders dan pendidik yang tadinya i

d a j n e m n a k p a r a h i

d ingngarsasungt ulada, i ngmadyamangunkarsa ,dan ttu i

n a y a d n a h i r u

w ,malah lebih menyuburkan slogan sarkasitk :guru kencing i

r a l r e b g n i c n e k d i r u m , i r i d r e

b .

a k i d i d n e p n a g n u k g n il

"

n a t a h e s k a d it e K

" n inliah yang akhrinya

n e rt a y n l u c n u m g n o r o d n e

m homeschooilng dan pendidikan vitrual .Mode l k a T . h i s i s r e t l a m r o f n a k i d i d n e p m e t s i s t a u b m e m n a i k i n i u r a b n a k i d i d n e p

k u t n u a y n k a n a n a k h il a g n e m s a t n a l g n a y k i d i d a tr e s e p a g r a u l e k t i k i d e s

m a r g o r p i t u k i g n e

m homeschooilngkarenakhawait rakanpengaruh ilngkungan k i d i d a tr e s e p g n a r a j k a t , n i a l b a b e y n e P .

’l ir e t s

‘ i g a l k a t g n a y h a l o k e s

n o n h a l o k e s i d s i g o l o k i s p n a n a k e t i m a l a g n e

m -vi trua ldisebabkan interaks i g

r e p n a n a k e t s u l p , r e ti r o t o n a d u k a k u l a lr e t g n a y u r u g n a g n e

d aulanantarsiswa .

t a u b m e m h a l a m , i s u l o s n a k ir e b m e m a y n n a k u b l a u tr i v n a k i d i d n e p , a y n s a a N

. a y n l a i s o s s a ti l a e r n a g n u g g n i s r e p i r a d t u b a c r e t n i k a m e s k i d i d a tr e s e p

i j a k i d n a k i d i d n e p m e t s i s r a g a t u t n u n e m s a t a i d a n e m o n e f i a g a b r e B

s m u l u k ir u k , i n i l a h m a l a D . g n a l

u ebaga istanda rpedomanpembelajaranbelum u ti a y , ir i d n e s u ti n a k i d i d n e p a m a t u n a u j u t n a k h a t n a w a j e g n e m a y n h u n e p e s

n a k u lr e p i d , u ti a n e r a k h e l O . fi s n e h e r p m o k s a d r e c i s a r e n e g k u t n e b m e m

s a ti l a u k a r a t n a n a g n a j n e s e k n a k h il u m e m i m e d , n a k i d i d n e p i s a m r o f e r

u t k e l e t n

i a ldengann liai-nlia imora leitka ,budayadankarakte.r g

n i p m a s i d n a k i d i d n e p s e s o r

P sebaga irtansfe rpengetahuan—seharusnya i

a li n i s a m r o f s n a rt t a l a i d a j n e

m -nlia imora ldan characte rbuliding. .Semakin t

n i k a m e s a y n s u r a h e s , s i g o l a r a c e s , g n a r o e s e s k i d i d r e

t ahu mana jalan yang

s i m e d a k a s a ti l a u k n a d u m li a g g n i h e s , g n a p m i y n e m g n a y n a l a j a n a m n a d r a n e b

. n a k a n u g h a l a s i d k a d it n a k t a p a d i d g n a y

n a k i d i d n e p a m e l b o r p i a g a b r e b b a w a j n e m a y a p u r e b r e t k a r a k n a k i d i d n e P

n e p p e s n o k h a u b e s h a l a d a t u b e s r e t n a k i d i d n e P . i n i a s a w e

d didikan integrait f

a tr e s e p f it i n g o k i s it e p m o k n a g n a b m e g n e p a d a p u p m u tr e b a y n a h k a d it g n a y

