They applied several strategies to control and manage the consequences of the bread crisis

(1)

https://jhr.ui.ac.ir/?lang=en Journal of Historical Researches

E-ISSN: 2476-3306 Document Type: Research Paper

Vol. 15, Issue 1, No.57, Spring 2023 Received: 2022-11-13 Accepted: 04/03/2023

The Bread Crisis and its Management in the First Era of the Fatimid Caliphate in Egypt

Vajihe Golmakani

PhD Student of Islamic History, Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

[email protected]

Fatemeh Janahmadi^

Professor, Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, the Tehran, Iran [email protected]

Abbas Broumand Alam

Associate Professor of , Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran [email protected]

Abstract

One of the basic crises faced by the Fatimid government since their arrival in Egypt is the bread crisis and its shortage. They applied several strategies to control and manage the consequences of the bread crisis. This study aims to answer the following question: What economic policy did the Fatimids adopt to control the shortage or high cost of bread or the resulting crises? The research method in this article is the description and analysis of data collected from historical sources. The findings of the research show that the bread crisis management measures in the Fatimid government were focused on

"supply control" as the control of human factors disrupting the bread market instead of "demand

*Corresponding author

This is an open access article under the CC-BY-NC-ND 4.0 License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)

https://jhr.ui.ac.ir/article_27459.html

(2)

Journal of Historical Researches, Vol 15, Issue 1, No. 57, Spring 2023

control". In addition, in the management of the bread crisis, depending on the causes of its occurrence, measures included reducing or temporarily stopping grain exports, planning to increase grain imports, allocating cash subsidies to flour and bread and its direct distribution, reforming the distribution network and reducing the share of middlemen in the production and distribution cycle, direct involvement in determining the price of bread, controlling monopoly and hoarding in bread supply and distribution network and dealing with disruptive and profit-seeking human factors, credit purchase of grain from production and distribution, activation of economic institutions regulating the market and cancellation of all types of grain purchase and sale taxes.

Introduction

Famine and high prices are the common features of all economic crises in Egypt. Throughout history, these crises occur for various reasons, including natural, political, and economic. In these crises, the reduction of agricultural production and the problems caused by grain imports are effective in the scarcity of related food items such as bread and their supply. But reducing the amount of supply, when it is done by traders and sellers due to fear of the future or profit-seeking, has a greater contribution to the number of shortages. Among the basic goods and food items that are very important and decisive in times of famine, bread is of particular importance for various reasons. Since there are numerous reports on the sources of political unrest and successive economic crises in Egypt on the eve of its conquest by the Fatimids, the issue of how to control these unrests becomes important. Therefore, the purpose of the present study is to investigate the bread situation and its shortage during the famines in Egypt during the Fatimid era.

Materials and Methods

The present study is descriptive-analytical in nature based on library sources. The research question posed in this study is the following: 1) What economic policy did the Fatimids adopt to control the shortage or high cost of bread or the resulting crises?

Research Findings

The results of this study are as follows:

1) The economic policy of the Fatimid caliphs to manage the bread crisis was to monitor the supply of bread instead of controlling the demand for bread. This shows that human factors played a decisive role in creating the bread market crisis in Egypt. At the same time, the current research has considered the lack of water in the Nile Sea during the Fatimid Caliphate to be the biggest contributor to the problem of wheat and bread shortage.

2) Information from historical sources shows that the management of the bread crisis in the Fatimid era had different aspects and several measures. These actions started with the activation of economic institutions that regulate the market and include some cultural activities in the demand and supply.

3) Another measure of the Fatimid caliphs that helped to manage the bread shortage crisis was reducing or temporarily stopping the export of wheat or grains from which bread was made, as well as long-term planning to increase the import of wheat to Egypt, and reform the bread distribution network.

4) In addition, reducing the share of middlemen in disrupting the production and distribution system, direct intervention of the government in the pricing of bread, control of monopoly and hoarding in the production and distribution network and supply of bread, supervision, and punitive policy to curb profit-seeking and interfering behaviors human, buying grain on credit, activating economic institutions that regulate the bread market and canceling all types of taxes related to the purchase and sale of grain.

Discussion of Results and Conclusions

Based on the results of the study, it can be concluded that from the very beginning of entering Egypt and conquering it, the Fatimid government faced several economic crises. One of these crises

(3)

was the chaotic situation of bread production and distribution as a strategic commodity. For this reason, they were never indifferent to the problem of the production and supply of wheat and bread.

Because this government was well aware of the social and political consequences of the shortage or increase in the price of bread. So, they paid a lot of attention to the availability of bread and other food in urban centers. The lack of bread in Egyptian society led to crisis and social unrest. We assume that the Fatimids took effective measures to control the demand and supply of bread so that they could control the crises caused by the lack of bread. Fatemiyan managed to control the economic situation and solve the crises caused by it by controlling and monitoring the process of bread production and demand (procurement and purchase) and its supply and distribution (production).

Keywords:

The Bread Crisis, Fatimid Caliphate, Egypt, Managing the Bread Crisis.

References:

1. Al-Aydros, M. (2010). The Fifth Islamic State: The Fatimid Caliphate, the family of Imam Muhammad al-Maktoum bin Ismail al-Alawiya. First Edition. Cairo: Al-Hadith Library [in Arabic].

