تجلی سیمرغ در هنر سفالگری دوران اسلامی‌ ایران

ناریا يملاسا نارود يرگلافس رنه رد غرمیس يلجت

*ينیسح مشاهدیس .ناریا ،لیبدرا ،يلیبدرا ققحم هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،يملاسا نارود رنه و يسانش ناتساب رایداتسا )92/7/7 :ییاهن شریذپ خیرات ،92/4/5 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیكچ .تسا ناریا يملاسا نارود ياه يشاک و اه هنیلافس رد غرمیس ينییزت حرط ساکعنا ةوحن يسررب ،ور ِشیپ قیقحت عوضوم ةراگن نیدامن میهافم و يحارط تاصخشم يیاسانش رانک رد ،يبدا و يخیرات عبانم يخرب رب هیکت اب تسخن تسنآرب هدنراگن نارود رد شقن نیا دربراک لامتحا ۀیضرف نینچمه و يناـساس غرمیـس اب يملاـسا نارود غرمیـس ياه توافت تلع ،غرمیـس رد ينییزت شقن نیا ياه يگژیو و اهوگلا عاونا يصاصتخا روطب سپس و هدومن يبایدر ار ناریا هب نلاوغم دورو زا لبق يملاسا صخاش يیاه هنومن ،اتسار نیمه رد .دیامن صخشم ار ينیچ سونقق اب نآ ياه توافت و يناخلیا ةرود ياه يشاک و اه هنیلافس ظاحل هب و باختنا ،دنتـسه غرمیـس ِيعطق ای يلامتحا حرط ةدنرادربرد هک ناریا يملاـسا نارود ياه يـشاک و اه هنیلافـس زا دربراک اب هطبار رد ؛قیقحت ياه هتفای ربانب .تـسا هتفرگ رارق لیلحت و يـسررب دروم ينییزت ياه يگژیو و يکینکت تاصخـشم نلاوغم زا لبق ةرود يکی ؛داد صیخشت ار ازجم ةرود ود ناوت يم ناریا يملاسا نارود یرگلافس رنه رد غرمیس ينییزت حرط هتبلا ينیچ سونقق ریثات اب ناریا هب اهنآ دورو زا دعب ةرود يرگید و يدنه سونقق ةولاعب يناساس ناس باقع ِغرمیس ریثات اب تاعادبا و ينافرع میهافم رانک رد يناریا ریطاسا و تایبدا زا رثاتم رتشیب هک نآ ينیچ لصا اب رایسب يراتخاس ياه توافت اب .تسا يناریا ناملسم نادنمرنه

یدیلک یاه هژاو .يملاسا يشاک ،يملاسا هنیلافس ،ينیچ سونقق ،يناریا غرمیس

.E-mail: Hhoseyny@uma.ac.ir ،0451-5516402 :ربامن ،09141556077 :نفلت *

و يناتـساب راودا زا هدـنام ياجرب ياـه هیامـشقن زا يرایـسب يعازتنا تروص هب و نیدامن میهافم يانبم رب نارـیا رنه ِيـخیرات زین يا هزات دعُب يگژیو نیا ،ناریا هب ملاسا دورو اب .دنا هدش يحارط ملاسا نیبم نید میلاعت ریثات تحت ناملسم نادنمرنه اریز تفای بلاق رد ار دوـخ رظن دـم يونعم مـیهافم زا يرایـسب دنتـسناوت .دنیامن هئارا يتخانش يیابیز لوصا رب ينتبم ينیئزت ياه شقن هک دنوـش يم بوـسحم اه حرط نیا ۀلمج زا ناگدنرپ شوـقن رنه تانییزت رد ار دوـخ ياـج يملاـسا نارود يادـتبا ناـمه زا لاقتنا رد يا هدـمع شقن و هدوـمن زاب يملاـسا نارود يرگلافـس نیا شوقن .دنا هدرک اـفیا رگلافـس نادنمرنه رظن دم دنلب مـیهافم ناگدنرپ شوقن هب ناوت يم يـلک يدنب هتـسد کی رد ار ناگدنرپ ۀتسد رد هک دومن میسقت يریطاسا ای يا هناسفا ناگدنرپ و يعقاو .تـسا رادروخرب يا هژیو هاگیاج زا غرمیـس هب فورعم ةدنرپ ؛مود بلغا نیب رد يریطاسا ناگدنرپ نیرت مهم زا يکی هک روبزم ةدنرپ رایسب زرط هب ،دوش يم بوسحم ناهج يناتساب ياه ندمت و ماوقا يملاسا نارود يرنه راثآ زا يرایـسب نیئزت رد يا هناداتـسا و ابیز اب هطبار رد يـناوارف تاـماهبا لاح نیع رد اـما .تـسا هـتفر راکـب .دراد دوجو زین نآ ۀیلوا تاصخشم و ءاشنم يملاـسا رنه رد هدنرپ نیا لوـحت ریـس اب هـطبار رد نوـنکات اما تـسا هتفرگن تروص يعماج قیقحت يرگلافـس رنه صوصخب هب نلاوغم دورو اـب نامزمه بلغا ينییزت شـقن نیا دربراک زاـغآ لیلحت و يسررب ،ور شیپ قیقحت عوضوم .تسا هدـش يقلت ناریا نارود رد ناریا يراکیشاک و يرگلافـس رنه رد غرمیـس ياهدومن ةراگن باتزاب و ساکعنا ةوحن يـسررب تسا يهیدب .تسا يملاـسا دناوت يم يملاسا نارود ياه يـشاک و اه هنیلافس يور رب غرمیـس و يناریا -يملاـسا رنه يریطاـسا ياه هبنج زا يـشخب رگنـشور

نارود رد نارـیا ملاـسا زا لبق نهک ياه هیامـشقن موادت تـیفیک زا ،نیارب هولاع .دشاب شوقن هنوگنیا دربراک يهن مغریلع ؛يملاسا ،هاگیاج هاگدید زا يملاـسا لافـس ينییزت شوقن نونکات هک اجنآ راودا مدرـم يگدنز داـعبا ریاـس اـب نآ يـلامتحا طـباور و ءاـشنم ترورض ،هتفرگن رارـق يـسررب و ثحب دروم يدج روـطب هتـشذگ .دوش يم ساسحا شیپ زا شیب هنیمز نیا رد قیقحت ماجنا نارود يرگلافـس رنه زا صخاـش يیاه هنومن اتـسار نیمه رد شقن ةدنرادربرد هک يـشاک و هنیلافـس رب لمتـشم ناریا يملاـسا زا يصاخ عون زا غراف ،دنتـسه غرمیـس ِيعطق ای يلامتحا ِينییزت رد وجتـسج اب ،يملاـسا راودا زا صاخ يا هرود هـب قلعت اـی لافـس زا کی ره سپس و باختنا روـشک جراخ و لخاد فلتخم ياه هزوم ينییزت ياه يگژیو و تخاس ةرود و کینکت ظاحل هب اه لافس نیا غرمیس شقن رب رتشیب دیکات اب يزیمآ گنر و شوقن يحارط دننام ثحب دروم اهنآ دربراک ياه هزیگنا و لماوع تیاهن رد و هدش يسررب ،يلصا ثحب هب دورو زا لـبق نینچمه .تـسا هتفرگ رارق لـیلحت و رد نآ اب هباشم ناگدنرپ و غرمیـس ۀچخیرات و میهافم ،تاصخـشم .تسا هدش رورم رصتخم روطب نیچ و ناریا گنهرف تاعطق ناـمزمه تخاـس هب هجوتاب هـک تـسا رـکذ هـب مزلا رد غرمیس ينییزت حرط ،يرگلافس ياه هاگراک رد يشاک و يلافس هتبلا .دریگ يم رارق يـسررب دروم كرتشم تروصب هتـسد ود نیا هک تسا يشاک ِلقتسم کچوک تاعطق ،اجنیا رد يشاک زا روظنم زا هک يراکیشاک گرزب ياه باق اب و دشاب يم غرمیس حرط يواح دوجوب ار غرمیس حرط يشاک فلتخم تاعطق نتفرگ رارق مه رانک .تسا توافتم ،دنروآ يم

امُه ای اقنَع ،سونقُق ،غرمیس -1

مان اب هدنرپ زا يـفلتخم عاونا ،ناریا رنه و گـنهرف خـیرات رد ظاحل هب ًاضعب هک هتفرگ رارق هدافتـسا دروم ای هدـش رکذ غرمیـس نیا ۀلمج زا .دـنراد يـناوارف ياـه توافت رـگیدکی اـب تاصخـشم غرمیس ،همانهاش غرمیس ،يناساس غرمیس هب ناوت يم اه غرمیـس هولاع .درک هراـشا يناخلیا رصع رـنه رد دوجوم غرمیـس و راـطع اب غرمیـس هباـشم يددعتم ناگدنرپ ،قوف ياه غرمیـس ددعت رـب هدوزفا عوضوم يگدیچیپ رـب هک دنراد دوجو زین فلتخم نـیوانع و ددعت نیا لیلاد هـب همادا رد ،عوضوم تیمها هـب هجوتاب .تـسا .میزادرپ يم غرمیس تاصخشم و میهافم توافت يفلتخم تارظن يسراف نابز رد غرمیس ۀیمست هجو دروم رد زا نیگنر يـیاهرپ دوجو ادخهد ۀـمانتغل رد اـما تـسا هدـش زاربا نیرت مهم زا يکی ناونعب ،روـبزم ةدنرپ ياهرپ رد فـلتخم ِناـغرم لیذ ،1373 ،ادخهد(»تـسا هدـش حرطم يراذـگمان نیا لـیلاد

