احوال و آثار محمد علی بیک نقاشباشی

* یشابشاقن کیب یلع دمحم راثآ و لاوحا

**دنژآ بوقعی

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد داتسا )91/2/3 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/12/10 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ زا هکنیا رب هولاع هاشردان و مود بسامهط هاش یشابشاقن ،کیب یلع دمحم هک تسا راوتسا هتکن نیا رب هلاقم نیا یلصا روحم هیراجاق لیاوا و هیدنز هرود رادمان شاقن ،رقاب دمحم ردپ هکلب ،مود سابع هاش هرود زاس یگنرف شاقن ،رادابج کیب یلق یلع ناگدنامزاب .تسا راجاق هرود یکلاریز شاقن ،یناهفصا نسح دمحم ردپ مه رقابدمحم هک تسا هیضرف نیا تابثا هلاقم نیا رگید هتکن .تسه مه اقآ ای یلعفجن ردارب تسا تسد رد هک یا هلابق دنس قبط مه یناهفصا نسحدمحم هک تسنیا هدش دیئات هلاقم نیا رد هک هتکن نیموس تابثا یارب هدنراگن .تسا یشابشاقن کیب یلع دمحم هداون ای و رقابدمحم رگید دنزرف ،رگید نخس هب ای و ،راجاق هرود یشابشاقن ،فجن و رقابدمحم راثآ رد هدمآ یاه مقر هب دانتسا اب و دومن هعجارم هدشدای ناشاقن یاه مقر هب هژیو هب روصم و بوتکم عبانم هب تاکن نیا زین و نارهت ناتسلگ خاک یشاقن عقرم ود رد رقابدمحم و یشابشاقن یلعدمحم هرابرد یلدگیب رذآ هدکشتآ هرکذت رد هدمآ تاعلاطا زین رادابج کیب یلق یلع هداوناخ رد یشاقن رنه موادت تسانتعا روخرد هلاقم نیا رد هچنآ .درک تیوقت رتشیب هچ ره ار طابترا نیا رگید تاراشا بصنم هب فجن اقآ ای یلعفجن و کیب یلع دمحم و رادابج کیب یلق یلع دوخ ینعی اهنآ زا نت هس هک تسا یلاوتم لسن نیدنچ رد .دنا هتفای تسد یشابشاقن

یدیلک یاه هژاو .)فجن اقآ( یلعفجن ،)نسح دمحم اقآ( نسح دمحم ،)رقاب اقآ( رقاب دمحم ،رادابج کیب یلق یلع ،یشابشاقن کیب یلع دمحم

مرتحم تنواعم زا هلیسونیدب و تسا نارهت هاگشناد رد »هداوناخ کی رد یرنه تنس موادت« ناونع اب یتاقیقحت حرط کی لصاح هلاقم نیا*

.دوش یم رکشت هاگشناد شهوژپ .E-mail: yazhand@ut.ac.ir ،021-66415282 :سکفلت*

همدقم

هک یرسک و لاس تشه و تسیب زا سپ یوفص نامیلس هاش هاش شدنزرف و تشذگرد یرجه 1106 لاس رد دوب تنطلس رد هاش .). ه 1106-1135( دیسر تنطلس هب وا یاج هب نیسح ناطلس هجاوم هنغافا شروش اب شیوخ تنطلس رخاوا رد نیسح ناطلس دومحم زا دابآ نولگ رد یرجه 1124 لاس رد وا هاپس و دش هرصاحم ناهفصا رد وا نایهاپس و هاش و دروخ تسکش ناغفا راب تکلاف و یطحق و دیماجنا لوط هب ناهفصا هرصاحم .دندش زور رد و دیدن میلست زج یا هراچ نیسح ناطلس هاش و دروآ ار تخت و جات و تفر ناغفا دومحم شیپ 1135 مرحم 12 هعمج .دیسر نایاپ هب ًلامع یوفص تنطلس بیترت نیدب و درک وا میلست دنزرف ،مود بسامهط ،یوفص تلود نایعا و ناکرا زا یرامش نیوزق هب ار وا و دندیزگرب یدهعیلو هب ار ،نیسح ناطلس هاش یوفص تنطلس یاضعا راتشک هب تسد ناغفا دومحم .دنداتسرف نیسح ناطلس هاش تمدخ رد ار هک ره و دز اهنآ ناگدنامزاب و زا مه هیسور رازت و ینامثع ناطلس طیارش نیا رد .تشک دوب تراغ و زات و تخات هنحص ار ناریا و دندرک هدافتسا تیعقوم .دنداد رارق دوخ هاپس یرادرس ،درب یم رسب ناردنزام رد هک مود بسامهط هاش زین ار راشفا یلق ردان و درپس ولناوق راجاق ناخیلع حتف هب ار دوخ ردان .دیشخب یلقبسامهط بقل ،دوب هدرک یو هب هک یتامدخ ببس هب یسایس عاضوا نداد ناماس و رس هب مود بسامهط هاش مان هب ناینامثع و داد تخس یتسکش ار هنغافا .تخادرپ ناریا یماظن و یرجه 1145 لاس رد و دناشن دوخ یاج رس زین ار اه سور و تنطلس زا یتقایل یب و یراسگ هداب هناهب هب ار مود بسامهط هاش ماک هب و موس سابع هاش وا لاسدرخ دنزرف مان هب و درک علخ ار ناریا یماظن و یسایس عاضوا و تفرگ تسد رد ار تردق دوخ رب تنطلس جات ناغم تشد رد 1148 لاوش 24 رد و درک هاربور .داتفارب یلکب یوفص تنطلس و دش هدناوخ هاشردان و تشاذگ رس فرصت زا سپ و دیشک رکشل دنه هب یرجه 1151 لاس رد ردان

