مطالعة فرهنگ لالایی، شعر و ضرب‌المثل در گویش قوم لر با تأکید بر نشانه‌های تفکیک جنسیت (مورد مطالعه: دو محلة شهرستان بروجرد از استان لرستان)

(1)

ةعلاطم گنهرف

،ییلالا رعش

و برض لثملا رد شیوگ موق رل اب ت أ دیک رب هناشن اه ی

کیکفت تیسنج

( دروم هعلاطم : ود ناتسرهش ةلحم درجورب

ناتسا زا ناتسرل

)

رغصا رگسع ی هاقناخ

1

ؤر ای قتروپ

2ی

خیرات تفایرد : 22 / 90 / 09 خیرات

شریذپ : 11 / 90 / 00

چ یک هد

لکش گ یری شقن سنج یت ی دارفا کی هعماج

، تم ثأ ر زا ود رما گنهرف ی و ب ی ژولو یکی تسا .

لالا یی اه و برض لثملا اه هب ناونع یئزج زا گنهرف هماع هک اب شقن اه ی یتیسنج و یاهوگلا

یگنهرف هطبار راد ن د

، شقن یمهم د ر ا نی ا رما افی م ی دننک ا . نی شهوژپ

، یشرازگ زا لالا یی اه

،

اهرعش ی لحم

،ی برض لثملا اه و نییبت هطبار ناش اب یاهوگلا هنانز - هنادرم ای هنارسپ - هنارتخد تسا

هک موق یناریا رل

، صوصخم رکذم ای ثنؤم هب راک م ی درب . ب سرر ی مهس

،ییلالا رعش و برض لثملا رد

لکش گ یری گنهرف و بادآ و موسر ره موق

، تلع و مها ی ت نیا شهوژپ و لامتحا احما ی نآ اه

،

ترورض نچ ی ن شهوژپ ی ار ناشن م ی دهد . رد نیا راتشون

، ورملق قحت ی ق لحم ة فوص ی نا و ود هگناد رد

ناتسرهش درجورب و عماج ة رامآ ی 90 رفن یدرجورب و 0 رفن زا اضعا ی نمجنا درجورب ی یاه قم ی م

نارهت تسا . شسرپ یاه شهوژپ هب طوبرم برض

لثملا اه و لالا یی اه ای اهرعش یی اب عوضوم

سنج ی ت تسا

؛ ارب ی ثم ا ل

، سررب ی م ی دوش هک هچ ک ناس ی اب هچ فادها ی زا نآ اه هدافتسا م ی دننک . رد

ا نی

،شهوژپ زا شور مدرم تخانش ی رگنافرژ اب دهاشم ة راشم ک ت ی قتسم ی م

، هارمه اب دانسا و رادم ک

ملع ی م ک بوت رد ارم ک ز ملع ی فلتخم هدافتسا تسا هدش . رظن بوچراچ ی

ا رد نی شهوژپ

، یرظن ة

تخاس ارگ یی ول ی سورتشا و یرظن ة لمع رنتروا .تسا جیاتن ز حرش هب شهوژپ دنری

: تسخن هکنآ

رد بدا ی تا هافش ی موق رل

، سنج ی ت الماک وه ی اد تس و م ی ناوت ا رد نی گنهرف

،

« نز بط یعی

» و

« درم

گنهرف ی

» ار نآ نانچ رد هک ةیرظن لمع ب نای تسا هدش

، هب حوضو درک هدهاشم .

مود هکنآ موق رل رد

بدا ی تا هافش ی دوخ

، هب روط صخشم ارب ی رسپ و رتخد ، نز و درم ، نز و رهوش و ردپ و ردام

توافت شزرا ی لئاق تسا . موس هکنآ رد اهوگلا ی نیا تایبدا

، الاومعم رتخد اج ی هاگ و هژی یا درادن

؛

زج رد دراوم ی صاخ ک ه ک ونابد و روبص تسا و یسک زا زار شلد هاگآ تسین . مراهچ هکنآ رد

اهوگلا ی نیا تایبدا

، رسپ هشیمه رتزیزع تسا و لوئسم تی اه و شفیاظو بسحرب شتزع فیرعت

م ی دوش .

هژاو یاه یدیلک : اهوگلا ی یگنهرف کفت ، کی

،تیسنج سنج تی ، گنهرف

، هناشن .

1 . داتسا ناسنا

،یسانش ةدکشناد مولع یعامتجا هاگشناد دازآ

،یملسا دحاو نارهت یزکرم ( ةدنسیون لوئسم asgari.khanghah@yahoo.com)،

2 . سانشراک دشرا مدرم

،یسانش ةدکشناد مولع یعامتجا هاگشناد دازآ

،یملسا دحاو نارهت

،یزکرم rpoortaghi@yahoo.com

(2)

همدقم و ب نای سم ئ هل

دلوت آ یتی ییادخ تسا

، رد تاذ رشب شیاز مهم رما ی جو دو دراد و ماقم نآ غ لباقری شجنس

،تسا

عماج رد اما ة

رپ روانف رهاظم زا ی

،زورما دارفا هب ماگنه دوخ کدوک دلوت ای

د ناکدوک

،رگی

اهدروخرب ی

توافتم ی ار بسحرب سنج تی ناشن دوخ زا دازون م

ی دنهد .

عون دروخرب دارفا کی هعماج اب یدازون هک هب ایند م ی دیآ

، هچ رد ودب شدلوت و هچ سپ زا نآ

،

اب هجوت هب تیسنج و گنهرف هعماج فیرعت م ی دوش .

خ هاگتسا ناسنا هب ماگنه دلوت شدازون

، نحص ة تفگش روآ ی رد ار مزرس نی اه ند و یای

غ ری یکینکت قلخ م ی دنک . هورگ ی هک ناشدادعت کدنا

تسین

، ناهاوخ رسپ و یهورگ رتمک زا نآ

بلاط دنرتخد .

« نانچ هک رگا دازون رسپ دشاب

، م ی دنیوگ : قاجا نشور م ی دنک

، هناخ رد زاب م ی دنک

، اما

هاگ رتخد دلوت رد ی

م ی دنیوگ : شقاجا روک تسا . ..