.l a u ti r p s n a d , l a r o m , a k it e i a li n n a m a n a n e p a d a p a g u j i p a t e t , a t a m e s k i d i d

a t a m t a u b i d u lr e p h a l k a d it , r e t k a r a k n a k i d i d n e p n a k d u j u w e m k u t n U

i p a t e t , u r a b n a r a j a l e

p uc kup diintegrasikan dalam pembelajaran pada seitap n u s u y n e m u a t a h a b u g n e m n a g n e d f it k e f e g n a y a r a c u t a s h a l a S . n a r a j a l e p a t a m

(8)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 35

i a li n u a t a a m r o n n a k p il e y n e m n a g n e d P P R n a d s u b a li

s -nlia idalam kontek s

ir a h e s n a p u d i h e

k -hair . Dengan demikian , pembelajaran n liai-nlia i karakte r n a d , i s a s il a n r e t n i a d a p h u t n e y n e m i p a t e t , fi ti n g o k n a r a t a t a d a p a y n a h k a d it

ir a h e s k i d i d a tr e s e p n a p u d i h e k m a l a d a t a y n n a l a m a g n e

p -har id imasyaraka.t

.l a u t s k e t n o k n a r a j a l e b m e p n a k g n a b m a g n e m n a g n e d a y n u t a s h a l a S

.

b LandasanPedagogi sPendidikanKarakter

a tr e s e p i s n e t o p n a k g n a b m e g n e m k u t n u r a d a s a y a p u u t a u s h a l a d a n a k i d i d n e P

n a g n u k g n il i r a d n a k s a p e li d h e l o b k a d it u ti r a d a s a h a s U . l a m it p o a r a c e s k i d i d

k i d i d a tr e s e p a n e r a k , a y n a y a d u b n a g n u k g n il i r a d a m a t u r e t , a d a r e b k i d i d a tr e s e p

s i p r e t k a t p u d i

h ahkan dalam ilngkungannyadan beritndaksesua idengankaidah- n a k a u ti p i s n ir p h e l o i s a d n a li d k a d it g n a y n a k i d i d n e P . a y n a y a d u b h a d i a k

, i d a jr e t i n i l a h a k it e K . a y n a y a d u b r a k a i r a d t u b a r e c r e t k i d i d a tr e s e p n a k b a b e y n e m

a y n a y a d u b l a n e g n e m n a k a k a d it a k e r e m a k a

m dengan baik sehingga i a menjad i g n a y , g n i s a g n a r o i d a j n e m n i a l e S . a y n a y a d u b n a g n u k g n il m a l a d

” g n i s a

“ g n a r o

i a k u y n e m k a d it g n a y g n a r o i d a j n e m a i d h a l a d a n a k ri t a w a h k g n e m h i b e l

. a y n a y a d u b

i a l u m i d , g n a b m e k r e b n a d h u b m u t k i d i d a tr e s e p n a k b a b e y n e m g n a y a y a d u B a

d r ibudaya d i ilngkungan terdeka t(kampung ,RT ,RW ,desa )berkembang ke l a s r e v i n u a y a d u b n a d a s g n a b l a n o i s a n a y a d u b u ti a y s a u l h i b e l g n a y n a g n u k g n il

u h e l o t u n a i d g n a

y ma tmanusia .Apabliapesetradidik menjad iasingdar ibudaya t

a k e d r e

t , maka dia itdak mengena ldengan baik budaya bangsa dan dia itdak a i d , n a i k i m e d i s a u ti s m a l a D . a s g n a b a y a d u b a t o g g n a i a g a b e s a y n ir i d l a n e g n e m

k u t n u g n u r e d n e c n a k h a b n a d r a u l a y a d u b h u r a g n e p p a d a h r e t n a t n e r t a g n a s

a g n a b m it r e p s e s o r p a p n a t r a u l a y a d u b a m ir e n e

m n .Kecenderungan tiu tejrad i

t a p a d g n a y a y n l a n o i s a n a y a d u b i a li n n a d a m r o n i k il i m e m k a d it a i d a n e r a k

. n a g n a b m it r e p n a k u k a l e m k u t n u r a s a d i a g a b e s n a k a n u g i d

a l u p t a u k n i k a m e s , n a g n a b m it r e p r a s a d i k il i m e m g n a r o e s e s t a u k n i k a m e S

i d a j n e m g n a b m e k r e b n a d h u b m u t k u t n u n a g n u r e d n e c e

k warganegarayang baik .