یرنه راثآ هلمج زا و یتفگنه میانغ اب نآ رد تماقا زور 57 و یلهد . تشگزاب ناریا هب یرامشیب ،دوب ردان رانک رد رضح و رفس رد هک يیاه تیصخش زا یکی شرابرد خروم و یشنم و رواشم ،یدابآرتسا ناخیدهم ازریم ردان مظعا ردص ار وا هک دیسر دح نادب ات رابرد رد وا ماقم .دوب خیرات ،دش یم بوسحم رنه روش رپ نایماح زا هک وا .دندناوخ .تشون ار هریغ و خلاگنس گنهرف ،هردان ّهرد ،یردان یاشگناهج ناخ یفطصم هارمه یرجه 1160 مرحم مهد رد ردان فرط زا وا نیا و تفر لوبناتسا هب ینامثع و ناریا دادرارق دقع یارب ولماش 11 هبنشکی بش رد ردان .دناسر نیفرط یاضما هب ار دادرارق یرامش تسد هب ناچوق دابآ حتف رد 1160 لاس رخلاا یدامج زا سپ ،یدابآرتسا ناخیدهم ازریم .دیسر لتق هب شابلزق نارس زا شگرم نامز ات و تشگرب دابآرتسا دوخ هاگداز هب ،هاشردان گرم .درب رسب راجاق یاسور دزن رد یلع دمحم ود بوشآ رپ هرود نیا رد ،یشاقن ورملق رد اما یرابرد هتسجرب ناشاقن ناگدنامزاب زا ود ره هک دندرک یم یگدنز نب یلع دمحم یرگید و نامز دمحم نب یلع دمحم یکی .دندوب هراشا قبط هک نامز دمحم نب یلع دمحم .یشابشاقن کیب لادبا هتسب ورف ناهج زا مشچ یرجه 1112 لاس رد شردپ یو دوخ زا یزیچ راد مقر رثا دنچ زج و درادن ینشور نادنچ تیلاعف ،دوب شاقن ،رادابج کیب یلق یلع دنزرف کیب لادبا اما .تسین هتسناد وا هاش رابرد یشابشاقن ،مولعم رارق زا ،مود سابع هاش هرود رادمان شردپ زا سپ یلع دمحم وا دنزرف و تسا هدوب نیسح ناطلس بصنم هب وا تمدخ رد و هدمآرد مود بسامهط هاش تمدخ هب ناخیدهم ازریم اب قیرط نیا زا وا .تسا هتفای تسد یشابشاقن بصنم هب سپس و هتفای يیانشآ ،هدوب اهرنه یماح هک یدابآرتسا .تسا هدش هدیزگرب ردان رابرد یشابشاقن

یرنه یگدنز -1

کیب لادبا نب یلع دمحم یرنه یگدنز هب هک یرثا اهنت یلدگیب رذآ .تسا یلدگیب رذآ هدکشتآ ،هدرک هراشا یشابشاقن انشآ کیب لادبا نب یلع دمحم اب کیدزن زا هک ). ه 1195-1134(

نشور ار یو یگدنز یاه يکیرات زا یضعب دوخ هرکذت رد ،هدوب :دسیون یم یو .تسا هتخاس یشابشاقن کیب لادبا فلخ کیب یلع دمحم شمسا«

هک تسا ]زاس یگنرف[ یگنرف کیب یلقیلع ناشیادج و تسا یوفص نیطلاس تلود رد و تسا ینام یناث یشاقن نف رد دوخ و ؛هدوب یناطلس تامدخ لوغشم و هتفای ملاسا فرش بسامهط هاش دهع رد و هتفای امن و وشن ناهفصا رد زین هرصاب فعض رملاارخآ .هدوب یشابشاقن هاشردان و یناث

ملاع دوردب 1172 هنس رد ناردنزام رد ،هدیناسر مه هب ،هتسارآ یونعم و یروص تلاامک زا یرثکا هب هدرک یناف و ریقف نایم رد .هدوب قافآ هناگی ریوصت نف رد صوصخ بوخ ار رعش ضرغ .هدوب تیصوصخ و تقافر لامک ناشیا یرعش یهاگ و دیسر یم بوخ یرعش قیاقد هب و دیمهف یم »...دش هتشون مسا هب تشادن صلخت نوچ .تفگ یم نوزوم .)628 ،1378 ،یلدگیبرذآ(

هتشون مه یرافغ یفوتسم نسحلاوبا هک تسا ینتفگ زج دنک یم رارکت دارم نشلگ دوخ باتک رد ًانیع ار یلدگیبرذآ نادب ار تاعلاطا زا یضعب و هداد رییغت ار تاملک زا یضعب هکنیا ینعی یناقاخ سولج لیاوارد هک دسیون یم ًلاثم و تسا هدوزفا

رد و دیشک یشاقن زا تسد هرصاب فعض تلع هب دنز ناخ میرک عادو ار یناف راد یرجه 1169 لاس رد و دیزگ تماقا ناردنزام اتمه یب دوخ دج کیب یلق یلع نوچمه یرگتروص رد وا .تفگ نسحلاوبا( دورس یم رعش یهاگ و تشاد مه ینوزوم عبط و دوب .)439 ،1369 ،یفوتسم لادبا نب یلع دمحم یگدنز قیاقح زا یضعب هب هتشون ود نیا زا اجنآ رد و دیآ یم ایند هب ناهفصا رد یو .درب یپ ناوت یم کیب ناطلس هاش رابرد یشابشاقن ،کیب لادبا وا ردپ .دبای یم امن و وشن زاس یگنرف هتسجرب شاقن ،رادابج کیب یلقیلع وا ِدج .تسا نیسح مود بسامهط هاش هرود رد یلعدمحم .دوب مود سابع هاش رابرد هدوب یو رانک رد یرجه 1145 ات 1135 یاه لاس نیب رد ینعی هب ،یو نداتفارب زا سپ و تشاد ار وا یرگ يشابشاقن بصنم و .دمآ لیان رابرد یشابشاقن بصنم هب و دمآرد هاشردان تمدخ راچد هرصاب فعض هب هک ،دنز ناخ میرک یریگ تردق نامز رد اجنآ رد و تفر ناردنزام هب و دیشک یشاقن زا تسد ،دوب هدش لاس رد یفوتسم نسحلاوبا لوق هب ای( یرجه 1172 لاس رد یشاقن رب هولاع یلعدمحم .تفگ عادو ار یناف راد )یرجه 1169 رعش یهاگ و تشاد تراهم مه یسانشرعش و یجنس نخس رد .تشادن یصلخت دوخ یارب یلو دورس یم رذآ بلاطم یلابلا زا هک تسا يیاه تیعقاو هدش دای بلاطم دافتسم وا یگدنز هرابرد یرافغ یفوتسم نسحلاوبا و یلدگیب حیرشت و حیضوت هب رگید عبانم زا یریگ هرهب اب اجنیا رد .دوش یم قیاقد ات میزادرپ یم لااب نوتم رد هدمآ یاه تیعقاو زا یضعب .دوش نشور رتشیب وا یگدنز