دلوت رتخد

، سکعرب رسپ دلوت ثداح

ة شوخ ی

ن تسی ...

یکی زا لیلاد نیا ساسحا یتحاران

، آ ن رتخد هک تسا ماجنارس

هب رهوش ةناخ م

ی دور

؛

تروصرد ی هک اصع رسپ ی پ یری ...تسا »

،هسام(

1901 : 20 .)

رد یگدنز یزورما

، صیخشت سنج

ی ت زا قیرط یفارگونوس رد

هدزناش - هدفه یگتفه نینج

لباق خشت صی تسا

1. ا نی رما ببس م ی دوش هک نیدلاو

، زا یاهزور لبق

زا دلوت یارب ناشدازون

و یگژی یاه تیسنج ی لئاق ش نو د و اب هجوت هب سنج کدوک و یگنهرف هک رد نآ یگدنز یم

،دننک هب

دیرخ لیاسو دروم رظن دنزادرپب .

بلغا جو و ه زیامت نیا لیاسو

، گنر و حرط تسا . یضعب زا گنر اه و حرط اه صوصخم سنج

( رتخد یارب ثم ا ل

، گنر یتروص و حرط لگ ) و یضعب صوصخم سنج

( رسپ یارب ثم ا ل

، بآ گنر ی

شام حرط و نی

) دادملق م ی دوش . م ی ناوت هب نیا رصانع یدام

، رصانع یعازتنا یددعتم زا هلمج

ییلالا و برض لثملا ار زین دوزفا .

تشذگ نامز هتفر هتفر بجوم بلغ ة روابدرم ی رب نز رواب ی هدش تسا . هب نخس فلار ل نوتنی :

« نادرم رد ةعماج ناسنا دنمشوه هب روط م نیگنای گرزب رت و گنس نی رت زا نانز دنا و م ی دنناوت رظن زا

ندب ی رب نآ اه چ هری ...دنوش » ر(

ی

،د 1911 : 99 - 90 ).

هناسفا اه

، هصق اه

، لالا یی اه

، برض لثملا اه رد و

کی ملک رولکلوف ای2

گنهرف هماع

، از هتشذگ راصعا و نورق لد زا هدیی

م ی دوش

؛

،نیاربانب یارب رسپ

1 . یارب علطا رتشیب

، ر . ک : تیاس نیسح

،یرکاش صصختم یرادربریوصت صیخشت

یکشزپ ( یفارگونوس shakeri–ir/article )

2 . رولکلوف Folklore( ) رد تغل هب یانعم شناد ماوع هب راک یم دور . نیا حلطصا رد نابز یسراف هب

« گنهرف هدوت

»،

« گنهرف هماع

»،

« گنهرف مدرم

» و

« تایبدا هنایماع

» همجرت هدش تسا . یارب تاعلطا رتشیب ر . ک : حور

،ینیملاا ةنیمز گنهرف

،یسانش 1931 : 19 .

(3)

یرترب فصو ذپان ری ی لوت دی م ی دنک . درم

،ییاتسور دوخ زا دعب

نان روآ ی م ی دهاوخ دناوتب هک زا

نز

شرتخد نادنزرف و تیامح

دنک

؛ ینعی اب نز و تسا رسپ بلاط دی

ب رتشی ازرتخد ات دشاب ازرسپ .

زا

د یهاگدی د رگی

،

« رلااسدرم ی سب و تسا مکاح زورما ناهج مظعا شخب رد زونه دنرای

عماوج

رش ار نز هک رلااسردپ ی

م ی دنناد تخب زا هک دب

لباق بانتجا ن تسی مه هب و نی هک تلع من ی ناوت

نادرم ،تشذگ وا زا م

ی دنشوک تخا ةزوح ات رای

و رادتقا و ی

ره ار هچ گنت رت وصت نز زا و دننک یری

وصت سوکعم ری

دنزاسب دوخ

؛ ات اجنآ هک

،درم دیرفآ ة خ مسجت و دنوادخ ری

م ی دوش قولخم ،نز و

ش ناطی رش رهظم و

» راتس(

ی

، 1939 : 299 خ مسجت هچره و ) ری

مز رب نی نوزفا رت

، رتهب . رد ةجیتن

نیا تشذگ ة رات یخی

، عون نایب تاساسحا و

ن زی عون یباطخ هک ام هب ناونع نیدلاو ای گرزب رت اب

ناکدوک میراد

، همه تئشن هتفرگ زا تاروصت یتیسنج

یارب یکدوک تسا هک اب هجوت هب فیراعت

یکشزپ و ملع کیتنژ

، ات شیپ زا ندیسر هب غولب و روهظ تافص هیوناث

، زا رظن یسنج یثنخ تسا

و رتخد ای رسپ شندناوخ چیه

ییانعم درادن

1.

رد نیا شرازگ

، هعومجم ا ی یهافش زا ییلالا ای اهرعش و برض لثملا اه یی ک ه رد گنهرف یرل

جاور دراد

، یسررب و نییبت یم دوش

؛ ز ی ار هب تلع غت یی تار رد عون گدنز ی

، لامتحا احما ی

وگ شی یاه لحم ی ( گنهرف لالا یی یناوخ و نایب برض لثملا اه ) سب ی را ز ی دا تسا .

شسرپ یاه شهوژپ هب تروص ز ی ر میظنت هدش دنا :

هچ عون

،ییلالا رعش و برض یلثملا رد گنهرف ةماع موق رل دوجو

؟دراد هچ ینامز ییلالا اه

،

اهرعش و برض لثملا اه هدناوخ یم وش ن د

؟ ایآ رد لاح رضاح نیا ییلالا اه هدناوخ یم دوش

؟ هچ

یناسک نیا ییلالا اه

، اهرعش و برض لثملا اه ار هب راک یم دنرب

؟ فده یلصا دارفا ره یموق زا

ندناوخ نآ اه

؟تسیچ رگا

نیا ییلالا اه

، اهرعش و برض لثملا اه رگید جیار

،تسین هچ یزیچ

شنیزگیاج هدش

تسا

؟

تایبدا شهوژپ و

بوچراچ یرظن

هجوت هب یشخب زا تاعلاطم یرظن

و ک ودن ک وا رد بدا ی تا شهوژپ رد ورملق ا ی ن راتشون ناشن

یم دهد شهوژپ یدنمشور رد

مز ی ةن مدرم یسانش گنهرف لالا یی و برض لثملا موق رل رد ةراب

فت کیک سنج ی ت تروص هتفرگن تسا ی ا تسد مک نارگشهوژپ ا

ی ن راتشون زا نآ یب ربخ دن

، اما رد

1 . لقن هب

؛نومضم یارب تاعلطا رتشیب ر . ک : یرگسع هاقناخ و یلامک ( 1911 )

، همدقم رب ناسنا یسانش

،یتسیز نارهت : رشن

،امنهر

صص 191 - 199 .