t a k g n it a d a p f it k e l o k a r a c e s a y a d u b i a li n n a d a m r o n , a y n i s a n i m l u k k it it a d a P

a tr e s e p , n a i k i m e d n a g n e D . a s g n a b a y a d u b i a li n n a d a m r o n i d a j n e m n a k a o r k a m

a r a c , n a s a w a w i k il i m e m g n a y a i s e n o d n I a r a g e n a g r a w i d a j n e m n a k a k i d i d

,r i k i p r e

b cara beritndak ,dan cara menyelesaikan masalah sesua idengan norma

(9)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 36

e k i ri c i a li n n a

d -Indonesiaannya .Hali n isesua idengan fungs iutamapendidikan

“ , s a n k i d s i S U U m a l a d n a k t a n a m a i d g n a

y Mengembangkan kemampuan dan

n a y a s g n a b n a b a d a r e p a tr e s k a t a w k u t n e b m e

m g bermatraba t dalam rangka

r u t a g n e m g n a y r a s a d n a r u t a , u ti a n e r a k h e l O .

” a s g n a b n a p u d i h e k n a k s a d r e c n e m

n a s a d n a l n a k ir e b m e m h a d u s ) s a n k i d s i S U U n a d 5 4 9 1 D U U ( l a n o i s a n n a k i d i d n e p

i a g a b e s g n a r o e s e s i ri d i s n e t o p n a h u r u l e s e k n a k g n a b m e g n e m k u t n u h o k o k g n a y

g g n

a otamasyaraka tdanbangsa.

, i s a r u tl u k n e s e s o r p u t a u s h a l a d a n a k i d i d n e

P yangberfungs imewairskann liai- i

a li N . g n a t a d n e m i s a r e n e g e k u l a l a s a m i s a t s e r p n a d i a li

n -n lia idan prestas i tiu

s g n a b h e l o l a n e k i d u ti a s g n a b n a k i d a j n e m n a d a s g n a b n a a g g n a b e k n a k a p u r e

m a-

k u t n u i s g n u f i k il i m e m a g u j n a k i d i d n e p , n a k s ir a w e m n i a l e S . n i a l a s g n a b

i a li n n a k g n a b m e g n e

m -nlia ibudaya dan prestas imasa lalu menjad inliai-nlia i n a k a g n a y a s a m n a d i n i k a s a m n a p u d i h e k n a g n e d i a u s e s g n a y a s g n a b a y a d u b

i s a t s e r p n a k g n a b m e g n e m a tr e s , g n a t a

d baru yang menjad ikarakte rbangsa .Oleh u t a u s i r a d i t n i n a k a p u r e m a s g n a b r e t k a r a k n a d a y a d u b n a k i d i d n e p , u ti a n e r a k

. n a k i d i d n e p s e s o r p

i a li n n a g n a b m e g n e p s e s o r

P -nlia iyang menjad ilandasan dar ikarakte r tiu d

, n a t u j n a l e k r e b g n a y s e s o r p u t a u s i k a d n e h g n e

m liakukan melalu iberbaga imata , if a r g o e g , h a r a j e s , n a a r a g e n a g r a w e k ( m u l u k ir u k m a l a d a d a g n a y n a r a j a l e p

, a m a g a , a k it a m e t a m , A P I , S P I , a i s e n o d n I a s a h a b , i g o l o p o rt n a , i g o l o i s o s , i m o n o k e

m a l a D . ) n a li p m a r e t e k a tr e s , i n e s , a g a r h a l o n a d i n a m s a j n a k i d i d n e p

b m e g n e

m angkan pendidikan karakte rbangsa ,kesadaran akan siapa diirnya dan t a p a d a y n a h t u b e s r e t n a r a d a s e K . g n it n e p t a m a r e t g n a y n a i g a b h a l a d a a y n a s g n a b