همدقم

ةدورـس همان ماـس باتک رد غرمیـس زا هـک يـتافیصوت .)غرمیـس :تسا رظن نیمه ةدننک دییات ،هدنام ياجرب ينامرک يوجاوخ گرتس وا رکیپ دُب گنر رُپ هک گرزب تیاغب يغرم درک هگن راگزور رد تسدیرفآ عنصز راگزور رد هک ناغرم شقن همه دوب شخب ناهج زا يتردق يکی دوب شقن وا لاب و رپ رب همه .)181 ،1329 ،ينامرک يوجاوخ(

،دنا هداد شرازگ غرمیـس زا هک دوجوم ِيناریا عبانم نیرت نهک نئسوغرم تروص هب اتسوا رد هدنرپ نیا زا .تـسا يتـشدرز عبانم و ناغرم ِرورس و اوـشیپ ينعم هب ورُم نیـس تروص هب يولهپ رد و .)575-577 ،1374 ،دوواد روپ(تسا هدـش دای ،هدیرفآ نیتـسخن غرم يانعم هب نئـسوغرم نیتـسخن ءزج نیققحم يخرب رظن هـب نیس تروص هب يولهپ رد ينوگرگد يکدنا اب نآ مود ءزج و تسا ةدنیامن هـجو چیه هب و هدـش هدـناوخ »يـس« يرد ِيـسراف رد و

،هیلاوـش(دوش يم نیهاـش مان نآ يانعم هکلب ؛تـسین يـس ددع .)710 ،1388 ندز مهرب اب و دراد هنلا همخت همه ِتخرد زارـفرب هدنرپ نـیا داب ۀلیـسوب اهرذب نیا سپـس .دنکارپ يم ار اهرذب ،دوخ ياـه لاب اب زین يـسودرف ۀمانهاـش رد .دنوـش يم عیزوت نـیمز رد ناراـب و ،راگتسر( میوش يم هجاوم وج هراچ و وگنخس و رکیپ گرزب يغرم رد و دراد يـعیبط یارواـم ياـه تردق هـک ،)587-589 ،1369 رب هولاع و تسا شنادناخ و متـسر يماح رایدنفـسا و متـسر دربن ار اهنآ و دلام يم شـخر و متـسر ياه مخز رب ار دوخ رپ هـک نـیا متـسر هب زین ار رایدنفـسا رب متـسر يگریچ زار ،دنک يم هجلاعم .)58 ،1381 ،سیترک(دزومآ يم ًابیرقت هک تسا هتفر نخـس غرمیـس ود زا همانهاـش رد هتبلا يگناگود نیا ،نارگشهوژپ زا يرایسب .دننک يم افیا داضتم يشقن ناونع هب .دننک يم بوسنم نمیرها و ادزماروها ۀنادواج دربن هب ار غرمیس ار لاز ِيجان ِغرـمیس ،ناتسگنرین رد تیاده قداص لاثم ،تیاده(دناد يم ينمیرها ار رایدنفسا ناوختفه غرمیس و يیاروها .)110 ،1312 زا يملاـسا -يناریا گنهرف رد غرمیـس ،قوف میهافم رانک رد ًاقیقد هک تسین نشور هتبلا هک تسا رادروخرب زین ينافرع يناعم زا .تـسا هتفرگ ينافرع ۀغبص يـسک هچ تـسد هب و ينامز هچ زا ربمایپ ،حور ،لماک ناسنا هب ناوت يم غرمیس ينافرع يناعم هلمج ،1370،يداجس(درک هراشا سدقم ضیف و درجم لقع ،)ص(مرکا و كولـس و ریـس زا يلیثمت يا هراـشا زین يهاگ نینچمه .)491 يلاعت يراب تاذ يلجت و تقیقح هب ندیسر يارب ناکلاس تقیرط ناغرم رفس رد ار نآ جوا راطع هک هدش ترثک رد تدحو لصا ای هداد ناشن يفیرظ رایـسب لکـش هب ،)يهلا تاذ(غرمیـس رابرد هب قـیبطت ناکـما ،يـنافرع تاـیبدا رد ،قوـف يـناعم رـب هولاـع.تسا گرزب رپ و لاب .تسا هدش حرطم زین لیئربج رب غرمیس تایصوصخ و لاز زا غرمیس تیامح ،)66 ،1356 ،راطع(غرمیـس میظع ۀثج و طابترا هباشم هک لاز هب يبیغ ياهورین لاقتنا يارب وا ندوب هطساو هک يتخرد .)84ـ82 ،1374 ،نایرادمانروپ(تسا ربمایپ اب لیئربج يّدامریغ تایصوصخ ياراد زین )يبوط(دراد هنایشآ نآ رب غرمیـس ةردس رد لیئربج ناکم هباشم هک )232 ،1380 ،يدرورهـس(تسا .)25 ،يسوط ؛360 ،1361 ،يدبیم(تسا يهتنملا سونقُق مان هب يرگید ةدنرپ ،غرمیس ِيناریا ةروطسا رانک رد اما سونقُق .دوش يم بوسحم يناریا ریغ يا هروطسا هک دراد دوجو زین يیاپورا و دـنه ۀملک ياـتمه و ¹سونکوک يـنانوی ۀـملک بّرـعم و گنرـشوخ يا هدنرپ ناونعب بلغا هـک تـسا ^۲سکینوف ِيـنیچ و ،1373 ،يتسیرک(تسا هدـش يفرعم دنه نیمزرـس رد زاوآ شوخ دیـشروخ ۀتفای تیصخـش ِلکـش ،رصم ریطاـسا رد نینچمه .)6 هک يمره نوتـس کت رب هک ) 112،1375 ،سنوی(تـسا عولط رد ،يدادماب شتآ زا دادماب ره و تسشن يم ،دوب دیـشروخ وترپ دامن ۀتفگ هب .تسشن يم ³هیـسرب سدقم تخرد رب و تفای يم يتـسه دبعم ياه هاگارچ رد راـبکی لاـس دصناپ رـه غرم نـیا ،تودورـه ةدرم ردپ مخت زا رابکی لاـس دصناپ ره وا شیاز و دـش يم رادیدپ

،دنتخاـس يم وبـشوخ يغمص زا ار نآ نانهاک هک يمخت اـی دوـخ .)19و 55 ،1375،ناریژ(دش يم رسیم ياه تیاور نوچمه زین يـناریا ياه تیاور دودعم رد غرم نـیا رد و تـسین يتفج ار وا هک تـساهنت و ردان يـغرم ،يـیاپوراودنه يگدنز لاـس رازه سونقق .دمآ دهاوخن دـیدپ يـشیاز وا زا هـجیتن مزیه زا گرزب يا هدوـت ،دـسر يم نایاپ هب شرمع نوچ و دـنک يم زا هک دناوخ يم زاوآ نادنچ ،هدوت نآ رب نتسشن اب و دروآ يم مهارف يشتآ ،راقنم يرای هب و لاب ندز مه رب اب و دیآ يم دجو هب دوخ زاوآ دوش يم رادیدپ )يغرم مخت( يو زا ،شتآ رد نتخوس اب و دزورفا يم .)446 ،1385 ،زلینیه(دوش يم هداز رگید يسونقق ناسنیدب و هدشن يا هراشا چیه ًابیرقت يـسراف نهک رعـش رد سونقق هب راطع اهنت ،يسراف رعش لاـس رازه يط هک تفگ ناوت يم و تـسا و تـسا هدرب مان هدنرپ نیا زا دوخ راعـشا رد هک تـسا يروباـشین سونقق هک هنیرید رواب نـیا اب تحارص هب زین يو هک نـیا بـلاج زین ار سونقق سـکعرب و هدیزرو تـفلاخم ،دراد نادواـج تاـیح ةدیدپ ندوب ریگ هـمه رب و هتـسناد يناف تادوجوم رگید ناـس هب .تسا هدیزرو دیکات گرم ينیچ عوـن ،فـلتخم ياـه گنهرف رد سوـنقق نـیرت فورعم ةدنرپ ای ⁴گناوُه گـنِف مان اب نیچ ياه هروطـسا رد هـک تـسا نآ هژاو ظاـحل هـب .)77 ،1373 ،يتـسیرک(دوش يم هتخانـش خرـس شخب و رن سنج رـب ،گنف ينعی هملک نیا لوا شـخب ،يـسانش هک دراد تللاد هدنرپ عوـن کی ةدام سنج رب ،گـناوه يـنعی مود نارود رد لاح نیا اب .دنراد تموکح ناگدنرپ مامت رب مه رانک رد گناوه و گنف و درادن دوجو يتیسنج زیامت نینچ بلغا ،رصاعم

Wikipedia,⁵(دوش يم هتخانش هنانز دحاو تیدوجوم کی ناونعب .)^Fenghuang يونعم سدقم يلیخت ناویح راهچ زا دوجوم نیمود روبزم ةدنرپ

