کهن الگوی شیــر در ایران، میانرودان و مصر باستان

رــیش یوگلا نهک

ناتساب رصم و نادورنایم ،ناریا رد

*یرهاط نیدلاردص

.ناریا ،ناهفصا ،ناهفصا رنه هاگشناد ،تمرم هدکشناد ،یراد هزوم هورگ رایداتسا )90/11/9 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/9/2 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ یوگلا نهک ،یرنه راثآ یور رب هدنام یاج هب یاه هیامشقن زین و اهرواب و ریطاسا رب یهاگن اب دراد شلات راتشون نیا نیا رد و ،دنک یریگیپ )اه گنهرف نیا ندش یکی هماگنه( یشنماخه نارود زاغآ ات رصم و نادورنایم ،ناریا رنه رد ار ریش هشیدنا رد ریش .دزادرپب اه گنهرف نیا نایم طابترا یلیلحت و یقیبطت ییوج یپ هب ،یا هزوم و یا هناخباتک یشهوژپ اب هار ناهاشداپ رانک یرنه راثآ رد .تعاجش هناشن و تنطلس دامن .تسا یرولاد و یرایرهش دامن هراومه ناتساب رواخ نامدرم رب ریش .دنراوتسا شا هجنپ رب ناهاش تخت و ششود رب ناونابدزیا ریرس .دنیشن یم نادرمریلد روگ رب شسیدنت و هداتسیا زا ریش .دوش یم هتخیوآ ندرگ هب ظفاحم ییورین نوچ ،گنس رب هدش هدنک ششقن و دتسیا یم ینابهاگن هب اه هاگشیاین رد .دراد نیشتآ یتشرس و تسا ناتسبات ناشن ینامسآ ریش .تسا نید نیا مراهچ هدر دامن و رهم نییآ رد اه هیام نب نیرت مهم یهاشنهاش دامن هب دیشروخ و ریش شقن هک دنزیمآ یم مه رد نانچ ود نیا و تسا دیشروخ هناخ ریش جرب یسانشرتخا رد .میناد یم زورون ای مد هدیپس هناشن ار نکش واگ ریش ،نارگشهوژپ رگید هشیدنا یسررب رانک رد .ددرگ یم لدب ناریا

یدیلک یاه هژاو .ریش جرب ،یرهم رسریش سیدنت ،نژوا واگ ریش ،دیشروخ و ریش

.E-mail: sadreddin_tahery@yahoo.com ،0321-2223442 :ربامن ،09132221162 :نفلت*

اه لکش هاگآدوخان ،دراد ینیرفآدامن هب هک یشیارگ اب ناسنا .)352 ،1378 ،گنوی( دنبای یرنه ای ینید یگنر ات دهد یم رییغت ار میهافم مامت ات تسین مزلا ،اه تلم نایم اهدامن ترجاهم دنیآرف رد Gob-( دنوش هتفریذپ و لقتنم زین دامن ره اب طبترم یا هروطسس نایم دوخ دیدج نهیم رد اهدامن زا یرایسب .)let, 1894, 140 هزات یموهفم و درکراک و هدش لح نامدرم نهک یاه هشیدنا ،مرف رانک رد ترجاهم ماگنه هب اما اهدامن زا یخرب .دنبای یم .دنرب یم هارمه هب دوخ اب زین ار اه هراگنا ،ناریا یاه گنهرف نایم رد ریش یوگلا نهک یسررب هب نونکا رگیدکی اب طابترا رد هک میزادرپ یم ناتساب رصم و نادورنایم نکاس نوگانوگ یاه گنهرف یرادماو .دنا هتسویپ و ارگمه هاگ و مادکره یسررب هک تسیا هنوگ هب رگیدکی زا نیمزرس نیا رد

.دشاب هیام نب کی موهفم رگنشور دناوت یمن ییاهنت هب اهنآ زا نیا رد هدش یسررب و هدمآدرگ یا هزوم راثآ یخیرات هرتسگ ،دریگ یمربرد ار )م.پ مشش هدس( نهآ هرود نایاپ ات راتشون یاه کبس یشنماخه یروتارپما ییاپرب اب نآ زا سپ هک ارچ یداژنارف و یمسر رنه بوچراچ رد ناتساب رواخ یرنه هیام نب نیا ییوج یپ .دندرگ یم ماغدا رگیدکی اب نایشنماخه رگید یلاجم دنمزاین ناریا یملاسا و یخیرات نارود رنه رد ریش نیدامن موهفم یسررب هب اهنت راتشون نیا نینچمه .تسا رظندم رادلاب ریش ای لادریش ،ریش راکش رگناشن راثآ و هتخادرپ .دنا هدوبن