2. Al-Barrawi, R. (1948). The economic status of Egypt during the Fatimid era. First Edition. Cairo:

Maktaba al-Nahda al-Masriyya publisher [in Arabic].

3. Almandil, S. (2017). Al-Maja'at in Makkah during the al-Abbasi era. Al-Uloom Al-Arabiya and Humanities, (Al-Qassim University, Saudi Arabia), 10(4), 2101-2065.

4. al-Maqrizi, T. (1967) Itti'az al-hunafa bi-akhbar al-a'immah al-fatimiyin al-khulafa. First Edition.

Cairo: Dar al-Tahrir Foundation for Publishing and Printing, Sharqe al-Alanat al-Sharqiyah Publishing House [in Arabic].

5. al-Maqrizi, T. (1996). Itti'az al-hunafa bi-akhbar al-a'immah al-fatimiyin al-khulafa. First Edition. Cairo: Majlis al-Alai for Islamic Affairs-Committee for the Restoration of Islamic Heritage [in Arabic].

6. al-Maqrizi, T. (2008). Ighasah al-Ummah bi-Kashf al-Ghummah. First Edition. Beirut: Al- Maktaba al-Asriyah, Ibna al-Sharif Al-Ansari company for publishing [in Arabic].

7. al-Maqrizi, T. (2018). Tips and lessons from the monuments and historical works of Egypt (translation of al-Khiṭaṭ al-Maqrizi). The first, second, third and fourth volumes, Parviz Atabaki, Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing House ]in Persian].

8. al-Muqaddasi, T. (1982). Ahsan Al-taqasim Fi Maʻrifat Al-aqalim. First Volume. Translated by Alinghi Manzavi. Tehran: Iran Authors and Translators Company [in Persian].

9. Al-Musabhi, E. (2014). Akhbar al-Masr fi Suntin. Ayman Fouad Seyed's research. Cairo: Dar al- Kitab and Al-Qumiya Archives. Virtual file number of El-Ida Badar Al-Katb 25103/2014 [in Arabic].

10. Al-Shuriji, A. (1994). The Vision of Al-Muslin Pilgrims for the Financial and Economic Conditions of the Fatimid Era. First Edition. Cairo: Al-Masriyyah El-Masriyyah Al-Kattab [in Arabic].

11. al-Yaʿqūbi, A. (1977). Kitab al-32, Buldan. Translated by Mohammad Ibrahim Ayati. Tehran:

Book Translation and Publishing Company ]in Persian].

12. Antaki, A.. (1990). The history of Antioch known as the history of Utikha. First Edition. Haqqah and Sana Faharse: Omar Abdeslam Tadmori, Tripoli: Jaros Bors.

13. Bianquis, T. (1980). Une Crise frumentaire dans l'Égypte Fatimide. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 23, 67-101.

14. Daftari, F. (1996). History and Beliefs of Ismailia. Translated by Fereydoun Badrei. Tehran:

Forozan Publication ]in Persian[

15. El-Sawy, A. (1988). Famines and Their Impact on the Financial and Cultural Aspects of the Fatimid Period in the Egypt. First Edition. Beirut: Dar al-Tzaman [in Arabic].

(4)

16. Gholami Dehaghi (Fridani), A. (2010). Economy, society and management in Moghrizi's historiography with the Arabic text and Persian translation of the book Ighasah al-Ummah bi- Kashf al-Ghummah, Taqiuddin Ahmed bin Ali Moghrizi. Qom: University and District Research Institute.

17. Hamouda, A. (1994). Wheat trade in Egypt during the Fatimid era (358 AH - 567 AH, 968 AD - 1171 AD). Journal of Egyptian Historian, 13, 145-187.

18. Hatta, P. (2012). Near East in History. Translated by Qamar Arian. Second Edition. Tehran:

Scientific and Cultural Publication ]in Persian].

19. Ibn Abi Usaybi’aa, M.. (1882). Uyoon al-Anbaa fi Tabaqat al-Atibbaa. First Edition. Beirut: al- Matba’a Al-Hayat.

20. Ibn al-Athir, I. (1992). Al-Kamil fi al-tarikh (The Complete History of Islam and Iran. Translated Abolghasem Halat and Abbas Khalili. Tehran: scientific and cultural publication ]]in Persian].

21. Ibn Ḥawqal, M.. (1938). Ṣūrat al-’Arḍ (The face of the Earth). Beirut: Dar Sader.

22. Ibn Maisir, M.. (1981). Al-Muntaghi Man Akhbar Misr. First edition Al-Cairo: Al-Mohed Al- Alami al-Fransi for Al-Sharqiya Art.

23. Ibn Taghribirdi, J.. (1972). Al-Nujūm al-Zahirah fi Mulūk Miṣr wa-al-Qahirah. First Edition.

Cairo: Ministry of Culture and National Guidance, Al-Masryah Al-Ame.

24. Khalaf, M. (2012). The revolutions of the Egyptians in the Fatimid era. First Edition. Cairo: Al- Masriyyah El-Masriyyah Al-Kattab [in Arabic].

25. Lombard, M. (2018). Historical geography of the Islamic world in the first four centuries.

Translated by Abdullah Naseri Taheri and Samiyesadat Tabatabaei. Tehran: Islamic History Research Institute ]in Persian].

26. Mashhadi Ahmad, M. (2012). The meaning and concept of institution in institutional economy, a look at the existing differences between old and new institutionalism and the role of institutions in economic relations. Economic Research Paper, 13(48), 49-77.