n a d n a h a r e c n e p n a k ir e b m e m g n a y h a r a j e s i u l a l e m k i a b n a g n e d n u g n a b r e t

d a y n a s g n a b i ri d a p a i s i a n e g n e m n a s a l e j n e

p i masa lalu yang menghaslikan

n u g n a b m e m s u r a h n a k i d i d n e p , u ti n i a l e S . i n i k a s a m i d a y n a s g n a b n a d a y n ir i d

n a g n u k g n il n a g n e d n a a n e k r e b i a li n n a d n a s a w a w , n a u h a t e g n e p , n a r a d a s e k a l u p

t a k a r a y s a m i d p u d i h g n a y i a li n , )i f a r g o e g ( p u d i h a y n a s g n a b n a d i ri d t a p m e t

(anrtopolog)i ,sistem sosia lyang belraku dan sedang berkembang (sosiolog)i , / k it il o p / n a a r a g e n a t a t e k ( k it il o p n a d n a h a t n ir e m e p , n a a r a g e n a t a t e k m e t s i s

a g r a w e

k negaraan) , bahasa Indonesia dengan cara berpikrinya , kehidupan e

s n a d i g o l o n k e t , u m li , n a i m o n o k e r e

p ni .Aritnya ,pelru ada upaya terobosan i

a li n n a g n a b m e g n e p a p u r e b m u l u k ir u

k -nlia iyang menjad idasa rbag ipendidikan

(10)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 37

r e t k a r a k n a d i a li n , n a i k i m e d g n a y m u l u k ir u k n a s o b o r e t n a g n e D . a s g n a b r e t k a r a k

h o k o k t a g n a s n a k a k i d i d a tr e s e p i ri d a d a p n a k g n a b m e k i d g n a

y dan memiilk i

t a m u n a k h a b n a d , a s g n a b , t a k a r a y s a m , ir i d n a p u d i h e k m a l a d a t a y n k a p m a d

. a i s u n a m

i a li n n a k i d i d n e p i u l a l e m n a k u k a li d a s g n a b r e t k a r a k n a k i d i d n e

P -nlia iatau

g n a y n a k ij a b e K . a s g n a b r e t k a r a k n a d a y a d u b r a s a d i a li n i d a j n e m g n a y n a k ij a b e k

rt a i d a j n e

m ibu t suatu karakte r pada dasarnya adalah nliai . Oleh karena tiu, n a g n a b m e g n e p h a l a d a a y n r a s a d a d a p a s g n a b r e t k a r a k n a d a y a d u b n a k i d i d n e p

i a li

n -nlia iyang berasa ldar ipandangan hidup atau ideolog ibangsa Indonesia , i

a li n n a d , a y a d u b , a m a g

a -nlia i yang terumuskan dalam tujuan pendidikan

. l a n o i s a n .

c Tujuan , Fungsi, danMediaPendidikankarakter

g n a y a s g n a b k u t n e b m e m n a u j u tr e b a y n it n i a d a p r e t k a r a k n a k i d i d n e P

, g n o y o r g n o t o g r e b , n a r e l o tr e b , l a r o m r e b , a il u m k a l h k a r e b , fi ti t e p m o k , h u g g n a t

b , k it o ir t a p a w ij r e

b erkembang dinamis , bero irentas i limu pengetahuan dan n

a h u T a d a p e k a w k a t n a d n a m i h e l o i a w ij i d a y n a u m e s g n a y i g o l o n k e

t YangMaha

. a li s a c n a P n a k r a s a d r e b a s E

i t a h r e b r a g a r a s a d i s n e t o p n a k g n a b m e g n e m ) 1 ( i s g n u fr e b r e t k a r a k n a k i d i d n e P

a d , k i a b n a ri k i p r e b , k i a

b n berperliaku baik ;(2 )memperkua t dan membangun g n a y a s g n a b n a b a d a r e p n a k t a k g n i n e m ) 3 ( ; r u tl u k it l u m g n a y a s g n a b u k a li r e p

i u l a l e m n a k u k a li d r e t k a r a k n a k i d i d n e P . a i n u d n a l u a g r e p m a l a d f it it e p m o k

a m , n a k i d i d n e p n a u t a s , a g r a u l e k p u k a c n e m g n a y a i d e m i a g a b r e

b syaraka tsipli ,

a h a s u a i n u d , h a t n ir e m e p , k it il o p t a k a r a y s a

m , danmediamassa .

