ﻦﻔﻠﺗ :
01316690282
[email protected] E-mail:
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
مﺎﻗرا ﺞﻧﺮﺑ
(Oryza sativa L.)
و ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ياﺮﺑ
كﻮﺘﻠﺷ ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ
يﺪﻤﺤﻣ ناﺮﻬﻣ ﻲﻌﻴﺑر ﻚﺑﺎﺑ ،1
2
هداﺰﻴﻠﻋ ﺎﺿرﺪﻤﺤﻣ ،*
نﺎﻤﻴﭘ ﻦﻴﺴﺣﺮﻴﻣ ،3
ﻪﻟا دازﺮﻬﻣ و 4
ﻲﻠﻗ
5رﻮﭘ
1 ، 2 و 4 . ،ﺪﺷرا ﻲﺳﺎﻨﺷرﺎﻛ يﻮﺠﺸﻧاد دﺎﺘﺳا
ﻴﮔ هﺎﮕﺸﻧاد ،يزروﺎﺸﻛ ةﺪﻜﺸﻧاد ،رﺎﻳدﺎﺘﺳا و ناﺮﻳا ،نﻼ
3 و 5 . ناﺮﻳا ،ﺖﺷر ،رﻮﺸﻛ ﺞﻧﺮﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﻪﺴﺳﺆﻣ ،ﺶﻫوﮋﭘ ﻲﺑﺮﻣ و رﺎﻳدﺎﺘﺳا
) ﺖﻓﺎﻳرد ﺦﻳرﺎﺗ :
14 / 9 / 1391 ـ ﺐﻳﻮﺼﺗ ﺦﻳرﺎﺗ :
13 / 9 / 1392 (
هﺪﻴﻜﭼ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻲﺑﺎﻳزرا ياﺮﺑ ﻪﻧﻮﮔ زا ﻲﺧﺮﺑ ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ياﺮﺑ ﺞﻧﺮﺑ يﺎﻫ
ياد حﺮﻃ زا ،ﻪﻧاد ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ و ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ ﺎﺑ ﻞﻣﺎﻛ ﻞﻟآ
ﺪﻟاو ﺞﻨﭘ
،ﻲﻤﺷﺎﻫ)
،ﺎﻧاﺪﻧاو
،سودﺎﻛ
هﺎﺷ ﺪﻨﺴﭘ و (IR36 ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا .
لﺎﺳ 1390 ﺎﻬﻧآ جﺎﺘﻧ و ﻦﻳﺪﻟاو 25)
ﭗﻴﺗﻮﻧژ ( حﺮﻃ ﺐﻟﺎﻗ رد
كﻮﻠﺑ رﻮﺸﻛ ﺞﻧﺮﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﺔﺴﺳﺆﻣ رد راﺮﻜﺗ ﻪﺳ ﺎﺑ ﻲﻓدﺎﺼﺗ يﺎﻫ ﺖﺷر)
( رد ﺖﻔﺻ ﻪﻧ و ﺖﺸﻛ
ﺪﺷ ﻲﺑﺎﻳزرا ﺎﻬﻧآ .
توﺎﻔﺗ ﺲﻧﺎﻳراو ﺔﻳﺰﺠﺗ ﺞﻳﺎﺘﻧ ﻦﻴﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﻲﻜﻴﺘﻧژ يﺎﻫ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ،ﺎﻫرﺎﻤﻴﺗ يﺮﻳﺬﭘ
ﻦﻳا زا و داد نﺎﺸﻧ ار ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻦﻳﺪﻟاو ﻲﻣﻮﻤﻋ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ و ﻲﺸﻳاﺰﻓا رﺎﺛآ ﺶﻘﻧ ور
نژ ﻲﺳرﺮﺑ تﺎﻔﺻ لﺮﺘﻨﻛ رد ﺎﻫ ﺪﺷ ﺺﺨﺸﻣ هﺪﺷ
. ﻲﻗﻼﺗ ﺮﺛا نﺪﺷ رادﺎﻨﻌﻣ ياﺮﺑ سﻮﻜﻌﻣ يﺎﻫ
ﻪﺑ ،ﻲﺸﻳﺎﻣزآ تﺎﻔﺻ ﺔﻤﻫ ﻪﻧاد يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد ﺰﺟ
لﺮﺘﻨﻛ رد ار يردﺎﻣ رﺎﺛآ ﺶﻘﻧ ﺰﻴﻧ ،ﺎﻫ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا
داد نﺎﺸﻧ . ﺖﺒﺴﻧ نﺪﺷ رادﺎﻨﻌﻣ MSGCA/MSSCA
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ، ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ ( و ﻚﻳ ﻚﻳدﺰﻧ
ﺖﺛارو ةزاﺪﻧا نﺎﺸﻧ ،ﻪﻧاد ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ياﺮﺑ ﻻﺎﺑ ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
رﺎﺛآ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﻢﻬﺳ ةﺪﻨﻫد
نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ رﺎﺛآ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻲﺸﻳاﺰﻓا دﻮﺑ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا لﺮﺘﻨﻛ رد ﺎﻫ
. ﻲﻟﺎﺣرد ﻲﺑ ﻪﻛ ﻲﻳﺎﻨﻌﻣ
MSGCA/MSSCA ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ،
ﺖﺒﺴﻧ) ﻲﻜﻴﺘﻧژ ( ﻦﻴﻳﺎﭘ ﺖﺛارو ةزاﺪﻧا و ﻚﻳ زا ﺮﺗ يﺮﻳﺬﭘ
ﻞﻳﺪﺒﺗ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻢﻛ ﻲﺻﻮﺼﺧ ﻲﻫدزﺎﺑ)
،ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺪﺻرد ﺞﻧﺮﺑ ﺪﻴﻔﺳ ﻢﻟﺎﺳ و ﺔﺟرد
يﺪﻴﻔﺳ ( نﺎﺸﻧ ، نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ رﺎﺛآ ﺖﻴﻤﻫا ةﺪﻨﻫد دﻮﺑ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا لﺮﺘﻨﻛ رد ﺎﻫ
. ﺞﻳﺎﺘﻧ سﺎﺳاﺮﺑ
ﻪﻳﺰﺠﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ
،ﻦﻤﻴﻫ شور ﻪﺑ ﻲﻜﻴﻓاﺮﮔ ﻞﻴﻠﺤﺗو ﺖﻴﻔﻴﻛ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﺮﻳﺎﺳ
نژ ﺺﻗﺎﻧ ﺖﻴﺒﻟﺎﻏ ﻞﻤﻋ لﺮﺘﻨﻛ ﺎﺑ ﻪﻧاد ﻞﻣﺎﻛ ﺖﻴﺒﻟﺎﻏ ﻞﻤﻋ لﺮﺘﻨﻛ ﺎﺑ ﻞﻳﺪﺒﺗ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﺮﻳﺎﺳ و ﺎﻫ
نژ ﺖﻴﺒﻟﺎﻏ قﻮﻓ ﺎﺗ ﺪﻨﺘﺷاد راﺮﻗ ﺎﻫ
. ﻲﻣ ﺮﺗﺮﺑ جﺎﺘﻧ ﺶﻨﻳﺰﮔ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﺪﻧاﻮﺗ
ﻪﻧاد ﺗ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ياﺮﺑ ﺎﻣا ؛ﺪﺸﺨﺑ دﻮﺒﻬﺑ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ ﺖﻴﻌﻤﺟ رد ار ﺎﻫ ﺮﺛﺆﻣ ﺶﻨﻳﺰﮔ شور ﻞﻳﺪﺒ
نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ ﻞﻤﻋ زا ﺖﺳا ﺮﺘﻬﺑ و هدﻮﺒﻧ ﻲﺳرﺮﺑ ﻦﻳﺪﻟاو زا ﺮﺗﺮﺑ ﻲﻳﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ و هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﻫ
هﺪﺷ
دﻮﺷ ﺪﻴﻟﻮﺗ .