27. Metz, A. (2009). Islamic civilization in the fourth century of Hijri. Translated by Alireza Zakavati Karagzlou. Fourth edition. Tehran: Amir Kabir ]in Persian].

28. Musaei, M. (2017) Principles and foundations of Economics. Fifth Edition. Tehran: Noor Alam Publication.

29. Musharrafah, A. (1948). Nazm al-Hakm in the Fatimid era. First Edition. Cairo: Dar al-Fikr al- Arabi [in Arabic].

30. Qubadiyani Balkhi. N. (n.d). Travelogue. Tehran: Sepehr publication ]in Persian].

31. Seyed, S. (n.d). Economic crises and their impact on the Egyptian society in the Fatimid era. (n.p).

[in Arabic].

32. Shoshan, B. (1981). Fatimid grain policy and the post of the muhtasib.International Journal of Middle East Studies, 13, 181-189.

33. Siminova, L. (1974). History of Fatimid in Egypt. Translated by Hasan Bayoumi. First Edition.

Moscow: Al-Isthraq al-Rossi Institute, Tahrir al-Adab al-Sharqi ]in Arabic].

(5)

یشهوژپ هلاقم

نارحب نان و تیریدم نآ

رد رصع لوا مطاف ی نا

لگ ههیجو یناکم

، یرتکد یوجشناد ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،خیرات هورگ

[email protected]

ناج همطاف یدمحا

،*

داتسا ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،خیرات هورگ

[email protected]

ملعا دنمورب سابع رایشناد ،

ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،خیرات هورگ [email protected]

هدیکچ نان نان فرص فرص رظن رظن زا زا سدقت سدقت ی ی هک هک رد رد ح ح یی تا تا رکف رکف ی ی وو بهذم بهذم ی ی رشب رشب دراد دراد

،،

یی کک ی ی زا زا فرصمرپ فرصمرپ رت رت یی ن ن تلاوصحم تلاوصحم

اذذغ اذذغ یی یی نن ذی ذی زز هتتااذش هتتااذش هدذش هدذش وو

هراومه هراومه شقن شقن ی ی دربهار دربهار ی ی وو درکراک درکراک ی ی رد رد تابساام تابساام داصتقا داصتقا ی ی

،،

عامتجا عامتجا ی ی عماوج عماوج رشب رشب ی ی هتشاد هتشاد تسا تسا . . رد رد سرتسد سرتسد ندوب ندوب اذغ اذغ هب هب ههذیو ههذیو ناذن ناذن

رد رد زکارم زکارم

،یرهش

،یرهش هب هب لیلد لیلد تاعبت تاعبت یعامتجا یعامتجا وو یسایس یسایس هک هک رد رد یپ یپ شهاک شهاک ایای نارگ نارگ ندش ندش نآ نآ داجیا داجیا یم یم

،دش

،دش هراومه هراومه هذجوت روترد هذجوت روترد

اذت اذت

تموکح تموکح نایمطاف نایمطاف دوب دوب . . شسرپ شسرپ راتشون راتشون رضاح رضاح نیا نیا تسا تسا هک هک

،نایمطاف

،نایمطاف یارب یارب لرتاک لرتاک نارحب نارحب یاه یاه یشان یشان زا زا دوبمک دوبمک ایای ینارگ ینارگ ،ناذن ،ناذن زا زا مادذک مادذک

تسایس تسایس یاه یاه یداصتقا یداصتقا هدافتسا هدافتسا یم یم

؟دندرک

؟دندرک هتفای هتفای یاه یاه نیا نیا شهوهپ شهوهپ هک هک اتبم اتبم ی ی رب رب صوت صوت یی ف ف وو لحت لحت یی ل ل هداد هداد اذه اذه ی ی روآدرذگ روآدرذگ ی ی هدذش هدذش زا زا عباذام عباذام

یخیرات یخیرات

،تسا

،تسا ناشن ناشن یم یم دهد دهد تسایس تسایس یاه یاه یداصتقا یداصتقا

««

لرتاک لرتاک هضرع هضرع

»»،،

رتشیب رتشیب زا زا تسایس تسایس یاه یاه

««

لرتاک لرتاک اضاقت اضاقت

»»

رد رد تیریدم تیریدم نارحب نارحب نان نان هذب هذب

راک راک هتفرگ هتفرگ هدش هدش دنا دنا هک هک ناشن ناشن ۀداهد ۀداهد شقن شقن مهم مهم لماوع لماوع یناسنا یناسنا للاتا للاتا رگ رگ رب رب داجیا داجیا نارحب نارحب یاه یاه رازاب رازاب نان نان رد رد رصم رصم یمطاف یمطاف تذسا تذسا . . تیریدذم تیریدذم

نارحب نارحب نان نان زین زین ااب ااب رب رب للع للع داجیا داجیا

،نآ

،نآ تامادقا تامادقا یفلتخم یفلتخم ار ار - لماش لماش شهاک شهاک ایای فذقوت فذقوت تذقوم تذقوم تارداذص تارداذص مدذاگ مدذاگ وو ،تلاذغ ،تلاذغ هذمانرب هذمانرب یزذیر یزذیر

