بازاندیشی سنگ نگاره ی ساسانی خان تختی؛ یادمان نبرد آذرآبادگان

ص زا(

19 ص ات 28 )

اب گنس یشیدناز راگن

ه ناخ ی تخت

ی ناگدابآرذآ دربن نامدای ؛

ولروجآ مارهب



رایشناد هورگ ناتساب نس ج ی

، زیربت یملاسا رنه هاگشناد

یراسهوک همیهف

شناد هتخومآ سانشراک ی ناتساب ناریا رنه خیرات دشرا

، هاگشناد رتسبش دازآ

خیرات تفایرد : 12 / 11 / 1394

؛ خیرات شریذپ : 20 / 10 / 1397

هدیکچ شقن هتسجرب ی ناخ یناساس دهع ناخ یاتسور شوواچریپ هوک رد یتخت

ناجیابرذآ ناتسا رد ساملس رهش یکیدزن رد یتخت یبرغ

یم شیامن ار هدایپ ود و راوس ود هک دراد رارق دهد

هقلح ناگدایپ هک وس زا ار ییاه

ا مکی روپاش و ناکباب ریشدرا لصا رد هک نار

دنتسه

، یم تفایرد .دننک

شهوژپ ناریا یاه هرابرد یناریا و یبرغ ناسانش ناگدایپ و ناراوس نیا یتسیک ی

نونکات دننامه و ناسکی

تسا هدوبن شقن ناشیا رتشیب اما ؛

هتسجرب ناخ ی مه و تعیب شیامن ار یتخت هدرک یفرعم روپاش و ریشدرا اب ینمرا ناگرزب ینامیپ

-

.دنا نیااب لاح ، زا سپ ناگدنسیون شیدنازاب

ن ی شق هتسجرب ناخ ی یتخت هدیا ، ی زا هتساخرب ار ینمرا فارشا هب ناگدایپ باستنا

هس تاطلاغم هناگ

مه ی مع رواب هب لسوت ،یگتسب رارکت هب ثّبشت و مو

،نایاپ رد و ؛هتسناد شرازگ یانبم رب

،یخیرات یاه نینچ

هتفرگ هجیتن دنا

هک نیا شقن هتسجرب لصا رد یناساس ی شدرا یزوریپ نامدای

ی و ناگدابآرذآ دربن رد ناکباب ر زین

رگتیاور مه ینامیپ

نادناخ ناگرزب .تسا ناساس نادناخ اب دبهپسا و نروس یناکشا یاه

هژاو یاه یدیلک : گنس ۀراگن یناساس ناخ ،یتخت ،یناساس مکی روپاش ،ناکباب ریشدرا نادناخ

یاه نروس یناکشا و

دبهپسا دربن ،

ناگدابآرذآ

1 . همدقم

گنس اگن ۀر ناخ یناتساب یتخت

رب هنیس ی شوواچ ریپ هوک

، رد ناخ یاتسور یکیدزن رهش یتخت

ناتس ساملس

،

ناتسا رد ناجیابرذآ

اد رارق یبرغ در

و ؛ یراجح بولسا ناتسا رد نایناساس ۀتسجرب شوقن دننامه نآ

سراف

.تسا هلئسم ی رضاح راتشون زا یرامش هک تسا نیا

ناریا ناسانش لفستره نوچ ،مانب

نیا ،ادارپ و نسکج ،د

هنحص ار سلجم هدرک ریسفت و یفرعم یناساس ناهاش اب ینمرا فارشا تعیب یخیرات ی

؛دنا یلاحرد هک دهاوش

ناتساب هیرظن دییأت یارب یفاک یخیرات کرادم ای و یتخانش !تسین تسد رد ناشیا ی

نیا امک توکس هک

ناریا رگید زا یرامش ،نامره و ستنیه دننام ،ناسانش

هرابرد شهوژپ ریاغم رظن ای و ،ناگدایپ یتسیک ی ینارگ

نوچ یلع ربکا زارفرس ینامزروآ نودیرف و یم ناشن ،ناراوس تیوه ۀرابرد

هک دهد تیوه

یتسیک و و ناراوس

گنس ناگدایپ هراگن

ناخ ی .تسا یسانشزاب و یشیدنازاب دنمزاین ساملس یتخت ،نیاربانب

شسرپ یلصا یاه

ا نیا رضاح راتشون تس

هک :

)فلا تیصخش هتسجرب شقن یخیرات یاه

ناخ ی یناسک هچ یتخت )ب ؟دنا

گنس هراگن ناخ ی رثا یتخت مادک

کی

؟تسا یناساس ناهاش زا گنس )ج

هراگن ناخ ی یتخت رگتیاور مادک کی

؟تسا یخیرات یاهدادیور زا

شسرپ نیدب خساپ رد نیا زا تسا ترابع ناگدنسیون تایضرف ،اه

:هک

راوس نا قن ش ب هتسب ر شوواچریپ هوک یناساس مکی ریشدرا و ناکباب ریشدرا ،ساملس

هن ،مه ناگدایپ و ،

نادناخ ناگرزب هکلب ،ینمرا فارشا هپسا و نروس یناکشا یاه

ب گنس نیا و ؛دنتسه د دهع نامه رد هراگن

هناشن هب و ناکباب ریشدرا یهاشداپ یو یزوریپ ی

یشروش ناگدازهاش رب ،یناکشا

مور هاپس رد ناینمرا و

یاهدربن ناگدابآرذآ

هینمرا و یراجح

هدش هتسجرب شقن یخیرات شزرا و تیمها ،لیلد نیمه هب و ؛تسا ی

ناخ هتسجرب شقن اب دیاب یتخت .دوش هسیاقم دابآزوریف باگنت رد ناراوس گنج ی

تایضرف یسررب یارب

حرطم هدش اقم زین و یناساس خیراوت هب هعجارم شور زا ناگدنسیون ، هسی

تیصخش ششوپ و جات ،هرهچ ی یاه

هکس رد یناساس و یناکشا اه

هتسجرب شوقن و ناتسا ی

سراف هتسج هرهب .دنا

هک دنامن هتفگان هسیاقم شور

ی

هتسجرب شوقن رد یناساس ناهاش جات و هرهچ هکس اب

تسا هدرک یفرعم و هداهن ناینب دلفستره تسنرا ار اه

( Levit-Tawil, 1992: 161 .)