(4)

یاتسار تیسنج و یمیهافم دننام

تسدورف نتشاگنا نز رد هسیاقم اب یتسدارف درم

و هاگدید یاه

تسینیمف ی ای دض نیمف ی تس ی

، باتک یاه رعش و ناتساد و هلاقم یاه یددعتم تفای یم دوش هک رد نآ

،اه

یضعب دننام جریا ازریم و للج یراتس

، زا شقن و هاگیاج نز نخس هتفگ دنا :

« رد ردرس ییارسناوراک ریوصت

ینز هب چگ دندیشک

بابرا میامع نیا ربخ ار زا

ربخم یقداص دندینش

دنتفگ هک

،اتعیرشاو قلخ

یور نز ب ی باقن دندید

»

،بوجحم(

1909 : 133 - 131 .)

« دنیوگ ارم وچ داز ردام ناتسپ

هب نهد نتفرگ تخومآ

» :نامه(

133 .)

« نز هب نامگ نم یکی زا دنچ دیلک یاشگزار گنهرف

موق تسا

؛ اریز یدوجوم تسا

زیمآرارسا

هک هراومه ود تحاس هتشاد : لامج و للج

،قشع و یتشز و یتشلپ گرم . مه م ی دریگ و م ی دیاز

اربانب و نی

، گدنز رهم اب ی

م ی دنیرفآ

، مه و م ی دناریم

؛ ینعی طرف زا لد

گتسب ی هناهاوخدوخ

،

هشوگرگج شا

شوغآ رد نانچ ار م

ی دراشف ار شسفن هک م

ی دریگ

» راتس(

،ی 1939 : 1 .)

رد ک س بات ی ام ی گنهرف ا ی نار هدمآ تسا :

« رد ا ی ن ک

،بات مقر ندز وصت ی ر ی زا نز ا ی نار ی

،

نادب هنوگ ک ه رد گنهرف ا ی نار سپ زا ملسا شقن

،هتسب روظنم هدنراگن تسا و اربانب ی ن

، هب عقوم ی ت

عامتجا ی نز رد ا ی نار پ ی ش زا ملسا ک ه تروص لاثم ی و دق ی شس رد طاسا ی ر و هسامح هب یندنامدای

تسا

، و هب ماقم لااو ی رهش ی را ی ن ی ز سر ی

،د اما هب ضتقم ی تا رات ی خ ی و عامتجا ی و س ی سا ی و

گنهرف ی و داصتقا ی

، هب یلوق ور ی مه هتفر س ی ر ی لوزن ی تشاد

، یمن دزادرپ و طقف هب ذت ک ر ن ک تا ی

دنچ هدنسب یم دنک

» ( راتس ی

، 1939 : 0 .) وا رد ک شبات

، تسخن درومرد ارش ی ط نز ا ی نار ی نارود

پی ش زا رات ی خ ات زاغآ ملسا حرش ی لمجم دراد و سپس هب یعون هب عوضوم نز و سنج ی ت

یم دزادرپ . قداص اده ی ت ن ی ز رد ةنیمز تیسنج و رولکلوف

، یراثآ دراد . وا رد ک پوتبات راورم ی د

،

هب نانز و بادآ و موسر نارود ولهپ ی

، ینعی مه نامز هب عوضوم تیسنج و رولکلوف یم دزادرپ .

« قداص تیاده

، رولکلوف ار دیاوفرد هایگ راوخ ی ( 1993 ه . ش ) ناتسگنرینو (

1912 ه . ش ) هب راک

هدرب تسا

» ( حور ینیملاا

، 1912 : 223 .) اقآ لامج نیدلا دمحم راسناوخ ی

، رگید یدنمشیدنا تسا

هک رد ا ی ن هنیمز یراتشون دراد

اسنلادیاقع . و

تارم اهللا موثلک ای هنن

، میدق ی نیرت یباتک تسا هک

ةرابرد قلخا و بادآ و موسر نانز یماع ناریا هتشون هدش تسا . باتک یاه د ی رگ ترابع دنا زا :

هدیزگ یا زا برض لثملا یاه یدرجورب ةتشون

دمحا یرایدنفسا (

1931 )

، تاراشتنا گنهرف ،لزغ

یرل زا دیمح هانپدزیا ( 1919 )

، تاراشتنا

،ریطاسا گنهرف یکل فیلأت دیمح هانپدزیا ( 1909 )

،

تاراشتنا

،ریطاسا موق رل ةتشون ردنکس ناما یهلا دنوراهب ( 1939 )

، تاراشتنا یسررب ،هگآ

(5)

هعماج یتخانش رعش و یقیسوم سرگاز نانیشن رل زا میظع کل ( 1909 )

، تاراشتنا هعماج

،ناسانش

بادآ و موسر و گنهرف ةماع لیا یرایتخب گنلراهچ فیلأت

و یروآدرگ اضر

کلرس ( 1910 )

،

تاراشتنا

،یروهط نابز و تیسنج ةتشون سیدرپ یرماع ( 1909 )

، تاراشتنا زوت

و ملق و . ...

نایاش

رکذ تسا هک زا یضعب زا عبانم

، یارب میظنت شهوژپ یرادربوگلا هدش

تسا .