تدمدالب تدمدالب یارب یارب شیازفا شیازفا تادراو تادراو

،اهنآ

،اهنآ صیصخت صیصخت ۀنارای ۀنارای یدقن یدقن وو عیزوت عیزوت میقتسم میقتسم داوم داوم ،ییاذذغ ،ییاذذغ لاذصا لاذصا ۀکبذش ۀکبذش عذیزوت عذیزوت وو شهاذک شهاذک مهذس مهذس

هطساو هطساو

،اه

،اه تلاتد تلاتد میقتسم میقتسم رد رد نییعت نییعت تمیق تمیق نان نان وو تمیق تمیق یراذگ یراذگ

،نآ

،نآ لرتاک لرتاک راصحنا راصحنا وو راکتحا راکتحا رد رد ۀکبش ۀکبش نیمأت نیمأت وو دیلوت دیلوت نان نان وو دروذترب دروذترب

اباب لماوع لماوع یناسنا یناسنا للاتا للاتا

،رگ

،رگ دیرت دیرت یرابتعا یرابتعا تلاغ تلاغ زا زا

،ناگداشورف

لاعف لاعف ندرذک ندرذک یاذهداهن یاذهداهن یداذصتقا یداذصتقا میذظات میذظات ۀدذااک ۀدذااک رازاذب رازاذب وو وذغل وذغل اوذنا اوذنا

تایلام تایلام یاه یاه شورفودیرت شورفودیرت

تلاغ تلاغ - یم رب رد یم رب رد هتفرگ هتفرگ تسا تسا ..

هژاو هژاو یدیلک یاه یدیلک یاه : :

،نایمطاف

،نایمطاف نارحب نارحب

،نان

،نان ناوید ناوید

،رجتم

،رجتم لماوع لماوع یناسنا یناسنا للاتا للاتا رگ رگ ..

ۀداسیون*

لوئسم

This is an open access article under the CC-BY-NC-ND 4.0 License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/)

https://jhr.ui.ac.ir/article_27459.html

لاس مهدزناپ ، هرامش لوا یپایپ(

57 ،) راهب 1402 ، 88 - 69

:لوصو خیرات 22

/ 8 / 1401 :شریذپ خیرات ، 13

/ 12 / 1401

(6)

همدقم همدقم رد رد نرق نرق مراهچ مراهچ ،یرذجه ،یرذجه فلاترذب فلاترذب

نایدذاه نایدذاه وو نااکاذس نااکاذس

یایسآ یایسآ یقرش یقرش هک هک ناشکاروت ناشکاروت

جنرب جنرب

،دوب

،دوب اذبیرقت اذبیرقت ماذمت ماذمت مدرذم مدرذم

کلامم کلامم یملاسا یملاسا زا زا نان نان هیذغت هیذغت یم یم دندرک دندرک وو هب هب ۀدیقع ۀدیقع مادآ مادآ زذتم زذتم

((

1388 1388

،)

،) نتفرلااب نتفرلااب تمیق تمیق

،نان

،نان لاذم لاذم نتفرلااذب نتفرلااذب هذایزه هذایزه یاذه یاذه

یگدنز یگدنز بوسحم بوسحم یم یم دش دش . . یذنارگ یذنارگ ،ناذن ،ناذن دیاذش دیاذش نیذلوا نیذلوا ۀناذشن ۀناذشن

زورب زورب وو روهظ روهظ نارحب نارحب یاه یاه یداصتقا یداصتقا تسا تسا وو هب هب لذیلد لذیلد تاذعبت تاذعبت

یعامتجا یعامتجا وو یسایس یسایس هک هک رد رد یپ یپ شهاک شهاک ایای نارگ نارگ ندش ندش نآ نآ داجیا داجیا

یم یم

،دش

،دش هجوت روترد هجوت روترد

ات ات تموکح تموکح اه اه رارذق رارذق یذم یذم تذفرگ تذفرگ

((

ذذس ذذس یی

،د

،د ذذب ذذب ی ی اذذت اذذت : : 44 44 ))..

یباذذیمک یباذذیمک وو یذذنارگ یذذنارگ ناذذن ناذذن رد رد ناذذمز ناذذمز

تموکح تموکح نایمطاف نایمطاف زین زین دوجو دوجو تذشاد تذشاد وو یهاذگ یهاذگ هذب هذب یذنارحب یذنارحب

یعامتجا یعامتجا دبت دبت یی ل ل مم ی ی دش دش . . رد رد رصع رصع لوا لوا تفلات تفلات ناذیمطاف ناذیمطاف رد رد

رصم رصم هک هک زا زا دورو دورو رهوج رهوج یلقص یلقص رادرس رادرس هاپس هاپس یمطاف یمطاف زاذغآ زاذغآ وو

اتات نایاپ نایاپ تذموکح تذموکح

رذصاتسملا رذصاتسملا

لاذب لاذب ((

487 487 - 358 358 هه..