مه یخیرات تاعلاطم رد هطلغم راتسج هب ناگدنسیون یرظن ینابم ،نینچ جیار تاطلاغم زا یکی :دراد هجوت

و یهاگشناد لفاحم یاهرواب رد صخلأاب

خیرات رد ،یشهوژپ

یمومع رواب هتسویپ دییأت و دیکأت زا هتساخرب

؛تسا یب هکنآ ینیع دهاوش و لدتسم دانسا یوار زا ناگدنناوخ ای و ناگدنونش دننک بلط ار

،تقیقح رد و ؛

نیا ببس هب ناشیا و هتسویپ یشرازگ ای و یبلطم هک

هب هطساو ی هناسر ار تسا هدش رارکت رایسب ،نوگانوگ یاه

ک رواب ار نآ و هتشادنپ تقیقح نامه هدر

هب ثّبشت و یمومع رواب هب لسوت تاطلاغم دقن رد لسار دنارترب .دنا

لطاب رواب رارکت هک تسا هتشون

سم هلئ تسین للادتسا تاغیلبت رد یلصا ی

، یگنا هکلب نیمه هب و ؛تسا شز

هک تسا تلع هدوت

یم رواب ار ییاهزیچ مدرم ی هک دنک

و دیکأت هب اهراب هب

تاعفد و عطاق ینحل اب

ًارهاظ

ریذپاندیدرت یم وگزاب

دوش

Russell 1954: 193(

هک تسا نیا رب ناگدنسیون یأر .)

رد شهوژپ ناریا یاه -

انش یبرغ ناس هرابرد

ی شقن هتسجرب هطلغم هس ،یتخت ناخ ی ی

« مومع رواب هب لسوت »

و

« مه یگتسب

» و زین

« رارکت هب ثّبشت

» یم هدید .دوش

تاعلاطم ناتساب

،یسانش ۀرود 10

، ۀرامش 2

، زییاپ و ناتسمز 1397 / 21

2 . هنیشیپ شهوژپ ی

هتسجرب شقن ناخ یناساس ی

ینت قیقحت عوضوم یتخت ناریا زا دنچ

ناسانش دلفستره تسنرا :تسا هدوب

( 1381

هراز شیردیرف ،)

امل و ن تپوه

گربندناو(

1387

ادارپ تیدا ،) (

1386

و ندنلاف ،)

تسُک

( 1356

ستنیه رتلاو ،)

(

؛1385 Hinz, 1965

نامره انیجرج )

( 1373

ینامزروآ و یداوج و) (

1388

نآ بلاج .)

،هک نمشریگ

( 1350

هب )

-

ناخ تیمها مغر ،یتخت

باتک رد

،یناساس و تراپ ،مود دلج ،ناریا رنه هرابرد

ی نآ شونن یزیچ هت

.تسا

لاکساپ و ندنلاف نژوا تسُک

ناریا نیلوا یناسانش

ناخ ۀرابرد هک دنا دنتسم یشرازگ یتخت

رد 1841

یدلایم هیهت هدرک هتسجرب شوقن اب سایق رد ار نآ و تبسن یناساس مکی روپاش و ناکباب ریشدرا هب ،سراف ی

هداد هرابرد هتبلا و ؛دنا هدرک توکس ناگدایپ تیوه ی

دنا

دنلاف(

ن

، 1356 : 435 .)

نسکج

( 1383 : 97-96

اراوس دییأت نمض)

ن هب ناونع ،یناساس مکی روپاش و مکی ریشدرا ناریا نیلوا

یسانش

هک تسا ناگدنیامن ار ناگدایپ

« ناینمرا

» یم یفرعم هک تسا هتشون نسکج .دنک

« مومع یأر »

رب هک تسا نیا

ینمرا ناشیا

؛دنا اما نسکج دییأت یارب یکردم و دنس چیه

« مومع یأر »

نیا و یو روظنم هک

ًاقیقد اسک هچ ین

.تسا هدرکن هماقا ،تسا دلفستره تسنرا

( 1381 : 318

ناخ شقن )

شیب ار یتخت رظن وریپ و ،هعلاطم یراجح بولسا ظاحل هب رت

؛تسا هدرک یفرعم ینمرا ار ناگدایپ ،نسکج هتبلا

یب ناتساب دهاش ای و یخیرات دنس چیه .یتخانش

بندناو ییول گر

( 1379 : 119 - 118

نیارد )

هراب

ًافرص رارکت ار هراز شیردیرف رظن و یأر

، یم دییأت و هک دنک

،ناراوس مکی روپاش و مکی ریشدرا

، و ناگدایپ ،مه

ینمرا ناگدنیامن دییأت هب رواب نیمه ،رگید راب ،هتبلا و ؛دنا

تسا هدیسر ادارپ تیدا

( ،ادارپ 1386 : 293

. )

گربندناو زا لقن هب انب

( 1379 : 118

نامل ایوگ)

گنس رترپرک و تپوه -

هتشبن رد زین یا اجنآ

.تسین نآ زا یرثا رگید هزورما هتبلا هک دندوب هدید

ار رتروپرک زا یحرط ستنیه رتلاو هئارا

یم یمیدق هک دنک ار ناراوس و تسا تسُک و ندنلاف حرط زا رت

یفرعم مکی روپاش و ناکباب ریشدرا اما ،

ناگدایپ ۀرابرد تسا هدرک توکس

،ستنیه(

1385 : 185 ؛ Hinz, 1965 )

.