Julien,(دننک يم يـکی و دحتم ار گنای و نـیئ هک تـسا يـحور و راقنم زا هدـنرپ نیا ندب ⁶،ایرِا باـتک نـتم ساـسارب .)^{1989, 290} ،زاغ ۀنیـس ،رام ندرگ ،غرم کی يناـشیپ ،وتـسرپ تروص ،سورخ .تسا هتفای لیکـشت يهام مُد و نزوگ ۀقـش مین ،تـشپکلا تـشپ فلتخم ناگدنرپ زا يبیکرت تروصب بـلغا گناوه گنف هزورما اـما غرم ياهاپ ،سوواـط مد ،كدرا ندـب ،يـیلاط لواقرق رـس لماـش .دوش يم فیصوت وتسرپ ياه لاب و يطوط راقنم ،راوخیهام رنه رد يناتـساب ةدنرپ نـیا ریواصت ياـه هنومن نـیرت يمیدق ةرود يلافـس ياه حرط رد لـبق لاـس رازه راـهچ دودـح ،نـیچ و يزنرب فورظ نییزت رد نآ زا سپ)م.ق 1766 -1111(⁷گناـش -1125(⁸وئایل هرود صوصخب دعب راودا مـشی گنـس ياه كرکیپ متوت روبزم ةدنرپ هک دنا هداد لامتحا يخرب .دـش رادیدپ ).م 907 .دشاب هدوب ناتـساب نیچ رد يقرـش لیابق زا يکی يـسناش شوخ ياه تهابـش هب هجوتاب سوـنقق هـک دـننآرب يـنونک ياـه هیرظن ،)شرام هب هیبش ِندرگ رد لقادح(يیایسآ غرمرتش هب شا يرهاظ نآ اب ًلااـمتحا ،دوـب جیار نـیچ خـیرات زا شـیپ رد نآ شـقن هـک رگیدکی زا هدنرپ ود نیا لبق لاـس رازه دنچ اما ،تـسا هـشیرمه

.)Wikipedia, Fenghuang(دندش ازجم مه يوربور رد گناوه و گنف ،).م206 -221(⁹ناه ۀلسلس يط ،).م1260 -1368 (¹⁰ناوی هسلس يط رد ًادعب .دنا هدش هداد ناـشن حلاطصا اـب هزورما و دندـش بـیکرت گـناوه و گـنف حلاـطصا ود يروطارپما ةرود زا .دنوش يم هتخانش سکینوف ةدش همجرت ًامومع هک سونقق زا تـفج کی ،دـعب هـب ).م1522-1566( گـنیجایج ۀلیسوب ،دنداد يم لکش ار هتسب ةریاد يوگلا کی مهاب يزمر روطب جنپ اب يمد ياراد رن سنج هک دندش زیامتم رگیدمه زا مد ياهرپ رپ ود اب يمد ياراد هداـم سنج و )¹¹کت ددع کی ناوـنعب جـنپ(رپ يادتبا رد نینچمه .تسا )¹²جوز ددع کی ناونعب ود( هدـش هقلح نایامن اه هناـش اب اـه سونقق ،).م1368 -1644(¹³گـنیم ۀلـسلس زا لبق هب قـلعتم هناـش زا رت کچوک ياه سونقق ور نـیا زا ،دندـش ةرود هب قلعتم اه هناش اب هدش مسجم ياه سونقق و گنیم ۀلسلس .)Welch, 2008, 80 ff.(دنا گنیم زا دعب ای گنیم ناونعب سونقق و اهدژا ،ناتـساب نیچ گنهرف رد هک اـجنآ زا شقن ،دنا هدـش حرطم رهوـش و نز نیب شوخ طباور ياه لبمـس ياه ناـشن اـی يـسورع ياه نـشج تاـنییزت رد بـلغا سوـنقق ياه گنهرف يخرب رد .دوـش يم تفای اهدژا هارـمه هب يـگداوناخ يط اما دوـش يم رادیدپ بوخ ياـه نامز رد سوـنقق ،رود قرـش نیا زا رگید يـخرب رد هکیلاحرد دوـش يم ناهنپ جـنر ياـه نامز دیدج ةرود کی عورش تملاع ناونعب طقف روبزم ةدنرپ ،اه گنهرف .)Wikipedia, Fenghuang(دوش يم رهاظ هـلمجزا ؛تـسا يـناوارف تـبثم يـناعم ياراد گـناوه گـنف نیرفآ يلاسکشخ هک دوـش يم بوـسحم بونج و ناتـسبات دامن يگنیدام و يـفنم رصنع ةدـنرادربرد لـیلد نـیمه هـب .دـشاب يم رد هدنرپ نـیا .)77 ،1373 ،يتـسیرک(تسا نـیی يـنعی ،ناـهج ياه ناـشن زا زین و يگنادواج لبمـس و داـمن سویـسوفنک نـییآ هک تسا هکلم ۀناشن ناونعب )64 ،1384 ،نسح دمحم(يروتارپما تداعس و حلص ماگنه و دنک يم تموکح يبونج ياه نیمزرس رب .)29 ،1384 ،يسیفن(دوش يم رهاظ نایب ار هملک کی نـیدامن روطب هدنرپ نیا ندـب زا تمـسقره ،تمدخ ةدـننک هئارا لاـب ،يراکزیهرپ ةدـننک هئارارـس :دـنک يم هنیس ۀسفق و نامیا هدننک هئارا مکـش ،تکازن هدننک هئارا تـشپ فلتخم ياه تمـسق نیا رب هولاع .دـشاب يم شـشخب هدننک هئارا ؛رـس :دوـش يم بوـسحم زین يناهیک مرج شـش دامن هدنرپ ندب دامن ؛اه لاب ،هام دامن ؛تـشپ ،دیشروخدامن ؛مـشچ ،نامـسآ دامن روصت نـینچ .تـسا تارایـس دامن ؛مد و نـیمز داـمن ؛اـهاپ ،داـب يلصا گنر جـنپ ياراد هک زین گـناوه گنف ياهرپ هـک دوـش يم جنپ ةدنهد هئارا ،تـسا درز و زبـس ،زمرق ،دیفـس ،هایـس لماـش و يراکوکین ،يدنمتواخـس -1 ِيگژیو لماش سویـسفنک يگژیو و يرادافو -4 تفرعم -3 يراکتـسرد و تقادص -2 يتـسود عون و مسارم ،بدا ،هدیدنسپ بادآ ،تکازن ،تـسرد راتفر -5 يتـسار .)Wikipedia, Fenghuang(تسا شتسرپ هب يرگید يریطاـسا غرم اب غرمیـس يهاگ ،سونقق رب هولاع ،يبرع ياه تیاور ربانب .دوش يم طلخ زین )لوا حتف هب( ¹⁴ءاقنع مان نیمزرـس رد هک گنراگنر يیاهرپ اب زارد ندرگ هدوب يغرم ءاقنع

ره و تسا هتشاد نکسم دنلب رایـسب يهوک ۀلق رب ¹⁵سر باحصا يا همعط رگا و هدش يم دیص وا طسوت هدوب هوک نآرد هک يروناج نب هلظنح دزن موق نآ .تسا هدرک يم راکش ار ناکدوک ،هتفای يمن تیاکش دوخ لاح زا و دنتفر تـسا هدوب ناـشیا ربمایپ هک ناوفص ،نایتورث(تشادرب نایم زا ار غرم نآ ادخ و درک اعد مه وا دندرک .)204 ،1352 و »ندوـب غرـم« ،اـقنع و غرمیـس كارتـشا هـجو نـیاربانب ةروطـسا کی اقنع عقاو رد .تـساهنآ يودره »ندوـب يا هناـسفا«

ياه تهابـش .يناریا ةروطـسا کی غرمیـس و تـسا برع يلهاج ود نیا ناگدنسیون و نارعاش نهذ رد هک هدـش ثعاب هدـش هتفگ تقیقحرد هک نآ لاح ،دنوش هبتشم مه هب يهاگ يا هروطسا غرم .دنراد توافتم هاگتساخ ود رگید يکی هک زین يامه ای امه ،رکذلا قوف ناگدـنرپ راـنک رد يتاصخـشم اب ،تـسا نیمز ناریا گنهرف يریطاـسا ناگدـنرپ زا اهنآ ياج هـب و هدـش رکذ سونقق و غرمیـس هب کیدزن اـی هیبـش نارعاش زا يرایسب ياه هدورس رد .تسا هتفرگ رارق هدافتسا دروم رد .تسا هدـش دای تداعـس و يتخبـشوخ ةدنرپ ناونع هب امه زا کین نوگـش هب و دـنناد هوکـش و ّرـف داـمن ار وا يـسراف تاـیبدا هدمآ نینچمه .)اـمه ي هژاورـس لیذ - ادخهد همان تـغل(دنریگ مدرم دوش ادیپ نوچ و دنراد كرابم ار وا هک تـسا يغرم« تـسا .)يامه ي هژاورس لیذ ،ادخهد(»دنور وا ۀیاس ریز رد لأفت هب تروصب ار شرمع مامت و دنک يمن تحارتسا زگره هدش هتفگ .دیآ يمن دورف نیمز رب زگره و دنک يم زاورپ نیمز يلااب رد يئرم

Green, 2006,(تـسا اپ دقاف هدـش هتفگ مه اه هناـسفا يخرب رد هباـشم يلیامـش امه هدـش هتفگ رگید تایاور يخرب رد .)^27–78 ات دنازوـس يم شتآ رد ار شدوـخ لاـس دصناپ ره .دراد سوـنقق ناونعب بـلغا هدنرپ نیا .دزـیخرب رتـسکاخ زا دیدج ۀـنومن کـی