هکنیا رد نیا یسررب اه یزیچ رد دروم سنج درم و رولکلوف ادیپ دشن

، دوخ یهیجوت یارب

ماجنا نداد نیا شهوژپ تسا . رد نیا هنیمز ن ی ز همجرت یاه یدایز زا راثآ یبرغ تفای یم دوش هک

الاامتحا چیه کی زا نآ اه

، نادنچ ک ه اب ی د درومرد بدا ی تا هافش ی و فت کیک سنج ی ت ک جن ک وا ی ملع ی

هتشادن دنا . زا نیا ور

، نم ا عب ملع ی یدایز رد ا ی ن مز ی هن دوجو درادن .

بوچراچ یرظن

یکی زا رظن ی ه ه ا ی مهم ارب ی سررب ی ا ی ن شهوژپ

، ةیرظن تخاس ییارگ ک دول ول ی سورتشا

1

مدرم سانش بحاص مان وسنارف ی تسا . وا رد ا ی ن رظن ی ه

،

« گنهرف ار هب ناونع

،رنه موسر بهذم ی و

لامعا گدنز ی هنازور و هب ناونع حطس تخاس ساسا ی ف ک ر ناسنا یم دناد

» ( سع گ یر هاقناخ و

یلامک

، 1909 : 213 ) . زا یفرط

« زا ییارگراتخاس ارب

ی لحت ی ل گنهرف ی هدافتسا هدش تسا

» ( نامه .)

رد ا ی ن شهوژپ

، بوچراچ لصا

ی و ساسا ی فت ک ر

،نارگشهوژپ م

ک بت ارگراتخاس یی

ول ی سورتشا

تسا و ارب ی بت یی ن ئزج ی تا

، ط ی شهوژپ

، زا یاهوگلا یگنهرف ثور دنب کی

2ت

،9

یرظن ة لمع یرش

رنتروا

9

و0

یرظن ة یریسفت دروفلیک زتریگ

9

هدافتسا3

هدش تسا .

فیرعت میهافم

گنهرف :

« ملع و

،شناد

،بدا

،تفرعم میلعت و تیبرت . راثآ یملع و یبدا کی موق ای تلم

» (

،دیمع 1901 :

1193

« .) گنهرف

، هعومجم یا زا یهاگآ اه ( تخانش اه ) و اهراتفر ی نف ی

، داصتقا ی

، آ یی ن ی ( اعش ی ر )

،

بهذم ی

، عامتجا ی و ...

تسا ک ه کی ةعماج ناسنا ی عم ین ی ار صخشم یم دنک

» ( فوناپ و

،نرپ 1910 : 13 .)

وگلا :

«

،هنومن حرط ( » عم ی ن 1930 : 992 .)

« موهفم ...

ش ک ل هژیو یا ار ک ه رصانع فلتخم

شت یک ل ةدنهد کی گنهرف ی ا کی هعماج هب دوخ یم دنریگ و ن ی ز شرگن ییاه ار ک ه اضعا ی نآ

1. Claude Levi-Strauss 2. Ruth Benedict 3. Sherry Orthner 4. Cilfford Geertz

(6)

گنهرف ی ا هعماج هب ک را یم دندنب

، ناشن هداد

، هب نیا بیترت هقیرط یا زا گدنز ی مجسنم و و ی هژ ار

صخشم و عم ی ن یم دنک

؛ اربانب ی ن

، ةژاو وگلا

، هافم ی م ی زا ک

،دربرا فرع و تاداع و بادآ و موسر

ار - ک ه هزاجا یم دنهد ات لصا ی ت کی گنهرف هتخانش دوش - الماک رد یمرب دریگ

» ( نامه : 299 .)

یاهوگلا یگنهرف

:

« ره هعماج یا رد مز ی ةن ک ل ی اهدادعتسا ی

ناسنا ی

، شخب دودحم ی زا

یگژیو اه ار هب ناونع نامرآ یاه گنهرف ی هناهاگآان یمرب دنیزگ و اضعا ی ناش هب جیردت ا ی ن نامرآ اه ار

لم ک ة ناشنهذ یم دنزاس . رد تن ی ةج ا ی ن زگ ی شن هناهاگآان ...

ره هعماج اراد ی کی وگلا ی صخش یت ی

هورگ ی صاخ دوخ یم دوش

» ( ستیب و

،گلپ 1930 : 30 - 33 .)

تیسنج :

« سنج ی ت ی نع ی 1 . یگنوگچ

،سنج 2 . نز ی ا درم ندوب دارفا

» ( عم ی

،ن 1930 : 1293 .)

« تلاح ای تیهام سنج

» (

،دیمع 1901 : 199 .) رد اجنیا ینعی رکذم ای ثنؤم .

هناشن :

«

،ناشن

،یناشن

،جامآ فده

؛ یزیچ هک رد ییاج رارق دنهدب یارب یزادناریت

» (

،دیمع

1901 : 2903 .)

هناشن رد نیا شرازگ

، نآ یزیچ تسا هک رد ندینش برض لثملا اه ای ییلالا اه

، هدنونش ار

هب یوس تیسنج ینعی ثنؤم ای رکذم ندوب اده ی ت یم دنک .

کیکفت :

«

،ندرکزاب اهر

،ندرک ادج ندرک یزیچ زا زیچ رگید

» (

،دیمع 1901 : 393 .)

« زا مه ادج ک

،ندر

،نداشگزاب 2

. ادج یی

، یگدوشگ ( » عم ی

،ن 1930 : 1110 .)

« زا مه نداشگب

، ادج ک ندر ود چ ی ز زا کی د ی رگ

،

ادج ک ندر چ ی ز ی زا د ی رگ ی

، ناهر ی ند و صلخ ک ندر

» ( ادخهد

، ج 13

، 1990 : 122 ).

کیکفت تیسنج : یزاسادج ود

سنج رکذم و ثنؤم . رد نیا یسررب

، یمیهافم رد برض لثملا اه

و ییلالا اه رظندم تسا هک بجوم یزاسادج نیا

ود سنج هدش تسا .

ییلالا :

« یزاوآ هک ردام ماگنه ندناباوخ لفط

یم دناوخ

» (

،دیمع 1901 : 2900 .)

« توص ی ک ه

نادب لفط ار رد هراوهگ دنناباوخ ناردام و ناهاد . ..