نامره انیجرج

( 1373 : 16

، 86

، 106

ض مه)

م ،یوسنارف درگناهج ،هیسکیت یفرعم ن هب

ناونع نیلوا گنس حارط -

هراگن ناخ ی ،یتخت هرابرد ناگدایپ تیوه ی و ؛هدرکن یثحب چیه

ًافرص رد مکی روپاش روضح هک تسا هتشون

اجنیا هناشن دییأت ی تیلاو ماقم

لاس زا ،اهدعب هک ؛تسا یو یدهع 240

یدلایم

،

ًامسر ردپ تنطلس رد کیرش

.دش یول هلیلد هتسجرب شقن ناراوس

ناخ ی یناساس هاشداپ و ؛هدرک یفرعم مکی روپاش و ناکباب ریشدرا ار یتخت

هتسجرب شقن ناخ اب سایق رد ار سراف ناتسا درگباراد ی

را هکلب ،مکی روپاش هن ،یتخت یسانشزاب ناکباب ریشد

یول هلیلد هتبلا ؛تسا هدرک هرابرد

ناخ ناگدایپ ی درادن یشرازگ یتخت

؛ یلاحرد هک هدایپ هس ی

ربارب رد هداتسیا

پوپ و سونیبلاب ار درگباراد شقن رد ناکباب ریشدرا سونایدروگ و سونی

)موس(

یم ؛دسانش مه هب یو ،نینچ مغر

هسیاقم هتسجرب شوقن ی د و ساملس ی

نیا و ،درگبارا گنس هک

یم یفرعم ینایمور ار درگباراد شقن ناشارت دنک

ار نانآ ریشدرا هک یزوریپ زا سپ

لاس یاه 237

یدلایم بولسا ،نیاربانب و ،هدروآ سراف هب نیبیصن و ناّرح زا

شقن یراجح هتسجرب

یمور درگباراد ی هرابرد ،تسا راو

شقن شارت شور و کبس ی هتسجرب

ناخ ی یتخت چ یزی

یلع ربکا زین زارفرس هیرظن هب هجوت اب

راوس ،نسلیو ی و مود مارهب ار نا

مارهب تسا هتشون یناساس موس

یدنمزوریف ،زارفرس(

1389 : 297

. )

نیااب لاح ، کی هیرظن ناریا یارآ زا توافتم یناریا ی یبرغ ناسانش

زین حرطم هدش

:تسا وآ نودیرف هکلب ،ناینمرا هن ار ناگدایپ ینامزر

نادناخ ناگرزب یم دبهپسا و نروس یناکشا یاه

دسانش

،ینامزروآ ،یداوج(

1388 : 64 .)

3 هداد . شهوژپ یاه

هداد ی یلصا ترابع شهوژپ نیا تسا

زا هتسجرب شقن یتخت ناخ ی

هرهچ و جات هک ؛ تیصخش یاه

نآ یاه اب

هتسجرب شوقن رگید و

هکس یاه اساس یم هسیاقم ین :دوش

گنس هراگن ناخ ی هنیس رب یتخت شوواچریپ هوک ی

باق نورد داعبا هب ی 5

رد 5 / 2 رتم یراجح هدش تسا . هراگن نیا رد یسلجم یراجح

هدش ود هک تسا درم

راوس و

ود درم یم شیامن ار هدایپ هک دهد

هبود ود دنراد رارق مه رظانتم و

لکش(

1

راوس ).

تسار تمس شیر

هوبنا و

ییاهوم رایسب تشپرپ دعجم و هناش یور رب و هدمآ نوریب یو جات ای هلاک نیفرط زا هک دراد

ناشیرپ شیاه

نابور یهلاک .تسا هدش یوم یوگ اب هارمه راد

ک(

و )سوبمیر

هضبق یور رب یو پچ تسد .دراد تسا ریشمش ی

تسد اب و شتسار

هقلح زین هدایپ درم هب ار یا

ی شلباقم یم و هرهچ .دهد هرکیپ

راوس ی مامت

خر اما ، شبسا

مین خر یراجح هدش نابور و راسفا و نیز .تسا هنومن دننامه بسا یاه

اه تسا یناساس ی رد هک

و متسر شقن

بجر شقن یم

.مینیب

هبور پچ تمس راوس ،تسار تمس راوس یور هتفرگرارق

؛تسا هب یروط هک گنس وخ شارت ناشن تسا هتسا

تسار راوس تمس هک دهد رد

عقاو پچ تمس راوس رس تشپ نییاپ یماقم و هداتسیا

رد .دراد یو زا رت اجنیا

،مه نابور یهلاک راوس یوم یوگ اب هارمه راد

ک(

و )سوبمیر

هضبق یور رب یو پچ تسد .دراد و تسا ریشمش ی

تسد اب شتسار

هقلح زین هدایپ درم هب ار یا

ی شلباقم یم هرکیپ و هرهچ .دهد ی

نیا راوس مه مامت ر خ اما ،

شبسا مین خر هدنایامن نابور و راسفا و نیز .تسا هدش

یاه هباشم زین بسا هنومن

اه یناساس ی سراف

.تسا

بسا شوقن بسا رس و نیشیپ یاپ :تسا رگیدکی دننامه زین اه

اه هب یوس ناگدایپ مخ هدش سح یعون هک تسا

یم یعادت ار مارتحا .دنک

گنس هرکیپ و هرهچ ناشارت ار ناگدایپ ی

هدیشارت رگیدکی هیبش شیبامک مه مامت ود ره :دنا

شیامن خر

هداد هدش دنا و ؛ یلاحرد هک هناش رب ناشیرپ و هوبنا و تشپرپ ییاهوم و شیر و داشگ راولش ،هداس نهاریپ و ،اه

ار دوخ تسد ،دنراد نت رب دنبرمک هب

یوس هدوشگ ناراوس هقلح ات دنا

.دنریگب ناشیا زا یا یر شیارآ و ششوپ

ش

ناخ ناگدایپ یاهوم و هنومن ،یتخت

نایم رد یهباشم یاه هکس زا یرامش

و اه گنس هراگن ینایاپ ۀرود یاه

هتسجرب شقن لثم ؛دنراد یناکشا باهذ لپرس رد یناکشا زردوگ ای و نوتسیب رد یناکشا شلاب ی

هکس ای و ؛ -

ورسخ و مراهچ شلاب یاه

،نمشریگ(

1350 : 53 لکش ، 66 ، 115 لکش ، 150 و 153

بلاج .)