هژاو يﺪﻴﻠﻛ يﺎﻫ ﺮﺛا :
،ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺞﻧﺮﺑ
هﻮﻬﻗ
،يا ﻲﻗﻼﺗ ياد
،ﻞﻟآ ﺔﺟرد يﺪﻴﻔﺳ .
ﻪﻣﺪﻘﻣ
ﻢﻬﻣ ﺞﻧﺮﺑ و ﻪﻌﺳﻮﺗ لﺎﺣ رد يﺎﻴﻧد ﻲﻳاﺬﻏ لﻮﺼﺤﻣ ﻦﻳﺮﺗ
ﻴﺑ ﻲﻠﺻا ياﺬﻏ ﺖﺳا نﺎﻬﺟ مدﺮﻣ زا ﻲﻤﻴﻧ زا ﺶ
. ﻚﻳ ﻢﺠﻨﭘ
ﺪﻧراد ﻢﺸﭼ ﺞﻧﺮﺑ ﺖﻋارز ﻪﺑ دﻮﺧ ﺖﺸﻴﻌﻣ ياﺮﺑ ﺎﻴﻧد مدﺮﻣ ﻦﻴﻣﺄﺗ ياﺮﺑ ﺰﻴﻧ مدﺮﻣ زا ﺮﻔﻧ درﺎﻴﻠﻴﻣ ﺞﻨﭘ ﺎﺗ ﻪﺳ زا ﺶﻴﺑ و زا ﺶﻴﺑ 20 ﻪﻧازور يﺮﻟﺎﻛ زا ﺪﺻرد ﻪﺘﺴﺑاو ﺞﻧﺮﺑ ﻪﺑ نﺎﺷ
ﺪﻨﺘﺴﻫ . ﻲﻳﺎﺟ، ﺎﻴﺳآ رد دوﺪﺣ ﻪﻛ
90 نآ رد ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد
ﻲﻣ ﺖﺸﻛ زا ﺶﻴﺑ ،دﻮﺷ
200 دﻮﺟو ﺞﻧﺮﺑ ﺔﻋرﺰﻣ نﻮﻴﻠﻴﻣ
ﺖﺳا رﺎﺘﻜﻫ ﻚﻳ زا ﺮﺘﻤﻛ ﺎﻬﻧآ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺖﺣﺎﺴﻣ ﻪﻛ دراد
IRRI, 2013) (.
تﻼﻏ ﺮﻳﺎﺳ ﺪﻨﻧﺎﻤﻫ ﺞﻧﺮﺑ رد ﻪﻧاد ﺖﻴﻔﻴﻛ
دراد يدﺎﻳز ﺖﻴﻤﻫا .
فﺮﺼﻣ ﺮﻈﻧ زا ﺎﺗ ﺞﻧﺮﺑ ﺖﻴﻔﻴﻛ ،هﺪﻨﻨﻛ
نآ ﻢﻌﻃ و يﺮﻫﺎﻇ ﻞﻜﺷ ،ﺖﺨﭘ صاﻮﺧ ﻪﺑ يدﺎﻳز ةزاﺪﻧا
دراد ﻲﮕﺘﺴﺑ .
ﻪﺑ ﺞﻧﺮﺑ ﺔﻧاد ﺖﻴﻔﻴﻛ ﻛ ترﻮﺻ
،ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴ
و ﻲﻳاﺬﻏ ﺖﻴﻔﻴﻛ ،ﺖﺨﭘ ﺖﻴﻔﻴﻛ ،ﻪﻧاد يﺮﻫﺎﻇ ﺖﻴﻔﻴﻛ ﻲﻣ ﻲﺑﺎﻳزرا كارﻮﺧ ﺖﻴﻔﻴﻛ دﻮﺷ
Rabiei et al., 2004) (
.
ﻢﻬﻣ زا ﻲﻜﻳ ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ ﻪﻜﻨﻳا ﺎﺑ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﻦﻳﺮﺗ
ﻪﻧاد دﺮﻜﻠﻤﻋ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﺎﻣا ،ﺖﺳا نآ يﺪﻨﺴﭘرازﺎﺑ رد مﺎﺠﻧا نآ ﻲﻜﻴﺘﻧژ لﺮﺘﻨﻛ ةﻮﺤﻧ ةرﺎﺑرد يﺰﻴﭼﺎﻧ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﺳا هﺪﺷ ﻲﻜﻴﺘﻧژ ﺔﻨﻴﻣز ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ﺰﻴﻧ ﺎﻬﻧآ ﺞﻳﺎﺘﻧ ﻪﻛ ﺖ
ﻪﻧﻮﮔ ﺖﺳا هدﻮﺑ توﺎﻔﺘﻣ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ يﺎﻫ .
ﺮﺑ ﻲﻘﻴﻘﺤﺗ رد
رد يرورﺎﺑ ةﺪﻨﻧادﺮﮔﺮﺑ ﻦﻳﻻ ﻪﻧ و ﻢﻴﻘﻋﺮﻧ ﻦﻳﻻ رﺎﻬﭼ يور ياد ﻲﻗﻼﺗ حﺮﻃ ﺔﻧاد لﻮﻃ ﻪﻛ ﺪﺷ شراﺰﮔ ﺺﻗﺎﻧ ﻞﻟآ
هﻮﻬﻗ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ ﻪﺑ لﻮﻃ ﺖﺒﺴﻧ و يا رﺎﺛآ زا ﺮﺛﺄﺘﻣ يا
ﺪﻧدﻮﺑ يردﺎﻣ
Lin et al., 2001) .(
ﻞﺻﺎﺣ ﺞﻳﺎﺘﻧ سﺎﺳاﺮﺑ
ياد ﺔﻳﺰﺠﺗ زا شور ﻪﺑ ﻞﻟآ
،ﮓﻨﻴﻔﻳﺮﮔ مرﺎﻬﭼ و مود يﺎﻫ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ندﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ و ﺎﻫﺪﻟاو ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ و لﻮﻃ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ شراﺰﮔ يا
ﺪﺷ . هﻮﻬﻗ ﻪﻧاد لﻮﻃ لﺮﺘﻨﻛ رد ﻪﺘﺒﻟا ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺮﺛا ﻢﻬﺳ يا
نژ ﺰﻓاﺮﻴﻏ ﺮﺛا زا ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺎﻫ ؛ﺪﺷ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﺎﻬﻧآ ﻲﺸﻳا
ﻲﻟﺎﺣرد هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ ياﺮﺑ ﻪﻛ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ ﺮﺛا ﻢﻬﺳ يا
نژ دﻮﺑ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺎﻫ
Rahimi et al., 2008) .(
ﻲﺸﻫوﮋﭘ رد
ﻞﻜﺷ و ضﺮﻋ ،لﻮﻃ ثراﻮﺗ لﺮﺘﻨﻛ رد ﻪﻛ ﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓا رﺎﺛآ ﺶﻘﻧ ﺞﻧﺮﺑ ﺔﻧاد ﻢﻬﻣ ﺎﻫ
رﺎﺛآ زا ﺮﺗ
ﺖﺳا ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ
Sharifi et al., 2009) .(
رد ﻲﺸﻳﺎﻣزآ
ﺔﻧﻮﮔ كﻮﺘﻠﺷ ﺖﻳوﺮﻛ ﺔﺟرد ،ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﺘﺑﻮﻃر حﻮﻄﺳ ﺎﺑ ﻦﻴﺑ ﻲﻤﺷﺎﻫ 348
/ 0 ﺎﺗ 358 / 0 هزاﺪﻧا ﺪﺷ يﺮﻴﮔ
Askari )
et al., 2010
.(
ندﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﺰﻴﻧ ﺮﮕﻳد ﻲﻘﻴﻘﺤﺗ رد
ﺐﻴﻛﺮﺗ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻦﻳﺪﻟاو ﻲﻣﻮﻤﻋ و ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ و لﻮﻃ ﺪﺷ شراﺰﮔ يا