یلعدمحم ّدج -2

یلقیلع ،یلع دمحم دج دنک یم هراشا یلدگیبرذآ هک روطنامه فرش هب یوفص نیطلاس نامز رد هک هدوب زاس یگنرف کیب .تسا هدش یناطلس تامدخ لوغشم رابرد رد و هدمآ لیان ملاسا یو دوخ و کیب یلقیلع نادناخ یاضعا هب ًارهاظ تاعلاطا نیا هاش رابرد زاس یگنرف شاقن ،رادابج کیب یلقیلع .دراد هراشا نارود زا هک دوب یحیسم نادناخ کی هب هتسباو ،مود سابع ناملاغ وزج و دنیآ یم رد یوفص نیطلاس تمدخ هب یکدوک لوا سابع هاش نامز رد ناخ یاقچرق وا دج .دنوش یم هصاخ دمآ لیان ناریا هاپس لک یرلااسهپس ماقم هب ). ه 998-1038(

)177 ،1344 ،یفسلف ؛1039-40/2 ،1350، نامکرت کیب ردنکسا(

یواروم تسدب اه يجرگ اب گنج رد یرجه 1034 لاس رد و دنزرف و )1052/2 ،1350 ،نامه( دش هتشک یجرگ )Mouravi(

ورتی یپ .)1040،نامه( دیسر دهشم تموکح هب ناخرهچونم وا یجرگ ار ناخ یاقچرق دوخ همانرفس رد ،يیایلاتیا حایس ،هلاولاود .)767-8/1 ،1380( تسا هتشون لصلاا ). ه 1038 -1054( لوا یفص هاش نامز رد ناخرهچونم تلامح زا یکی رد هکنیا ات تشاد ار دهشم یگیب رلگیب بصنم وا دنزرف و دش هتشک و حورجم ناسارخ هب کبزا ناخ زیزعلادبع رب ردپ یاج هب ابآ تامدخ قوقح تیاعر هار زا« مود ناخ یاقچرق ]لوا یفص[ ترضح نآ نامز رخآ ات و دومن دوعص لاتعا جرادم

،1317،نامکرت کیب ردنکسا( »دوب اسآدلخ هطخ نآ یگیب رلگیب ردنکسا .دوب مود ناخ یاقچرق دنزرف رادابج کیب یلق یلع .)394 موصعم دمحم و یسابع یارآ ملاع خیرات لیذ رد نامکرت کیب هاش هرود یخیرات عیاقو ود ره هک ریسلا هصلاخ رد یناهفصا ناخ یاقچرق دنزرف کیب یلق یلع هب هراشا ،دنرادرب رد ار لوا یفص :دسیون یم یناهفصا موصعم دمحم .تسا هظحلام لباق هک دنراد دنزرف کیب یلق یلع ]1049[ هدعقیذ رهش هرغ هبنش هس رد و«

زارفارس تمدخ هب ،هدومن نییعت یرادباتک تهج هب ناخ یاقچرق نیا فلاتخا يیزج اب مه نامکرت کیب ردنکسا .)286 ،1368( »دومن یرجه 1050 لاس رد ار وا باصتنا هکنیا زج دنک یم دییات ار ربخ .)247 ،1317( دهد یم رارق هک دوب یرابرد ربتعم بصانم زا ًلاوصا یرادباتک بصنم نایرج رب ات تفرگ یم رارق رابرد یشابشاقن رایتخا رد بلغا هناخباتک سیئر نیتسخن هکنانچ دنک تراظن رابرد یرنه روما وا زا سپ و دوب )یرجه 942 یفوتم( دازهب نیدلا لامک نایوفص و طاطخ یسابع اضریلع ،راشفا کیب یقداص نوچ ینادنمرنه هناخباتک سیئر یمق رقاب دمحم میکح دشرا دنزرف دمحم ازریم نیا دمحم ازریم تشذگرد زا سپ هکنیا ات دندوب هناخشاقن و سپ یو هک تسادیپ .دیسر رادابج کیب یلق یلع هب بصنم و یشابشاقن و یرادباتک بصنم مه لوا یفص هاش هرود زا تسا هتشادهگن ،مود سابع هاش هرود رد ،اجکی رد ار یرادابج Philips Van( لجنآ ناو سپیلیف همان زا ناوت یم ار هتکن نیا و درک یم راک مود سابع هاش رابرد رد هک یدنله شاقن ^)Angel .(Floor, 1989,159( تفایرد رادابج کیب یلق یلع ردپ مود یاقچرق هک تسا ینتفگ .تسا هدش یم بوسحم یرگراگن رنه هتسجرب نایماح زا ناتسلگنا روزنیو رصق رد هزورما هک ناخ یاقچرق همانهاش یقفاب یشحو نیریش و داهرف یونثم زین و دوش یم یرادهگن وا هناخباتک یارب تسا ناتسلگنا روزنیو رصق هب قلعتم زاب هک دمحم و فسوی دمحم نوچ یناشاقن و تسا هدش يیارآ باتک Robinson and Sims, 2007,( دنا هدرک ارجا ار اهنآ مساق ،رادابج یلقیلع مقر زا دوخ راثآ رد کیب یلق یلع .(199-210 یگنرف یلقیلع ،یمیدق هدازملاغ ،هدازملاغ ،یسابع رادابج یلقیلع هک هدنام یقاب یددعتم راثآ وا زا .درک یم هدافتسا هریغ و زاس رباب یسوب تسد ،بآ هراوف رانک رد يیوناب ،هدیباوخ یروح ،زاون ین نابش ،یوفص هاش سولج سلجم ،ار لیعامسا هاش هرترپ ،هراوس هجاوخ ،یوفص هداز بیجن ،ارحص رد نونجم .)155 -187 ،1385 ،دنژآ( دنا هلمج نآ زا یسور لجر

یلعدمحم ردپ -3

یلعدمحم ردپ کیب لادبا هک تسادیپ یلدگیبرذآ بلاطم زا کیب یلق یلع یو دج هک میتفگ .تسا هتشاد یشابشاقن بصنم رابرد رد مود سابع هاش و لوا یفص هاش هرود رخاوا زا رادابج یرادابج و یشابشاقن و یرادباتک بصنم و هدرک یم تمدخ