هجوت هک تسا دنچره

هناشن ،دابآزوریف باگنت شقن رد روپاش و ریشدرا نابسا ناوتسگرب تیلاو و یهاشداپ یاه

شیر و ،هتشاد یدهع

یرتشگنا ای هقلح اب ریشدرا هتسب

هدش تسا

،نمشریگ(

1350 : 126 - 125 لکش ، 164 - 163

ناخ شقن رد اما)

یتخت

،

هماج هداس نابسا ناوتسگرب و ناشیا ی هناشن چیه و ،هدوب

تیلاو و یهاشداپ ی .درادن یدهع

تاعلاطم ناتساب

،یسانش ۀرود 10

، ۀرامش 2

، زییاپ و ناتسمز 1397 / 23

4 ثحب .

نب شقن ۀیام تسجرب

ه ی ناخ مه و یتسود ناتساد یتخت یم ینامیپ

رد اریز ؛نانمشد رب یزوریپ هن و ؛دیامن

هناشن یناساس دهع رنه یسانش هناشن اب نارینا رب ناریا یزوریپ ،

یاه نمیرها رب دزمروا یزوریپ ایک ّرف ای و

و ین

مپا دزیا و یدزیا ّرف یم باتزاب تاپن

تفای

Soudavar 2012: 29-58(

هتبلا هک )

چیه کی هناشن نیا زا رد ار اه

اجنیا یمن .مینیب ناخ ناراوس یسانشزاب و یتسیک ۀرابرد اما هک تفگ دیاب یتخت

باستنا ناشیا و مود مارهب هب

نادنچ ،موس مارهب هک

یلع ربکا یو زا لقن هب زارفرس هتشون نسل

،

ًانیقی ان تسرد تسا هتبلا و ؛ ناگدنسیون یارب

،مه هک تسا دیعب رایسب یلع

ربکا زارفرس ب ه یتسار مه نسلیو اب یأر

هدوب اتن یانبم رب اریز ؛دشاب شواک جی

یاه

شقن یاپ رد هیلاراشم هتسجرب

هرهچ اب ،سراف ناتسا ناگوچ گنت رد یسرن هب بوسنم ی انشآ موس مارهب ی

میتسه

( ینامزروآ ،یداوج 1388

: 123 - 120

مه.)

هکس دنچ موس مارهب زا نینچ هب

یاج جات و هرهچ هک تسا هدنام

یم ناشن ار یو دهد

،نمشریگ(

1350 : 246 لکش ، 209

مود مارهب زا .)

،مه شقن نیدنچ سراف ناتسا رد هتسجرب

یاجرب هدنام هک تسا هسانش

نآ یلصا ی لاب جات اه

ب جات نیمه هک تسا یراد لا

هکس رد راد هتشون یاه

راد یو

زین یم هدید نیا ؛دوش

شوقن هتسجرب ترابع

:زا دنا و مارهب شقن مرب ،مویوگ

متسر شقن و دهشمرس ،کلد

( ،نمشریگ 1350

: 174 - 171 لکش ، 216 - 213 ؛ ،ینامزروآ ،یداوج 1388

: 102 - 99 ، 96 ، 54 - 52 .)

رد اجنیا هک دوش دیکأت دیاب ناهاش جات و هرهچ شیامن

هکس رد یناساس و درادناتسا شیبامک ناشیا یاه

؛تسا ناسکی هب

یروط هک نامه دننامه و جات

هرهچ شوقن رد اه هتسجرب

یناساس ناهاش ی یم هدید

؛دوش و

هب بجوم شوقن رد یناساس ناهاش تیوه هک تسا تاهباشت نیمه هتسجرب

نانآ ی یم ییاسانش دوش

؛ مان اریز

یناساس ناهاش هتشگ طخ هب

یبد هر هکس رب یاه هرهچ یگژیو ،لاثم یارب ؛تسا هدش برض ناشیا ریشدرا ی

هدیشک ینیب ناکباب و یباقع ی

شیر دنلب هناش هدز تسا

،ینامزروآ ،زارفرس(

1380 : 109

رد .)

اجنیا دوش هراشا دیاب

هک شیر دنلب هناش هدز هناشن زا یکی ،دراد یقفا یاهتنا هک یا تسا یناساس نادناخ یتنطلس یاه

Levit-Tawil, (

1992: 165

.)

مه هکس رد مکی ریشدرا نینچ هتسجرب شوقن و اه

شا هدوت ای سوبمیروک هتفاب یاهوم زا درگ یا

وت کی نورد یو رس یلااب هک دراد ر

یم هدیچیپ یمشیربا دش

،نامره(

1373 : 109 - 98

تاعلاطم .)

هکس یسانش

نینوکول یم دییأت

هک دنک هناشن زا سوبمیروک

طلس یاه تسا هدوب مکی روپاش و مکی ریشدرا یتن

( Levit-

Tawil, 1992: 165

،هزورما.)

هکس زا یددعتم یاه جات و هرهچ هک تسا تسد رد ناکباب ریشدرا

سوبمیروک و

یم شیامن ار یو هد

ن د

،ینامزروآ ،یداوج(

1388 : 141 - 139

ریشدرا جات و هرهچ هتبلا و )

نآ رد دننامه رایسب اه

اخ پچ تمس راکراوس ن

تسا یتخت .