یناریا هشیدنا رد ریش .1

نیرت مهم زا هراومه ریش :یرولاد و یرایرهش دامن ریش .1 ـ 1 هک ریش ناریا رد .تسا هدمآ رامش هب نایناریا نایم رد اهوگلا نهک یتنطلس دامن کی تروص هب ،تسا هدوب ناهاشداپ رانک رد هشیمه ،2537 ،نزواهگنیتا( تردق و تعاجش زا دش یا هناشن و دمآرد وا زین رگید یاه نیمزرس رد ریش یدنمجرا و یدنمورین .)14 ،وئل مان یرایسب ناهاش ور نیا زا ،هدناشن نارایرهش ناسمه ار .)6 ،2536 ،یورسک( دنا هداهن دوخ رب نلاسرا ای ریش ،دسا ،نوول هتشذگرد نارولاد روگ رب هک تسا موسرم زورما ات زابرید زا .)1 ریوصت( دنهن یم ریش زا یسیدنت ییاورنامرف ماگنه رد نایرصم هک دهد یم ناشن رنسوپ یاه نیمزرس مان نتشاگن یارب هژیو »ر« فرح کی ،نایشنماخه راب ود( یناریا ناهاشداپ و ـ رتخاب ای مزراوخ نوچ ـ یناریا ،اشرایاشخ یارب راب 43 ،شویراد یارب راب 45 ،شروک یارب هب )موس ریشدرا یارب راب کی و تسخن ریشدرا یارب راب تفه و تسا هتسشن یریش ناس هب هک دنا هدوزفا فیلگوریه نابز هماگنه رد هک ییاجنآ زا .دور یمن راک هب رگید ناگژاو رد زگره یگشیمه تملاع نامه زا اه یرصم ،نایشنماخه طلست شهاک ار نآ دربراک و یناریا یا هناشن ار ریش نیا دیاب دنا هدرب هرهب هب همانهاش رد .)Posener, 1936( تسناد تشادگرزب رس زا رکیپ ریش یکی« :هدش هراشا زین ناریا مچرپ رب ریش نتسشن .»رز هب یشفرد رد هک نانوچ ،تسا یرایرهش زمر ریش ماع رواب رد زونه ،1275 ،یریمد( دوش یم ریبعت هاش هب ریش هراومه یراذگباوخ یملایا یاه هاگشیاین یدورو رد :نابهاگن ریش .2 ـ 1.)8 ،1376 ،ستنیه( دندوب هداتسیا ینابهگن هب ریش زا ییاه سیدنت یونابدزیا هتنوران سیدنت م.ق 2250 رد ناوا هاشداپ موپشیا .)64 وا .)2 ریوصت( هدرک شکشیپ یو هاگشیاین هب ار یملایا یزوریپ

یتخت رب و هدیشوپ )هکاناک( نیچرپ دنلب سابل نایرموس ةویش هب .)47 ،1349 ،هیمآ( دنشخب یم تنیز ار نآ ریش شش هک هتسشن رواخ رد ریش شود رب ناونابیادخ نتسشن ای نداتسیا مسر یاهزیوآ ندرگ هنایم ملایا زا .دوب انشآ و نهک ینییآ ناتساب نابهگن و یماح مسلط دیاش هک هدنام یقاب ریش شقن اب یگنس .)3ریوصت( تسا هدوب نانآ یکلف تروص رگنایامن زابرید زا ریش :)d(ینامسآ ریش .3 ـ 1 ریش جرب .)41 ،1357 ،یفصم( تسا هدوب )دادرم هزورما( دسا رگیدکی رانک رد هک دنا هداد لکش یناگراتس هورگ نامسآ رد ار رد جرب نیا دامن .)4ریوصت( دنوش یم هدید نازیخ یریش ناسب یتعیبط ریش جرب .تسا هدیمخ یریش نوچ زین )d_{(یسانشرتخا} .تسا ناتسبات و دیشروخ اب هطبار رد و دراد مرگ نیمراهچ ،رهم نید هدر تفه نایم رد :رهم نییآ رد ریش .4 ـ 1 تشرس هب .)Clauss, 2000, 132( تسا ریش نآ زا هاگیاج شتآ و بآ .تسا هدش هراشا زین یرهم هشیدنا رد ریش نیشتآ هک یناکلاس سپ .دنراد ریذپان یتشآ و مادم یا هزرابم رگیدکی اب )دیمعت لسغ( ندب یوش و تسش یارب دنا هدیسر ریش هاگیاج هب .)75 ،1383 ،نزامرو( دنرب یم راک هب لسع بآ یاج هب دوخ

.هذیا رد یناتسروگ ،ریش سیدنت -1ریوصت

همدقم

تفای رسریش یدوجوم زا یسیدنت اه هوآرهم زا یرایسب رد اه هبیتک رد وا زا .)4ریوصت( تسا هدیچیپ وا رود هب یرام هک هدش

Jack-(دشاب نمیرها نامه دیاش هک هدش دای سونامیرآ مان هه نویآ ار وا نارگشهوژپ یخرب هک یلاحرد .)son, 1985, 17 هیکت یو ندوب نمیرها رب نارگید دنناد یم )سونورک ای ناورز(

هراگنا نیا نیتسار تیوه هچرگ .)Barnett, 1975, 467( دنراد و نامز اب ار وا ناهوژپرهم زا یرایسب اما تسا ماهبا رد زونه .)Beck, 2004, 194( دنا هتسناد طبترم اه لصف رییغت :دنک یم فیصوت ریش هنوگ هب ار نامز زین انلاوم

وهآ ی هلگ ششیپ ناهج منیب یمه یریش یکی مناد یمن مناد یمن ار وهآ و ریش نیا نم هک هبرگ نوچ دنزرف دنروخ وش نوچ کلف نز نوچ نیمز مناد یمن مناد یمن ار وش نیا و ار نز نیا نم ینانوی هروطسا زین دنزرف ندش هدروخ هب انلاوم هراشا