.

d Nliai-nlia iPembentukKarakter

h a l e t r e t k a r a k n a k i d i d n e p n a a n a s k a l e p t a u k r e p m e m h i b e l a k g n a r m a l a D

t n a d a y a d u b , a li s a c n a P , a m a g a i r a d r e b m u s r e b g n a y i a li n 8 1 i s a k if it n e d ir e

t ujuan

) 5 ( , n il p i s i D ) 4 ( ,i s n a r e l o T ) 3 ( ,r u j u J ) 2 ( ,s u i g il e R ) 1 ( : u ti a y , l a n o i s a n n a k i d i d n e p

) 0 1 ( , u h a T n i g n I a s a R ) 9 ( , s it a r k o m e D ) 8 ( , ir i d n a M ) 7 ( , fi t a e r K ) 6 ( , s a r e k a jr e K

) 3 1 ( , i s a t s e r P i a g r a h g n e M ) 2 1 ( , ri A h a n a T a t n i C ) 1 1 ( , n a a s g n a b e K t a g n a m e S

a b a h a s r e

B /tKomunikatfi ,(14 )Cinta Damai ,(15 )Gema rMembaca ,(16 )Pedul i r

u k s u P ( b a w a J g n u g g n a T ) 8 1 (

&

, l a i s o S i l u d e P ) 7 1 ( , n a g n u k g n i

L .Pengembangan

h a l o k e S n a m o d e P : a s g n a B r e t k a r a K

&

a y a d u B n a k i d i d n e P n a

d .2009:9-10) .

(11)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 38

m a l a d t a p a d r e t a y n i s p ir k s e d n a d i a li

N Lampiran1.

i a li n , l a n o i s a r e p o a r a c e

S -nliait ersebu tbisadiidenit ifkasis ebaga ibe irkut: .

a Nlia ikarakte rdalamhubungannyadenganTuhan .

s u i g il e

R pikrian ,perkataan ,dan itndakanseseorangyangdiupayakan i

a li n a d a p n a k r a s a d r e b u l a l e

s -nlia i Ketuhanan dan/atau ajaran .

a y n a m a g a .

b Nlia ikarakte rdalamhubungannyadengandi irs endiir )

1 Jujur

i a g a b e s a y n ir i d n a k i d a j n e m a y a p u a d a p n a k r a s a d i d g n a y u k a li r e P

n a d , n a k a d n it , n a a t a k r e p m a l a d a y a c r e p i d t a p a d u l a l e s g n a y g n a r o

n i a l k a h i p n a d i ri d p a d a h r e t k i a b , n a a jr e k e p )

2 Betranggungj awab

n a d s a g u t n a k a n a s k a l e m k u t n u g n a r o e s e s u k a li r e p n a d p a k i S

p a d a h r e t , n a k u k a l a i d a y n s u r a h e s g n a y a n a m i a g a b e s a y n n a b ij a w e k

, ) a y a d u b n a d l a i s o s , m a l a ( n a g n u k g n il , t a k a r a y s a m , ir i d n e s i ri d

. a s E a h a M g n a Y n a h u T n a d a r a g e n )

3 Bergayahidups ehat p

u a l a g e

S aya untuk menerapkan kebiasaan yang baik dalam n a a s a i b e k n a k r a d n i h g n e m n a d t a h e s g n a y p u d i h n a k a t p i c n e m

. n a t a h e s e k u g g n a g g n e m t a p a d g n a y k u r u b )

4 Disipiln

a d a p h u t a p n a d b it r e t u k a li r e p n a k k u j n u n e m g n a y n a k a d n i T

. n a r u t a r e p n a d n a u t n e t e k i a g a b r e b )

5 Kejrakeras

Perliaku yang menunjukkan upaya sungguh-sungguh dalam s a g u t n a k i a s e l e y n e m a n u g n a t a b m a h i a g a b r e b i s a t a g n e m

k i a b e s n a g n e d ) n a a jr e k e p /r a j a l e b

( -baiknya.