نیا رب نوزفا نوف ،

( لاگ هسیاقم ساسا رب )1378

شوقن ی هتسجرب

ی

هکس زین و یناکشا و یناساس هدناشفا و ناشیرپ یاهوم و هتسبن و دازآ و تشپ رپ شیر ،هرود ود ره یاه

ی

شیر یهاگ و رس تشپ لیبس و یپوت یاه

هسانش ار هداد بات یاه هک تسا هدرک یفرعم یتراپ ناگرزب ی

نیا

هویش هکس رد شیامن ی شوقن و اه

هتسجرب لاس زا یناکشا ی هدس ینایاپ یاه

؛تسا هتفای جاور یدلایم مود ی

شقن هک هتسجرب هرکیپ ای و باهذ لپرس و نوتسیب رد زردوگ و شلاب یاه هزوم رد یمش یغرفم ی

ناریا ی

لاثم ناتساب وگ یناساس ناهاش هک تسا یلاح رد نیا ؛دنتسه زراب ییاه

هوبنا شیر و سوبمیروک ای یوم ی

هقلح اب ار شیوخ شیر یاهتنا ،ناکباب ریشدرا دننامه ،ناشیا یهاگ هک دنراد یبترم و هدز هناش هتسب یا

.دنا

هرکیپ و هرهچ ناخ تسار تمس راوس ی

،یتخت صخلأاب رب هک یتشپرپ و دنلب و دعجم ییاهوم و هوبنا شیر

و متسر شقن ،بجر ناگوچ گنت

تسا

نمشریگ .ک.ن(

، 1350 : 158 لکش ، 200 ، 160 لکش ، 205 ،ینامزروآ ،یداوج ؛

1388 : 51 ، 104 ، 146

هرکیپ و هرهچ .)

هرکیپ و هرهچ روآدای ،مه پچ تمس راوس ی گنس رد ناکباب ریشدرا ی

-

هراگن تسا متسر شقن و بجر شقن ،دابآزوریف یاه

نمشریگ .ک.ن(

، 1350 : 126 لکش ، 164 لکش ، 168 ، 167 ؛

،ینامزروآ ،یداوج 1388

: 41

همه رد .)

هنومن نیا ی هرهچ اب ،اه

دیشک و دنلب هوبنا شیر ،هدیشک ی یباقع ینیب و ه

یم رظن هب .میتسه انشآ ریشدرا ناخ رد پچ تمس راوس شیر شیارآ هک دسر

هنومن اب دیاب یتخت ریشدرا یاه

نآ دننامه اریز ؛دوش هسیاقم بجر شقن و دابآزوریف رد ناکباب یم هک ؛دراد هدیشک و هداس و دنلب یشیر اه

دناوت

هرهچ اب هکس نیلوا رد ناکباب ریشدرا ی یو یاه

دوش سایق

،نسنتسیرک(

1378 : 62

.)

رد ناکباب ریشدرا یاهوم

هتسجرب شوقن یناساس ی

هب تروص رس یلااب گرزب ییوگ هتفاب

هدش یوم یوگ نورد هک تسا

)سوبمیروک(

یم تظفاحم ؛دش

یلاحرد هک مین ییاهراون جاوم یو ندرگ تشپ رد جات

دنا . ستنیه رظن هب

( 1385 : 162

زرط )

شدرا یاهوم شیارآ نابور و ری

یزوریپ زا سپ ریشدرا هک دشاب یهاشداپ ّرف زا یناشن دیاش نآ جاوم یاه

ناگدزمره هتسجرب شقن رد و دیزگرب

یم هدید زین یو بجر شقن ی مه .دوش

یگژیو نینچ ،اهوم یاه

نابور جات ،سوبمیروک ناخ رد ناکباب ریشدرا بسا قاری و نیز و راد

شقن اب رایسب یدننامه یتخت تسجرب

ه ی

شقن رد ناکباب ریشدرا دراد سراف متسر

؛ هنحص هک تعیب ی

ریشدرا یم شیامن ار دزمروا اب دهد

،یداوج(

،ینامزروآ 1388

: 117 - 116

یم متسر شقن رد .)

مکی ریشدرا بسا تسار یاپ هک مینیب هب

شیپ و هدمآ مخ هدش

؛تسا و ریشدرا زین رس شبسا تسا هدروآ نییاپ ار

( لکش 2

تلاح نیا .)

ناخ رد هک بسا یم هدید زین یتخت

-

هناشن ،دوش ساپس ی

مارتحا و .تسا

هب یانثتسا هک نسلیو

راوس هتشادنپ موس مارهب و مود مارهب ار نا ،تسا

ناگدایپ هب ینمرا تیوه باستنا

مهم هک تسا یشلاچ نیرت تیصخش یسانشزاب دنور رد

شقن یخیرات یاه هتسجرب

ناخ ی یم هدید یتخت ؛دوش

عم نیدب هک ین دنچره ناتساب دهاوش مکی روپاش و ناکباب ریشدرا یسانشزاب یارب یخیرات کرادم و یتخانش

شوقن دننامه هتسجرب

هکس و سراف ی هتشون یاه

راد اما ،تسا تسد رد هب

یتسار هرابرد چیه هنمارا یسانشزاب ی

نیمه هک !تسین تسد رد ینیع و سوملم کردم یب باستنا

سیون یتفگش ببس ،هیام

؛تسا هدش ناگدن اریز

هدولاش ی یخیرات دانسا رب خیرات

، ناتساب ناینب و هعومجم رب یسانش

ّدام گنهرف ی

ّدام راثآ و ی ی

یاجرب هدنام

ناگتشذگ زا راوتسا

تسا

Halsall, 1997(

هشیر دیاش .)

یب ناتساد یاه ریشدرا اب ینمرا ناگرزب تعیب دنس

ناکباب همانرفس رد ناوتب ار

ُک و ندنلاف ی اریز ؛درک وجتسج تس

ُک و ندنلاف ازگ تس

هدرک شر هیحان رد هک دنا

ی

ساملس لاس هب –

1841 یدلایم - رق ییاتسور مدرم هک دراد را

اجنآ یحیسم دنا

،ندنلاف(

1356 : 435

رظن هب .)

یم ببس شرازگ نیمه دیاش هک دسر یهارمگ

نسکج نامل و تپوه هدش

؛تسا ینعی ناشیا نیا رابتعا هب هک

یدزن ک شقن هب اتسور نیرت هتسجرب

ناخ ی یتخت

، یحیسم تسا نیشن

، زا و زا مور یخیرات عبانم رگید یوس

هتشون رایسب هینمرا رس رب مور و ناریا یاهدربن

،دنا ناخ شقن ناگدایپ یتخت

ار ینمرا هتشادنپ .دنا تسا راکشآ

هک نامل و نسکج تپوه

شور کی نتشادن ببس هب ای و یخیرات لوبقم یسانش

ناتساب یتخانش هطلغم راتفرگ ، -

ی

« مه یگتسب » هدش ا دن .