.دروآ یم دای هب ار نامز یادخ سونورک

.یملایا -2ریوصت ) روول هزوم( :ذخام .یملایا -3ریوصت

)ناریا یلم هزوم( :ذخام

.یرهم رسریش یادخ -4ریوصت )ناکیتاو هزوم( :ذخام

.تفریج -5ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.یملایا -6ریوصت )روول هزوم( :ذخام .ناتسرل -7ریوصت

)ناریا یلم هزوم( :ذخام

.ناتسرل -8 ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام .ناتسرل - 9ریوصت

)ناریا یلم هزوم( :ذخام

.کیلرام -10ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.ولنسح -11ریوصت )ایناتیرب هزوم( :ذخام

ناتساب نایناریا یرنه راثآ رد ریش .2

راثآ هب ناوت یم ناریا رنه رد ریش یاه ییامنزاب نیرت نهک زا درک هراشا )م.پ 2700( تفریج رد دور لیله گنهرف زا هدش تفای

.تسا دنمونت و ناّرغ یتفریج ریش .)5 ریوصت(

کی رب هتسشن یریش شوش رد کانیشوشنیا هاگشیاین زا تسا یملایا نابهگن ناریش روآدای هک هدش تفای رادخرچ ریرس رب یملایا تخدهاش هک یتخت هیاپ هراگن گنس کی رد .)6ریوصت(

ناتساب رواخ رد ریش هجنپ اب تخت .تسا ریش هجنپ زا هتسشن نآ .تسا هناهاش یا هناشن هرازه یادتبا( ناتسرل مدخرس هاگشیاین زا یگنس کسیدنت کی نیمه رد ریش .دنک یم ریوصت ار هتفرگ نیمک یریش )م.پ تسخن ،)7ریوصت( ناتسرل یغرفم ینییآ یاهربترس یور رب نارود .دراد روضح زین )8 ریوصت( نابسا ماگل و یغرفم یاهدنبتسد هک هدیدرگ ریوصت ییونابدزیا ًلاامتحا یغرفم نادریت کی یور رب زا نیمیس کوکت کی .)9 ریوصت( دراد رارق ریش شود رب وا تخت رب ریش شقن رامش .هتفای نیذآ ناّرغ یریش رس اب زین هرکاملک نامدرم هشیدنا رد وگلا نهک نیا یدنمجرا رگناشن ناتسرل راثآ .تسا ناماس نآ ود رس اب )م.پ تسخن هرازه یادتبا( کیلرام زا ینیرز دنبوزاب رد ریش نارود نیمه رد .)10 ریوصت( هتفای نیذآ نیگمشخ ریش شقن ریش ود ولنسح ماج رب .دوش یم هدید زین هیویز یاهدنک جاع هک یرگید و دراد شود رب یدرم و اهدژا هک هدیباوخ یکی ،هدش زین ولنسح نیغرفم راثآ رد .هدناشن دوخ شود رب ار ییونابدزیا .)11 ریوصت( هدیدرگ ریوصت اهراب ریش دنوش یم هدید ناخرچ ریش هس تشدرلاک نیرز ماج رود رب

زین ناریا قرش لامش رد م.پ تسخن هرازه هنایم رد .)12 ریوصت(

.دراد روضح )13 ریوصت( کیریزاپ هنیجنگ راثآ رد ریش هاش تخت .تسا یشنماخه رنه یاهدامن نیرت مهم زا ریش ناگدنیامن هک یگرزب تخت .دراد ریش هجنپ ناسب ییاه هیاپ هراومه نینچ زین دراد شود هب متسر شقن یاه هراگن گنس رد اه یپارتاس شقن ناّرغ ریش فیدر کی شوش یاناداپآ یاهراوید رب .تسا روضح زین هسراپ رد نابهاگن یگنس یاهریش .)14 ریوصت( دنا هدش ود رس زا یا هتسد یهاش نیرز ریشمش .)15 ریوصت( دنا هتشاد رکیپ زا یشنماخه یاه کوکت نیرتابیز و )16 ریوصت( دراد ریش زا نیگمشخ ریش ود ییورایور .)17 ریوصت( دنا هتفرگ لکش ریش رایسب هنومن کی رد .)18 ریوصت( تسا نارود نیا جیار یاهدامن کی .)19 ریوصت( تسا هدش یکی و هتسویپ مه هب ریش ود رس بایمک دنک یم ریوصت ار مه هب هدیبسچ و ناخرچ ریش هس رگید یغرفم رثا هنومن کی .دنا هتشاد زین هنزو دربراک یغرفم یاهریش .)20ریوصت(

تنلات کی هب کیدزن( مرگولیک 31 دودح هیدیل یپارتاس زا هدش تفای ،اهدنبتسد رب ظفاحم ناسب ار ریش .)21 ریوصت( دراد نزو )یلباب )23 ریوصت( سابل یاه نیذآ و ،)22 ریوصت( یگنس یاهزیوآ ندرگ .دید ناوت یم زین یشنماخه نارود

.تشدرلاک -12ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.کیریزاپ -13ریوصت )ژاتیمره هزوم( :ذخام .یشنماخه -14ریوصت

)روول هزوم( :ذخام

.یشنماخه -15ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام .یشنماخه -16ریوصت