)

6 Percayadi ir

n a h u n e m e p p a d a h r e t i ri d n e s i ri d n a u p m a m e k n a k a n i k a y p a k i S

a h n a d n a n i g n i e k p a it e s a y n i a p a c r e

t rapannya.

)

7 Berijwawriausaha

u a t a i a d n a p n a d i ri d n a m g n a y u k a li r e p n a d p a k i

S p un berbaka t

, u r a b i s k u d o r p a r a c n a k u t n e n e m , u r a b k u d o r p i l a n e g n e m

(12)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 39

, a y n n a k r a s a m e m , u r a b k u d o r p n a a d a g n e p k u t n u i s a r e p o n u s u y n e m

. a y n i s a r e p o n a l a d o m r e p r u t a g n e m a tr e s )

8 Berpikril ogi ,sk irits ,kreait fdani novatfi a r a c e s u t a u s e s n a k u k a l e m n a d r i k i p r e

B reailsit sdan k irit suntuk .i

k il i m i d h a l e t g n a y a p a i r a d u r a b l i s a h n a k li s a h g n e m )

9 Mandiir

n i a l g n a r o a d a p g n u t n a g r e t h a d u m k a d it g n a y u k a li r e p n a d p a k i S

s a g u t n a k i a s e l e y n e m m a l a

d -tuga .s

) 0

1 Ingint ahu

h i b e l i u h a t e g n e m k u t n u a y a p u r e b u l a l e s g n a y n a k a d n it n a d p a k i S

n a d t a h il i d , a y n ir a j a l e p i d g n a y a p a i r a d s a u l e m n a d m a l a d n e m

.r a g n e d i d ) 1

1 Cinta limu

, n a a it e s e k n a k k u j n u n e m g n a y t a u b r e b n a d p a k i s r e b , ri k i p r e b a r a C

g n it g n a y n a a g r a h g n e p n a d , n a il u d e p e

k git erhadappengetahuan. .

c Nlia ikarakte rdalamhubungannyadengans esama )

1 Sada rakanhakdankewaijbandri idanorangl ain

i d a j n e m g n a y a p a n a k a n a s k a l e m a tr e s i tr e g n e m n a d u h a t p a k i S

i ri d n a b ij a w e k / s a g u t a tr e s n i a l g n a r o n a d i ri d n e s i ri d k a h / k il i m

e s ir i d n e

s traorangl ain. )

2 Patuhpadaaturan-aturans osial

n a r u t a p a d a h r e t t a a t n a d t u r u n e m p a k i

S -aturan berkenaan dengan .

m u m u n a g n it n e p e k n a d t a k a r a y s a m )

3 Mengharga ikaryadanprestas iorangl ain

n a k li s a h g n e m k u t n u a y n ir i d g n o r o d n e m g n a y n a k a d n it n a d p a k i S

a y u t a u s e

s ng berguna bag i masyarakat , dan mempunya isikap .

n i a l g n a r o n a li s a h r e b e k i t a m r o h g n e m n a d i u k a g n e m )

4 Santun

n u p u a m a s a h a b a t a t g n a d n a p t u d u s i r a d k i a b n a d s u l a h g n a y t a fi S

. g n a r o a u m e s e k a y n u k a li r e p a t a t )

5 Demokraits p r e b a r a

C ikri ,bersikap dan beritndak yang menlia isamahak dan .

n i a l g n a r o n a d a y n ir i d n a b ij a w e k

(13)

if a r g o e G n a r a j a l e b m e P n a d r a j a l e

B Page1 40

.

d Nlia ikarakte rdalamhubungannyadengan ilngkungan )