Andrews & Kalpakli,(تـسا هدـش هداد تبـسن يتـشهب ةدـنرپ .)2005, 341–342

رد تهباـشم دوجو تفگ ناوت يم قوف بلاطم يدنب عمج رد یاه گنهرف و ماوقا نیب ،یریطاـسا ناگدنرپ زا یخرب یاه یگژیو نیا كرتشم هاگتساخ رگناـشن ًلاامتحا هک تـسا یتیعقاو فلتخم یلماوع ریثات تحت اهنآ تاصخشم رد ییاه توافت داجیا و ناگدنرپ .تسا ...و ییایفارغج لصاوف ،نامز تشذگ نوچ

زا لبق يرگلافس رد غرمیس حرط -۲ ناریا ملاسا

يـنلاوط ۀقباـس زا نارـیا رد لافـس يور ناگدـنرپ يـشاقن فلتخم طاقن زا هفوشکم ياه هنیلافس دانتسا هب و تسا رادروخرب شقن دهاـش ناوت يم دلایم زا شیپ مجنپ ةرازه زا لقادح ،نارـیا شقن زا زین يناـساس ةرود رد .دوب اـه هنیلافـس يور رب ناگدـنرپ رایسب تاجوسنم و نیمیس يایشا هلمجزا فلتخم راثآ يور هدنرپ نیا هب قلعتم شوقنم ياه هنیلافـس هکنیا اب .تسا هدش هدافتـسا

راثآ رد شقن نیا زا هدافتسا يگدرتسگ ،هدـش ادیپ تردن هب هرود دروم زین لافـس يور نآ زا هدافتـسا هک دـهد يم ناـشن فـلتخم .)145 ،1377 ،نوسلیو(تسا هدوب هجوت لافس رب هچرگ غرمیـس ناـشن ،فلتخم ناگدنرپ نایم رد اما ةرود يرنه راثآ زا يرایـسب رب اما ،هدشن هدهاـشم يناـساس ةرود شقن ،يرامعم تاـنییزت و تاجوـسنم ،يزلف راثآ دننام يناـساس ۀلمج زا .دشاب هدوب ناریا يروتارپما يمـسر ناـشن دیاـش و هتـسب هراشا نیرز و نیمیـس فرظ و هـساک نیدنچ هب ناوت يم راثآ نیا باقشب .دنهد يم ناشن ناسکی ًابیرقت يبلاق رد ار غرمیس هک درک يا هرقن ِنادبآ و )1 ریوصت(ندنل يایناتیرب ةزوم رد دوجوم يا هرقن ياه هنومن نیرتابیز ،)2رـیوصت( هیـسور ژاتیمرا ةزوـم رد دوـجوم و فورظ نیا هب هـجوتاب .دننک يم هئارا ار يناـساس غرمیـس حرـط ياجرب يناساس نارود زا هک غرمیس حرط اب ماوت يرنه راثآ ریاس گرگ رـس زا تـسا ترابع يناـساس غرمیـس تاصخـشم ،هدـنام ياه لاب ،ناـهد زا نازـیوآ و زارد ناـبز ،هدیـشک ندرگ ،گـس اـی مد هیبش ابیز و دنلب مد و ریـش ياه هجنپ ،يدومع تروصب باقع يدومع و رت نهپ ،دور يم شیپ اهتنا فرط هب هچ ره هک سوواـط گرزب ۀهلا مـسجت هدـنرپ نیا ،پوـپ روـسفورپ رظن هـب .دوـش يم نآ رت فورعم ياه مان هب ای اروس يودرا ينیمز و ينامـسآ ياه بآ .)68 ،1380 ،پوپ(تسا هدوب اتهانآ ای دیهان ينعی گرزب ةدنرپ شـقن ،يناـساس غرمیـس ِفورعم شقن رب هولاـع هـک دوـش يم هدهاـشم يناـساس يراکزـلف رـنه رد زـین يرـگید .تسا رت کیدزن يملاسا نارود غرمیـس هب نآ يرهاظ تاصخـشم ةزوم رد عـقاو يجنرب ينیـس کی رد هدـنرپ نـیا ۀـنومن نـیرتهب يا هدنرپ ،روبزم ينیـس فک رد .)3 ریوصت(دوـش يم هدید ژاـتیمرا يحارط هدوشگ ياه لاب و هداتسیا تلاح هب باقع ِتبیه اب گرزب رد رمک تمـسق زا ار )اتیهانآ ۀهلا ًلاامتحا( ينز هکیلاحرد ،هدـش و اه لاب زا يکی هب نز ياه تسد زا کیره و هتفرگ اه لاگنچ نیب تخرد ود شقن .تـسا هدـش هتـسب هدنرپ مد هب زین يو ياپ ود و نینچمه .دنا هتفرگربرد ار هنحص نیا ،فرطود زا زین رادلگ گرزب هب ربت يرـگید و تـسد هب نامک يکی کـچوک يناـسنا شـقن ود

،غرمیس شقن اب يناساس يا هرقن باقشب -1 ریوصت .ایناتیرب ةزوم :يرادهگن لحم ،يدلایم متفه ةدس )^1۶هزوم يتنرتنیا هاگرد( :ذخام تخاس ،غرمیس شقن اب يناساس يا هرقن قیربا -2 ریوصت

.ژاتیمرا ةزوم :يرادهگن لحم ،يدلایم مشش ةدس ) ¹⁷هزوم يتنرتنیا هاگرد( :ذخام .يناساس يجنرب ينیس -3 ریوصت

.ژاتیمرا هزوم :يرادهگن لحم )7 دلج ،1387 ،پوپ( :ذخأم

.دنا هتفرگ رارق باـقع مُد فرط ود رد ،)ناـظفاحم ًلاامتحا(تـسد و اهرپ مرـف ،گرزب داعبا هـلمج زا هدـنرپ نـیا يمومع تاصخـشم غرمیـس اب ار يیاه تهابـش ،امن ناـسنا ياه شوگ و راقنم ،اه لاب نیا قـبطرب ارـیز .دـهد يم ناـشن همانهاـش و اتـسوا رد روـکذم هب شا هدرتسگ ياهرپ هک هدـش فیصوت يدوجوم غرمیـس ،عبانم فرطره زا .تـسا زیربل ناراـسهوک بآ زا هک دنام يم يخارف رـبا تفلک باقع راقنم نوچ شراقنم .وکین ياه گنر اب دراد لابراهچ دیابر رد يناـسآ هب ار لیف .تـسا نایمدآ تروص نوچ شتروص و ،1369 ،يقحای(تسا هتفای ترهـش ناغرم هاـشداپ هب ور نیا زا و اب زین هنحص يلک نومضم و ناـتخرد شقن ،نیا رب هولاـع .)267 ِغرمیس ،دش هتفگ هچنآ قبطرب اریز دیامن يم تقباطم روبزم ةدنرپ زین همانهاش غرمیس و هتشاد هنلا همخت همه ِتخرد زارف رب اتسوا دوخ نایـشآ هب زربلا هوک ۀنماد زا ار وا و هتفرگ لاگنچ رد ار لاز مود ءزج يانعم هک میربب داـی زا دیابن رگید فرط زا .تـسا هدرـب نیهاش مان هدش هدناوخ »يس« يرد ِيسراف رد هک »نئـسوغرم«

.)710 ، 1388،ناربرگ و هیلاوش(دوش يم شقن هک تـسناد لمتحم ناوت يم ،تافیصوت نیا هـب هـجوتاب لکش يکی ،هتـشاد توافتم دومن ود ،يناـساس نارود رد غرمیـس و هدوب هدافتـسا دروـم يتنطلـس دامن ناونعب هـک نآ ناـس گرگ يریطاسا ياه هدنرپ تاصخشم اب هک نآ ناس باقع لکش يرگید .تسا هتشاد يرتشیب يکیدزن امه و ءاقنع ،سونقق دننام رگید

اب يملاسا يشاک و هنیلافـس ياه هنومن -3 غرمیس ةراگن

يناخلیا ةرود زا لبق -1-3 غرمیس حرط ياه هنومن نیلوا هک دوـش يم روصت نینچ بلغا هدافتسا دروم يناخلیا ةرود يط ،يملاسا نارود يرگلافس رنه رد هک يملاسا لافس زا دودعم يیاه هنومن دوجو اما .تسا هتفرگ رارق دوجو روصت ،تسا ناگدنرپ ریاس زا زیامتم يا هدنرپ ةدنهد ناـشن ار نلاوغم دورو زا لـبق ،يملاـسا رنه رد غرمیـس حرط درـبراک و