Rahimi et al., )
.(2010
ﺎﺘﻧ سﺎﺳاﺮﺑ ياد ﺔﻳﺰﺠﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﻳ
شور ﺎﺑ ﻞﻟآ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﺮﺛا ،ﮓﻨﻴﻔﻳﺮﮔ مود
ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
يرﺎﻣآ ﺢﻄﺳ رد ﻪﻧاد ضﺮﻋ و لﻮﻃ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻦﻳﺪﻟاو 1
ﺎﻨﻌﻣ ﺪﺻرد دﻮﺑ راد
. ﺖﺒﺴﻧ ،تﺎﻔﺻ ﻦﻳا ياﺮﺑ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ
تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﻪﺑ GCA
ﻪﻛ دﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ SCA
نﺎﺸﻧ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺲﻧﺎﻳراو ﺮﺘﺸﻴﺑ ﻢﻬﺳ ةﺪﻨﻫد
او دﻮﺑ ﺖﻴﺒﻟﺎﻏ ﺲﻧﺎﻳر
Sadeghi et al., 2010) .(
رد
ﻲﺘﺑﻮﻃر ﺢﻄﺳ رﺎﻬﭼ ﺎﺑ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ 8
، 10 ، 12 و 14 ،ﺪﺻرد
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻲﻤﺷﺎﻫ ﺔﻧﻮﮔ ياﺮﺑ يا
67 / 1 ـ 57 / 1
ﻲﻠﻴﻣ سودﺎﻛ ﺔﻧﻮﮔ ياﺮﺑ و ﺮﺘﻣ 66
/ 1 ـ 62 / 1 ﻲﻠﻴﻣ ﺮﺘﻣ
ﺪﺷ ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ .
ﺔﻧاد ﺖﻳوﺮﻛ ﺔﺟرد ﺶﻳﺎﻣزآ ﻦﻳا رد ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ هﻮﻬﻗ
ﺘﺑﻮﻃر ﺢﻄﺳ رﺎﻬﭼ رد يا ﺔﻧﻮﮔ ياﺮﺑ ،هدﺮﺒﻣﺎﻧ ﻲ
ﻲﻤﺷﺎﻫ 385
/ 0 ـ 375 / 0
سودﺎﻛ ﺔﻧﻮﮔ ياﺮﺑ و
343 / 0 ـ 334 / 0 ﻪﺑ ﺪﻣآ ﺖﺳد
Bagheri et al., 2011) .(
رد
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻦﻴﻴﻌﺗ ياﺮﺑ ﻲﺸﻫوﮋﭘ ﺖﺛارو و يﺮﻳﺬﭘ
ﻲﺧﺮﺑ يﺮﻳﺬﭘ
ياد حﺮﻃ ﻚﻳ رد ﺞﻧﺮﺑ ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻔﺻ زا نﺎﺸﻧ ،ﻞﻣﺎﻛ ﻞﻟآ
ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﻞﻤﻋ ﺎﺑ ﻪﻧاد ﻞﻜﺷ و لﻮﻃ تﺎﻔﺻ ﻪﻛ ﺪﺷ هداد نژ ﺎﻫ ﻲﻣ لﺮﺘﻨﻛ ﻦﻳا ياﺮﺑ ﺶﻨﻳﺰﮔ نﺎﻜﻣا ﻪﺠﻴﺘﻧرد ؛دﻮﺷ
دراد دﻮﺟو تﺎﻔﺻ .
ﺖﺛارو تﺎﻔﺻ ﻦﻳا ياﺮﺑ ﻦﻤﺿرد يﺮﻳﺬﭘ
ﺪﺷ شراﺰﮔ ﻲﻳﻻﺎﺑ
Asfaliza et al., 2012) .(
ﺎﺠﻧآ زا ﻪﻛ
ﻲﻜﻴﺘﻧژ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ ﻲﺑﺎﻳزرا ةرﺎﺑرد ﻲﺸﻫوﮋﭘ نﻮﻨﻛﺎﺗ ﻪﻧﻮﮔ رد ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ و ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻔﺻ يﺎﻫ
ﺸﻧ مﺎﺠﻧا ﻲﻧاﺮﻳا ﺞﻧﺮﺑ فﺪﻫ ﺎﺑ ﺶﻫوﮋﭘ ﻦﻳا ،ﺖﺳا هﺪ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻲﺑﺎﻳزرا ﻪﻧﻮﮔ ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
ﺞﻧﺮﺑ يﺎﻫ
ﺖﺛارو دروآﺮﺑ و ﺪﺷ مﺎﺠﻧا تﺎﻔﺻ ﻦﻳا ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
.
شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻲﺑﺎﻳزرا ياﺮﺑ ﻪﻧﻮﮔ ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
يﺎﻫ
ﺖﺛارو و ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ و ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
مﺎﻧ ﻪﺑ ﺞﻧﺮﺑ ﺔﻧﻮﮔ ﺞﻨﭘ ،ﻪﻧاد ،سودﺎﻛ ،ﺎﻧاﺪﻧاو ،ﻲﻤﺷﺎﻫ يﺎﻫ
هﺎﺷ و ﺪﻨﺴﭘ ياد ﺐﻟﺎﻗ ردIR36
ﻞﻣﺎﻛ ﻞﻟآ 5
× 5 ﻲﻗﻼﺗ
ﺪﻧﺪﺷ هداد .
ﻲﻗﻼﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ يﺎﻫرﺬﺑ و ﻢﻴﻘﺘﺴﻣ يﺎﻫ
ﻦﻳﺪﻟاو يﺎﻫرﺬﺑ هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ ﺎﻬﻧآ ﻦﻴﺑ سﻮﻜﻌﻣ
ًﺎﻋﻮﻤﺠﻣ) 25
ﭗﻴﺗﻮﻧژ ار ﻞﻴﻜﺸﺗ ﻲﻣ ﺪﻨﻧاد ( لﺎﺳ 1390 ﻪﻧاﺰﺧ رد
دﻮﺷ ﻪﻴﻬﺗ ﺐﺳﺎﻨﻣ يﺎﻫﺎﺸﻧ ﺎﺗ ﺪﻧﺪﺷ ﺖﺸﻛ .
زا ﺲﭘ
ﺖﺒﻗاﺮﻣ ﻲﻣﺎﮕﻨﻫ ،ﺐﺳﺎﻨﻣ يﺎﻫﺎﺸﻧ ﺪﻴﻟﻮﺗ ياﺮﺑ مزﻻ يﺎﻫ
ﻲﮔﺮﺑ رﺎﻬﭼ ﺎﺗ ﻪﺳ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻪﺑ ﺎﻫﺎﺸﻧ ﻪﻛ دوﺪﺣ)
30
ﻲﺘﻧﺎﺳ ﺮﺘﻣ ( ﺐﻟﺎﻗ رد و ﻞﻘﺘﻨﻣ ﻲﻠﺻا ﻦﻴﻣز ﻪﺑ ﺪﻧﺪﻴﺳر
كﻮﻠﺑ حﺮﻃ ﻲﺸﻫوﮋﭘ ﺔﻋرﺰﻣ رد راﺮﻜﺗ ﻪﺳ ﺎﺑ ﻲﻓدﺎﺼﺗ يﺎﻫ
ﺪﻧﺪﺷ ﺖﺸﻛ رﻮﺸﻛ ﺞﻧﺮﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﺔﺴﺳﺆﻣ .
تﺮﻛ ﺔﻠﺻﺎﻓ ﺎﻫ
ﺮﮕﻳﺪﻜﻳ زا 50
ﻲﺘﻧﺎﺳ ﺮﺘﻣ دﻮﺑ ﺮﺘﻣ ﻚﻳ ﺎﻫراﺮﻜﺗ ﺔﻠﺻﺎﻓ و .
ﻪﺑ يرﺎﻛﺎﺸﻧ ﺔﻠﺻﺎﻓ ﻪﺑ و ﻪﺗﻮﺑ ﻚﺗ ترﻮﺻ
25 ﻲﺘﻧﺎﺳ زا ﺮﺘﻣ
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺮﮕﻳﺪﻜﻳ .
ﺮﻫ رد و ﻒﻳدر رﺎﻬﭼ ﻞﻣﺎﺷ تﺮﻛ ﺮﻫ
تﺮﻛ ﺮﻫ رد ﻦﻳاﺮﺑﺎﻨﺑ ؛ﺪﺷ ﺖﺸﻛ ﻪﺗﻮﺑ ﺖﺸﻫ ﻒﻳدر 32
ﺖﺷاد دﻮﺟو ﻪﺗﻮﺑ .
ﻪﺗﻮﺑ ﺮﺘﻬﺑ ﻮﻤﻧوﺪﺷر ياﺮﺑ راﺪﻘﻣ ﺎﻫ
28
ﻨﻣ زا نژوﺮﺘﻴﻧ دﻮﻛ رﺎﺘﻜﻫ رد مﺮﮔﻮﻠﻴﻛ و هروا ﻊﺒ
10
تﺎﻔﺴﻓ ﺮﭘﻮﺳ ﻊﺒﻨﻣ زا هﺮﻔﺴﻓ دﻮﻛ رﺎﺘﻜﻫ رد مﺮﮔﻮﻠﻴﻛ مﺎﮕﻨﻫ هﺮﻔﺴﻓ دﻮﻛ ﻞﻛ ،ﺪﺷ هداد ﻪﻋرﺰﻣ ﻪﺑ ﻞﭙﻳﺮﺗ هدﺎﻣآ مﺎﮕﻨﻫ نژوﺮﺘﻴﻧ دﻮﻛ مﻮﺳود و ﻲﻠﺻا ﻦﻴﻣز ندﺮﻛ
ﻚﻳ و ﺎﺸﻧ لﺎﻘﺘﻧا ﻪﺠﻨﭘ ﺮﺜﻛاﺪﺣ مﺎﮕﻨﻫ هﺪﻧﺎﻤﻴﻗﺎﺑ مﻮﺳ
ﻲﻫد
ﺪﺷ هداد . ﺖﺒﻗاﺮﻣ ﺔﻤﻫ ﻪﺗﻮﺑ ﻮﻤﻧوﺪﺷر ﻲﻃ مزﻻ يﺎﻫ
زا ﺎﻫ
ﻞﻴﺒﻗ ﺖﻓآ لﺮﺘﻨﻛ و يرﺎﻛاو ،ﻦﻴﺟو ،يرﺎﻴﺑآ يرﺎﻤﻴﺑ و ﺎﻫ
ﺎﻫ
ﻦﻴﺑ تﺎﻘﻴﻘﺤﺗ ﺔﺴﺳﺆﻣ دراﺪﻧﺎﺘﺳا ﺎﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ ﺞﻧﺮﺑ ﻲﻠﻠﻤﻟا
IRRI) ( ﺪﺷ مﺎﺠﻧا .
ﺖﺳﻼﺑ يرﺎﻤﻴﺑ لﺮﺘﻨﻛ ياﺮﺑ 5
/ 0
رﺎﺘﻜﻫ رد مﺮﮔﻮﻠﻴﻛ رد)
ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻲﮔﺮﺑ ( چرﺎﻗ زا ﺶﻛ
يﺮﺗ لوزﻼﻜﻴﺳ ﻢﻴﺑ)
( ﻪﻗﺎﺳ مﺮﻛ لﺮﺘﻨﻛ ياﺮﺑ و ﺞﻧﺮﺑ راﻮﺧ
15 ﺎﺘﻜﻫ رد مﺮﮔﻮﻠﻴﻛ ر
رد) ﻞﺴﻧ مود ( نﻮﻨﻳزﺎﻳد ﻢﺳ زا
لﻮﻧاﺮﮔ 10 ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا ﺪﺻرد .
ﻪﺗﻮﺑ ﻲﺘﻗو ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻪﺑ ﺎﻫ
يﺎﻫﺪﺣاو لﻮﺼﺤﻣ ،ﺪﻧﺪﻴﺳر ﻞﻣﺎﻛ ﺪﺷر و ﺖﺷادﺮﺑ
ﺪﺷ يرﺎﺟﻮﺑ و ﻲﺑﻮﻜﻨﻣﺮﺧ ﺲﭙﺳ و ﺖﺷادﺮﺑ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ .
ﻲﺳرﺮﺑ تﺎﻔﺻ ﻞﻣﺎﺷ هﺪﺷ
ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ و ضﺮﻋ ،لﻮﻃ
هﻮﻬﻗ ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ ،يا ﺐﻳﺮﺿ)
ﻞﻜﺷ ( ﺔﺟرد ،لدﺎﻌﻣ ﺮﻄﻗ ،
،ﺖﻳوﺮﻛ ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻲﻫدزﺎﺑ ﺪﺻرد)
ﻞﻛ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﻴﻔﺳ ﻪﺑ ﻞﻛ
كﻮﺘﻠﺷ ( ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد ، ﺖﺒﺴﻧ)
ﻪﺑ ﻞﻛ ﺞﻧﺮﺑ
ﺪﻴﻔﺳ ( ﺪﻧدﻮﺑ يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد و .
هزاﺪﻧا ياﺮﺑ
تﺎﻔﺻ يﺮﻴﮔ
،هدﺮﺒﻣﺎﻧ 50 هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد دﺪﻋ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ ﺪﺣاو ﺮﻫ زا ﻢﻟﺎﺳ يا
ﻪﺑ ﺲﻴﻟﻮﻛ هﺎﮕﺘﺳد زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ و بﺎﺨﺘﻧا ﻲﻓدﺎﺼﺗ ترﻮﺻ
ﻲﻫﺎﮕﺸﻳﺎﻣزآ ﻲﻟﺎﺘﻴﺠﻳد ﺖﻗد ﺎﺑ
01 / 0 ﻲﻠﻴﻣ ،لﻮﻃ ﺮﺘﻣ
هزاﺪﻧا نآ ﺖﻣﺎﺨﺿ و ضﺮﻋ داﺪﻋا ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ زا و يﺮﻴﮔ
ﻪﺑ ﺖﺳد ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا يرﺎﻣآ تﺎﺒﺳﺎﺤﻣ رد هﺪﻣآ .