1 Peduils osia ldan ilngkungan

n a k a s u r e k h a g e c n e m a y a p u r e b u l a l e s g n a y n a k a d n it n a d p a k i S

a y a p u n a k g n a b m e g n e m n a d , a y n r a ti k e s i d m a l a n a g n u k g n il a d a

p -

p

u ayauntuk memperbaik ikerusakanalam yang sudah t ejrad idan g n a y t a k a r a y s a m n a d n i a l g n a r o i g a b n a u t n a b i r e b m e m n i g n i u l a l e s

. n a k h u t u b m e m )

2 Nlia ikebangsaan

n a k t a p m e n e m g n a y n a s a w a w n a d , k a d n it r e b , ri k i p r e b a r a C

n it n e p e k s a t a i d a r a g e n n a d a s g n a b n a g n it n e p e

k gan dri i dan

. a y n k o p m o l e k )

3 Nasionails p r e b a r a

C ikri ,bersikap, dan berbua tyangmenunjukkan keseitaan , , a s a h a b p a d a h r e t i g g n it g n a y n a a g r a h g n e p n a d , n a il u d e p e k

. a y n a s g n a b k it il o p n a d , i m o n o k e , a y a d u b , l a i s o s , k i s if n a g n u k g n il )

4 Mengharga ikeberagaman e

m p a k i

S mbeirkan respek/horma tterhadap berbaga imacam ha l . a m a g a n a d , u k u s , a y a d u b , t a d a , t a fi s , k i s if k u t n e b r e b g n a y k i a b

n u m a n , a s g n a b r e t k a r a k k u t n e b m e p i a li n 8 1 t a p a d r e t h a l e t n u p i k s e M

a r a c n a g n e d a y n n a g n a b m e g n e p s a ti r o ir p n a k u t n e n e m t a p a d n a k i d i d n e p n a u t a s

melanjutkann lia iprakondisi,s eperitt aqwa ,bersih,r api ,nyaman ,dans opan,yang m a l a D . s a t a i d i a li n 8 1 i r a d n a k s a ti r o ir p i d g n a y i a li n a p a r e b e b n a g n e d t a u k r e p i d

a d e b r e b t a p a d n a k a u t n e t h il i p i d g n a y r e t k a r a k s i n e j n a d h a l m u j a y n i s a t n e m e l p m i

d u t a s a r a t n

a aerah atau sekolah yang satu dengan yang l ain .Ha l tiu t ergantung g

n i s a m n a k i d i d n e p n a u t a s i s i d n o k n a d n a g n it n e p e k a d a

p -masing . D i antara

i a li n i r a d i a l u m i d t a p a d a y n n a a n a s k a l e p m a l a d , n a k g n a b m e k i d g n a y i a li n i a g a b r e b

d h a d u m n a d , a n a h r e d e s , l a i s n e s e g n a

y liaksanakansesua idengankondis imasing- . n u t n a s n a d n a p o s , n il p i s i d , n a m a y n , h i p a r , h i s r e b i n k a y , h a y a li w / h a l o k e s g n i s a m .

e Prose sPendidikanKarakter

g n a y s i g o l o k i s p s a ti l a t o t a d a p n a k r a s a d i d r e t k a r a k n a k i d i d n e p s e s o r P

u n a m u d i v i d n i i s n e t o p h u r u l e s p u k a c n e

m sia( kogntifi ,afektfi ,psikomoto irk )dan n a u t a s , a g r a u l e k m a l a d i s k a r e t n i s k e t n o k m a l a d l a r u tl u k o i s o s s a ti l a t o t i s g n u f

Referensi

Dokumen terkait

Dijelaskan bahwa wanita dengan dismenore primer memiliki gaya hidup yang kurang aktif secara fisik, stres, mengonsumsi makanan cepat saji fast food, dan merokok baik itu perokok pasif

 Guru berkolaborasi dengan orang tua untuk mengamati Tugas  Mengumpulkan gambar/ berita/ artikel yang sesuai materi ajar Observasi  Mengamati pelaksanaan diskusi dengan