زاوآ ی مرن ناردام ار و اد ی ناگ ار ارب ی باوخ ی ند

ک دو ک

» ( ادخهد

، ج 92

، 1999 : 03 .)

رعش :

« نخس

،موظنم ملک

،نوزوم ینخس هک یاراد نزو و هیفاق دشاب . رد یسراف دورس مه

هتفگ دنا

» (

،دیمع 1901 : 1000 .)

« چ ک هما و هماچ و دورس و مظن ب ی ت و نخس نوزوم و فقم

؛ی

هچرگا ضعب ی فاق ی ه ار طرش یمن دنناد . ..

رعش ک مل ی تسا بترم

، ونعم ی

، نوزوم

، لایخ زیگنا

»...

( ادخهد

، ج 99

، 1991 : 901 - 900 .)

برض لثملا :

« لثم ندز

، لثم ندروآ

، ناتساد ندز

» (

،دیمع 1901 : 1393 .)

« برض : ...

ندروآ

،لثم

ناتساد اه

،ندز برض لثم : ناتساد ندز .

»..

( ادخهد

، ج 92

، 1999 : 93 .)

(7)

هتفای یاه شهوژپ

« نانکاس رهش درجورب و یاهاتسور لامش

نآ

، اب شیوگ یدرجورب نخس

یم دنیوگ . شیوگ اتسور ی نای

درجورب

، زا رظن ییاوآ هباشم شیوگ یدرجورب تسا

. شیوگ یاهاتسور نیشنرل

درجورب

، یرل تسا

، اما

تحت یاهدنیارف ییاوآ

شیوگ یدرجورب رارق

هتفرگ و یم ناوت نآ ار یرل یدرجورب دیمان

. تیلقا یمیلک

درجورب

، شیوگ یصاخ زا یسراف دنراد هک یارب نادنورهش یدرجورب

لباق مهف تسا . رامش یکدنا هنمارا

رد درجورب نکاس هدوب دنا هک یشیوگ هباشم اب نمارا ة یافلج ناهفصا هتشاد دنا

» (

،یرایدنفسا 1919

: 90 .)

« وگ ی ش درجورب ی

، زا رظن میسقت یدنب شیوگ یاه ا ی نار ی

، ءزج شیوگ یاه رم ک ز ی و زا تسد ة

شیوگ یاه لامش برغ ی ا ی نار تسا ک ه دعب زا هجهل یاه ش ی زار ی

، ناهفصا ی

، ی دز ی

، ک نامر ی و دهشم ی

،

یکی زا کیدزن نیرت شیوگ اه هب نابز سراف ی تسا

» ( ادص ی

،سرگاز 1913 : 199 - 190 .)

ییلالا یاه ناتسرل ار زا رظن هجوت هب تیسنج دنزرف یم ناوت هب ود هتسد میسقت ک در : ةتسد لوا

،

ییلالا ییاه دنتسه ک ه یب هجوت هب تیسنج دنزرف نایب یم دنوش ( ییلالا یاه یمومع ) و ةتسد مود زین

نآ اه ک ه هب روط یصاصتخا یارب

رتخد ای رسپ هدناوخ یم دنوش .

رد زاغآ یضعب زا اهرواب رد شیوگ و تایبدا یدرجورب ةرابرد

ود سنج ثنؤم و رکذم ار رد

بلاق لزغ و رعش نایب یم مینک و سپس هب فده یلصا شرازگ

، ینعی یسررب یدادعت زا ییلالا اه

،

اهرعش و برض لثملا یاه نیا شیوگ یم میزادرپ

؛ ز ی ار نیا اهرعش و لزغ اه

، اب گنهرف و تایبدا

یهافش دروم ثحب

، یطابترا گنتاگنت راد ن د .

یاهرواب یتیسنج

هنایماع

1

اهرواب ی ماع ی هنا رد بلاق لزغ یاه هناقشاع

- هچ مِداو هَنُک ce vadem kona/ :/

هچ راک منک

1 .

« نیا راعشا و لزغ اه

، زا دمحا یتجح ( 1910 ) یکی زا نارعاش رصاعم درجورب تسا . یو غراف لیصحتلا رد ةتشر نیمز یسانش زا

هاگشناد نارهت تسا و رد ناتسریبد یاه درجورب

، هب ناونع ریبد تیلاعف هتشاد تسا . شترهش هب لیلد ندورس یراعشا اب شیوگ یدرجورب

تسا . وا شراعشا ار ساسارب نومضم یاه یعامتجا و اب رد رظن نتفرگ گنهرف هنایماع و یاهرواب مدرم درجورب یم دیارس

» ( تیاس یمسر

شناد مان ة

،درجورب 1911 ) و نیا راعشا رد هبحاصم اب علطا ناناسر

، هب تروص هتفای یاه شهوژپ عمج یروآ و یسررب هدش تسا .

تیعقاو نیا تسا هک رد ةشیدنا ناگرزب نابز یسانش رصاعم هب هژیو رد نرق 29 و 21

، دننام روسفورپ هنیترام و درگاش ینیتناژرآ و شرادمان

رتکد اناتنیک رد هاگشناد

،نبروس رگا یتعامج هب ینابز ملکت دننک هک یراگزور زارد اب نآ مدمه هدوب دنا و زین نآ نابز یاراد لاعفا لباق فرص

دشاب

، رگید نآ نابز ار یمن ناوت هجهل ای شیوگ رد نابز هتخانش ةدش رگید دیمان . زا نیا ور

، هب داقتعا یکی زا ناگدنسیون روطس قوف ( یرگسع

هاقناخ ) - هک دوخ یراگزور رد نبروس درگاش روسفورپ هنیترام هدوب و سرد نابز یسانش ار زا ناشیا و رتکد اناتنیک هتخومآ -

،یدرک

،یرل

،یکلیگ یشلات و ...