.دنک يم تیوقت لبق ةرود يرگلافس رنه رد غرمیـس حرط ءاـشنم اب هطبار رد تسخن عبنم .تـسناد لمتحم ناوت يم ار عبنم ود ریثات ،لوغم زا رد اهنآ زا مهلم شوقن هک تـسا ناتـساب ناریا ِتایبدا و ریطاـسا روهظ هدنک شقن ياه هنیلافس هلمج زا يلافس راثآ زا يیاه هتـسد کی هب ناوت يم عبنم نـیا ریثات ياه هنومن زا .تـسا هتفای زورـب و حرط هک درک هراشا يرجه راهچ ةدـس هب قلعتم يلافـس باقـشب داجیا يناـساس نارود ياه حرط زا لماک يرادربوگلا اب نآ ينییزت رد ار يناساس ةرود يراکزلف رنه ياه هیامشقن دربراک موادت و هدش روبزم ۀنیلافس .)4 ریوصت(دهد يم ناشن يملاسا نارود يرگلافس ِينییزت حرط ،يلخاد فک رد تسا هدنک شقن اب رادباعل عون زا هک نارود يجنرب ينیـس شقن هباـشم ينز هارمه هب ار يگرزب ةدـنرپ توافت نیا اب هتبلا .دهد يم ناـشن ژاتیمرا ةزوم رد عقاو يناـساس هدـش فذح هنحص فرط ود رد ناظفاحم و ناـتخرد شوـقن هـک نایناساس يروتارپما طوقـس زا سپ هک تـسا رکذ هب مزلا .تـسا نیا ياه تمـسق رتـشیب ،ملاـسا نیبم نید هب نایناریا شیارگ و هتشذگ يرنه نیماضم و اه هویـش ریثات تحت اهتدم ات ،نیمزرـس ِناکم و ناـمز ناوت يمن قـیقد روطب دـنچره .تـسا هتـشاد رارـق ةرود يرگلافـس رنه رد غرمیـس ينییزت حرط دربراک نیرت يمیدق ار فرظ نیا فک ينییزت حرط ناوت يم اما درک نییعت ار يملاـسا .دومن حرطم هدنام ياجرب ياه هنومن نیرت يمیدق زا يکی ناونعب ياه نابز هب هدـش همجرت ِيدنه تایبدا ریثات ،مود عـبنم اـما هماندابدنس و هنمد و هلیلک دننام يرد يـسراف و يناـساس يولهپ نآ تاصخـشم و )يدنه سونقق(غرمیـس هـب اـهنآ رد هـک تـسا دربراک نـیرت يمیدق دوـجوم كرادم قبطرب .تـسا هدـش هراـشا

يـکدور طـسوت نارـیا يملاـسا نارود تاـیبدا رد غرمیـس ةژاو )يسراپ رعش ردپ و يوگ يسراپ گرزب رعاش نیتـسخن(يدنقرمس يتایبا اهنت هنافـساتم هک هتفرگ تروص هنمد و هلیلک ۀموظنم رد :تسا هدنام ياجرب نآ زا هدنکارپ درپس وتیت نادب هچب و هناخ دربب ار ایرد غرمیس اشداپ و يدنه يـباتک لصا رد هـنمد و هـلیلک هـکنیا رـکذ هـب مزلا نایناـساس ةرود رد هک ،تاناویح نابز زا زیمآزمر تـسا يناتـساد هنایم ِيـسراپ هب بیبط ۀـیوزرب ۀلیـسو هب و رهمگرزب روتـسد هـب نآ عفقم نبا هب روهشم هیوداد هبزور ،ملاسا زا سپ و دش همجرت ،جیربمک هاگشناد يسانشناریا تاقیقحت هورگ(دنادرگرب يبرع هب ار .دروآرد مظن هب ار نآ زین نایناماس ةرود رد يکدور و )496 ،1363 يملاسا ةرود رد هک يیاه يگژیو اب غرمیس ةدنرپ دـسر يم رظن هب ياه باتک نیمه زا ،مـیراد غارـس نآ زا نلاوـغم دورو زا لـبق اـت يسراف تایبدا و نابز هب ،يکدور طسوت هدش موظنم ِيدنه ًاتلاصا يدعب ناگدنیارـس و نارعاش طـسوت ،موهفم نیا .دـشاب هتفای هار ناشن رطاخ .تسا هتفرگ رارق لابقتسا و دیلقت دروم يـسراف بدا ِيسراپ نابز هب هنمد و هلیلک ۀمجرت نیلوا هب هجوتاب هک دوـش يم غرمیس يریگ لکش رد يدنه تایبدا ریثات ،ملاسا زا لبق رد هنایم

.يرجه مراهچ هدس تخاس هدنک شقن اب رادباعل ةنیلافس -4 ریوصت .تربلآ و ایروتکیو ةزوم :يرادهگن لحم )9ج ،1387 ،پوپ( :ذخأم مراهچ ةدس تخاس يلگ باعل نییزت اب هساک -5 ریوصت

.تیوک بجر قراط ةزوم :يرادهگن لحم .يرجه ) Fehrevari, 2000( :ذخام

يرجه مشش ةدس تخاس ماف نیرز باقشب -۶ ریوصت .نیلرب يملاسا رنه ةزوم :يرادهگن لحم ير رهش رد )1382 ،نوستاو( :ذخام

يملاسا نارود رد نآ موادت و )ناس باقع( يناساس ةرود ِمود عون .تسا لمتحم زین ِغرمیـس ياه تهابـش هب هجوتاب ار ریخا عـبنم رـیثات باـتزاب يلافـس راثآ زا هنومن ود رد ناوـت يم يـنیچ و يدـنه )سوـنقق(

باقـشب کی دروم نیلوا .داد رارـق هـعلاطم دروـم يملاـسا نارود راهچ ةدـس هب طوبرم يلگ باعل يـشاقن کینکت اب هـتفای نـییزت تیوک بجر قراط ةزوم رد هک فرظ نیا .)5 ریوصت(تسا يرجه گنر هب و يعازتنا تروصب ار يگرزب ةدنرپ شقن ،دوش يم يرادهگن هداس طوطخ اب هدنرپ ةرکیپ يمامت هکیلاحرد ،دهد يم ناشن هایس نراقتمان تروصب اه لاب و لیامتم لااب تمـس هب رـس و هدـش حرط ندب يور .دوـش يم هدید شقن يولج رد يرـگید و لااـب رد يـکی نییزت هدنکارپ و گرزب يکـشم ياه لاخ زا يدادعت اب زـین هدـنرپ موهفم اب هک تسا هدنرپ رس يور جات ،هجوت بلاج ۀتکن .تسا هدش تسا هدنرپ مد يحارط مدع ،رگید ۀتکن .دراد بسانت ناغرم هاـش و فرظ فک حطس اب شقن بسانت تیاعر مدع تلع هب ًلاامتحا هک رد اما ،تسا هدرک رظنفرص نآ يحارط زا دنمرنه ،اضف ندروآ مک رت گنررپ و يعیبط تلاح زا رت گرزب تروصب ار هدنرپ ياهاپ ضوع .تسا هدرک شقن بقع فرط هب هتشگرب تروصب زا رگید يناـشن ناوت يم زین ار نآ ينییزت حرط هک مود ۀنومن ماف نیرز باقشب کی ،تسناد ناریا هب نلاوغم دورو زا لبق غرمیس رد هک تـسا يخیرات ای شقن تـشرد ۀتـسد زا ير رهـش تخاـس زا هدافتسا .)6 ریوصت(دوـش يم يرادهگن نیلرب يملاـسا رنه ةزوم

يعادت ار يا هروطـسا يیاضف ،فرظ نیا ۀنیمز رد يمیلـسا شوقن رارق يدومع تروصب هک فعاضم ياه لاب دوجو نینچمه .دنک يم هتسب هدنرپ رـس و راقنم يور رب هک دننام راـسفا يدنب و دنا هتفرگ تللاد نآ ندوب غرمیس ًلاامتحا و هدنرپ ندوب يلیخت رب زین هدش .دراد يناخلیا ةرود يط -۲-3 عاونا نایم رد ينیچ ياه حرط ،ناریا هب نلاوغم دورو زا سـپ .دوب راکـشآ ينیچ يمـشیربا ياـه هچراپ رد صوـصخ هـب اـهلااک بوـسحم نادنمرنه ریاـس ماهلا يارب يبوخ عبانم اـه هچراپ نـیا رد ،رود قرـش يناویح و يهایگ شوـقن بیترت نیا هـب و دـش يم زا هدافتسا ،نوسلیو زمیج رتکد .تفای هار يملاـسا ياهرنه نایم رتمک يرنه تیلباق و لـیخت تردق رطاخب هن ار شوـقن عون نـیا لباق يمهلم و كرـحم ناونعب هـکلب ،يـناریا ناملـسم نادـنمرنه .)46 -47 ،1387 ،نلآ نوسلیو(دناد يم اهنآ راک رد لمات مغریلع ،يناخلیا زا لبق راودا رد نیققحم زا يخرب ةدیقع هـب ۀنیمز ،دیفس ياه گنر ،ينیچ لگ زا يناریا ۀنیلافـس يریذپریثات ينییزت شوقن و اـه حرط زا يریذپ ریثات ،اهنآ لاکـشا ًاهاگ و زبـس هدوب لیلد نیدب ًاتدمع هک دروخ يم مـشچ هب رتمک رایـسب ينیچ ينییزت ياه حرط دقاف ،رود رواـخ زا نامز نآ يتادراو فورظ هـک

يشاقن اب هساک -7 ریوصت اب دابآ ناطلــس باعل ریز لحم .سوــنقق ود شقن .نیلومشآ ةزوم :يرادهگن )1387 ،نوسلیو( :ذخام نییزت اب هساک -9 ریوصت

ناطلس باعل ریز يشاقن .سونقق هس شقن اب دابآ .روول ةزوم :يرادهگن لحم يتنرتنیا هاگرد( :ذــخام )¹⁹هزوم

ياه هنادند اـب هدیمخ ًاتبـسن رپ راـهچ مد اب غرمیـس كیدزن ياـمن -8 رـیوصت .زاغ هیبـش يرـس اب بـسانتم و دنلب ياه لاب ،هتـسجرب رـیغ و مـک و مک ياه هنادند اب هدیمخ ًاتبسن رپ راهچ مد اب غرمیــس كیدزن يامن -10 ریوصت