ق ق ) ) هذمادا هذمادا

،تفای ،تفای هب هب لاد لاد ذی ذی ل ل فذلتخم فذلتخم زارذف زارذف وو اذهدورف اذهدورف یی یی رد رد هذضرع هذضرع وو

یاضاقت یاضاقت نان نان وو هب هب عبت عبت نآ نآ

،،

ققیی تم تم نان نان دوجو دوجو دراد دراد . . فرص فرص رظن رظن

زا زا اا یی هکا هکا رصم رصم قباس قباس ۀۀ رات رات یی خ خ ی ی رد رد لوت لوت یی دد مداگ مداگ وو تراذجت تراذجت رذپ رذپ

دوس دوس نآ نآ هتشاد هتشاد وو هراومه هراومه هب هب ناواع ناواع یی کک ی ی زا زا بطق بطق اه اه ی ی مأذت مأذت یی ن ن

اذغ اذغ ی ی ند ند ییاا ی ی نهک نهک بوسحم بوسحم مم ی ی هدش هدش تسا تسا

،،

للیی نک نک رد رد هراپ هراپ اا ی ی

زا زا عقاوم عقاوم نن یی زز اباب نارحب نارحب اذغ اذغ وو نان نان هجاوم هجاوم مم ی ی هدش هدش تسا تسا . . هذتبلا هذتبلا

اایی ن ن وضوم وضوم هب هب هارمه هارمه شاوح شاوح ی ی وو لئاسم لئاسم نآ نآ

،،

زگره زگره زا زا مذشچ مذشچ

تت ذذی ذذی بز بز یی ن ن ناذذتروم ناذذتروم وو ناذذققحم ناذذققحم رود رود هدوذذبن هدوذذبن تذذسا تذذسا . . ناذذاچ ناذذاچ هذذک هذذک

حبسم حبسم ی ی ((

مم 420 420 هه . . ق ق ))

،،

رد رد رابتا رابتا رصم رصم

،،

شرازگ شرازگ اه اه ی ی قد قد یی قق ی ی

ار ار زا زا قق یی تذم تذم ناذذن ناذذن اذذب اذذب کفت کفت ذذی ذذی ک ک اوذذنا اوذذنا نآ نآ رد رد نارود نارود تذذفلات تذذفلات

رهاظلا رهاظلا - هک هک اباب نارحب نارحب مداگ مداگ هجاوم هجاوم هدوب هدوب تذسا تذسا

،،

تذبث تذبث هدرذک هدرذک

تذذسا تذذسا . . رقم رقم ذذی ذذی زز ی ی ((

مم 845 845 هه . . ق ق ) ) نن ذذی ذذی زز قق یی تذذم تذذم داوذذم داوذذم اذذذغ اذذذغ یی یی

هلمجزا هلمجزا نان نان ار ار هب هب صفت صفت یی

،ل

،ل رد رد باذتک باذتک اذه اذه ی ی اذعتا اذعتا اذفاحلا اذفاحلا وو

ۀثاغا ۀثاغا ۀملاا ۀملاا هدروآ هدروآ تسا تسا . . هچرگ هچرگ هذب هذب تردذن تردذن شرازذگ شرازذگ اذه اذه یی یی زا زا

ققیی تم تم داوم داوم اذغ اذغ یی یی رد رد رثا رثا نبا نبا ریثا ریثا ((

مم 630 630 هه . . ق ق )) ناوذاع اذب ، ناوذاع اذب ،

لماکلا لماکلا فف ی ی راتلا راتلا یی خ خ هدمآ هدمآ تسا تسا

،،

مه مه یی ن ن تاعلاطا تاعلاطا دودحم دودحم مذه مذه

هب هب مکت مکت یی ل ل هاگآ هاگآ ی ی اه اه ی ی لبق لبق ی ی مم ی ی دماجنا دماجنا ..

هذذذتفرگرب هذذذتفرگرب

زا زا مها مها ذذذی ذذذی ت ت اا ذذذی ذذذی ن ن

، وذذذضوم

رامذذذش رامذذذش ی ی زا زا

نارگشهوهپ نارگشهوهپ

رتأتم رتأتم مه مه هب هب وذضوم وذضوم نارذحب نارذحب اذه اذه ی ی داذصتقا داذصتقا ی ی

رصم رصم هجوت هجوت هدرک هدرک دنا دنا نوچمه ، نوچمه ،

دذشار دذشار یوارذبلا یوارذبلا ((

1948 1948 مم ) ) رد رد ۀلاح

ۀلاح رصملا رصملا داصتقلإا داصتقلإا یی ۀۀ فف ی ی مطافلادهع مطافلادهع یییی

ن ن

،،

هایمأ هایمأ دمحأ دمحأ ماذما ماذما

یجیروذذذذشلا یجیروذذذذشلا ((

1994 1994 مم ) ) رد رد ؤر ؤر ذذذذی ذذذذی ۀۀ ۀذذذذلاحرلا ۀذذذذلاحرلا لذذذذسملا لذذذذسملا یی ن ن

لاوحلال لاوحلال لاملا لاملا ذی ذی ۀۀ وو داذصتقلاا داذصتقلاا یی ۀۀ فرذصمل فرذصمل ی ی رذصعلا رذصعلا مطاذفلا مطاذفلا ی ی

،،

سوردیعلا سوردیعلا ((

2010 2010 مم ) ) رد رد ۀلودلا ۀلودلا ۀیملاسلإا ۀیملاسلإا ۀسماخلا ۀسماخلا وو یضار یضار

سوفغد سوفغد زین زین رد رد تلااقم تلااقم فذلتخم فذلتخم ،دوذت ،دوذت اذضوا اذضوا یداذصتقا یداذصتقا