تﺎﻔﺻ
ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ
Ra) ( لدﺎﻌﻣ ﺮﻄﻗ ،
Dp) ( ﺖﻳوﺮﻛ ﺔﺟرد و
) ( ﻪﺑ ﻂﺑاور زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﺐﻴﺗﺮﺗ 1
، 2 و 3 ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ
ﺪﻧﺪﺷ
Mohsenin, 1986) :(
) ﻪﻄﺑار 1 (
L
Ra W
) ﻪﻄﺑار 2 (
3 / 2 1
4 4
W T
L Dp
) ﻪﻄﺑار 3 (
L LWT 1/3
ﻂﺑاور ﻦﻳا رد لﻮﻃ L
ﻲﻠﻴﻣ) ﺮﺘﻣ ( W ، ضﺮﻋ
ﻲﻠﻴﻣ) ﺮﺘﻣ ( T و ﺿ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨ يا
ﻲﻠﻴﻣ) ﺮﺘﻣ ( ﺖﺳا . ﺖﺳﻮﭘ ﺔﻠﺣﺮﻣ زا ﺲﭘ
ﺖﺳﻮﭘ هﺎﮕﺘﺳد ﺎﺑ ﻲﻨﻛ ﻦﻛ
JAPAN, SATAKE) (
هﻮﻬﻗ ﺞﻧﺮﺑ ، ﻪﺑ يا
ﺖﺳد ﺎﺑ ،هﺪﻣآ
ﻲﻫﺎﮕﺸﻳﺎﻣزآ ﻲﺸﻟﺎﻣ عﻮﻧ ةﺪﻨﻨﻛﺪﻴﻔﺳ هﺎﮕﺘﺳد زا هدﺎﻔﺘﺳا
BALDOR)
USA, ( ﺪﺷ ﺪﻴﻔﺳ ، .
نﺪﺷ ﺪﻴﻔﺳ نﺎﻣز 45
ﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧرد ﻪﻴﻧﺎﺛ .
اود ﻚﻟا هﺎﮕﺘﺳد ﻚﻤﻛ ﺎﺑ ﺲﭙﺳ ر
ﻲﻫﺎﮕﺸﻳﺎﻣزآ
JAPAN, SATAKE) (
ﺞﻧﺮﺑ زا ﻢﻟﺎﺳ يﺎﻫ
تﺎﻔﺻ و نزو ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ ﻚﻳ ﺮﻫ و ﺪﻧﺪﺷ اﺪﺟ ﻪﺘﺴﻜﺷ ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد و ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻲﻫدزﺎﺑ ﺖﺒﺴﻧ)
ﻪﺑ ﻞﻛ
ﺞﻧﺮﺑ ﺪﻴﻔﺳ ( ﻂﺑاور زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ 4
و 5 ﺪﻧﺪﺷ ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ :
) ﻪﻄﺑار 4 (
100 ) ×
كﻮﺘﻠﺷ ﻞﻛ نزو /
ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻛ نزو = (
ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻲﻫدزﺎﺑ
) ﺑار ﻪﻄ 5 (
100 ) × ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻛ نزو /
ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ نزو = (
ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد
ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻛ ﻪﺑ ﻢﻟﺎﺳ
ﭗﻴﺗﻮﻧژ زا ﻚﻳ ﺮﻫ ياﺮﺑ يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﺎﻫ
هﺎﮕﺘﺳد صﻮﺼﺨﻣ
ﻦﻴﻴﻌﺗ ﺔﺟرد يﺪﻴﻔﺳ
NEW )
AGRONIC THAILAND,
( هزاﺪﻧا يﺮﻴﮔ ﺪﺷ سﺎﺳاﺮﺑ ﻪﻛ
هﺪﻴﺑﺎﺗ رﻮﻧ ﺶﺑﺎﺗزﺎﺑ راﺪﻘﻣ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ هﺪﺷ
ﻲﻣ ﻞﻤﻋ ﺎﻫ ﺪﻨﻛ
.
ﻪﻳﺰﺠﺗ ياﺮﺑ و
ﻲﺳرﺮﺑ تﺎﻔﺻ ﻲﻜﻴﺘﻧژ ﻞﻴﻠﺤﺗ اﺪﺘﺑا ،هﺪﺷ
لوا شور ﺐﻟﺎﻗ رد ﺶﻳﺎﻣزآ حﺮﻃ ﺲﻧﺎﻳراو ﺔﻳﺰﺠﺗ ﮓﻨﻴﻔﻳﺮﮔ
Griffing, 1956a; Griffing, 1956b) (
لﺪﻣ
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﺲﭙﺳ و مﺎﺠﻧا ﺖﺑﺎﺛ ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ (
ﺔﻄﺑار سﺎﺳاﺮﺑ 6
ﺪﺷ ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ
(Baker, 1978)
:
) ﻪﻄﺑار 6 (
2MSGCA / (2MSGCA+MSSCA)
= ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ )
ﻲﻜﻴﺘﻧژ ﺖﺒﺴﻧ (
رد ﻦﻳا
،ﻪﻄﺑار
MSGCA MSSCA و
ﻪﺑ ﺐﻴﺗﺮﺗ
ﺐﻴﻛﺮﺗ تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ
ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
ﺪﻨﺘﺴﻫ . ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺲﻧﺎﻳراو )
2
A
( ﺖﻴﺒﻟﺎﻏ ﺲﻧﺎﻳراو ،
)
2
D
ﺖﺛارو ﺲﭙﺳ و (
ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
)
2
hn
( هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ
ﻂﺑاور زا 7 ، 8 و 9 ﺪﻧﺪﺷ ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ
Griffing, 1956a) (:
) ﻪﻄﺑار 7 (
2
2 2 GCA
A
) ﻪﻄﺑار 8 (
2 2
SCA
D
(9ﻪﻄﺑار)
r h
e D A
A
n 2
2 2 2 2
ﻻﺎﺑ ﻂﺑاور رد
2
GCA
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﺲﻧﺎﻳراو ،ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
2
SCA
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﺲﻧﺎﻳراو
،ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
2
e
ﺲﻧﺎﻳراو
و ﻲﻄﻴﺤﻣ ﺖﺳا راﺮﻜﺗ داﺪﻌﺗ r
. ِندﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ِنﻮﻣزآ ياﺮﺑ
ﺮﺛا ﺐﻴﻛﺮﺗ ﺮﺛا و ﻦﻳﺪﻟاو ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
ﻲﻗﻼﺗ سﻮﻜﻌﻣ يﺎﻫ نﻮﻣزآ زا
ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا t .
ﺔﻤﻫ
هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ يرﺎﻣآ تﺎﺒﺳﺎﺤﻣ مﺮﻧ زا
راﺰﻓا ﻪﺨﺴﻧSAS
1 / 9 و
نژ ﻦﻴﺑ يزﺎﺘﺴﻴﭘا رﺎﺛآ ناﺪﻘﻓ ترﻮﺻ رد ﻪﻳﺰﺠﺗ ،ﺎﻫ
ﻞﻴﻠﺤﺗو
ﻦﻤﻴﻫ شور ﻪﺑ ﻲﻜﻴﻓاﺮﮔ
Hayman, 1954) (
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا .
ﺺﺧﺎﺷ و ﻲﻜﻴﺘﻧژ يﺎﻫﺮﺘﻣارﺎﭘ دروآﺮﺑ ﺎﺑ يرﺎﻣآ يﺎﻫ
مﺮﻧ زا هدﺎﻔﺘﺳا راﺰﻓا
Diall98 Ukai, 2006)
ﻢﺳر و (
مﺮﻧ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﺎﻫرادﻮﻤﻧ راﺰﻓا
Excel
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا .
ﺚﺤﺑ و ﺞﻳﺎﺘﻧ
ﺘﺑا ـ اﺪ ﻌﻴﺒﻃ ـ ﻲ ﺑـ ندﻮ ﻳزﻮﺗ ـ ﻊ هداد ﻫ ـ ﺎ ﺑـ ﺎ ﻣزآ ــ نﻮ
فوﺮﮔﻮﻤﻟﻮﻛ فﻮﻧﺮﻴﻤﺳا-
ﻲﻛﺎﺣ نآ ﺔﺠﻴﺘﻧ ﻪﻛ ﺪﺷ ﻲﺳرﺮﺑ
هداد ﻊﻳزﻮﺗ ندﻮﺑ ﻲﻌﻴﺒﻃ زا دﻮﺑ تﺎﻔﺻ ﺔﻤﻫ ياﺮﺑ ﺎﻫ
.
تﺎﻔﺻ ﺲﻧﺎﻳراو ﺔﻳﺰﺠﺗ سﺎﺳاﺮﺑ لوﺪﺟ)
1 ( ﻧﺎﻴﻣ ، ﻦﻴﮕ
ﭗﻴﺗﻮﻧژ تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻲﺳرﺮﺑ تﺎﻔﺻ ﺔﻤﻫ ياﺮﺑ ﺎﻫ
ﺢﻄﺳ رد هﺪﺷ
لﺎﻤﺘﺣا 1 نﺎﺸﻧ ﻪﻛ دﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﺪﺻرد دﻮﺟو ةﺪﻨﻫد
يﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ و ﻦﻳﺪﻟاو ﻦﻴﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ رﺎﻴﺴﺑ ﻲﻜﻴﺘﻧژ توﺎﻔﺗ ﺖﺳا هدﺮﺒﻣﺎﻧ تﺎﻔﺻ ﺮﻈﻧ زا ،ﺎﻬﻧآ زا ﻞﺻﺎﺣ .
ﻦﻳا زا مﺎﺠﻧا ور
ياد ﺔﻳﺰﺠﺗ ﺪﺷ ﻦﻜﻤﻣ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻞﻟآ
. زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﻳﺎﺘﻧ
ﺔﻳﺰﺠﺗ ﺐﻴﻛﺮﺗ ﺲﻧﺎﻳراو ﺮﺛا و ﻲﺻﻮﺼﺧ و ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
ﻲﻗﻼﺗ ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ سﻮﻜﻌﻣ يﺎﻫ
ﺐﻴﻛﺮﺗ ﻲﻣﻮﻤﻋ يﺮﻳﺬﭘ
GCA) ( رد تﺎﻔﺻ ﺮﻳﺎﺳ ياﺮﺑ
لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ 1
دﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﺪﺻرد ﻪﺑ)
يﺎﻨﺜﺘﺳا ﺪﺻرد
ﺞﻧﺮﺑ ﺪﻴﻔﺳ ﻢﻟﺎﺳ ﻪﻛ رد ﺢﻄﺳ لﺎﻤﺘﺣا 5
ﺪﺻرد
رادﺎﻨﻌﻣ ﺪﺷ ( نﺎﺸﻧ ﻪﺠﻴﺘﻧ ﻦﻳا ؛ ﺸﻳاﺰﻓا ﺮﺛا ﺖﻴﻤﻫا ةﺪﻨﻫد
ﻲ
نژ ﻲﺳرﺮﺑ تﺎﻔﺻ لﺮﺘﻨﻛ ﺮﺑ ﺎﻫ دﻮﺑ هﺪﺷ
. ﺐﻴﻛﺮﺗ يﺮﻳﺬﭘ
ﻲﺻﻮﺼﺧ
SCA) ( ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد زا ﺮﻴﻏ ﻪﺑ ﺰﻴﻧ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ
رد) ﺢﻄﺳ لﺎﻤﺘﺣا 5 ﺪﺻرد رادﺎﻨﻌﻣ دﻮﺑ (
لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد تﺎﻔﺻ ﺮﻳﺎﺳ ياﺮﺑ 1
ﺪﺷ رادﺎﻨﻌﻣ ﺪﺻرد
نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ رﺎﺛآ ﺖﻴﻤﻫا ﻪﻛ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا لﺮﺘﻨﻛ ﺮﺑ ار ﺎﻫ
ﻲﻣ نﺎﺸﻧ ﺪﻫد
. ﻴﻨﭽﻤﻫ ﻲﻗﻼﺗ ﺮﺛا نﻮﻣزآ ﻦ
سﻮﻜﻌﻣ يﺎﻫ
ﻪﺑ ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ ﺰﻴﻧ ﻪﻧاد يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد ﺰﺟ
ﺮﻳﺎﺳ ياﺮﺑ ،ﺎﻫ
ﻲﻗﻼﺗ ﺮﺛا تﺎﻔﺻ دﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ سﻮﻜﻌﻣ يﺎﻫ
لوﺪﺟ) 1 ( ؛
و ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ لﺮﺘﻨﻛ رد ﺰﻴﻧ يردﺎﻣ رﺎﺛآ ﻦﻳاﺮﺑﺎﻨﺑ ﻪﻧﻮﮔ رد ﻪﻧاد ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ ﺶﻘﻧ ﻲﺸﻳﺎﻣزآ ﺞﻧﺮﺑ يﺎﻫ
ﺪﻧراد ﻲﻤﻬﻣ .
ﺲﻧﺎﻳراو ﺖﺒﺴﻧ او ﻪﺑGCA
ﺲﻧﺎﻳر تﺎﻔﺻ ياﺮﺑSCA
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ و ضﺮﻋ ،لﻮﻃ ﺮﻄﻗ ،ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ ،يا
لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد ﺖﻳوﺮﻛ ﺔﺟرد و لدﺎﻌﻣ 1
رادﺎﻨﻌﻣ ﺪﺻرد
ﻲﻟﺎﺣ رد ؛دﻮﺑ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد ،ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻲﻫدزﺎﺑ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻪﻛ
يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد و ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﻲﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻦﻳا
دﻮﺑ ﺎﻨﻌﻣ .
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ (
صاﻮﺧ ياﺮﺑ
ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ ﻞﻣﺎﺷ ﻪﻧاد هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ و ضﺮﻋ ،لﻮﻃ
،يا
،ﺖﻳوﺮﻛ ﺔﺟرد و لدﺎﻌﻣ ﺮﻄﻗ ،ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ ﻪﺑ ﻚﻳدﺰﻧ و ﻻﺎﺑ
ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد ،ﻞﻳﺪﺒﺗ ﻲﻫدزﺎﺑ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ و ﻚﻳ دﻮﺑ ﻢﻴﻧ ﻚﻳدﺰﺗ و ﻢﻛ ،يﺪﻴﻔﺳ ﺔﺟرد و ﻢﻟﺎﺳ .