.ينیچ سونقق هباشم لکش لواقرق يرس و هاتوک ياه لاب ،هتسجرب ریغ

.)62 ،1387 ،رف هتسیاش(دنا هدوب سونقق يـترابع هـب و غرمیـس حرـط ،شوـقن نـیا ۀـلمج زا لبق ات نارـیا رنه رد لکـش نیدب نآ زا هدافتـسا هک دوـب يـنیچ ،يناخلیا نارود رد روـبزم شـقن .تـشادن هقباـس نلاوـغم دورو زا يدروـجلا و ماـف نیرز ياه يـشاک رد مـه و اه هنیلافـس رد مـه ،هرود نـیا يرگلافـس رنه رد غرمیـس حرـط .تـسا هـتفای دوـمن ناطلـس باعلریز يـشاقن هب هک فورظ زا يا هتـسد يور رب بـلغا ناوت يم فورـظ نیا ۀلمجزا .دوـش يم هدهاـشم ،دنروهـشم ¹⁸دابآ ،)7ریوصت(ناتسلگنا نیلومـشآ ياه هزوم رد دوجوم ياه هـساک هب و )11ریوصت(يتناک سلجنآ سل رنه ةزوم ،)9رـیوصت(سیراپ روول حرط ،فورظ نیا يمامت رد .درک هراشا )13ریوصت( ناریا يلم ةزوم ریز رد و يرتسکاخ ۀنیمز رب هایـس و دیفس ياه گنر هب غرمیـس

هدرک رپ يهایگ ياه حرط ار هنیمز و هدش يـشاقن گنرزبـس باعل ،قوف ياه هنومن يور رب غرمیس ِيحارط ياهوگلا نیرت مهم .تسا لاح رد ياه غرمیـس زا يـیاتراهچ و يیات هـس ،يـیاتود ياـهوگلا رد .تـسا فورظ يلخاد ۀبل يور رـب ای يـلخاد ةرادـج رد زاورـپ و رگید ِناویح کی شقن ،فرظ زکرم رد يهاگ ،يیاتراهچ يوـگلا .دوش يم هدهاشم ندیود لاح رد يلازغ بلغا و هنت ،ندب فلتخم ياه تمسق ،يحارط تاصخـشم ظاحل هب اه مد و اهرس تمسق اما دنتسه مه هب هیبش دراوم يمامت رد اه لاب ،زاغ ياه تروصب رس هلمجزا .دنوش يم هدهاشم فلتخم لاکشا هب .تسا هدش يحارط ينیچ ياه غرمیـس رس هباـشم يهاگ و كدرا

اب باقــشب -11 ریوصت ناطلس باعل ریز يشاقن .سونقق راهچ شقن اب دابآ رنه ةزوم :يرادهگن لحم .يتناک سلجنآ سل يتنرتنیا هاگرد( :ذــخام )²⁰هزوم

رپ تشه يشاک -15 ریوصت يراکلاط و يشاقن اب يناخلیا تخت زا هفوشکم باعل ریز رد :يرادهگن لحم .نامیلس .رلکاس يرنه يرلاگ يتنرتنیا هاگرد( :ذــخام )²¹ هزوم شوگراهچ يشاک -1۶ ریوصت

يراکلاط و يشاقن اب يناخلیا تخاس لاامتحا باعل ریز رد :يرادهگن لحم .ناشاک رهش .نتیلوپورتم ةزوم يـتنرتنیا هاگرد( :ذـخام )²²هزوم يشاقن اب حدق -13 ریوصت دابآ ناطلس باعل ریز رد رب سونقق راــهچ شقن اب :يرادهگن لحم .هبل يور .يلم ةزوم ،ينایک و يــمیرک( :ذخام )1374

و دایز ياه هنادند اب هدیمخ ًاتبسن رپ راهچ مد اب غرمیس كیدزن يامن -12 ریوصت .ينیچ سونقق هباشم لکش لواقرق يرس و هاتوک ًاتبسن ياه لاب ،هتسجرب ، هنادند نودـب فاص ًاتبـسن رپ راـهچ مد اب غرمیـس كـیدزن ياـمن -14 رـیوصت

.لکـش يباغرم يرـس و هاتوک يرـگید و دنلب يـکی نراـقتم رـیغ ياـه لاب

رد هدیـشک و گرزب ِرپ راهچ بلاق رد و مه هب هیبـش بلغا اه مد دراوم بلغا رد اه غرمیس مد .تسا هتفای دادتما هدنرپ ندب ياهتنا دوخ هب ار هریاد مین کی لکـش يهاگ و هدـش مخ نییاپ فرط هب لکـش هب و غرمیـس ندب تازاوم هب اه مد زین يهاگ .تـسا هتفرگ ياه گرب شوقن ار هنیمز ،دراوـم مامت رد .دنا هدـش يحارط فاـص .تسا هدرک رپ کچوک ياه لگ اب ماوت يهاگ و زیر غرمیس حرط زا زین لوغم ناناخلیا ةرود راک يـشاک نادنمرنه نیا يشاک ياه هنومن هلمجزا .دنا هدرک هدافتـسا اهانب تانییزت رد و يگنـس ریمخ رپ تـشه يـشاک هعطق کی غرمیـس حرط اب هرود هک دـشاب يم رلکاـس يرنه يرلاگ رد نامیلـس تخت زا هفوـشکم .)15 ریوصت(تـسا باعل ریز رد يراکلاط و يـشاقن نییزت ياراد تخاـس ًلاامتحا شوگراهچ يـشاک هعطق ،رگید ۀنومن نـینچمه و يبآ يشاقن اب هک تـسا نتیلوپورتم ةزوم رد عقاو ناـشاک رهـش تام دیفـس ۀنیمز يور رب يیلاط شوقن و باعل ریز رد يا هزوریف .)16 ریوصت(تسا هدش يریگ بلاق خاک نـییزت رد روـبزم ياه يـشاک بـلغا درـبراک هـب هـجوتاب غرمیس ياه هنومن نیلوا اهنیا ًلاامتحا ،نامیلـس تخت رد ناخاقابا يرتشیب تهابش اب هک دنشاب يم يناخلیا رصع رنه رد هدـش قلخ ِرس تمسق تایئزج هب تقد اب .دنا هدش يحارط دوخ ينیچ عون هب شیر يرپ ،رس يور رب دننام خاش رپ ود هجوتم ،قوف ياه غرمیس

.میوـش يم ندرگ يور رب دننام لای ياهرپ و ندرگ رـیز رد دـننام رد هک مینیب يم راد هنادند زارد رپ جنپ ،اه مد هب تقد اب نـینچمه ای لااب فرط هب يشاک ياضف ياضتقا هب و دنا هدمآرد زازتها هب اوه فارطا زین يددعتم ينیچ کچوک ياهربا .دنا هتفای دادتما نـییاپ جوا رد زاورپ ،هدوشگ ياه لاب رانک رد و هدرک هطاحا ار اه غرمیس .دننک يم يعادت ار اه نامسآ يناخلیا ةرود زا سپ -3-3 حرط زا هدافتـسا ،مولعمان لیلاد هب انب ،يـناخلیا ةرود زا دـعب رد .تشادن جاور نادنچ ناریا يرگلافس رنه رد ،سونقق ای غرمیس ۀنیلافس تخاس ۀعسوت مغریلع ،نایرومیت ينعی اهنآ لصفلاب ةرود هب ينادنچ قایتـشا ،)83 ،1374 ،يـنایک و يمیرک(دیفـس و يـبآ ياهدژا شـقن يانثتـسا هب هتبلا نیچ يریطاـسا شوـقن درـبراک ناهایگ و اـه لگ شوقن ،نآ ياـج هب .دوـش يمن هدهاـشم يـنیچ يرتـشیب دربراک ياراد و يزاـس نوگمه يملاـسا رـنه اب يـنیچ راثآ ریاـس هکلب دیفـس -يبآ فورظ شخب نیذآ اهنت هن و دندـش تروص شنیزگ اب و جیردتب رما نیا هتبلا .دندـش هرود نیا يرنه تلاح و دـش لیدبت يکات کچیپ هب يرفولین کچیپ ًلاثم ؛تفرگ

ياهرپ اب لکش يباقع تروصب رپ تشه يشاک غرمیس رس كیدزن يامن -17 ریوصت .ندرگ ریز رد دننام شیر و لااب رد دننام خاش

هدیمخ راد هنادند رپ جنپ اب رپ تشه يشاک غرمیــس مد كیدزن يامن -19 ریوصت .نییاپ فرط هب يطوط تروـصب شوـگراهچ يـشاک غرمیـس رـس كـیدزن ياـمن -18 رـیوصت

.ندرگ رـیز رد دـننام شـیر و لااـب رد دـننام خاـش ياـهرپ اـب لکـش

راد هنادند رـپ جنپ اـب شوگراهچ يـشاک غرمیـس مد كیدزن ياـمن -20 رـیوصت .لااب فرـط هب هدـمآرد زازتها هـب

يبآ باقــشب -21 ریوصت تخاس يوفص دیفــس لحم .يرجه مهد ةدــس ایروتکیو ةزوم :يرادهگن .تربلآ و يتنرتنیا هاگرد( :ذــخام )²⁴هزوم بل باقــشب -25 ریوصت

روشک تخاــس يا هرگنک زاورپ ةنحص هب نیزم نیچ :يرادهگن لحم .سونقق .ناریا يلم ةزوم )1384 ،يسیفن( :ذخام

كیدزن يامن -2۶ ریوصت باقشب رد سونقق شقن راهچ مد اب يا هرگنک بل رد هک راد هنادند دــنلب رپ هتفای دادتما غرمیس ریز