)ناریا یلم هزوم( :ذخام

.یشنماخه -17ریوصت )نتیلوپورتم هزوم( :ذخام

یرنه راثآ و هشیدنا رد ریش . 3 ناتساب نادورنایم

ریوصت( یدکا یروراب و قشع یونابیادخ راتشیا بکرم ریش یاهراوید رب .)62 ،1380 ،لاه( دوب وا یرواگنج رگناشن و )24 فص دنمونت ریش تصش لباب رد راتشیا هزاورد هب یهتنم نابایخ .)191 ،1369 ،ور( دندوب هداتسیا ینابهاگن هب یشاک رب هدیشک ینابهاگن گرزب یگنس ریش ود ار هاگشیاین یدورو هزاورد و و قشع یونابیادخ نایرموس وا زا شیپ .)25 ریوصت( دندرک یم هداتسیا ار دادا اوه یادخ نهک نایلباب و )26هراگن( انانیا یرواگنج .دنتشاگن یم ریش تشپ رب هداد مان )گرزب ریش( لاوگروا ار ریش یکلف تروص نایلباب رد هک رکیپ نیا هراتس نیرتنشور ^)Regulus( دسلاا بلق .دندوب هاش هراتس و دوب یهاشداپ ناشن نانآ یارب هتفرگ یاج نآ هنیس .)White, 2008, 140( تشاد مان شیامن ریش تروص هب هاگ نایلباب دیشروخ یادخ شَم َش هاشداپ نودحرسا .)Krappe, 1945, 150( تسا هدش یم هداد شمش .تسا هدرک هیده شمش هاگشیاین هب یگنس یریش یروشآ اب ادخ نیا اهدعب ،تسا دیشروخ نکاس ینادورنایم هشیدنا رد یبرع نابز رد سمش هژاو و دوش یم هتشاگنا یکی دیشروخ .تسا بیکرت نیا هدنامزاب

.یشنماخه -18ریوصت )نتیلوپورتم هزوم( :ذخام

.یشنماخه -19ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.یشنماخه -20ریوصت )Curtis, 2005, 103( :ذخام .یشنماخه -21ریوصت

)ایناتیرب هزوم( :ذخام

.یشنماخه -22ریوصت )نتیلوپورتم هزوم( :ذخام .یشنماخه -23ریوصت

) نیلکورب هزوم( :ذخام

.راتشیا -24ریوصت )روول هزوم( :ذخام .راتشیا هزاورد -25ریوصت

)ایناتیرب هزوم( :ذخام

.انانیا -26ریوصت )وگاکیش هاگشناد( :ذخام

.روا -27 ریوصت )ایناولیسنپ هزوم( :ذخام

هَرثیم( ارتیم .تسا یریگیپ لباق زین ناریا رد دادخر نیمه نامسآ هب هبسا راهچ یا هنودرگ اب ار دیشروخ مد هدیپس ره شیپ هک يونیم دزیا نیتسخن تسوا :هدمآ تشی رهم رد .دروآ یم رهم( دیآ يم رب اره هوک يلااب رد بسا زیت ریذپانانف دیشروخ زا تشی روخ و رهم شیاین رد تشی رهم .)13 دنب ،3 هدرک ،تشی ار دیشروخ و رهم جیردت هب اما .تسا هدش هتشاگن دیشروخ یارب .دنا هتشادنپ ناسمه نیمیس یسیدرس )م.پ 2600( روا یهاشداپ ناتسروگ زا رب ریش .)27 ریوصت( هدش تفای ناشخرد نامشچ اب یریش زا روا نارود زا .)28 ریوصت( دوش یم هدید زین روا گنچ یور اه هتشون زا ینابهگن هب ایوگ هک هدش تفای یکچوک یاهریش III .)29 ریوصت( دنا هداتسیا دیاش هک تسا تسد رد یناّرغ ریش )م.پ 1800( نهک لباب زا

.)30 ریوصت( تسا هتشاد ار هاگشیاین نابهگن شقن ریش کی ناسب نیلافس یکوکت )م.پ 1800 دودح( نهک روشآ زا رد ار ریش شقن نایروشآ .)31 ریوصت( تسا هدنام یقاب نیگمشخ هناهاش یاهریرس .دنا هدرب راک هب رایسب دوخ یاه هراگنراوید شقن زا ریش .دنا هتشاد ریش هجنپ ناسب ییاه هیاپ زین یروشآ یروشآون نارود زا .تسا یروشآ یاهدنک جاع رد جیار یاه انیم 15 نزو هب و ریش لکش هب نیغرفم ییاه هنزو )م.پ 9 هدس(