رادﺎﻨﻌﻣ
ﺲﻧﺎﻳراو ﺖﺒﺴﻧ ندﻮﺑ ﻪﺑGCA
ندﻮﺑ ﻚﻳ ﻚﻳدﺰﻧ وSCA
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ ( ياﺮﺑ ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻔﺻ
ﻲﺳرﺮﺑ نﺎﺸﻧ هﺪﺷ نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺮﺛا ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺶﻘﻧ ةﺪﻨﻫد
ﺎﻫ
نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ ﺮﺛا ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا لﺮﺘﻨﻛ ياﺮﺑ ﺎﻫ
دﻮﺑ . ﻲﻟﺎﺣ رد ،ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺖﻴﻔﻴﻛ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﻪﻛ
ﺲﻧﺎﻳراو ندﻮﺒﻧ رادﺎﻨﻌﻣ ﻪﺑ GCA
ندﻮﺑ ﻦﻴﻳﺎﭘ و SCA
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ ( نﺎﺸﻧ ﺮﺘﻤﻛ ﺶﻘﻧ ةﺪﻨﻫد
ﺰﻓا رﺎﺛآ نژ ﻲﺸﻳا نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ رﺎﺛآ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺶﻘﻧ و ﺎﻫ ﺎﻫ
دﻮﺑ . ﺖﺛارو دروآﺮﺑ نﺎﺸﻧ ﻲﻜﻳﺰﻴﻓ تﺎﻔﺻ ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺮﺛا ﻪﻛ داد تﺎﻔﺻ ﻦﻳا ﻲﻜﻴﺘﻧژ لﺮﺘﻨﻛ رد ﺎﻫ
هﺪﻤﻋ ﺶﻘﻧ ﻦﻳا زا ؛دراد يا
ﺖﺳﻻﺎﺑ ﺎﻬﻧآ ﻲﺣﻼﺻا شزرا ور
ﻲﺣﻼﺻا فاﺪﻫا ﻖﻘﺤﺗ ياﺮﺑ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا بﺎﺨﺘﻧا و ﻪﺠﻴﺘﻧ ﺖﺳا ﺶﺨﺑ .
ﻧآ لﺎﺣ ﺖﺛارو دروآﺮﺑ ﻪﻜ يﺮﻳﺬﭘ
رﺎﺛآ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺶﻘﻧ زا نﺎﺸﻧ ﻞﻳﺪﺒﺗ تﺎﻔﺻ ﻲﺻﻮﺼﺧ نژ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ تﺎﻔﺻ ﻦﻳا ياﺮﺑ بﺎﺨﺘﻧا و ﺖﺷاد ﺎﻫ
ﺖﻴﻘﻓﻮﻣ دﻮﺑ ﺪﻫاﻮﺨﻧ ﺰﻴﻣآ .
ﻦﻳا رد ﻲﺗوﺎﻔﺘﻣ و ﻪﺑﺎﺸﻣ ﺞﻳﺎﺘﻧ
ﺖﺳا هﺪﺷ شراﺰﮔ ﺮﮕﻳد نﺎﻘﻘﺤﻣ زا صﻮﺼﺧ .
ﻲﺧﺮﺑ زا
ﻘﻘﺤﻣ
،نﺎ ﻢﻬﺳ ﺮﺘﺸﻴﺑ ﺮﺛا ﻲﺸﻳاﺰﻓا نژ ﺎﻫ ار رد لﺮﺘﻨﻛ
تﺎﻔﺻ لﻮﻃ و ضﺮﻋ ﻪﻧاد
Singh & Shrivastava, )
1982; Kuo & Liu, 1986; Fu et al., 1994;
Honarnejad et al.,1998; Bagheri et al., 2002
(
ﺪﻧدﺮﻛ شراﺰﮔ .
لوﺪﺟ 1 . ﮓﻨﻴﻔﻳﺮﮔ لوا شور ﻪﺑ تﺎﻔﺻ ﺲﻧﺎﻳراو ﺔﻳﺰﺠﺗ ﻪﺻﻼﺧ
ﺎﺑ)
ﺖﺑﺎﺛ لﺪﻣ
( ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ دروآﺮﺑ و
ﺖﺒﺴﻧ)
ﻲﻜﻴﺘﻧژ
( ﺖﺛارو و يﺮﻳﺬﭘ
ﻲﺻﻮﺼﺧ
تﺎﻔﺻ تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ
تاﺮﻴﻴﻐﺗ ﻊﺑﺎﻨﻣ ﺔﺟرد
يدازآ ﺔﻧاد لﻮﻃ
هﻮﻬﻗ يا ﺔﻧاد ضﺮﻋ
هﻮﻬﻗ يا ﺖﻣﺎﺨﺿ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد يا ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ لدﺎﻌﻣ ﺮﻄﻗ ﺔﺟرد
ﺖﻳوﺮﻛ ﻲﻫدزﺎﺑ
ﻞﻳﺪﺒﺗ ﺞﻧﺮﺑ ﺪﺻرد ﻪﺑ ﻢﻟﺎﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﺪﻴﻔﺳ ﺞﻧﺮﺑ ﻞﻛ
ﺔﺟرد يﺪﻴﻔﺳ
كﻮﻠﺑ 2
**
11495 /
0 00023ns
/ 0
ns 00068 / 0
* 00022 / 0
ns 00443 / 0
**
00021 / 0
ns 79169 / 0
ns 66210 / 28
ns 06253 / 14
ﭗﻴﺗﻮﻧژ 24
**
43503 / 1
**
05086 / 0
**
01179 / 0
**
00599 / 0
**
03680 / 0
**
00325 / 0
**
32539 / 12
**
66080 / 120
**
33936 / 74
GCA 4
**
61340 /
2 08460**
/ 0
**
01488 / 0
**
01093 / 0
**
05705 / 0
**
00600 / 0
**
68918 / 5
* 82870 / 58
**
32463 / 22
SCA 10
**
05447 / 0
* 00582*
/ 0
**
00171 / 0
**
00030 / 0
**
00300 / 0
**
00016 / 0
**
40045 / 5
* 45731 / 35
**
14766 / 48
2/39574ns 37/54036* 2/18374* 0/00004** 0/00362** 0/00011** 0/00180** 0/00107** 0/04804** 10 (يردﺎﻣ ﺮﺛا) r ﻲﺸﻳﺎﻣزآ هﺎﺒﺘﺷا
48 00674 / 0 00039 / 0 00026 / 0 00002 / 0 00050 / 0 00001 / 0 99506 / 0 77570 / 16 6820 / 1
MSGCA/MSSCA
979**
/
47 536**
/ 14
**
702 / 8
**
417 / 36
**
017 / 19
**
500 / 37
ns 053 / 1
ns 659 / 1
ns 464 / 0
ﺮﻜﻴﺑ ﺖﺒﺴﻧ ) ﺖﺒﺴﻧ
ﻲﻜﻴﺘﻧژ ( 99 / 0 97 / 0 95 / 0 99 / 0 97 / 0 99 / 0 68 / 0 77 / 0 48 / 0
h2n
94 / 0 81 / 0 70 / 0 92 / 0 84 / 0 92 / 0 03 / 0 15 / 0 a
،ns * و **
ﻪﺑ ﻲﺑ ﺐﻴﺗﺮﺗ لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد رادﺎﻨﻌﻣ و ﺎﻨﻌﻣ 5
و ﺪﺻرد 1 ﺪﺻرد .
ﻚﭼﻮﻛ ﻞﻴﻟد ﻪﺑ a ﺲﻧﺎﻳراو ندﻮﺑ ﺮﺗ
ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧGCA
ﺲﻧﺎﻳراو ﺖﺛارو ،SCA
ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ ﻲﺻﻮﺼﺧ يﺮﻳﺬﭘ
.ﺪﺸﻧ ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ ﺮﺛا ﺮﺘﺸﻴﺑ ﻢﻬﺳ ،نﺎﻘﻘﺤﻣ زا ﺮﮕﻳد ﻲﺧﺮﺑ
نژ ﻪﻧاد ضﺮﻋ ﺖﻔﺻ لﺮﺘﻨﻛ رد ار ﺎﻫ
Murai et al., )
1987; Leng & Hong, 2004; Rahimi et al., 2008
( و
ﻪﻧاد لﻮﻃ ﺖﻔﺻ ﺰﻴﻧ
Murai et al., 1987) (
شراﺰﮔ
ﺪﻧدﺮﻛ . ﻦﻴﻨﭽﻤﻫ
Surek & Kurkut 1998)
( لﺮﺘﻨﻛ رد
و ﻪﻧاد ضﺮﻋ و لﻮﻃ تﺎﻔﺻ
Singh & Singh 1985)
( رد
و ﻲﺸﻳاﺰﻓا ﺮﺛا ود ﺮﻫ ﺶﻘﻧ ﻪﻧاد ضﺮﻋ ﺖﻔﺻ لﺮﺘﻨﻛ ﺪﻨﺘﺴﻧاد ﺮﺛﺆﻣ ار ﻲﺸﻳاﺰﻓاﺮﻴﻏ .