.تسا ةخاش هس مد اب دیفس -يبآ باقشب رد غرمیــس حرط كیدزن يامن -22 ریوصت

.تسا هدمآرد زازتها هب لااب رد يکی و نیفرط زا هخاش ود هک رپ دنچ زا بکرم تخاس يلیطتسم ةمقمق -23 ریوصت

.نیلیک و سونقق شقن اب نیچ روشک .ناریا يــلم ةزوم :يرادــهگن لحم )1384 ،يسیفن( :ذخام سونقق شقن كیدزن يامن -24 ریوصت

راهچ مد اب لکش يلیطتــسم ةمقمق رد هب غرمیس يلااب رد هک راد هنادند دنلب رپ .تسا هدمآرد زازتها

دنتخیمآرد رگیدکی اب يمیلسا و يیاتخ رصنع ود ای تفای يمیلـسا يوفص و يرومیت هرود ياه يراکیشاک شوقن يگژیو نیرت مهم و .)25 ،1380،دنژآ(دندرک داجیا ار ،زین نایوفص يـنعی نایرومیت زا دعب ةرود يرگلافـس رـنه رد فورظ زا يدودعم رد اهنت و درادن ينادنچ هاگیاج غرمیـس شقن ًلاماک تـسیاب يم هدعاقلا يلع هک رصع نیا دیفـس -يبآ يـتارداص زا يناشن ناوت يم ،دوش نییزت و هتخاـس ينیچ ياه هنومن هباـشم هتـسد نیا رد غرمیـس شقن يابیز ياه هنومن زا .تفای شقن نیا ۀـشیش ریمخ سنج زا دیفـس -يبآ باقـشب هب ناوت يم فورظ زا شوقن هک درـک هراـشا ندنل تربلآ و اـیروتکیو ةزوـم رد دوـجوم ينیچ لوپ و غرمیـس ،²³نیلیک ِيلایخ ناویح لماـش نآ ينییزت رد غرمیس شقن .)22و 21 ریواصت(تسا ينیچ ياهربا ۀنیمز رد زا لکشتم اه هخاش زا کیره هک تسا هخاش هس يمُد ياراد اجنیا ،هنحص نیا دروم رد هجوت بلاج ۀتکن .دـشاب يم يزاوم راون هـس تـسا يهایگ شوقن هب کیدزن يبلاق رد يـنیچ ياـهربا يـحارط رصانع قیفلت و بیکرت رگناـشن ناریا رد نآ تخاـس هب هجوتاب هک .تسا ينیچ اب يملاسا ،يیاپورا نادرگناهج ياه هتـشون قبط هک تـسا رکذ هب مزلا ياقیرفآو يیاپورا ياهروـشک هب يوفص هرود دیفـس و يبآ فورظ هباشم ًابلاغ فورظ نیا ينییزت حرط .تـسا هدش يم رداص يقرـش و )472 ،1383 ،درـف شخبماک( دوب ²⁵گنیم ةرود ياـه يـنیچ هدـش شقن فورظ نیا تـشپ رد زین ينیچ فورـح يهاگ يـتح

هدزای و هد نورـق هـب قلعتم فورـظ نیا تاـعطق نـیرتهب .تـسا هتفر لوفا هـب ور جیردتب يرجه هدزاود نرـق رد و تـسا يرـجه .)198 ،1383 ،دنامید(تسا يور رب ناوـت يم نینچمه ار )يـنیچ سونقق(غرمیـس حرط هدوب نیچ روشک تخاس هک يوفص ةرود ينیچ فورظ زا هتسدکی دراو ).م1368 -1644(گنیم ةرود ناروـتارپما يایاده ناوـنعب و

فورظ زا هتسد نیا هک تـسا يهیدب .دومن هدهاـشم ،هدـش ناریا روـشک نآ نادنمرنه دوـخ طـسوت و ينیچ ًلاماک تاصخـشم اـب ناریا تخاـس ياه هنومن اب ظاحل نیدب و هدـش هتخاـس و يحارط فرصم روبزم فورظ هک دسر يم رظن هب نینچ .دنراد يیاه توافت ناتـسآ رد يفقو و يرابرد فورظ ناونعب ًافرص و هتـشادن يلخاد هدافتـسا دروم يلیبدرا نیدلا يفص خیـش ۀعقب و يوـضر سدـقم .دنتفرگ يم رارق لکـش يلیطتـسم ۀمقمق هب ناوـت يم فورـظ نـیا ۀـلمج زا هارمه هب غرمیـس حرط هک درک هراـشا ناریا يلم ةزوم رد دوجوم 23 ریواصت(دوـش يم هدـید هایگ و لگ شوـقن ۀـنیمز رد نـیلیک ناریا يلم ةزوـم رد مه نآ هک فورظ نـیا زا رـگید ۀـنومن .)24و ۀتـسجرب راون هب نیزم يا هرگنک بـل باقـشب ،دوـش يم يرادهگن گنر هب يـشحو بیـس ۀفوکـش و اینادراگ ،يدوواد لگ عون هـس فرظ نیا فک رد .)26و 25 ریواصت(تـسا يـبآ ۀنیمز رـب دیفـس رفولین ياه گرب ۀنیمز رد نامـسآ يوـس هب غرمیـس زاورپ ۀنحص هجوت لباق ۀتکن .تسا هدهاـشم لباق نارزیخ و زوم ياه تخرد و رـس تمـسق حوضو مدع ،فرظ ود نیا رد غرمیـس حرط دروم رد هدـشن يحارط حوضو هب رـس تایئزج هک انعم نیدب .تـسا هدنرپ ياه هنومن هباشم زین هدنرپ مد نینچمه .تسین صیخـشت لباق و و هتفای لیکشت راد هنادند زارد رپ راهچ زا يناخلیا نارود ۀنیلافـس جنپ مد ياراد هک يناخلیا ياه يـشاک ياه غرمیـس اب ظاحل نیدب .دنشاب يم توافتم ،دندوب رپ غرمیـس حرط ياه هنومن نیرتابیز زا ،يرگلافـس رنه رب هولاع ينوریب يامن هب ناوت يم زین يوفص ةرود يراکیـشاک ياه باق رد ياه ناویا زا يضعب يدورو ردرـس و ناهفصا تـشهب تـشه خاک .)27 ،1386 ،يیازخ(درک هراشا نامرک ناخ يلعجنگ هعومجم

يحارط ياه يگژیو -4

روضح ياهوگلا نیرت هدمع ،هدش يسررب ياه هنومن هب هجوتاب حرش هب ناریا يملاسا نارود ياه يشاک و اه هنیلافـس رد غرمیـس

:دشاب يم يدنب هتسد لباق لیذ يلخاد فک زکرم رد هتسشن ای زاورپ لاح رد غرمیس کی • رداک ۀیـشاح رد ينارود تروصب زاورپ لاح رد غرمیـس ود •

يلخاد فک رداک ۀیشاح رد ينارود تروصب زاورپ لاح رد غرمیـس هـس •

يلخاد فک رداک ۀیشاح رد ينارود تروصب زاورپ لاح رد غرمیس راهچ •

يلخاد فک هب هبل يور رب ينارود تروصب زاورپ لاح رد غرمیـس راهچ •

.يلخاد فک زکرم رد رگید يناویح شقن هارمه :زا دنترابع زین مد يحارط ياهوگلا نیرت مهم دهع باعلریز يشاقن ۀنیلافـس رد گنرکی دنلب ۀتـشر راهچ هب لیامتم اـی هدیمخ تروصب بلغا هتـسد نیا ياـه مد .يـناخلیا هب ،هنادند تـیعضو ظاـحل هب و دنوـش يم هدهاـشم نییاپ فرـط هنادند نودب و مک ياه هنادند ،داـیز ياه هنادند ياراد ياه هتـسد