رد ناریا ءزج نابز یاه جیار رد نیا موبوزرم دنتسه و دیابن هب ناونع شیوگ یاه نابز یسراف ای لاثما نآ زا نآ اه مان درب

، اما

زا هکاجنآ زونه یارب نیا نخس حتف یباب تروص هتفرگن و زونه ةشیدنا نابز ناسانش یناریا ار هب دوخ بلج هدرکن تسا

، هب راچان رد نیا

شهوژپ

، هب یاج نابز یرل زا شیوگ یرل ( یدرجورب ) نخس یم مییوگ .

(8)

« هَم ةِتشُک مِتاشِچ هچ مِداو هَنُک / ma kosteye cesatem ce vadem kona :/

نم هتشک و

قشاع مشچ اه ی وت متسه . هچ راک منک

؟

هَم ةِدرُم مِتاین هچ مِداو هَنُک ma mordeye nıyatem ce vadem kona/ :/

نم هدرم و قشاع

هاگن متسه وت . هچ راک منک ..

».

هبحاصم( اب دمحا

،یراظتنا 1929 .)

- وُنَم وت mano to/ :/

نم و وت

« وت

ِرِو ی هَم

ِثِم

ُوِا یی

ِرِو ی هام ی / to verey ma mese eoi verey mahi :/

وت یارب نم

،

دننام یبآ یارب یهام

ِثِم لاب ی

ِرِو ی ک رَتف / mese bali verey kaftar :/

دننام یلاب یارب رتوبک ...

» ( نامه .)

اب یسررب ود نتم ةنومن

« هچ راک منک

» و

« نم و وت

»،

ییادیش و قشع کی رفن ار هب رفن رگید

م ی میونش ک ه تیسنج وا حرطم من ی دوش . صخشم تسین

هک نیا رعش زا نابز هچ یسک هدناوخ

م ی دوش

؛ زج کی راب هک هجوتم م ی میوش

، رعاش اب نونجم هسیاقم م ی دوش . هتبلا یناسک هک نیا رعش

ار همزمز م ی دننک

، دندقتعم نیا رعش

، نایب قشع کی درم هب کی نز تسا . هب رظن یم دسر یارب درم

رسک نأش تسا هک قشاع سنج شفلاخم دوش . زا راتخاس نیا رعش هک میقتسم ای میقتسمریغ

، اما

هناهاگآ یمن دهاوخ تیسنج رد نآ حرطم دوش

، ات یدودح یم ناوت هب راتخاس ماظن یسنج رد نیا

گنهرف یپ درب .

اهرواب  ی ماع ی هنا رد بلاق شزومآ

- ما ی شِد

ِو ادُخ اب omides ve xoda ba/ /

: شدیما هب ادخ دشاب

« یب وُشرَچ

ُو یب

ُدَقراچ و هَچیپ bi carso vo bi carqado pica/ :/

نودب رداچ و نودب

یرسور و دنبور

مَک وُر

ِنیم هَچیک / kam ro mine kica :/

رتمک ورب یوت هچوک

وا هک ایم هِمُد تِرَس u ke miya dome saret/ /

وا هک لابند ترس م ی دیآ

،

وُلُح هَچیلپ holo pilica/ :/

جک و جوعم ( زا رظن مسج ی ملاسان ) تسا

مَک وُر

ِنیم هَچیک kam ro mine kica/ :/

رتمک ورب یوت هچوک ...

» ( هبحاصم اب هموصعم

،یدامع 1991 .)

(9)

- لوپ

1راول / poule lavar :/

لپ فک روآ

« هِی ینز

ِلام

ِرَس

ِلوپ راوَل / ye zani male sare poule lavar :/

کی ینز زا ةلحم لپ فک روآ

َا

ِهَت لِد هَیز یب

ِریز راوَه a tahe del zıya bi zire havar/ :/

زا هت لد رف ی دا م ی دز ...

»

( هبحاصم اب دمحا

رد ةنومن

« شدیما هب ادخ دشاب

»،

یرتخد قشاع یرسپ تسا و یارب شندید مادم هب رس همشچ

یم دور و شردپ هک نیا عوضوم ار یم دناد

، اب ندناسرت رتخد زا مشخ ادخ

، لوا ات یم دناوت زا یدب

قوشعم شیارب یم دیوگ :

« مرتخد نیا رسپ زا رظن ینامسج ملاس

تسین . سابل بترم هب نت درادن .

یب تسایح و ات تشپ رد ةناخ ام یارب ندید وت هدمآ تسا و رد رکف راک تسین . مادم یور تشپ ماب

تسا و الصا لها سرد و باتک تسین ...

.

» دعب رتخد ار هرابود زا مشخ ادخ یم دناسرت و زا وا

یم دهاوخ روبص دشاب و هب ادخ دنو دیما هتشاد دشاب . سپس هلصافلب یرسپ

اب مان یلعدان ار هک

شردپ زا ناگرزب درجورب تسا و شیومع رجات ریق و ییاد شا زا ناگرزب لیا تسا و یمک مه

شیاپ لیلع تسا

، هیصوت یم دنک . لیلد رگید هیصوت شا مه نیا تسا هک نیا رسپ

، مادم رد لاح

سرد ندناوخ و لها باتک تسا و یم دناوت یگدنز تحار و یبوخ شیارب مهارف دنک .

رد ةنومن

« لپ فک روآ

»،

ینز یرادقم زا لوپ ای نپوک ش هدیدزد یم دوش

؛ ای راگنا رد فص داوم

ییاذغ

، ریز تسد اپو نآ ار مگ یم دنک و راوهوداد یم

دشک . ارجام نانچ هدیچیپ یم دوش ک ه هب گنج

و اوعد یم دماجنا

؛ یوربآ نز یم دور و اب کی غلک لهچ غلک ک ندر

، تمهت یاه ییاوران هب وا هدز

یم دوش . وا نآ ردق هدنمرش یم دوش هک رخآ رس اب تفن دوخ ار شتآ یم دنز ات زا رش تمهت یاه

مدرم و ییاوسر یا هک هب راب هدمآ

، تحار دوش . رد نیا هنومن

، هب ثنؤم اه دای هداد یم دوش هک

رباربرد ره یلکشم توکس رایتخا دننک

، یتح رگا ناشقح عیاض دوش

؛ هنرگو اامتح هب ناشررض مامت

یم ش و د .