ار رصم ار رصم رد رد رصع رصع مطاف مطاف یی نا نا هدرک یسررب هدرک یسررب

دنا دنا . . مه مه ۀۀ اا ذی ذی ن ن ،راذثآ ،راذثآ

داعبا داعبا هدرتذسگ هدرتذسگ اا ار ی ار ی زا زا تلاذضعم تلاذضعم

داذصتقا داذصتقا ی ی رذصم رذصم ذسررب ذسررب ی ی

هدرک هدرک ؛دنا ؛دنا اما اما هذچنآ هذچنآ زا زا ذسررب ذسررب ی ی وو ذعلاطم ذعلاطم ۀۀ اا ذی ذی ن ن شهوهذپ شهوهذپ اذه اذه

طاباتسا طاباتسا مم ی ی دوش دوش

،،

اایی ن ن تسا تسا هک هک دمع دمع ۀۀ اا یی ن ن ناذققحم ناذققحم وذضوم وذضوم

نارحب نارحب نان نان ار ار هذب هذب ناوذاع ناوذاع عوذضوم عوذضوم ی ی لک لک ذی ذی دد ی ی وو ذی ذی اا ذسم ذسم هلئ هلئ یا یا

ساسا ساسا ی ی وو روحم روحم ی ی هدرذکن یسررب هدرذکن یسررب

دذنا دذنا . . اذهات اذهات رد رد رذثا رذثا دذمحا دذمحا

سلا سلا یی واصلاد واصلاد ی ی ((

1988 1988 مم ) ) اباب ناوذاع ناوذاع تاذعاجم تاذعاجم

مطافلارذصم مطافلارذصم یی

،ه

بابسا بابسا وو اتن اتن یی ج ج وو اچمه اچمه یی ن ن رثا رثا دذیمحلادبع دذیمحلادبع

نیذسح نیذسح دوذمحم دوذمحم

هدوذذّمح هدوذذّمح اذذب اذذب ناوذذاع ناوذذاع ۀراذذجت ۀراذذجت ذذمقلا ذذمقلا یذذف یذذف رذذصم رذذصم یذذف یذذف رذذصعلا رذذصعلا

یمطافلا یمطافلا ((

1994 1994 مم ))

،،

شرازگ شرازگ اذه اذه یی یی زا زا لذلع لذلع غت غت ذیی ذیی تار تار قق یی تذم تذم

داوم داوم اذغ اذغ یی یی هلمجزا هلمجزا مداگ مداگ وو درآ درآ رد رد نامز نامز طحق طحق ی ی اه اه ی ی رذصم رذصم

هئارا هئارا هدش هدش تذسا تذسا . . فرذص فرذص رذظن رذظن زا زا قحت قحت ذی ذی ق ق دامذشزرا دامذشزرا

دذمحا دذمحا

سس یی واصلاد واصلاد ی ی رد رد ودت ودت یی ن ن لوادج لوادج قق یی تم تم ناذن ناذن هذک هذک رد رد مکت مکت ذی ذی ل ل

شهوهپ شهوهپ رضاح رضاح فم فم یی دد هدوب هدوب

،تسا

،تسا لاقم لاقم ۀۀ روسفرپ روسفرپ هدوذمح هدوذمح هذب هذب

لاد لاد یی ل ل فلتخم فلتخم دوجو اب ،ی دوجو اب ،ی طابترا

طابترا ذذپانراکنا ذذپانراکنا یی

رر مدذاگ مدذاگ وو ،ناذن ،ناذن

تسناوتن تسناوتن کمک کمک اش اش یی نانا ی ی هب هب لاقم لاقم ۀۀ رضاح رضاح وو ثحب ثحب نارحب نارحب ناذن ناذن

رد رد رصم رصم هتشاد هتشاد دشاب دشاب ؛ ؛ زز یی ار ار زکرمت زکرمت لاقم لاقم ۀ ۀ هدوذمح هدوذمح اتدذمع اتدذمع رذب رذب

تعارز تعارز مداگ مداگ رد رد رصم رصم وو اهرازاب اهرازاب

،،

او او ح ح اهد اهد ی ی هزادذنا هزادذنا گگ ذی ذی رر ی ی وو

اهنرد اهنرد یی ت ت تراجت تراجت مداگ مداگ رد رد رصم رصم رصع رصع مطاف مطاف یی نا نا هدوب هدوب تذسا تذسا . .

هکایا هب رظن هکایا هب رظن هدومح

هدومح فده فده دوت دوت ار ار رد رد اا ذی ذی ن ن هذلاقم هذلاقم

،،

ذسررب ذسررب ی ی

روطت روطت قق یی تم تم مداگ مداگ وو سس یی تسا تسا اه اه ی ی مطاف مطاف یی نا نا رد رد لرتاک لرتاک قق یی تذم تذم

نآ نآ وو گنوگچ گنوگچ ی ی تراظن تراظن رب رب رازاذب رازاذب وو تراذجت تراذجت مدذاگ مدذاگ هتذسناد هتذسناد

تسا تسا

،،

اهات اهات رد رد روطس روطس ی ی رصتخم رصتخم هب هب ذذ یی ل ل وضوم وضوم تت أأثث یی رر دوبمک دوبمک

مداگ مداگ رب رب نتفرگلااب نتفرگلااب قق یی تم تم نان نان وو نارحب نارحب نان نان رد رد رصع رصع مکاحلا مکاحلا

وو رصاتسملا رصاتسملا هراشا هراشا مم ی ی داک داک . . هولاع هولاع رب رب اا یی ن ن منات منات رحس رحس ((