اپورا و هنایم قرش تیحیسم زا شیپ رنه خیرات هب رگا هک تفای میهاوخرد اراکشآ ،میشاب هتشاد راذگ یهاگن

سلاک رنه رسارس رد هراگن هنومن کی یتح مور کی

شقن ای و هکس ای و هتسجرب

تسین تسد رد یا و هرهچ هک

هماج هناشن و ه ا ی یگنهرف ی

دنک یفرعم ار ینمرا رفن ک

.ک.ن لاثم یارب(

Kleiner, 2010, 2011

.)

مه نینچ

تاعلاطم ناتساب

،یسانش ۀرود 10

، ۀرامش 2

، زییاپ و ناتسمز 1397 / 25

یم ناشن ،مه نآ عبانم رد قیقدت و ،یناساس دهع ناریا رنه یسررب و هعلاطم روص و یدام گنهرف هک دهد

ناتساب یارب تیحیسم زا شیپ مور نارود و یناساس دهع ناینمرا یرنه زونه خیرات و یسانش

تسا هتخانشان

،نمشریگ .ک.ن لاثم یارب(

1350 ،ادارپ ؛ 1386

. )

ناخ ناگدایپ باستنا ،نیاربانب ناینمرا هب یتخت

هب یتسار هک چیه

دنس ناتساب تی نب هکلب ؛درادن یخیرات و یتخانش

هیام نآ ی

« مومع رواب هب لسوت »

.تسا هدوب و یفاکشاو اما

هیضرف یسررب هرابرد ینامزروآ نودیرف ی

ا ی نادناخ ناگرزب هب ناگدایپ باستن دبهپسا و نروس یناکشا یاه

هناوتشپ :دراد یخیرات ی

ریشدرا لاس هب ،ناکباب 224

دربن رد ،یدلایم تشونرس

زاس ناگدزمره دش زوریپ یناکشا مجنپ ناودرا رب

،اینریپ(

1370 : 280

هک )

مه شقن رد یخیرات یزوریپ نی هتسجرب

دیواج دابآزوریف باگنت ی دش نا

تسا ه

( نامره ،

1373 : 84

یلع .)

یزوریپ مغر ناگدزمره

رب و ؛درک مایق هیکولس رد مجنپ شلاب بقل اب مجنپ ناودرا ردارب ،

نادمه و ناهاشنامرک و ناگدابآرذآ تسد

تفای هک تشذگن یرید اما ؛ رد ناکباب ریشدرا

228 یدلایم شلاب رب

.دش زوریپ زین مجنپ پ شلاب تسکش زا سپ

سپ زاودرا ،مجن بقل اب مجنپ ناودرا ر

مشش ناودرا زا

نوفسیت

نادناخ زا و تساخرب ،همه ،یناکشا نامدود و یولهپ ناگرزب و اه

هب یانثتسا نروس

و اه یو زا ،نادبهپسا

دندرک ینابیتشپ

،ینامزروآ ،یداوج(

1388 : 64

نادب ات )

هکس زاودرا هک اج ن هرقن ی

درک برض زی

( ،فنوکاید 1382 :

289

جنارس اما .)

لاس رد ،ما 230

،یدلایم نادناخ یرای هب ناکباب ریشدرا ،نوفسیت گنج رد یتیاور هب

یاه

ودرا رب دبهپسا و نروس یناکشا هک دنامن هتفگان .دش زوریپ یناکشا زا

اخ نادن یاه ا دبهپسا و نروس یناکش

ریشدرا ار ناکباب

ًافرص رد مایق بوکرس شلاب یاه

رای یناکشا زاودرا و مجنپ دندرکن ی

؛ ناشیا هکلب یاهدربن رد

یارب مور اب ناکباب ریشدرا هداعا

هینمرا رب ناریا تیمکاح ی یقرش تارف و

لاس رد :دنتشاد مهم سب یشقن زین

228 ورسخ ،یدلایم

)کشرا(

هدازهاش یناکشا ی زا هینمرا یاورنامرف رابت

مور رصیق سوروس ردنکسا

( – 235

222

گنج یارب ).م

ای ناکباب ریشدرا هیلع مور رصیق .تفرگ یر

حلص داهنشیپ ریشدرا

؛تفریذپن ار ناکباب اب و

یرای هب گرزب یهاپس ینمرا نایشروش

مکی نویژل :دش میسقت نویژل هس هب مور هاپس .تفاتش یهدنامرف هب

سوروس ردنکسا ؛درک تکرح نوفسیت حتف یارب

و مود نویژل زین

شوش فرصت رومأم ش

؛د اما موس نویژل

ک تشاد تیرومأم .دنک فرصت ار ناگدابآرذآ ه

نیا هب ملع اب ناکباب ریشدرا نویژل هس هک

اب مور رگیدمه طابترا

هبقع و هتشادن یفاک نآ ی

،تسا هتسسگ اه هب

تعرس شوش نویژل مهرد ار

هتسکش ار ناگدابآرذآ نویژل سپس و

یزه هب بقع و تم تشاداو ینیشن

بقع نیمه رد هک ینیشن

، د رایسب تافلت موس نویژل هک سوروس ردنکسا .دا

نویژل یماکان ،دید ار موس و مود یاه

ریزگان هب فرط را بقع هینم اما ؛درک ینیشن

اس هاپس یناس و تسکش زا

بقع هنماد ندناشک اب و تسج هرهب ناگدابآرذآ رد مور موس نویژل ینیشن یتح هینمرا هب گنج ی

ار نیبیصن

؛درک هرصاحم ات

نیا هک زا یناکشا ورسخ ماجنارس تخت

هینمرا دش نوگنرس

؛ و ناکباب ریشدرا ،مه

بقع زا سپ -

یبرغ تارف زا ینیشن

، ار سوروس ردنکسا حلص طیارش تفریذپ

( 232

تارف و هینمرا رب ناریا تیمکاح هک).م

یم تیمسر هب ار یقرش تخانش

،اینریپ(

1370 : 282 - 280 ،نسنیبار ؛ 1370

: 725 ،نامره ؛ 1373 : 85

. )

هداعا زا سپ ی

تیمکاح تنس ناکباب ریشدرا روتسد هب ،هینمرا رب ناریا

ینسیدزم یاه هدکشتآ و

اه رد اجنآ تشگ اپرب

( ،اینریپ

1370 : 282

.)