رد ره ود هنومن

، سنج ثنؤم دیاب زا زاربا دوخ

، هچ هب ماگنه ضارتعا و

هچ رد ماگنه

قشع یزرو دزیهرپب ات یتملس و یاقب دوخ ار ظفح دنک . رتخد جاودزا یم دنک

، اما نیا راک ار یارب

ندیسر هب شقشع یمن

؛دنک هکلب یارب هکنیا هیاس یا یلااب شرس دشاب و شجرخ ار یسک نیمأت

دنک هک دنمتورث تسا . یو جاودزا یم دنک ات ةمادا شتعیبط ار ارجا دنک . قشع ای زورب ضارتعا یارب

1 .

« یکی زا لپ یاه فورعم درجورب رد ةلحم ةگنادود نابایخ یرفعج تسا و نوچ رد نییاپ رهش رارق هتفرگ

، ینامز هک ناراب دایز

یم دراب

، بآ شیور ار یم دریگ و جوم یاه فک دولآ یکچوک یم دزاس . رد شیوگ یدرجورب

، نیا جوم یاه فک دولآ

، فل ای فک روآ

تسا هک هب رورم لیدبت هدش تسا هب ول روآ ای راول

» ( تیاس یمسر شناد مان ة

،درجورب 1911 .)

(10)

یتیعقوم رتهب

، ةجیتن گنهرف تسا

؛ اریز تاناویح قشاع

یمن دنوش و ضارتعا یمن دننک

، اما ظفح اقب

و دیلوت لسن - هک دوخ هب هنوگ یا ظفح اقب تس - زا نیلوا هناشن یاه تایح و کیدزن هب یگدنز

یناویح تسا . نامه روط هک رنتروا رد ةلاقم

« نز

،یعیبط درم یگنهرف

» هراشا یم دنک

،

« رنتروا

ةناراگناود تعیبط

و گنهرف ار زا ةشیدنا یول سوارتشا ماو

یم دریگ و نآ ار رد لیلحت

ةنایارگراتخاس ةطلس

نادرم دراو یم دنک ...

و نیا هاگدید ار حرطم یم دنک هک هب روط ماع رد ناهج

،

درم لداعم گنهرف و نز لداعم تعیبط رد رظن هتفرگ یم دوش

؛ دنچره هک نانز تکرش ناگدننک یمهم

رد گنهرف دنتسه

»...

(

،رنتروا 1039 : ناسنا یسانش و گنهرف .)

رد نینچ یگنهرف

، هتساوخان تردق

هب سنج رکذم هداد یم دوش . یگنهرف هک نینچ دنپ و

یزردنا ار رد بلاق تایبدا یهافش

، لسن هب لسن لقتنم یم دنک

، هاگآدوخان رب

راتخاس یعامتجا

هعماج ریثأت یم راذگ د .

- جابآ ام ناطلُس / abaj ma soltan /

: جابآ هام ناطلس

« اسِشَک

ِراک جابآ ام ناطلُس / kasesa kare abaj ma sultan :/

یاوعد جابآ هام ناطلس سر ی د

یِراویا هَّمُج

ِو ناتسِرامیب ivarey jomma ve bimarestan/

:/

رد رصع هعمج و نتفر هب

ناتسرامیب ود هِس ات هَنِد شِزَا هَسِکشِا یب / do se ta dena azes eskesa bi :/

ود هس ات زا هدند اه ی ش

هتسکش دوب ...

» ( هبحاصم اب دمحم

،یدامع 1990 .)

- وسِوَش /1

savesu :/

ناتسبش

« یهِلا یش مِنُک او یا وّسِمِز elahi si konem va i zemessu/ :/

یهلا هچ راک منک اب نیا

ناتسمز وُکَت انَت

ِد یا

ِکوس وسِوَش tako tana de i suke savesu/ :/

کت اهنتو رد نیا ةشوگ ناتسبش

ینومِز یا وسِوَش یقَنوُر تشاد zemuni i savesu ronaqi dast/ :/

نامز ی نیا ناتسبش

قنوررپ دوب

1 . هب دانتسا ةمانشناد ةرادا ثاریم یگنهرف ناتسرهش درجورب لاس 1931

، ش و وس هب یانعم ناتسبش و هب قاتا یاه یمیدق نامتخاس یاه

یتنس هتفگ یم دش هک یاراد ینوردنا و ینوریب دوب . نیا قاتا هب تلع نییاپ رت ندوب زا حطس نیمز

، رد ناتسبات کنخ و رد ناتسمز مرگ

دوب .

(11)

یگرُزُب

ِثِم شَم ازیم یقَت تشاد / bozorgi mese mas miza taqi dast :/

یگرزب لثم دشم

ازریم یقت تشاد

رَوامَس

ِوُص وز ات

ُوِش سِلُقِم samovar sove zu ta seo meqoles/ :/

روامس حبص دوز ات

بش یم دیشوج

هس راچ ات ر ی وُز ور مَهور سِلوتِم / se car ta riz o ru ru ham metoles :/

هس راهچ ات هچب

رد لاح یزاب و تفر دمآو دوب دن ..

».

( هبحاصم اب دمحا

رد نتم

« جابآ هام ناطلس

»،

ینز ب ر رثا جاودزا اب یدرم قلخادب و

یب تیلوئسم تخبدب

هدش

تسا . نیا درم هب تدش شنز ار کتک یم دنز و زا رظن یلام

، وا و راهچ شرتخد ار رد انگنت رارق

یم دهد . رد نیا هنومن

، یتخبشوخ نز

ورگرد بوخ ندوب درم شیامن هداد یم دوش . نینچمه یکی زا

لیلاد یتخبدب نز نیا تسا هک راهچ ات رتخد هدییاز تسا . یوار رد رخآ هب مه ة رتخد ناراد

شرافس یم دنک هک رتخد دوخ ار هب ره سک و سکان رهوش دنهدن .

رد نتم

« ناتسبش

»،

ینز هویب هب ریوصت هدیشک یم دوش هک مامت هاج و للج و شتکوش

، طوبرم

هب هدنز ندوب شرهوش و

زین طوبرم هب ینامز تسا هک ردام ی یم هدرک و لوغشم تخپ زپو و

هناخ یراد هدوب تسا . یماگنه هک شرسمه یم

دریم و هچب شیاه گرزب یم دنوش

، چیه سک یتح

هچب شیاه یغارس زا وا یمن دنریگ .