.تسا هدنام اج هب )مرگولیک کی کیدزن انیم ره(

.روا -28ریوصت )ایناولیسنپ هزوم( :ذخام

.روا -29ریوصت )روول هزوم( :ذخام

.لباب -30ریوصت ) روول هزوم( :ذخام .روشآ -31ریوصت

)دادغب یلم هزوم( :ذخام .یبون رب ریش هبلغ -32ریوصت

)نتیلوپورتم هزوم( :ذخام

.نومآ خنع توت ریرس-33ریوصت )هرهاق یلم هزوم( :ذخام .تمخس -34ریوصت

)گاهنپک هزوم( :ذخام

.تمخس -35ریوصت )روسکول ( :ذخام

.هراقس -36ریوصت )روول هزوم( :ذخام

.بهمروه هقلح -37ریوصت )روول هزوم( :ذخام

رصم یرنه راثآ و هشیدنا رد ریش .4 ناتساب

شیاین ار ریش یکلف تروص ناگراتس نایرصم ،ینیلپ هتشون هب هب دوب هتسباو نادب یزرواشک هک لین نایغط اریز ،دنا هدرک یم Hinckley,( تسا هداد یم خر جرب نیا هب دیشروخ دورو ماگنه .تسا هدوب یرایرهش دامن زین نایرصم یارب ریش .^{)1899, 253} زابرس رب ریش هبلغ اب ار ناشیتنس نانمشد نایبون رب یزوریپ نانآ ،رصم نوعرف گرزب یهآ .)32 ریوصت( دنا هداد یم ناشن یبون Krappe,( تسا هدش یم هدیمان دیشروخ یادخ دنزرف ریش ریش هجنپ زا هیاپ زین رصم هناهاش یاهریرس .^{)1945, 150} ود رس اب نیا زج هب )م.پ 1300( نومآ خنع توت نیرز تخت .دنراد .)33 ریوصت( هتفای نیذآ زین ریش رد وجگنج یادخ نیرتدنمورین )یلفس رصم رد تِسَب( تمخس .دوب ریش رس اب ییوناب ،دربن رد هنعارف نابهاگن و نایرصم هشیدنا راوید رب ار وا و هتخاس تمخس زا یرایسب یاه سیدنت نایرصم رس یور رب زین تمخس .)34 ریوصت( دنا هدرک شقن اه هاگشیاین یادخ سِهام ردام وا .)35 ریوصت( دراد دیشروخ هدرگ شیوخ .)Lurker, 1987, 215( دوب گنج رس ریش لثم )شداک دیاش ای( روثاه ونابیادخ یرصم هراگن کی رد

.تسا هدش ریوصت ریش تشپ رب ینادورنایم و یناریا ناونابدزیا تفای یرصم یاه ناتسروگ هناتسآ زا زین ینابهاگن ناریش ریوصت( هراقس رد یشنماخه هرود زا یا هنومن هلمج زا ،دنا هدش شقن اب نیرز یا هقلح )م.پ 1300( رصم نوعرف بهمروه زا .)36 ریش شقن اب زین یرگید یرتشگنا ،)37 ریوصت( هدنام یقاب ریش .)38 ریوصت( هدش تفای م.پ 1500 سبت زا ظفاحم

دیشروخ و ریش .5

.تسا هدوب دیشروخ هناخ ،ریش جرب نهک یسانشرتخا رد نازیم مه و روث هناخ ار هرهز ناطرس ار هام و ریش ار سمش

»یسوت نیدلاریصن هجاوخ«

باتفآ ریش جرب زا رس دز رب وچ باوخ دولاپب و زور دیلابب

»یسودرف«

هنایم( ریش جرب یامرگ طابترا دش هراشا هک هنوگنامه و یتح دیاش ای و ،دیشروخ اب جرب نیا نیشتآ تشرس و )ناتسبات ماکحتسا رب دیشروخ یاهوترپ هب رن ریش لاپوک و لای یناسمه رانک رد اهراب دیشروخ و ریش ور نیا زا .تسا هدوزفا هشیدنا نیا زا ار هراگنا نیا ناوت یم هک ییاج ات ،دنا هدش ریوصت رگیدکی ناریا مچرپ رب ینامزرید هک ،تسناد ناریا خیرات یاهدامن نیرت مهم یناریا هشیدنا رد زین دیشروخ و ریش .تسا هتشاد یاج زین نیمز هراشا رد هراومه ودنیا شزیمآ همانهاش رد ،تسا یرایرهش دامن :تسا ناهاش هب یا هدنیاپ ریش نوردنا مزر هب«

»یا هدنبات دیش نوردنا مزب هب رهپس دناوخ شایرد مزب رد هک«

.»رهچ دیشروخ ریش نوردنا مزر هب نارود یاه هکس زا هتفرگرب یا هناشن هشیمه دیشروخ و ریش زا هرهب زاغآ اما .)2536 ،یورسک :کر( تسا هدش یفرعم یملاسا ناریا رد رتمک هک ددرگ یم رب رت نهک سب ینارود هب هیامشقن نیا .تسا هدش هراشا نادب نایادخ م.پ 9 هدس یلوتانآ شیمکراک زا یا هراگن گنس رب ریوصت( دنا هداتسیا گرزب یریش تشپ رب نایتیه هام و دیشروخ هیدیل رد م.پ 6 و 7 هدس رد هک خیرات یاه هکس نیتسخن رب.)39 نآ رب دیشروخ هک دوش یم هدید یریش رس دنا هدش برض م.پ 4 هدس یاه هکس رب هراگنا نیا .)40 ریوصت( تسا هتسشن لیدبت لماک دیشروخ و ریش هب یلوتانآ رد سوئازام تموکح .)41 ریوصت( ددرگ یم م.پ 5 هدس نایاپ رد تسخن ناریا رنه رد دسر یم رظن هب