.دنوش يم میسقت ماف نیرز ياه يـشاک رد گنر ود ای گنرکی دنلب ۀتـشر جنپ تروصب بلغا هتـسد نیا ياه مد .يناخلیا دهع باعلریز يـشاقن و تیعضو ظاحل هب و دنوش يم هدهاشم نییاپ ای لااب فرط هب هدیمخ .دنشاب يم هتسجرب و دایز ياه هنادند ياراد ،هنادند تخاس دیفـس -يبآ ۀنیلافـس رد گنرکی دنلب ۀتـشر راهچ تهج تازاوم هب نییاپ ای لااب رد هتـسد نیا ياه مد .نیچ روـشک ياراد زـین هتـسد نیا ياه مد .دـنا هدمآرد زازـتها هـب اه غرمیـس .دنشاب يم هتسجرب و دایز ياه هنادند نتفرگ رارق مه رانک زا هخاش ره هک گرزب ۀخاـش هـس مد تخاـس دیفـس -يبآ ۀنیلافـس رد تـسا هدمآ دوجوب رپ نـیدنچ ،دروم نیا رد .يـنیچ ياه هنومن زا دـیلقت هب يوـفص رـصع نارـیا .تسا هتفرگ دوخ هب شتآ ۀلعش لکش ،مد گرزب ياه هنادند هب هجوتاب ار غرمیس رس يحارط ياهوگلا نیرت مهم نینچمه زاغ ،لکش يباغرم ياه هتـسد هب ناوت يم هباـشم ِيعقاو ناگدنرپ هک دومن میسقت لکش يطوط و لکش يباقع ،لکش لواقرق ،لکش .تسا هتفرگرب رد ار رس فارطا يیاهرپ اهنآ زا يخرب رد -يبآ فورظ يور ياه هنومن و يناخلیا نارود ياه غرمیس رد ًلاامتحا هک تسا هدشن يحارط هدنرپ ياپ ،نیچ زا يتادراو دیفس يور رب اهنت .دـشاب يم هدنرپ نیا رمتـسم و هفقو يب زاورـپ رـگنایب رصع دیفـس -يبآ باقـشب زین و يناخلیا رصع زا لبق ياـه هنومن .دنا هدمآرد شیامن هب حوضوب هدنرپ ياهاپ يوفص ِبلاق رد و مـه هب هیبـش دراوم مامت رد اه لاب و هـنت يـحارط فرط هب اه لاب ياـهرپ تهج هک تـسا زاغ ای يباغرم لاـب و هـنت ارف ار هنت يور زـین ناـسکی تهج اب يـیاهرپ و هـتفای دادـتما مد زا يتادراو دیفـس -يبآ فورـظ زا دروم کـی رد طـقف .دـنا هتفرگ .تسا هدش يحارط اهدژا ندب هباشم و رادسلف غرمیس ۀنت ،نیچ هب هجوت اـب شوقن نیا بلغا يدـنب گنر تاصخـشم ظاحل هـب دقاف و دنا هدـش يحارط گنر ود ای کی اب نییزت ای تخاـس کینکت باعلریز يـشاقن اب ۀنیلافـس رد تیعضو نیا .دنـشاب يم يگنر عونت ماف نیرز يشاک دروم رد ،يرتـسکاخ و دیفس تروصب دابآ ناطلـس رد و يبآ و يا هزورـیف ؛دروجلا يـشاک رد ،هایـس و يیلاط يـناخلیا ای دیفـس ۀنیمز رد يبآ گنر هب هدـعاقلا يلع دیفـس -يبآ فورـظ .دشاب يم سکعلاب زین يملاـسا يرگراگن رنه رد غرمیـس ياـه يگژیو دروـم رد اما هتفاین ماـجنا يـصاصتخا و عـماج يـقیقحت نوـنکات دـنچره يملاـسا يرگلافـس رنه رد غرمیـس حرـط يحطـس ۀـسیاقم رد رتـشیب عونت هب ناوت يم يرـگراگن رنه رد دوـجوم ياـه هنومن اـب نیرتابیز زا يکی .درک هراـشا يطخ خـسن ياه غرمیـس رد اه گنر ندش هتشک ۀنحص ينعی رایدنفـسا مجنپ ناخ رد اه غرمیـس نیا .)27 ریوصت(تـسا هدهاـشم لـباق )يـنمیرها غرمیـس(غرمیس هدنرپ ندب فلتخم ياه تمـسق تایئزج میـسرت رد رتـشیب تقد اب هباشم راد هنادند ِرپ جنپ مد و اه مـشچ و رـس تمـسق صوصخب شقن نیا مهم ياه يگژیو هلمج زا ،يناخلیا ياه يشاک ياه هنومن

لیلاد زا يکی تفگ ناوـت يم هدـش رکذ بلاطم يدنب عمج رد ،يملاـسا نارود صوصخب ناریا رنه رد غرمیـس تاصخـشم ماهبا ينافرع میهافم ،ناتساب ناریا ریطاسا لماش ؛راذگریثات عبانم ددعت ،سونقُق نوچمه هباشم ياه هدنرپ تاصخشم ریثات هارمه هب يبدا و نارود رنه هب يعون هب ماهبا نیا ۀمـشچرس .تـسا هدوب امُه و اقنَع زا يبیکرت(هرود نیا غرمیس هب فورعم شقن هک ددرگ يمرب يناساس يملاسا نارود رنه رد غرمیس حرط اب يمک بسانت ،)هدنرپ و ناویح .دراد هدنرپ يس زا يبیکرت ای هدنرپ کی ناونعب حرطم ناوـت يم ماهبا نـیا عفر تهج هـک يـتلاامتحا زا يـکی يبیکرت(ناـس گس تروصب يکی غرمیـس حرط عون ود دوجو ،دومن يناـساس نارود رد ناـس باقع تروصب يرگید و )هدنرپ و ناویح زا يروتارپما يمسر ناشن يعون ،ناس گس غرمیس هک انعم نیدب .تسا هکیلاح رد هدوب )نیچ ناروتارپما يارب اهدژا ناشن هباـشم(يناساس ترابع هب .تسا هدوب باقع تبیه هب يگرزب ةدنرپ يیاتسوا غرمیس يبیکرت و هتفای لماکت لکـش ،يناساس ناـس باقع غرمیـس ،رگید يدامن ناتـساب ناریا رد باقع هک تـسا رکذ هب مزلا .تـسا باقع یرایسب تـسادق زا ظاحل نیدب و هدـش يم بوـسحم مارهب دزیا زا .تسا هدوب رادروخرب ةدـش همجرت مان زا رثاتم زین هدمآ دوجوب ماهبا زا يـشخب هتبلا هب هک تسا يملاسا نارود رد غرمیـس ةژاو هب يیاتـسوا ِورم نیـس مه ناملسم يافرع و هدرک يعادت ار غرم ای هدنرپ يس يانعم طلغ دوخ ۀنافراع دنلب میهافم نایب يارب بسانم يا هنیمز ناونعب نآ زا نارود غرمیـس موهفم ياه توافت بیترت نیدب و دنا هدرب هدافتـسا هب هجوتاب .تـسا هدش رتشیب يناـساس نارود غرمیـس اب ،يملاـسا لافـس رد غرمیـس حرط ،شخب ماهلا عبانم ددعت و تیعقاو نـیمه هک تـسا هدرک هبرجت ار يفلتخم يحارط ياهوگلا يملاـسا نارود .تسا هتفای باتزاب رس و مُد تمسق رد اه توافت بلغا يطخ خسن يشاوح بیهذت رد حرط نیا زا يیاه هنومن هتبلا .تسا

.تسا هتفر راکب زین تسدکی يیلاط تروصب مد عون ظاـحل هب زین يرگراگن رـنه رد دوـجوم ياه غرمیـس

دورو زا لـبق ات يملاـسا نارود زا هدـنامزاب يلافـس راـثآ رـبانب ناریا ریطاـسا زا ریثات اـب ،غرمیـس شقن دربراک لاـمتحا ،نلاوـغم نیا يط غرمیس هک انعم نیدب .دراد دوجو يدنه سونقق و ناتساب يدنه ِسونقق زین و يناساس نارود ناس باقع ِغرمیس موادت نارود هژاو نآ ،نایناماس نارود رد هک تسا يدنه تایبدا رد هتفای باتزاب موادت مدع تلع .تسا هتفای هار يرد يسراف هب غرمیـس ظفل اب زین نآ يامیس ندوب نشخ دیاش ،)ناس گس(يناساس لوا عون غرمیس ماکحا قبطرب )هدنرپ ندب زا يمهم شخب ناونعب(گـس تـساجن ای يور رب نآ شـقن درـبراک زا ندـیزگ يرود نآ عـبَت هـب و يملاـسا هک )ناس باقع(غرمیس مود عون نآ ياج هب .دـشاب هدوب يرنه راثآ ریثات اب تشاد نارود نیا ينافرع و يبدا میهافم اب يرتشیب بسانت .تفرگ رارق هدافتسا دروم ،يدنه ِسونقق زا ریثات اب يناخلیا نارود يط و نلاوغم دورو زا دعب غرمیس حرط و تفر راکب يرگراگن و يرگلافس ياهرنه رد ،ينیچ سونقق دیدش يدنه سونقق رانک رد نامزنآ ات هک يناریا ناس باقع ِغرمیس حرط ناونعب ينیچ سونقق هب ار دوخ ياج هشیمه يارب ،دوب هتفای موادت لاحنیا اب .داد يناخلیا زا دعب و يناخلیا نارود غرمیـس حرط هناگی يلک حرط زا تیعبت مغریلع هرود نیا رد يناریا رگلافس نادنمرنه و دندربن راکب ينیچ ياـه هنومن هباـشم ًلاماک ار نآ ،ينیچ سونقق و يناریا مـیهافم زا ریثات اـب ار دیدج تاـییزج و اـه يگژیو يـخرب رد غرمیس حرط زا هدافتـسا ،رگید ترابعب .دندوزفا نآ هب يملاـسا يط هک تسا يلوحت دنور کی رگناشن يناخلیا رصع يرگلافس رنه هدرک يرادربوگلا ينیچ سونقق حرط زا رگلافس نادنمرنه ادتبا نآ و نآ ينیچ عون زا توافتم ار روبزم شقن ،جیردت هب و هـمادا رد اـما راکب و هدرک يحارط اـمُه هلمجزا يناریا ناگدنرپ رـگید زا ریثات اـب هب ناوت يم يناریا نادنمرنه ياه يروآون ای اه توافت هلمج زا .دندرب يحارط ،رـس و مد يحارط عونت ،نآ تایئزج و رـس حضاو شیامن عون(رپ ود مُد ياراد فـلتخم عاونا و دـنرادروخرب يداـیز عوـنت زا هنادند نودب مه و راد هنادند تروصب مه رپ جنپ و رپ هـس ،)بلاغ .دنوش يم هدهاشم

هجیتن

غرمیس ندش هتشک -27 ریوصت زا يگرب رد رایدنفــسا تسدب .يناخلیا ةرود هب قلعتم ةمانهاش يرنه يرلاگ :يرادــهگن لحم .رلکاس )هزوم يتنرتنیا هاگرد( :ذخام