« نانز زا هس دعب

، هب تعیبط کیدزن رت دادملق یم دنوش : تسخن هکنآ ندب نانز رتشیب یعیبط

یقلت یم درگ د

؛ اریز رتشیب اب یگدنز عون رشب طبترم تسا . مود هکنیا شقن یاه یعامتجا نانز

،

کیدزن رت هب تعیبط یقلت یم دنوش . موس هکنیا یقلت یاه یعامتجا زا

ناور ای تیصخش نانز

، نآ اه

ار هب ناونع یدارفا میسرت یم دیامن هک رتشیب اب تعیبط تبارق و یکیدزن دنراد ...

نیا تخاس یاه

یگنهرف

، نانز ار کیدزن رت هب تعیبط دادملق یم دیامن

»...

( م رو

، 1902 : 999 .)

« الاومعم نانز ( هتبلا هن

هشیمه ) شیب زا هکنآ اب گنهرف طبترم هتسناد دنوش

، اب تعیبط طبترم یقلت یم دندرگ

» ( نامه :

991 .) اجنیا هاگیاج نز و درم - نآ روط هک رنتروا یم دیوگ - ییامندوخ یم

دنک . نز یم دیاز

، یم دزپ

،

یردام و هناخ یراد یم دنک و رد نینچ یطیارش تسا هک تزع و تمرح دراد . نیا رما نانچ شیارب

ینورد و یتاذ هدش هک شومارف هدرک تسا ارف رت زا نز ندوب کی ناسنا تسا و یتخبشوخ شا

طقف

ورگرد شقن شیاه تسین . نز ةنومن لوا

، یتعیبط تسا هک تسد اضقرب ازرسپ تسین و

،نیاربانب

بوبحم رهوش مه تسین . رهوش رد ةنومن مود نیع گنهرف تسا

؛ اریز هاج و للج و تکوش

(12)

از ی ةدی گنهرف تسا و ات ینامز هک ناسنا زا نیا رصانع یعازتنا رادروخرب دشابن

، هب تعیبط

کیدزن رت تسا . نز ا هچرگ دوخ دیلوت ةدننک گنهرف تسا و ماخ ار هب هتخپ لدب یم دنک -

نامه روط هک یول سوارتشا رد

ةیرظن ییارگراتخاس

« رد دروم نتخپ اذغ ...

گنهرف ار ةطقن لباقم و

داضتم اب تعیبط یم دروآ

» ( حور ینیملاا

، 1911 : 09 ) - طقف رد رانک شرهوش زا

گنهرف رادروخرب

تسا . ییوگ درم رد تاذ ش یدوجوم یگنهرف

تسا

1.

- هَروسِخ xesura/

/ : ردام رهوش

« نَچ هَتخَو مَیش هِی وجوُلِد

ِدراو مَروسِخ Can vaxta siyam ye delo ju varde xesuram/ :/

تدم ی تسا هک نم و ردام مرهوش فر ی ق دش ها می

یروج هک مِتفُخُم

ِوُل وب

ِدراو مَروسِخ / Juri ke moxoftem love bu varde xesuram :/

نآ ردق هک اب مه یور تشپ ماب یم میباوخ

ِقلُن

ِنیم شِنود هَیش

ِنوورُق مِسورَع Nolqe mine dunes siya qorvune arusem/ :/

لقن

شناهد نیا هلمج تسا : هب نابرق مسورع

هَیش

ِمَسَق شِسار

ِو ادُخ

ِنوج مِسورَع ...

Siya qasame rases ve xoda june arusem/ :/

مسق شتسار هدش هبتسا ناج مسورع ...

» ( هبحاصم اب رذآ

،یداجس 1991 .)

رد نتم ةنومن

« رهوشردام

»،

ةطبار سورع و رهوشردام نآ

ردق بوخ هدش تسا هک ةمه اهراک

زا تسش یوشو سابل ات دیرخ وراد و ...

ار رهوشردام ماجنا

یم دهد و مامت رادنوراد دوخ ار هب مسا

شسورع یم

دنک . و ی نیرتهب یاج باوخ ار رد ناتسمز رانک یسرک هب وا یم دهد . رد ناتسبات اب مه

رد یاوه کنخ

،بش یور تشپ ماب یم دنباوخ و نیرتهب تمسق هویم ار زین یارب شسورع هگن

یم دراد

؛ هب ا ی ن ما ی د ک ه وا فرح ونش ی هتشاد دشاب .

،تیاهنرد سورع

اب رهوشردام قیفر

یم دوش و

فارتعا یم دنک هک ةمه لاس ییاه ار هک اب وا قیفر هدوبن

، هتخاب تسا .

رد نینچ یگنهرف هک

سنج ثنؤم رد رسارس یگدنز شا چیه یتردق هتشادن و مادم اب

یروسناسدوخ هجاوم

هدوب تسا و نینچمه هب

لیم گرزب اهرت یگدنز هدرک تسا

، حضاو تسا

یماگنه هک یهاگنلاوج یارب

دنمتردق ندش یم دبای

، تسد هب راک یم دوش

؛ ارچ هک رگا دوشن

، یقاب رمع

1 .

« یاذغ هتخپ عقاورد

، یاذغ یماخ تسا هک هب کمک لیاسو و رازبا و تاعادبا یگنهرف رییغت لکش هداد تسا . هتبلا یاذغ ماخ رد

تعیبط زین رییغت لکش یم دبای و دساف یم دوش . هب ینایب رگید

، یو رد

« ثلثم تخپ زپو

» هس سأر ثلثم ار ماخ و هتخپ و دساف

یم دناد هک

« ماخ

» بطق صخشمان تسا و ود بطق رگید هک رد لباقم مه و داضتم اب دنرگیدکی ترابع دنا زا : هتخپ هک رییغت لکش

یگنهرف و دساف هک رییغت لکش یعیبط نآ تسا

» ( حور

،ینیملاا 1911 : 00 .)