Suren-Pahlav,( دشاب هدرب راک هب ار شقن نیا مود ریشدرا

.سبت -38ریوصت )نتیلوپورتم هزوم( :ذخام

.یتیه -39ریوصت )اراکنآ یلوتانآ ینیشنرهش هزوم( :ذخام .یدیل -40ریوصت

)جیربمک مایلیوزتیف هزوم( :ذخام

،هدش تفای هایس یایرد یقرش لامش زا هک یرهم رثا رب .⁾²⁰⁰⁶ زا سپ شا هبیتک رد هک یشنماخه هاش اهنت ـ مود ریشدرا رد ـ دنک یم شیاین زین ار اتیهانآ و ارتیم نهک نادزیا ،ادزماروها رثا نیا .)42 ریوصت( تسا هداتسیا زاین هب اتیهانآ ونابدزیا ربارب زا سپ یلوتانآ یاه تموکح هب قلعتم نارگشهوژپ رگید ار رهم ندوب یناریا رد اما ،)Collon, 1987, 432( دنناد یم یشنماخه .تسین یکش هیام نب زا یا هلاه و هداتسیا یریش تشپ رب یقرش نهک مسر هب ونابغب یزاغآ دیاش هراگن نیا .تسا هتفرگ رب رد ار وا دیشروخ یاهوترپ رنه رد .دشاب یناریا رنه رد ریش شود رب دیشروخ نتسشن رب ای )رهم هنودرگ( هنارهم اهریش نار رب هراومه م.پ تسخن هرازه و ریش طابترا هب رگید یا هراشا دیاش هک دوش یم هدید اکیتسآوس .تشدرلاک و ولنسح ،ولرامع یاه ماج رب هلمج زا .دشاب دیشروخ

نژوا واگ ریش .6

یواگ )43 ریوصت( م.پ موس هرازه شوش زا یرهم رثا رد رد و هداهن دنراد وا هب ور هک یریش ود رس رب تسد هداتسیا هک هدراذگ یواگ ود تشپ رب تسد هداتسیا یریش شرانک اه لصف شخرچ زا یناشن ار هراگن نیا یخرب .دنراد وا هب تشپ رد ار رگیدکی هک ناتسمز و ناتسبات زا یریوصت دیاش .دنا هتسناد .)194 ،1376 ،ستنیه( دنریگ یم یپ یگشیمه یا هخرچ ناریا برغ م.پ مود هرازه همین هب هک اتمه یب سیدنت کی رد دوش یم هدید واگ و ریش رس ود اب یدوجوم تسا بوسنم واگ هب ریش شروی هیام نب یاه هنومن نیرت نهک زا .)44 ریوصت(

رد .)45 ریوصت( درک هراشا تفریج یاه هراگن گنس هب ناوت یم هراگنا نیا .دنوش یم هدید واگ رب هبلغ لاح رد ریش ود راثآ نیا شقن نیسم ربترس کی یور رب زین م.پ 3 هرازه همین دادهش رد .تسا هدیدرگ واگ و ریش هنایم ملایا نارود رد ،شوش زا یگنس یا هساک رب رب هراگن نیمه .)46 ریوصت( دندربن هدامآ و هداتسیا مه هب ور زین )م.پ تسخن هرازه یادتبا( ناتسرل نیغرفم ماج کی یور .)47 ریوصت( دوش یم هدید لاح رد ار ریش )یچیلااق زا دیاش( م.پ 8 هدس زا نیمیس یفرظ رب هراگن نیمه نامزمه .)48 ریوصت( هدرک ریوصت واگ ندیرد دوش یم هدید زین ناتسدرک زا نیرز یتنیز کلاپ کی یور .)49 ریوصت(

،دراد یراکشآ تسادق یشنماخه رنه رد نکشواگ ریش ار هراگن نیا .تسا هدیدرگ شقن هسراپ رد راب 27 هک نانوچ یاه هتفاب و )50 ریوصت( یشنماخه یتنیز یاهزیوآ رد ناوت یم .تفای زاب زین کیریزاپ هنیجنگ نیا .تسا جیار نژوا واگ ریش شقن زین نادورنایم رنه رد کی ،)51 ریوصت( کوروا زا ماج کی رب ناوت یم ار هیام نب هدش یراگن گنس یجاع ،)52 ریوصت( یرموس یتنیز زیوآ

.سوئازام -41ریوصت )جیربمک هزوم( :ذخام

.؟یشنماخه -42ریوصت )ایناتیرب هزوم( :ذخام

.شوش -43ریوصت )195 ،1376 ،ستنیه( :ذخام .ناریا برغ -44ریوصت

)دنلویلک هزوم( :ذخام

یاهدنک جاع رب زین و )53 ریوصت( روا یهاش ناتسروگ زا .دید )54 ریوصت( یروشآون سیدنت هنوگ هب م.پ 500 دودح زا زین نانوی رد هیامشقن نیا

.ددرگ یم راکشآ یلافس یاهاروفمآ یور رب هراگن ای )55 ریوصت(

6 هدس هنایم رد یدیل هاش سوزرک طسوت هک دییوزورک هکس ریوصت( هدش نیذآ واگ و ریش رس شقن اب دوش یم برض م.پ تموکح یاه هکس یور رب نآ زا سپ هدس ود هراگن نیا .)56 .)57 ریوصت( دوش یم رت لماک سوئازام .دنا هدروآ رایسب یاهریسفت نارگشهوژپ نکشواگ ریش یارب دنا هتسناد امرس نایاپ زا سپ یزرواشک راک زاغآ دامن ار نآ ریز هک یفلاخم یاهورین اب هاش دربن ای .)56 ،1384 ،نمرکیب(