نامدود داحتا یدربهار شقن نیا رد ریشدرا یسراپ نادناخ اب دبهپسا و نروس یناکشا یاه

تشونرس یاهدربن یب زاس

نامگ ریذپانراکنا نروس نامیپ ریگارف ریثأت .تسا

ه ات یناساس رابرد اب نادبهپسا و ا

مناخ تاقیقحت هب روپ

یتعیرش ، اهدعب ریشدرا نادناخ اب نادناخ ود نیا نامیپ نتسسگ مهم زا یکی

لماوع نیرت

نایناساس یشاپورف دش

Pourshariati, 2008: 43, 53( .)

5 هجیتن . ناریا نوتم رد هرابرد هک یناریا ریغ ناسانش

تیصخش تیوه ی شقن یخیرات یاه

هتسجرب ناخ ی هنامگ یتخت -

هدرک ینز یم هدید ییاهداضت ،دنا

شور رد هطلاغم زا هتساخرب هک دوش ؛تسا ناشیا یشهوژپ یسانش

نآ لاح هک

شور هعلاطم رب ینتبم یسانش ی

هکس گنهامه شوقن و اه

هتسجرب یخیرات تایاور و یناساس ی و

کاپ زین یزاس

هس تاطلاغم زا درخ هناگ

ی ،ثحب و همدقم رد هتفگزاب یم نشور

ریشدرا ینعی ،ناراوس زا هک یناگدایپ نآ دنک

هقلح ،مکی روپاش و ناکباب یم تفایرد ییاه

نادناخ ناگرزب ،دننک نتسه دبهپسا و نروس یناکشا یاه

یشقن هک د

یزوریپ رد یخیرات ناکباب ریشدرا یاه

یو یهاشداپ تیبثت و لاس رد ،

یاه 224 ات 232 دنتشاد ،یدلایم -مه .

نروس ینامیپ زا :تشاد یناساس یاپ ون تلود یارب دنچ یتارمث و تاریثأت ناکباب ریشدرا اب نادبهپسا و اه

؛تساکورف یناکشا ناگدازهاش مایق تردق رومأم یمور نویژل

ار ناگدابآرذآ حتف مهرد

هتسکش رد یزوریپ هار ؛

و ؛درک راومه ار یقرش تارف و هینمرا سوروس ردنکسا یرود ببس

نوفسیت زا .دش

عقاورد یم ، ناوت شقن

هتسجرب ی ناخ هتسجرب شوقن دننامه ار یتخت ناگوچ گنت رد مکی روپاش ی

تسناد هنحص هس هک یخیرات ی

لاو ،سونایدروگ رب روپاش یزوریپ ار برع پیلیف تعیب و سونایر

اجکی ؛تسا هتشاذگ شیامن هب باق کی رد و و

ناخ رد ،مه یتخت ود

مه و تعیب یخیرات مهم دادیور نروس ینامیپ

روپاش و ناکباب ریشدرا اب نادبهپسا و اه

مکی

یلو(

)دهع

نویژل رب یزوریپ و ناگدابآرذآ دربن رد مور

اجکی و هدمآرد شیامن هب باق کی رد و هدش نادیواج

تسا یم ناشن هنحص نیمه و ؛ هک دهد

رظنزا مه ناگدابآرذآ دربن تیمها ،ناکباب ریشدرا و زارت

گنسمه دربن

شقن ود اهنت ناکباب ریشدرا اریز ؛تسا هدوب ناگدزمره هتسجرب

و یخیرات ی ینیدریغ

هتخانش هدش باگنت :دراد

ناخ و تسا ناگدزمره دربن نامدای هک دابآزوریف

؛یتخت ناگدابآرذآ دربن نامدای ،ناگدنسیون یأر هب انب هک

.تسا ریشدرا یورشیپ هار هک دوب ناگدابآرذآ رد مور نویژل نتسکش مهرد زا سپ هک میروایب دای هب هب

یوس

و ؛دش راومه هیروس و ناتسروس و هینمرا عقاورد

همدقم ،ناگدابآرذآ یزوریپ ، یزوریپ ی

.دوب ریشدرا یتآ یاه

ناخ مود یتخت شقن نی

هتسجرب و یخیرات ی ینیدریغ

دعب ،یخیرات بیترت و تیمها ظاحل هب ،ناکباب ریشدرا

نوچ ؛تسا دابآزوریف باگنت زا هتسجرب شوقن رگید هک

و متسر شقن و بجر شقن رد ناکباب ریشدرا ی

هنحص هک دابآزوریف هقلح ندناتس و دزمروا دزن هب یو فّرشت یاه

نابور ی غ ،تسا یهاش ّرف راد هدوب یخیرات ری

نب و هیام .دراد ینید ی شقن رد

هتسجرب ناخ ی هقلح تفایرد شیامن ،یتخت یب ی

و رس یگدیمخ تلاح و ،نابور

هناشن یگمه ،مکی روپاش و مکی ریشدرا نابسا تسار یاپ مه و مارتحا و ساپس یادا ی

هب نیفرط ینامیپ

رگیدمه یم رظن هب نهذ زا رود و دیعب رایسب و ؛تسا دسر

ناگدایپ هک نامه

ای و ینمرا ناگرزب ورسخ

( کشرا )

هدازهاش ای و هینمرا یشروش ی یتح

شا زاودا و یناک اریز ؛دنشاب مجنپ شلاب ،

نامه یروط هک گنج شوقن زا

دزمروا تعیب و دابآزوریف باگنت رد ناراوس اب

یم کرد متسر شقن رد ریشدرا ،دوش

ناکباب ریشدرا ناودرا طقف

هاشداپ ار مجنپ یمسر

هتسیاش و یم تروص و شقن یراجح ی

و ؛تسا هتسناد رظنزا

زاودا و مجنپ شلاب ،یو

یاورنامرف و ؛دنتشادن ار یمارتحا نینچ یگتسیاش و هدوب یشروش و یغای یناکشا

هک دوب ینئاخ زین هینمرا اب

نمشد هدرک یراکمه دوب

.