تسا هدش لیان بصنم نیا هب زین کیب لادبا وا دنزرف .تسا هتشاد ینعی یوفص نیطلاس زا کیمادک راگزور رد هک تسین مولعم یلو هدروآ تسدب ار بصنم نیا نیسح ناطلس هاش ای و نامیلس هاش هاش هلاس 29 تنطلس هرود رد نامز دمحم هک میریذپب رگا .تسا یعیبط روطب کیب لادبا سپ هدوب یرابرد ناشاقن ردص رد نامیلس يشابشاقن ماقم هب نیسح ناطلس هاش تنطلس هرود رد دیاب یم کیب یلق یلع شردپ دزن رد یو هک تسین دیعب .دشاب هدیسر یرگ لادبا زا هنافساتم .دشاب هدرک یدرگاش نامز دمحم زین و رادابج راک تیفیک هرابرد ات هدمآین تسدب یرثا نونکات یشابشاقن کیب .دوش یرواد یو

یلعدمحم رسپ -4

یلعدمحم دنزرف مان رب هراشا تحارص هب هک یبوتکم دنس ،رقاب دمحم هک تسادیپ نیارق زا اما .تسین دوجوم ،دشاب هتشاد رد رقاب دمحم .تسا هدوب یو دنزرف ،هیدنز هرود رادمان شاقن هدرک رکذ ار یلعدمحم ینعی شردپ مان دوخ یاه مقر زا یضعب یهجو هب هک تسا تسد رد یا هنیآ باق رقابدمحم زا ًلاثم .تسا نیرتمک مقر« مقر نآ رد و تسا هدرک یزادرپ شقن ار نآ ابیز هدزای تدم رد ناهفصا هنطلسلارادب یلع دمحم نب رقاب دمحم هدمآ »1187 هنس لولاا یدامج رهش خیرات هب دیسر مامتا هب هام ریوصت رقاب دمحم رگید راثآ هلمج زا .)90 ،1386 ،یلیلخ( تسا ناردنزام یراس رد ،رقابدمحم نیرتمک« مقر اب تسا یخرس لگ .)661/2 ،1369 ،یزیربت هداز میرک( »دش هتخاس مقر تسا یخرس لگ ریوصت هک رقابدمحم رگید رثا کی رد رقابدمحم نیرتمک ،دش قشم نسح دمحم یمشچ رون تهج هب«

زین و یلدگیبرذآ هتشون زا .)نامه( تسا هدمآ »یلعدمحم نب لاس رد یلعدمحم هک میبای یمرد یرافغ یفوتسم نسحلاوبا هتسب ورف ناهج زا مشچ ناردنزام رد یرجه 1169 ای 1172 توف نامز رد ،هدوب ناهفصا لها هک رقابدمحم ًاملسم .تسا هدز مقر ار رثا نیدنچ اجنآ رد و هدرب یم رسب ناردنزام رد ردپ نیا یدنزرف و ردپ دنویپ هب هک اجنآ زا یزیربت هداز میرک .تسا مسا اب ار رگید رقابدمحم کی دوخ باتک رد ،هتشادن هجوت ود یسک هتبلا صخش نیا و تسا هدرک ناونع یناردنزام رقاب دمحم ار رثا دنچ یهتنم تسین یلعدمحم دنزرف یناهفصا رقابدمحم زج .تسا هدز مقر )ردپ توف نامز رد( ناردنزام رد شتماقا نامزرد یراس هدلب رد« مقر اب يیاهدژاو ریش ریوصت راثآ نیا هلمج زا یلگ گنربآ و ملقهایس ریوصت و »رقابدمحم نیرتمک ،دش قشم یراس رد رقابدمحم نیرتمک« مقر اب تساه هفوکش اب هارمه ابیز .)668-9/2 ،نامه( »دش هتخاس ناردنزام هک تسا یقاب رثا ود مک تسد رقابدمحم زا ،هتشذگ اهنیا زا ریوصت یکی .تسا هدرک دیلقت رادابج کیب یلق یلع راثآ یور زا 1084 لاس رد ار نآ کیب یلق یلع هک تسا هدیباوخ یروح هدومن دیلقت یرجه 1178 لاس رد رقاب دمحم و هدرک راک یرجه Cat. هرامش هب نیلباد یتیبرتسچ هناخباتک رد هزورما و تسا یولبات یرگید .)Diba, 1989, 153( تسا ظوفحم No^.282.VI 1178 لاس رد زین ار نآ رقابدمحم هک تسا ناهارمه و نازوس

رنه جارح رد 1982 نئوژ 23 رد رثا نیا .تسا هدرک سابتقا یرجه ،1369 ،یزیربت هداز میرک( تسا هتفر شورف هب سیراپ یملاسا رادابج کیب یلق یلع راثآ ندرک یپک اب رقابدمحم ایآ . )662-3/2 تقیقح رد وا ؟درادهگن هدنز ار دوخ دج هرطاخ و دای هتساوخ یم شدج راثآ یور زا ندرک یپک و دوخ مقر رد شردپ مان رکذ اب تاهابم دوخ یرنه بسن و لصا هب هتساوخ ،رادابج کیب یلق یلع هرهب شیوخ مقر رد ناشردپ مان زا ینادنمرنه ًلاومعم و دنک .تسا هدوب راگزور ریهاشم زا ناشردپ هک دنتفرگ یم نیا یدنزرف و ردپ هطبار دناوت یم هک رگید نقتم لیلد کی یشاقن عقرم ود مک تسد دوجو دناسرب توبث هب ار دنمرنه ود راثآ عقرم ود نیا هدنروآدرگ هک تسا ناتسلگ خاک هناخباتک رد هلمج زا .تسا هداد رارق مه رانک رد ار رقابدمحم و یلعدمحم نآ رد هک تسا 1637 رتفد هرامش اب یشاقن و طخ عقرم اهنآ ،یاباتآ( تسا هتفرگ رارق مه رانک رد رقاب دمحم و یلع دمحم راثآ 1643 رتفد هرامش هب رگید یشاقن عقرم کی رد .)279-80 ،1353 رانک رد اباب ازریم و رقابدمحم ،یلعدمحم ینعی دنمرنه هس راثآ نیا هدنروآ مهارف ایآ .)384-5 ،نامه( تسا هدش یروآدرگ مه ار اهنآ راثآ هک هدوب هاگآ ود نیا یدنزرف و ردپ تبسن زا تاعقرم