یزوریپ ای و .)186 ،1374 ،سیوب( دنا هتفر یمن هناهاش تردق راب یناسوب .)157 ،1371 ،نمشیرگ( ینمیرها یورین رب یکین یورین واگ و ریش دربن هراگنا نیمه زا هدنامزاب زین ار رهم یشکواگ .)52 ،1379 ،یسنلاوا( دناد یم تسا دنم هشیر نانچ ناریا یملاسا رنه رد واگ و ریش لادج و واگ .دنمان یم »ریگ و تفرگ« ،هیام نب نیا مان هب ار ریعشت هاگ هک نایاپ واگ رب ریش هبلغ اب هک تسا هنمد و هلیلک رگزاغآ باب ریش بدا رد ار نآ در و ،)122 ـ 59 ،1351 ،یشنم للهارصن( دبای یم شهاوخدب رمع یاشود واگ :تفرگ یپ اهراب ناوت یم یسراپ

»ینور جرفلاوبا« داب نودرگ ریش ناوخ هرب ارم بصنم نیا شاک تفگ روث اب لمح ینعم نیا وت نابرق هاگ

»یناهفصا قازرلادبع نیدلا لامج« ار وت ای ملسم یتشگ :دراد هراشا زورون رد واگ و ریش لادج هب زین یناقاخ دمآ و غیت تخیهآک ار نامسآ تسیدیع ،هم نیا ردنا هک انام

روخ هصرق ،واگ رب همه رد نژوا واگ ریش هراگنا هک میشاب رادنپ نیا رب دیابن یشنماخه یاه هنومن دروم رد اما .دراد هناگی ییانعم اه گنهرف

:مینک یم داهنشیپ زین ار رگید ریسفت ود واگ و دیشروخ دامن یناریا گنهرف رد ریش هک میریذپب رگا واگ رب ریش یزوریپ ناوت یم تروص نیا رد تسا هدوب هام دامن .تسناد یکیرات نایاپ زا سپ دیشروخ ندیمد هب یا هراشا ار هداهن جرا هراومه یناریا یاه نید و تایبدا ،هشیدنا رد مد هدیپس نید ،مسییارتیم رد( یزور هنابش شیاین نیرترب و تسا هدش .تسا یهاگرحس زامن )ملاسا یتح و تشترز روث یکلف تروص رگنایامن زابرید زا واگ رگید یوس زا لاس رازه ود .)153 ،1357 ،یفصم( هدوب )تشهبیدرا هزورما(

روث یکلف تروص هنیمز زا رتشیب راهب زاغآ رد دیشروخ ،شیپ لمح یکلف تروص هنیمز زا رتشیب زورما یلو .تشذگ یم )واگ(

.)29 ،1380 ،یمرکا( درذگ یم )هرب(

رد نیدرورف رد دیشروخ ،م.پ تسخن هرازه رد تقیقح رد ،میریذپب ار دیشروخ اب ریش طابترا رگا .تسا هتشاد هناخ واگ جرب هب دیشروخ دورو زا یزمر ار واگ تشپ رب ریش نتسشن ناوت یم ور نیا زا .تسناد ناریا نیمزرس رد زورون ندیسر و روث جرب زورون نشج ییاپرب هاگیاج هک هسراپ رد هراگن نیا ندرک شقن .دیامن یم هتسیاب تسا هدوب

.تفریج -45ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.شوش -46ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.ناتسرل -47ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام .؟یچیلااق -48ریوصت

)ویکوت وهیم هزوم( :ذخام

.ناتسدرک -49ریوصت )ناریا یلم هزوم( :ذخام

.یشنماخه -50 ریوصت )روول هزوم( :ذخام

و یرایرهش دامن ناتساب رواخ نامدرم هشیدنا رد ریش .هدش هداهن ناهاش زا یرایسب رب شمان هک نانوچ ،تسا یرولاد رس زا نایرصم .تردق و تعاجش زا یا هناشن و یتنطلس یدامن و دنا هتشون یم ریش هراگن اب ار یشنماخه یاه مان ،تشادگرزب ریش سیدنت .دراد ناریا شفرد رب ریش نتسشن هب هراشا همانهاش ناونابدزیا ریرس .تسا هتشذگرد درف یرولاد هناشن اهروگ رب رد رب ریش .دنراوتسا شا هجنپ رب ناهاش تخت و ششود رب نوچ شگنس رب هدش هدنک شقن و دتسیا یم ینابهاگن هب اه هاگشیاین مراهچ هدر دامن ریش .دوش یم هتخیوآ ندرگ هب ظفاحم ییورین رس اب یدولآزمر یادخ سیدنت اه هوآرهم رد و تسا رهم نییآ رامشرپ یاه هراگن زا یخرب راتشون نیا رد .دنوش یم تفای ریش

نایرصم .دنا هدمآ درگ یناریا یرنه یاه کبس و اه گنهرف رد ریش ریش .دنا هدیتسرپ یم ار تمخس ،رسریش رواگنج یونابیادخ زین هزورما .دراد نیشتآ یتشرس و تسا ناتسبات ناشن ینامسآ هناخ ،ریش جرب یسانشرتخا رد .تسا نامزمه هام دادرم اب ریش و ریش شقن هک دنزیمآ یم مه رد نانچ ود نیا و تسا دیشروخ مچرپ و هکس رب هتشگ لدب ناریا یهاشنهاش دامن هب دیشروخ یزوریپ ،یزرواشک زاغآ دامن ار نکش واگ ریش .دنیشن یم ناریا ناوت یم ار نآ .دنا هتسناد ...و نمیرها رب یکین هبلغ ،نانمشد رب هاش .تسناد زین زورون ای مد هدیپس زا یا هناشن