رهس رهس ) )

سس یی دد نن یی زز رد رد شخب شخب رصتخم رصتخم ی ی زا زا شرذثا شرذثا اذب اذب ناوذاع ناوذاع تاذمزلأا تاذمزلأا

داصتقلاا داصتقلاا یی ۀۀ هرثأو هرثأو ىلع ىلع عمتجملا عمتجملا رصملا رصملا ی ی فف ی ی مطافلارصعلا مطافلارصعلا ی

ی

وضوم وضوم نان نان ار ار بب ه ه لکش لکش هذصلات هذصلات وو زگ زگ یی ذشا ذشا ی ی یذسررب یذسررب وو اذب اذب

ببیی نا نا اونا اونا نان نان رد رد رصم رصم

،،

نمض نمض کأت کأت ذی ذی دد رذب رذب لذلع لذلع ذنارگ ذنارگ ی ی ناذن ناذن

(7)

شان شان ی ی زا زا غت غت یییی تار تار دور دور نن یی ل ل وو هب هب عبت عبت نآ نآ لکشم لکشم دوبمک دوبمک مدذاگ مدذاگ

هجوت هجوت هدرک هدرک تسا تسا وو ررکم ررکم زا زا لاقم لاقم ۀۀ ح ح هدوذم هدوذم وو واذص واذص ی ی هرذهب هرذهب

هدرب هدرب تسا تسا وا . وا . اساسا اساسا هذب هذب تامادذقا تامادذقا وو سس یی تذسا تذسا مطاف مطاف ذی ذی نا نا رد رد

دم دم یی رر یی ت ت نارحب نارحب نان نان هجوت هجوت ی ی هتشادن هتشادن تسا تسا . . تت ی ی ذی ذی رر ی ی بب ذی ذی کنا کنا ی ی

Thierry Bianquis((

)) ((

1980 1980 مم ) ) رد رد لاقم لاقم ۀۀ Une crise

frumentaire de l’Égypte fatimide

هب هب للع للع نارحب نارحب

مداگ مداگ اهات اهات رد رد رصع رصع لت لت یی فف ۀۀ رهاظلا رهاظلا مطاف مطاف ی ی هذتتادرپ هذتتادرپ تذسا تذسا وو

زاوذذب زاوذذب ناذذشوش ناذذشوش Shoshan((

))Boaz ((

1981 1981 مم ) ) رد رد ذذلاقم ذذلاقم ۀۀ

Policy and the Post of the Fatimid Grain

Muhtasib

شهوهپ شهوهپ ار ی ار ی راذبرد راذبرد ۀۀ سس یی تذسا تذسا مدذاگ مدذاگ رد رد دذهع دذهع

مطاف مطاف یی نا نا ماجنا ماجنا هداد هداد تسا تسا . . وا وا رد رد اا یی ن ن هذلاقم هذلاقم ددذصرد ددذصرد تاذبثا تاذبثا

سس یی تذذسا تذذسا اذذه اذذه ی ی داذذصتقا داذذصتقا ی ی لل یی ذذلارب ذذلارب ی ی تذذموکح تذذموکح

مطاف مطاف ذذی ذذی نا نا وو

تلاتد تلاتد ندرذکن ندرذکن ناذنآ ناذنآ رد رد هذصرع هذصرع اذه اذه ی ی داذصتقا داذصتقا ی ی

،،

ذتح ذتح ی ی رد رد

نامز نامز اه اه ی ی نارحب نارحب تسا تسا وو شلات شلات هدرک هدرک تسا تسا اتات ماذست ماذست ناذنآ ناذنآ

ار ار رد رد سس یی تسا تسا اه اه ی ی داصتقا داصتقا ی ی

،،

رد رد اقم اقم یی هس هس اباب تلود تلود اه اه ی ی ذلبق ذلبق ی ی

وو دعب دعب ی ی دوت دوت ناشن ناشن دهد دهد . . لاح لاح هکنآ هکنآ شهوهپ شهوهپ رذضاح رذضاح اذب اذب در در

اا ذذی ذذی ن ن ذذضرف ذذضرف یی هه ، ، تذذلاتد تذذلاتد یريکادذذح یريکادذذح

تذذلود تذذلود وو ذذش ذذش یی هو هو اذذه اذذه وو

اذهراکهار اذهراکهار ی

ی تذموکح تذموکح

مطاف مطاف ذی ذی نا نا ار ار رد رد لرذتاک لرذتاک نارذحب نارذحب ناذذن ناذذن

واکاو واکاو ی ی هدرذک هدرذک تذسا تذسا . . ذاچمه ذاچمه یی ن ن هذب هذب اذج اذج ی ی هذجوت هذجوت هذب هذب لذلع لذلع

نارحب نارحب اذه اذه ی ی داوذم داوذم اذذغ اذذغ یی یی هذلمجزا هذلمجزا ناذن ناذن هذک هذک رد رد قحت قحت یی تاذق تاذق

،هدشرکذ ،هدشرکذ هدمآ

هدمآ تسا تسا

،،

شلات شلات هدش هدش تسا تسا اتات هذب هذب هار هار لذح لذح اذه اذه ی ی

هدشذاختا هدشذاختا زا

زا وس وس ی ی مطاف مطاف یی نا نا رد رد لح لح اا ذی ذی ن ن نارذحب نارذحب اذه اذه هذجوت هذجوت