؟ تسا هدروآ درگ دحاو یعقرم رد

یلع دمحم ناگداون -5

یاه مقر زا یکی رد یلعدمحم دنزرف رقابدمحم هک میدش هجوتم ریوصت ینعی .تسا هدرک هراشا نسحدمحم شدنزرف مان هب دوخ ،دش قشم نسحدمحم یمشچ رون تهج هب« مقر اب یخرس لگ ،1369 ،یزیربت هداز میرک( »یلع دمحم نب رقابدمحم نیرتمک هب اهنت »یمشچرون« حلاطصا هتشذگ رد هک میناد یم .)661/2 رثا نیا رقاب دمحم هک تسادیپ .تسا هدش یم قلاطا نادنزرف مولعم رارق زا هک هدز مقر نسحدمحم شدنزرف قشم تهج ار ناشاقن زا اهدعب نسح دمحم نیا .تسا هدرک یم یدرگاش شدزن رد یا هناخراک ای هاگراک و دیدرگ راجاق هرود لیاوا هتسجرب .تخادرپ یم یکلاریز یشاقن راثآ دیلوت هب هک تخادنا هار ناهفصا هکنیا نودب ،فولأم تداع قبط ،دوخ باتک رد یزیربت هداز میرک نسح دمحم نت هس زا دنکب یهجوت نسحدمحم هس نیا طابترا هب شاقن نسح دمحم ،یناهفصا شاقن نسح دمحم نیوانع اب درب یم مان یهاشیلع حتف شاقن نسح دمحم زاب و یهاشیلع حتف دنتسین رتشیب نت کی و دنتسه نسح دمحم کی رد عمج لباق هک دمحم .تسا هدرک ضرف نت هس ار اهنآ یزیربت هداز میرک هک ای« مقر زا تشاد »مولعلارقاب ای« مقر هک شردپ نوچمه نسح نسحدمحم سپ .)689-91/2 ،نامه( درک یم هدافتسا »نسح ماما یارب ًانمض و راک ناهفصا رد هک هدوب یلعدمحم ناگداون زا یکی .درک یم دیلوت یشرافس راثآ مه راجاق رابرد رابرد یشابشاقن ،یلعفجن ای فجناقآ زا تبحص رد هداز میرک ،1370 ،نامه( دنک یم هراشا وا رتخد جاودزا هلابق دنس هب ،راجاق تسا یلعفجن رتخد ناطلس هیفص نآ زا هک هلابق نیا رد .)1372/3

شرتخد و یلعفجن نایانشآ و ناشیوخ و ناکیدزن زا یرامش مان یومع نسحدمحم مسا هلمج زا .تسا هدش تبث دهاش ناونع هب هلابق دهاش ناونع هب هک تسا یلعفجن ردارب ای و ناطلس هیفص نسح دمحم نامه هدش دای نسحدمحم رگا .تسا هدز رهم ار سپ ،تسا نیمه مه نیقی هب بیرق سدح و دشاب رقاب دمحم دنزرف یلعدمحم هون رگید نخس هب و رقابدمحم رگید دنزرف زین یلعفجن یلعدمحم ار دوخ مراهچ دنزرف مان یتح یلعفجن هژیوب تسا هدوب .درادهگن هدنز ار یشابشاقن یلعدمحم شیوخ دج مان ات هتشاذگ یلع هداوناخ زا لسن دنچ رد یشاقن نف و رنه هک تفگ ناوت یم ،مظاک دمحم ینعی یلعفجن نادنزرف هب و هتفای همادا رادابج کیب یلق .تسا هدش لقتنم یلعدمحم و دمحا ، رفعج دمحم

یلع دمحم درگاش -6

نادرگاش زا یکی هرابرد مه هملک دنچ تسا هتسیاب ماقم نیا رد هرود شاقن فرشا یلع هک هدش هتفگ .دوش تبحص یلع دمحم و هدوب یشابشاقن کیب یلع دمحم درگاش هیدنز و هیراشفا »تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« مقر عجس رد ار دوخ یدرگاش یبهذم موهفم زا رظنفرص .)53 ،1386 ،یلیلخ( تسا هتشاد زاربا یلع ،دمحم دعب ز« :دناوخ هنوگود هب ناوت یم ار نآ ،مقر نیا شناوخ رگا .»تسا فرشا ،یلع دمحم دعب ز« و »تسا فرشا یلعدمحم یرنه هاگراک زا ای فرشا یلع مینادب ربتعم ار یمود نب یلع دمحم یرنه هاگراک زا ای و هتفرگ هرهب نامز دمحم نب رابرد رد کیب لادبا نب یلع دمحم هک اجنآ زا .یشابشاقن کیب لادبا ازریم تمدخ رد ار یتدم مه فرشا یلع و هتشاد روضح هاشردان و هدرک یم راک ،هاشردان خروم و یشنم ،یدابآرتسا ناخیدهم یرادهگن ژاتیمرآ هزوم رد هزورما هک هداد بیترت یعقرم وا یارب هدرک ار یشابشاقن کیب یلع دمحم یدرگاش تسین دیعب ،دوش یم غارس .تسا هدش یفرعم یدابآرتسا ناخیدهم هب وا هلیسوب و دشاب راک هاشردان رابرد یارب نامز دمحم یلع نب یلعدمحم هک میرادن دیاب یم میتفگ رت شیپ هک رقابدمحم ،رگید فرط زا .تسا هدرک فرشا یلع درگاش ،دشاب هدوب یشابشاقن کیب یلعدمحم دنزرف فرشا یلع دوخ درگاش دزن ار وا یلعدمحم شردپ ینعی دوب .دریگارف ار ریعشت و بیهذت و یکلا ریز یشاقن وا زا ات هتشاذگ فرشا یلع فطل زارقاب« :دوب ریز رارق هب رقاب دمحم مقر عجس .) 971/2 ،1369 ،یزیربت هداز میرک( »دوب