تاعلاطم ناتساب

،یسانش ۀرود 10

، ۀرامش 2

، زییاپ و ناتسمز 1397 / 27

ناخ یراجح بولسا همادا یتخت

ی نامه تنس یاه دهع یرنه یناکشا

یناساس دهع زاغآرس رد هک تسا

شقن زونه هتسجرب

یزاس دهع یم رظن هب .تسا هتفاین ار دوخ لقتسم تیصخش یناساس ناخ هک دسر

یتخت رد

هنایم لاس ی یاه 233 ات 238 هلصاف رد ینعی ،یدلایم نوچ ؛تسا هدش هدیشارت ،مور رب ریشدرا یزوریپ ود ی

-

روپاش هک لاس زا

240 رش تنطلس رد یدلایم ؛داهن جات شرس رب و دش ریشدرا کی

یلاحرد هک رد اجنیا ،

زا توافتم شوقن

هتسجرب شا سراف رد هکس ای و

ریشدرا اب یو کرتشم ی جات ،

هناشن نیمه هک ؛درادن رس رب ی

تیلاو ماقم روپاش یدهع

رد هک تسا اجنیا

رگید راب هدشدییأت

.تسا

عبانم

( تیدا ،ادارپ 1386

.ناتساب ناریا رنه ) رت

همج .نارهت هاگشناد تاراشتنا :نارهت ،موس پاچ ،هدازدیجم فسوی ی

( نسح ،اینریپ 1370

یناتساب ناریا ) .باتک یایند :نارهت .

(نیاتنلاو ماهاربآ زمایلیو ،نسکج 1383

.لاح و هتشذگ رد ناریا( نسکج همانرفس ) همجرت

نودیرف و یریما رهچونم ی هردب

،یا

رف و یملع تاراشتنا تکرش :نارهت .یگنه

( ینامزروآ نودیرف و هرهش ،یداوج 1388

گنس ) هراگن یناساس یاه خلب تاراشتنا :نارهت .

و هدکشهوژپ ی

.رظن

( چیوولیئاخیم لیئاخیم ،فونوکاید 1382

ناتساب ناریا خیرات ) همجرت .

.یگنهرف و یملع تاراشتنا تکرش :نارهت ،یبابرا یحور ی

( ردناسکلا زلراچ ،نسنیبار 1370

ب خیرات ) یسوی گرم ات خیرات زا شیپ نارود زا :ناتسا سوناین

همجرت . لیعامسا ی .یهاشتلود

.یملاسا بلاقنا شزومآ و تاراشتنا یماهس تکرش :نارهت ،زارفرس یلع ربکا (یدنمزوریف نمهب و 1389

ناتساب ) یخیرات نارود رنه و یسانش یناساس ،یناکشا ،یشنماخه ،دام

:نارهت .

.کیلرام تاراشتنا دنلاف ( لاکساپ ،تسُک و نژوا ،ن 1356

ناریا هب ندنلاف نژوا همانرفس ) همجرت .

.یقارشا تاراشتنا :نارهت ،یقداصرون نیسح ی

(روترآ ،نس نتسیرک 1378

نایناساس نامز رد ناریا ) همجرت .

.رصاعم تاراشتنا :نارهت ،یمسای دیشر ی

(نمور ،نمشریگ 1350

یناساس و یتراپ هرود ،مود دلج ،ناریا رنه ) همجرت .

هرف مارهب ی .یگنهرف و یملع تاراشتنا :نارهت ،یشو

(یئول ،گربندناو 1379

ناتساب ناریا یسانش ناتساب ) همجرت .

.نارهت هاگشناد تاراشتنا :نارهت ،موس پاچ ،مانهب یسیع ی

( تسنرا ،دلفستره 1381

ناتساب قرش رد ناریا ) همجرت .

نامزاس تراشتنا :نارهت ،هداز یتعنص نویامه ی .روشک یگنهرف ثاریم

( انیجروج ،نامره 1373

ناتساب ناریا رد ندمت و رنه تایح دیدجت ) همجرت .

رشن زکرم تاراشتنا :نارهت ،یتدحو دادرهم ی

.یهاگشناد (رتلاو ،ستنیه 1385

هتفای) ناتساب ناریا زا هزات ییاه همجرت .

.سونقق تاراشتنا :نارهت ،یبجر زیورپ ی

Flandin, Eugène N., et Coste, Pascal X., 1851. Voyage en Perse, Paris.

Halsall, G., 1997. Archaeology and historiography, in: M. Benteley (ed.), Companion to historiography, London: Routledge pp. 788-808.

Hinz, W., 1965. Das Sasanidsche felsrelief von Salmas, Iranica Antiqua 5: 148-160.

Kleiner, F. S., 2010. A History of Roman art, Wadsworth, Cenage Learning.

Kleiner, F. S. 2011. Gardner’s art through the ages: a global history, (13^th edition), Wadsworth, Cenage Learning.

Levit- Tawil, D., 1992. The Sassanian rock relief at Darabgird: a re-evaluation, Journal of Near Eastern Studies 51 (3): 161-180.

Pourshariati, P., 2008. Decline and fall of the Sasanian Empire (the Sassanian- Parthian confederacy and the Arab conquest of Iran). London, I. B. Tauris.

Russell, B., 1954. The scientific outlook (3^rd edition), London, George Allen and Unwin Ltd.

Soudavar, A., 2012. Looking through the two eyes of the earth: a reassessment of Sassanian rock relief, Iranian Studies 45 (1): 29-58.

تسویپ اه

لکش 1 شقن : هتسجرب ناخ ی ن .ساملس رد یتخت زا یشاق

Flandin et Coste 1851

لکش 2 شقن : هتسجرب ناکباب ریشدرا ی زا یشاقن .متسر شقنرد

Flandin et Coste 1851