توﺎﻔﺗ ﻦﻳا ﺖﻠﻋ ﻦﻜﻤﻣ ﺎﻫ
عﻮﻧ ﺖﺳا ﻞﻟآ ﻊﻳزﻮﺗ ﻲﮕﻧﻮﮕﭼ ،ﻲﺸﻳﺎﻣزآ يﺎﻫﺪﻟاو
رد ﺎﻫ
ﭗﻴﺗﻮﻧژ ﻞﺑﺎﻘﺘﻣ ﺮﺛا و ﺶﻳﺎﻣزآ ياﺮﺟا نﺎﻜﻣ و نﺎﻣز ،ﺎﻫﺪﻟاو ﺪﺷﺎﺑ ﻂﻴﺤﻣ ﺎﺑ
Saeidzadeh .
2010) ( ﺮﺛا ندﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ
لﺎﺳ ﻞﺑﺎﻘﺘﻣ ×
ﺖﺒﺴﻧ و كﻮﺘﻠﺷ لﻮﻃ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﭗﻴﺗﻮﻧژ
ضﺮﻋ ياﺮﺑ ﻲﻟو ،داد نﺎﺸﻧ ار كﻮﺘﻠﺷ ضﺮﻋ ﻪﺑ لﻮﻃ ﻲﺑ ﺮﺛا ﻦﻳا كﻮﺘﻠﺷ ﺪﺷ ﺎﻨﻌﻣ
Nomani et al. .
2011) (
ضﺮﻋ ﻪﺑ لﻮﻃ ﺖﺒﺴﻧ و ﻪﻧاد ضﺮﻋ و لﻮﻃ تﺎﻔﺻ ياﺮﺑ ﭗﻴﺗﻮﻧژ ﻞﺑﺎﻘﺘﻣ ﺮﺛا ﻪﻧاد ×
ﻲﺑ ار لﺎﺳ ﻪﺑ ﺎﻨﻌﻣ
ﺪﻧدروآ ﺖﺳد .
ﭗﻴﺗﻮﻧژ ﻦﻴﺑ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺔﺴﻳﺎﻘﻣ رد ﻲﻛﻮﺗ شور ﻪﺑ ﺎﻫ
لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ 1
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺪﺻرد لوﺪﺟ)
2 .(
ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد لﻮﻃ ﺖﻔﺻ ﻦﻴﺑ ﻦﻳﺪﻟاو ﻦﻴﺑ يا
240 / 8 ـ 897 / 5
ﻲﻠﻴﻣ ﻪﺑ و ﺮﻴﻐﺘﻣ ﺮﺘﻣ ﻪﻧﻮﮔ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ ﺐﻴﺗﺮﺗ
و ﺎﻧاﺪﻧاو يﺎﻫ هﺎﺷ
دﻮﺑ ﺪﻨﺴﭘ . هﺎﺷ ﻲﻗﻼﺗ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ ﻦﻴﺑ ﺪﻨﺴﭘ
× ﺎﺑ سودﺎﻛ
ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ 243 / 8 ﻲﻠﻴﻣ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد لﻮﻃ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺮﺘﻣ و يا
ﺎﻧاﺪﻧاو ﻲﻗﻼﺗ
IR36 × ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺎﺑ 040
/ 6 ﻲﻠﻴﻣ ﺮﺘﻣ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد لﻮﻃ ﻦﻳﺮﺘﻤﻛ ﺪﻧداد نﺎﺸﻧ ار يا
.
ﺖﻔﺻ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ
ﻦﻳﺪﻟاو ﻦﻴﺑ يا
380 / 2 ـ 920 / 1 ﻲﻠﻴﻣ ﻪﺑ و ﺮﻴﻐﺘﻣ ﺮﺘﻣ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ ﺐﻴﺗﺮﺗ
ﻪﻧﻮﮔ دﻮﺑ ﺎﻧاﺪﻧاو و سودﺎﻛ يﺎﻫ .
ﻲﻗﻼﺗ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ نﺎﻴﻣ
ﻲﻤﺷﺎﻫ × ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺎﺑ ﺎﻧاﺪﻧاو 387
/ 2 ﻲﻠﻴﻣ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺮﺘﻣ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ ﻲﻗﻼﺗ و يا
IR36
× ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺎﺑ سودﺎﻛ
020 / 2 ﻲﻠﻴﻣ ﻗ ﺔﻧاد ضﺮﻋ ﻦﻳﺮﺘﻤﻛ ﺮﺘﻣ هﻮﻬ
ﺪﻨﺘﺷاد ار يا .
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﻲﺳرﺮﺑ زا ﺲﭘ رد يا
ﻪﻧﻮﮔ ﻪﻛ ﺪﺷ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﻦﻳﺪﻟاو هﺎﺷ يﺎﻫ
ﻲﻤﺷﺎﻫ و ﺪﻨﺴﭘ
ﻪﺑ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺎﺑ ﺐﻴﺗﺮﺗ 897
/ 1 و 667 / 1 ﻲﻠﻴﻣ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺮﺘﻣ
هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻦﻳﺮﺘﻤﻛ و ﺪﻨﺘﺷاد ﻦﻳﺪﻟاو ﻦﻴﺑ ار يا
.
هﺎﺷ ﻲﻗﻼﺗ ﺰﻴﻧ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ نﺎﻴﻣ ﺪﻨﺴﭘ
× ﺎﻴﻣ ﺎﺑ ﺎﻧاﺪﻧاو ﻦﻴﮕﻧ
827 / 1 ﻲﻠﻴﻣ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺮﺘﻣ و يا
ﻲﻗﻼﺗ ﺎﻧاﺪﻧاو يﺎﻫ ×
هﺎﺷ و سودﺎﻛ ﺪﻨﺴﭘ
IR36 × ﺎﺑ
ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ 653 / 1 ﻲﻠﻴﻣ هﻮﻬﻗ ﺔﻧاد ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻦﻳﺮﺘﻤﻛ ﺮﺘﻣ يا
ﺪﻨﺘﺷاد ار .
ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ ﺖﻔﺻ ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺐﻳﺮﺿ)
ﻞﻜﺷ (
ﻦﻳﺪﻟاو ﻦﻴﺑ 403
/ 0 ـ 247 / 0 ﻪﺑ ﻪﻧﻮﮔ ياﺮﺑ ﺐﻴﺗﺮﺗ يﺎﻫ
ﺮﻴﻐﺘﻣ ﺎﻧاﺪﻧاو و سودﺎﻛ دﻮﺑ
. ﺎﻧاﺪﻧاو ﻲﻗﻼﺗ ﺎﻫﺪﻳﺮﺒﻴﻫ ﻦﻴﺑ ×
ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ﺎﺑ IR36
387 / 0 ﻪﺟو ﺖﺒﺴﻧ ﻦﻳﺮﺘﺸﻴﺑ ﺐﻳﺮﺿ)