کیب یلع دمحم هدنامزاب راثآ -7 یشابشاقن

رتم یتناس 47/2×37 هزادنا هب هاشردان زا گنربآ يیولبات یلع دمحم هب هک تسا دوجوم نتسُب یابیز یاهرنه هزوم رد هراوس ولبات نیا رد هاشردان .تسا بوسنم یشابشاقن کیب هیبش رایسب نآ تایصوصخ و دوش یم هدید گنج هنحص رد بوسنم مه نآ هک تسا یردان یاشگناهج خیرات یاه هراگن رد .)1ریوصت()Diba,1999, 143-4( تسا کیب یلع دمحم هب اب هک دراد دوجو هراگن هدزیس یردان یاشگناهج خیرات هخسن

بیترت هب اه هراگن نیا .تسا هدش ارجا لوا زارت و هناداتسا یکبس .تسودنامهم لحم رد ناغفا فرشا اب ردان گنج -1 :زا دنترابع اب ردان گنج -3 .تروخ هچروم لحم رد اه ناغفا اب ردان گنج -2 ازریم یلق اضر یداماد نشج -4 .ناقرز لحم رد ناغفا فرشا هلیسوب تاره فرصت و هرصاحم -5 .دهشم غابراهچ ترامع رد ردان گنج -7 .ناینامثع رادرس اشاپ نامثع اب ردان گنج -6 .ردان رد ردان یراذگجات سلجم -8 .ینامثع هاپس رادرس اشاپ للهادبع اب گنج-10 .یرجه 1150 لاس رد راهدنق هرصاحم -9 .ناغم تشد دمحم هاگراب -11 .یناکروگ هاش دمحم اب لانرک تشد رد ردان دمحم رابرد رد ردان -12 .نآ رد نایناریا روضح و یناکروگ هاش مزراوخ حتف و ناخ سرابلیا اب ردان گنج -13 .یناکروگ هاش اه هراگن نیا زا .)45-46 ،1354،ومه ؛ همدقم ،1370،دنمورب بیدا(

ردان هارمه رضح و رفس رد یشابشاقن کیب یلعدمحم هک تسادیپ اب ار اهنآ و هدید کیدزن زا ار گنج یاه هنحص زا یرایسب و هدوب .تسا هدیشک ریوصت هب هنانیب عقاو یهاگن

یلعدمحم هب بوسنم ،گنج نادیم رد بسا رب راوس هاشردان -1ریوصت .22/5 × 16/7 ،گنربآ ،یشابشاقن

)نُتسُب ،ابیز یاهرنه هزوم( :ذخام

ریوصت یشابشاقن کیب یلع دمحم هب رگید بوسنم راثآ زا .تسا یردان رابرد خروم و یشنم یدابآرتسا ناخیدهم ازریم یتشپ و هتسشن یا هداجس یور رب ریوصت نیا رد ناخیدهم ازریم .تسا هاشردان نامرف تباتک لوغشم و هتشاذگ تشپ هب یرادلگ رد .دراد نت رب سیفن یا هماج و یراشفا هلاک ،یپوت لیبس و شیر .دوش یم هدید کچوک و گرزب ناتخرد زا یا هرظنم هنیمز سپ

یلعدمحم هب بوسنم ،یردان یاشگناهج خیرات ،تسودنامهم گنج -2ریوصت .یرجه 1171 ،یشابشاقن

)1370 ،شورس( :ذخام

کیب یلعدمحم هب بوسنم ،یردان یاشگناهج خیرات ،ناقرز گنج -3ریوصت .یرجه 1171 ،یشابشاقن

)1370 ،شورس( :ذخام کیب یلعدمحم هب بوسنم ،یردان یاشگناهج خیرات ،ردان یراذگجات -4ریوصت

.1171 ،یشابشاقن )1370 ،شورس( :ذخام

بوسنم ،یردان یاشگناهج خیرات ،دابآ ناهج هاش حتف و ردان -5 ریوصت هدید هراگن رد ناخ یدهم ازریم ریوصت(1171 ،یشابشاقن کیب یلعدمحم هب

.)دوش یم )1370 ،شورس( :ذخام

یردان یاشگناهج خیرات هخسن دلج یور رب ریوصت نیا لصا مه هخسن خیرات و تسا ینایب هداز کلم مناخ هعومجم هب قلعتم ردان تایح نامز رد هخسن نیا ریوصت .تسا یرجه 1195 لاس ،1369 ،یزیربت هداز میرک( تسا هدش هدیشک ناخیدهم ازریم و .)919-20/2 سونو يیولبات زا یا هنارهام دیلقت کیب یلع دمحم رگید راثآ زا اب هک تسا یدنله زاسرووارگ )Yan Sadler(رلدس نای ریتاسو لاس رد نامز دمحم رت شیپ ار ولبات نیا .تسا هدش راک گنربآ سونو اهنت و دوب هدرک فذح نآ زا ار ریتاس و راک یرجه 1096 هزورما هک دوب هدیشک زیگنا لد هرظنم کی رد ار قشع هتشرف و نس رد هیسور مولع یمداکآ یقرش تاعلاطم یوتیتسنا رد تسا رتم یتناس 17/9 × 24 مه نآ هزادنا و ظوفحم گروبزرطپ ریوصت رد .)Loukonine and Ivanov, 1996, 209-213(

هتشرف و هدیشک زارد باوختخر رد سونو یلع دمحم گنربآ ناطیش شقن رد ریتاس و دنک یم تسارح وا زا یتسدب نامک رادلاب مقر .تسوا هب نتسیرگن لاح رد رادمس و رادلاب بسا یاهاپ اب .»1164 یلعدمحم هّقمن« :هتسب شقن نآ رد يیابیز طخ اب شاقن سیراپ یملاسا یاهرنه یجارح رد 1988 ربماسد 16 رد رثا نیا .)920-21/2 ،1369 ،یزیربت هداز میرک( تفر شورف هب

یشابشاقن بقل نآ رد هک کیب یلعدمحم رگید رادمقر راثآ زا هک تسا یتسدب نیهاش ناوج درم گنربآ ریوصت ،هتفر راکب زین مقر نآ رد و تسا ظوفحم نارهت ناتسلگ خاک تاعقرم زا یکی رد .)279-80 ،1353 ،یاباتآ( تسا هدمآ »یشابشاقن کیب یلع دمحم«

عقرم« ناونع اب ،نارهت ناتسلگ خاک رد دوجوم تاعقرم زا یکی رد اهنآ ناشاقن هک تسا هتفرگ یاج مه هب لصتم هعطق 76 »یشاقن گنربآ ریواصت نیا زا یکی .تساباب ازریم و رقابدمحم ،یلع دمحم دیراورم یکجات و هدروخرف یاهوم اب تسا یرتخد یابیز هرهچ قشم بش رد« :دراد مقر و خرس یلگ هخاش اب هارمه رس رب زود