هجیتن

عبانم تسرهف

،نارهت هاگشناد تاراشتنا ، ینایب نیریش ،ملایا خیرات ،)1349( ریپ ،هیمآ .نارهت و یلوانت زیورپ ،سراف یریش یاه هچیلاق ،)2537( دراچیر ،نزواهگنیتا

.نارهت ،رنه نشج نامزاس ،ماهرپ سوریس ،یگنهرف یاهشهوژپ رتفد ،یناریا یرامشهاگ ،)1380( یسوم ،یمرکا

.نارهت میرم ،یتسرپارتیم ءاشنم رد ون یشهوژپ ،)1379( دیوید ،یسنلاوا

.نارهت ،همشچ ،ینیما ،هداز یتعنص نویامه ،2ج ،تشترز شیک خیرات ،)1374( یرم ،سیوب .نارهت ،سوت

نویامه ،ناتساب قرش و ناریا رد ملع ،)1384( نارگید و گنینه ،نمرکیب .نارهت ،هرطق ،هداز یتعنص پاچ ،ناویحلا صاوخ ،)1275( یسوم نب دمحم نیدلا لامک ،یریمد

.زیربت ،یناهفصا یندیرف سابع نیسحلادبع هکد ،یگنس .نارهت ،تجهب ،مسییارتیم ای رهم نییآ ،)1371( مشاه ،یضر ،یبآ ،یودهم گنشوه اضرلادبع ،ناتساب نیرهنلا نیب ،)1369( ژرژ ،ور .نارهت یبتجم حیحصت هب ،ناوید ،)1362( نیدلا لامج ،یناهفصا قازرلادبع

.كوروا -51ریوصت ) 1962:26,Strommenger( :ذخام .رموس -52ریوصت

) 56 ،1371 ،یضر( :ذخام

.روا -53ریوصت )ایناولیسنپ هزوم( :ذخام .روشآ -54ریوصت

)Herrmann, 1986:694 ( :ذخام .نانوی -55ریوصت

)نتیلوپورتم هزوم( :ذخام

.یدیل -56ریوصت )جیربمک مایلیوزتیف هزوم( :ذخام .سوئازام -57ریوصت

)جیربمک هزوم( :ذخام

.وکسم پاچ ،یداقتنا نتم ،همانهاش ،)1968( مساقلاوبا ،یسودرف .هیدشر پاچ ،دیشروخ و ریش هچخیرات ،)2536( دمحا ،یزیربت یورسک یسیع ،)یشنماخه و دام نارود رد( ناریا رنه ،)1371( نامر ،نمشیرگ .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،مانهب تایبدا هدکشناد ،یموجن تاحلاطصا گنهرف ،)1357( لضفلاوبا ،یفصم

.زیربت ،زیربت یناسنا مولع و یبتجم حیحصت هب ،هنمد و هلیلک ،)1351( یلاعملاوبا ،یشنم للهارصن

.نارهت ،نارهت هاگشناد تاراشتنا ،یونیم .نارهت ،همشچ ،دازردان گرزب ،ارتیم نییآ ،)1383( نیترام ،نزامرو هیقر ،برغ و قرش رنه رد اهدامن هراگن گنهرف ،)1380( زمیج ،لاه .نارهت ،رصاعم گنهرف ،یدازهب تاراشتنا ،این هزوریف هزوریف ،ملایا هدشمگ یایند ،)1376( رتلاو ،ستنیه

.نارهت ،یگنهرف و یملع ،هیناطلس دومحم ،شیاهلوبمس و ناسنا ،)1378( واتسوگ لراک ،گنوی

.نارهت ،یماج

Barnett, R. D.(1975), Mithraic studies: proceedings of the first International congress of Mithraic studies, John R Hinnells. ed., Vol II. Manchester University Press.

Beck, R. (2004), Beck on Mithraism: collected works with new essays, Aldershot: Ashgate.

Clauss, Manfred (2000), The Roman Cult of Mithras:

The God and his Mysteries, N Y: Routledge.

Collon, D. (1987), First Impressions: Cylinder Seals in the Ancient Near East, London: The British Museum Press.

Curtis, John, Nigel Tallis (2005), Forgotten Empire, The World of Ancient Persia, London: The British Museum Press.

Goblet d'Alviella, Eugène, comte (1894), The migration of symbols, London: A. Constable and Co.

Herrmann, Georgina (1986), Ivories from Room SW 37 Fort Shalmaneser. Ivories from Nimrud IV. London: British School of Archaeology in Iraq.

Hinckley, Richard Allen (1899), Star Names: Their Lore and Meaning, New York: Dover.

Jackson, Howard M. (Jul., 1985), The Meaning and Function of the Leontocephaline in Roman Mithraism in Numen, Vol. 32, Fasc. 1.

Krappe, Alexander H. (Jul. - Sep., 1945), The Anatolian Lion God, Journal of the American Oriental Society, Vol.

65, (No. 3).

Lurker, Manfred(1987), Dictionary of Gods and God- desses, Devils and Demons, N Y: Routledge.

Posener, G. (1936), La premiere domination perse en Egypte, Bibliotheque d'etude 11.

Strommenger, Eva (1962), Fünf Jahrtausende Meso- Suren-Pahlav, Shapour (2006), The Circle of Ancient

Iranian Studies (CAIS), www.cais-soas.com.

Watters, Joanna (2003), Astrology for today, London:

Carroll & Brown.

White, Gavin (2008), Babylonian Star-lore, London: So- laria Publications.