هجیتن

دنمرنه هداوناخ کی رد ناهفصا رد یشابشاقن کیب یلعدمحم ،رادابج کیب یلق یلع دنزرف کیب لادبا وا ردپ .دوشگ ناهج هب مشچ رظنب .دوب مود سابع هاش و یفص هاش رابرد زاس یگنرف شاقن بصنم نیسح ناطلس هاش هرود رد کیب لادبا هک دسر یم وشن ناهفصا رد کیب یلعدمحم .تسا هتشاد ار رابرد یشابشاقن نادنمرنه و شردپ یرنه هاگراک زا دایز لامتحا هب و تفای امن و نامیلس هاش رابرد ناشاقن ردص رد هک نامزدمحم نوچمه رگید ادیپ تراهم یزادرپرکیپ رد هژیوب و تفرگ اه هرهب ،دندوب یوفص تنطلس طوقس زا سپ یرجه 1135 لاس رد کیب یلعدمحم .درک یلو دش هارمه مود بسامهط هاش وا دنزرف اب ،نیسح ناطلس هاش .تسا هدرک ادیپ یتشونرس هچ کیب لادبا وا ردپ هک تسین مولعم بسامهط هاش هک یرجه 1145 ات 1135 لاس زا کیب یلعدمحم ار وا اهرفس رتشیب رد و دوب وا هارمه ،دش علخ تنطلس زا مود اهرفس نیا رد .دش یم بوسحم وا یشابشاقن و درک یم یهارمه حتف نوچ دش انشآ ناردنزام راجاق هلیبق یاسور اب یو هک دوب هاش یماظن نارادرس هرمز رد راجاق لیا سیئر راجاق ناخیلع هاش لزع زا سپ یو هک دسر یم رظنب .دوب هدمآرد مود بسامهط بصنم و هتسویپ هاشردان یودرا هب ،تنطلس زا مود بسامهط ازریم یاه تیامح زا وا .تسا هدروآ تسدب ار وا یشابشاقن و دش رادروخرب ،هاشردان خروم و یشنم ،یدابآرتسا ناخیدهم یهارمه یدابآرتسا ناخیدهم ازریم و هاشردان اب رضح و رفس رد ار ناخیدهم ازریم یردان یاشگناهج خیرات يیارآ باتک وا .درک هژیوب یردان هرود عیاقو زا هراگن هدزیس دودح و تفرگ هدهع هب یا هرکیپ یتح و دیشک ریوصت هب ار وا زاس تشونرس یاه گنج هخسن یور رب هک درک هیهت یدابارتسا ناخیدهم ازریم زا مه ار یو هک دسر یم رظنب .تسب شقن یردان یاشگناهج خیرات یطخ زا یضعب تیبرت هب یدابارتسا ناخیدهم ازریم یرنه هاگراک رد فرشا یلع و دشاب هتخادرپ مه فرشا یلع نوچمه نادرگاش »تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« ینعی دوخ راد عجس مقر یط

.تسا هدرک تاهابم و ناعذا یلع دمحم دزن رد دوخ یدرگاش هب ،قداص دمحم ینعی شا هناگ هس نادرگاش هارمه فرشا یلع یعقرم ندرک مهارف رد )یلع دمحم دنزرف( رقاب دمحم و یداهدمحم هک تسین دیعب و هدرک تکراشم یدابارتسا ناخیدهم ازریم یارب دشاب هدش هیهت یشابشاقن کیب یلع دمحم رظن تحت عقرم نیا نیارق زا .دوش یم یرادهگن هیسور ژاتیمرا هزوم رد هزورما هک هک هدوب یشابشاقن کیب یلع دمحم دنزرف رقاب دمحم هک دیآ یمرب بیهذت و یکلا یشاقن رنه _ شردپ درگاش _فرشا یلع دزن رد و یلعدمحم یدنزرف و ردپ تبسن هرابرد .تفرگ ارف ار ریعشت و لوا .درک عوجر دنس و دهاش دنچ هب مک تسد ناوت یم رقاب دمحم یلعدمحم شردپ مان دوخ یاه مقر زا یضعب رد رقاب دمحم هکنیا رفس زا دوخ هرکذت رد یلدگیبرذآ هکنیا مود .تسا هدرک رکذ ار رد هک دنک یم تبحص ناردنزام هب یشابشاقن کیب یلع دمحم رقابدمحم .تسا هتشذگ رد )یرجه 1169 ای( 1172 لاس رد اجنآ و دنک یم )یراس( ناردنزام هب یرفس شردپ تشذگرد زا سپ »یراس« دوخ مقر رد مه ار ارجا ناکم و ارجا ار رثا دنچ اجنآ رد یلق یلع رثا ود زا مک تسد رقابدمحم هکنیا موس .دنک یم رکذ هب مه هتساوخ دوخ راکنیا اب و هدرک یپک ،شدج ،رادابج کیب شدج هرطاخ و دای هکنیا مه و دنک هراشا دوخ یگداوناخ هریجنز ناتسلگ خاک رد دوجوم عقرم ود رد هکنیا مراهچ .دزاس هنادواج ار ات تسا هتفرگ رارق مه رانک رد رقابدمحم و یلعدمحم راثآ نارهت .دوش صخشم و نشور رتشیب اهنآ یدنزرف و ردپ دنویپ ناردنزام هب یشابشاقن کیب یلعدمحم رفس هک دسر یم رظنب دراو هک هدوب ناردنزام هب یدابآرتسا ناخیدهم ازریم رفس یپ رد مه یشابشاقن کیب یلعدمحم و دوش یم یراجاق ناناخ تمدخ نادنزرف اهدعب هکنیا و دیاشگ یم ار یراجاق ناناخ اب يیانشآ باب ،دنیآ یمرد هاشیلع حتف هژیوب و راجاق رابرد تمدخ هب وا ناگداون و

.)384،نامه( »یلع دمحم نیرتمک دش و رعش ندورس رد یلدگیبرذآ هراشا قبط کیب یلعدمحم یو زا ار ریز راعشا یلدگیبرذآ .تشاد تسد مه یجنس نخس

:تسا هدرک لقن دوخ رای راید و ام ینشلگ رد یلبلب ره دوخ راسخرلگ ز نلاان نم و نلاان لگ ز لبلب

* * *

یا هدازآ لد یدهع هب مدینش یا هدادلد لاح رب درک هگن

هاگن ریت هب ینامک وربا هک هایس کاخ هب شریت وچ هدناشن

تسدب لد شا یرای زا یدروآ هن تسب یاپ شا یرادلد ز یدرک هن

دیون شلصوز ینارماک رب هن دیما شرجه ز یناگدنز رب هن

وا رهم لد ز نک نورب شتفگب وا رهچ زا دنب ورف هدید ود

وا یوخ تقاط رگا یرادن وا یوک زا تخر شکب یزور ود

مشخ هب دمآ هراچیب هراچ نیا زا مشچ ود زا نوخ تخیر یم و تفگ یمه

ادنیچ ناج هب شدرد هک ممشچ ود ادنیب ارک دنیبن ار وا رگ

ادناوخ مرد وکرس ناز ملد ادنام اجک دنامن اجنآ رگ

ارم دیاشگ نوخ هژم زک یمغ ارم دیآ شوخ ، دیآ شوخ ار وا رگ

)628-9 ،1378 ،یلدگیبرذآ(

.تسا هدوب نامز نیا زا دنزرف نسحدمحم یکی یشابشاقن کیب یلعدمحم ناگداون زا بوسحم ناهفصا هتسجرب ناشاقن زا هک هدوب رقاب اقآ ای رقابدمحم هتشاد یرنه هاگراک ای هناخراک دوخ یارب ناهفصا رد و هدش یم رتخد ناطلس هیفص هلابق دنس قبط ،مه نسحدمحم ردارب .تسا رگید دنزرف ینعی هدوب یلعفجن ،یشابشاقن یلعفجن ای فجناقآ بیترت نیدب .تسا هدوب یلعفجن ای و فجناقآ تقیقح رد رقابدمحم هتسجرب ناشاقن زا اهدعب یشابشاقن کیب یلعدمحم ناگدنامزاب بصنم هب یلعفجن لثم اهنآ زا یضعب و دنا هدوب راجاق رابرد دمحم ینعی یلعفجن نادنزرف .تسا هدش لیان مه رابرد یشابشاقن هرود یرابرد ناشاقن زا مه یلعدمحم و دمحا ،رفعج دمحم ،مظاک .دندش یم بوسحم راجاق رعش عبط زا یشابشاقن کیب یلعدمحم ،یلدگیبرذآ هراشا قبط

هتشاد رحبت یسانشرعش و یجنس نخس رد و هدوبن هرهب یب مه زا یا هنومن یلدگیبرذآ هک تسا هدورس یم رعش زین یهاگ و صصخت نیرت مهم .تسا هدرک رکذ دوخ هرکذت رد ار وا راعشا بوسنم راثآ زا .دوب یزادرپ هرکیپ رد یشابشاقن کیب یلعدمحم ناخیدهم ازریم هرکیپ ،گنج نادیم رد ردان هراوس هرکیپ وا هب نیهاش یناوج هرکیپ ،هاشردان نامرف تباتک لاح رد یدابآرتسا هناگ هدزیس یاه هراگن .تسابیز یرتخد هنت مین هرکیپ و تسدب بلغا اهنآ رد هک تسوا هب بوسنم زین یردان یاشگناهج خیرات .تسا هدیشک یهجو نیرتابیز هب شنانمشد اب ار ردان یاه گنج کیب یلع دمحم یگداوناخ همان بسن هدنهد ناشن ریز رادومن

.تسا یشابشاقن

.یشابشاقن کیب یلعدمحم یگداوناخ همان بسن -1 رادومن

عبانم تسرهف

.نارهت ،یتنطلس هناخباتک تاعقرم تسرهف ،)1353(یردب ،یاباتآ ،ثدحم مشاه مامتها هب ،هدکشتآ هرکذت ،)1378 (یلدگیبرذآ .نارهت ،ریبکریما ،رنه ناتسگنهرف ،ناهفصا یرگراگن بتکم ،)1385( بوقعی ،دنژآ

.نارهت ششوک هب ،دارم نشلگ ،)1369(یرافغ یفوتسم نسحلاوبا

.نارهت ،نیرز ،دجم يیابطابط اضرملاغ جریا پاچ ،یسابع یارآ ملاع خیرات ،)1350(نامکرت کیب ردنکسا

.نارهت ،ریبکریما ،2دلج ،راشفا پاچ ،یسابع یارآ ملاع خیرات لیذ ،)1317(نامکرت کیب ردنکسا

.نارهت ،یراسناوخ یلیهس دمحا ،شورس ،یردان یاشگناهج خیرات ،)1370(یلعلادبع ،دنمورب بیدا

.نارهت خیرات ،روصم هخسن کی یفرعم ،)1354( یلعلادبع ،دنمورب بیدا

.44-46 صص ،188 هرامش ،مدرم و رنه ،یردان یاشگناهج ،یزورفهب دومحم همجرت ،همانرفس ،)1380(هلاولاود ورتی یپ

.نارهت ،هرطق ،1دلج یعیفر هبادوس همجرت ،یکلا یاهراک ،)1386(رصان ،یلیلخ .نارهت ،گنراک ،يیاخس

هاگشناد ،1دلج ،لوا سابع هاش یناگدنز ،)1344(هلارصن ،یفسلف .نارهت ،نارهت میدق ناشاقن لاوحا و راثآ ،)1369(یلع دمحم ،یزیربت هداز میرک

.ندنل ،2دلج ،ناریا میدق ناشاقن لاوحا و راثآ ،)1370( یلع دمحم ،یزیربت هداز میرک

.ندنل ،3دلج ،ناریا ،راشفا جریا پاچ ،ریسلا هصلاخ ،)1368(یناهفصا موصعم دمحم

.نارهت

Diba, L.(1989), «Persian Painting in eighteenth cen- tury», Muqarnas, 6, PP. 147-160.

Diba, L.(1999), Persian Royal Painting, London.

Floor,W.(1989), «Dutch Painters in Iran», Persica, Vol.8.

Loukononine and Ivanov(1996), Persian Lost Treatures, USA and London.

Robinson and Sims(2007), The Winsor Shahnamah, London.