دوش دوش

؛؛

زا زا اا ذی ذی ن ن ور ور شذسرپ شذسرپ راتذشون راتذشون رذضاح رذضاح اا ذی ذی ن ن تذسا تذسا هذک هذک

مطاف مطاف یی

،نا

،نا ارب ارب ی ی لرتاک لرتاک نارحب نارحب اه اه ی ی شان شان ی ی زا زا دوذبمک دوذبمک وو ذنارگ ذنارگ ی ی

نان نان زا زا هچ هچ سس یی تسا تسا اه اه ی ی داصتقا داصتقا ی ی هدافتسا هدافتسا مم ی ی

؟دندرک

؟دندرک ذاتبم ذاتبم ی ی

رب رب تاعلاطم تاعلاطم تامدقم تامدقم ی ی

،،

ضرف ضرف ۀی ۀی بلاغ بلاغ اا یی ن ن تسا تسا هذک هذک هذب هذب تذلع تذلع

ثأت ثأت یی رر اهراتفر اهراتفر ی ی ناهاپ ناهاپ ذترب ذترب ی ی لذماوع لذماوع ناذسنا ناذسنا ی ی - هذب هذب ذاع ذاع او او نن

رگللاتا رگللاتا داصتقا داصتقا ی ی - رد رد نارحب نارحب

،نان

،نان سس یی تسا تسا اه اه ی ی داذصتقا داذصتقا ی ی

لرتاک لرتاک

،هضرع

،هضرع مهس مهس بب یی رتش رتش ی ی زا زا سس یی تسا تسا اه اه ی ی لرتاک لرتاک اضاقت اضاقت ار ار

رد رد تامادقا تامادقا نیا نیا تموکح تموکح هتشاد هتشاد دنا دنا ..

انااسون انااسون

ققیی تام تام ناان ناان رد رد راصم راصم رد رد رود رود ۀۀ لوا لوا تاافلاخ تاافلاخ

مطاف مطاف یی نا نا ((

363 363 - 874 874 اه اه ..

ش ش ) )

تبث تبث تمیق تمیق نان نان رد رد یمامت یمامت شرازگ شرازگ یاه یاه

،یخیرات

،یخیرات اهات اهات رد رد

نامز نامز یاه یاه یذطحق یذطحق وو دوذبمک دوذبمک ((

نارذحب نارذحب ناذن ناذن ) ) یذم ماذجنا یذم ماذجنا

و هدذش و هدذش لاومعم

لاومعم رد رد نامز نامز تابث تابث رازاب رازاب

،نان

،نان یترورض یترورض یارب یارب تذباتک تذباتک وو تذبث تذبث

تارییغت تارییغت یتمیق یتمیق ساسحا ساسحا یمن یمن هدش هدش تسا تسا . . دمحا دمحا دیذس دیذس یواذصلا یواذصلا

رد رد باتک باتک تاذعاجم تاذعاجم هیمطافلارذصم هیمطافلارذصم

رد رد عباذام عباذام ،یخیراذت ،یخیراذت تذمیق تذمیق

یداع یداع ناذن ناذن ار ار رد رد رذصع رذصع لوا لوا ،ناذیمطاف ،ناذیمطاف ود ود راذب راذب شرازذگ شرازذگ هدرذک هدرذک

تسا تسا . . کی کی راب راب یزیرقم یزیرقم تمیق تمیق یداع یداع نان نان ار ار رد رد ماذقم ماذقم هذسیاقم هذسیاقم اذب اذب

نامز نامز نارحب نارحب یارب یارب لاس لاس 390 390 یرجه یرجه هدروآ هدروآ تسا تسا هذک هذک نازذیم نازذیم نآ نآ

ره ره هدزناش هدزناش لطر لطر هب هب کذی کذی مذهرد مذهرد هدوذب هدوذب تذسا تذسا ((

،یزذیرقم ،یزذیرقم 1416 1416 : :

22 //

25 25 ) ) وو راب راب رگید رگید وامه وامه تذمیق تذمیق یداذع یداذع ناذن ناذن ار ار رد رد لاذس لاذس 444 444

یرجه یرجه یاعی یاعی 54 54 لاس لاس

،دعب

،دعب یارب یارب هسیاقم هسیاقم اباب رذن رذن یاذه یاذه یذلبق یذلبق وو

یدذذعب یدذذعب

،،

تذذبث تذذبث هدرذذک هدرذذک تذذسا تذذسا هذذک هذذک نازذذیم نازذذیم نآ نآ رذذه رذذه راذذهچ راذذهچ

،لذذطر

کی کی وو کی کی متشه متشه مهرد مهرد هدوب هدوب تسا تسا رقم(

رقم(

یی زز ی ی

،،

1429 1429 : : 26 26 .).)

نااچ نااچ هک هک زا زا اا یی ن ن شرازگ شرازگ اه اه مرب مرب ی ی آآیی دد

،،

ققیی تم تم نان نان رثأذتم رثأذتم زا زا

ون ون وو کک یی فف یی ت ت نآ نآ هدوب هدوب تذسا تذسا . . ذکتم ذکتم ی ی رذب رذب اا ذی ذی ن ن شرازذگ شرازذگ اذه اذه

،،

اتدمع اتدمع ود ود ون ون نان نان اباب ماذسا ماذسا ی ی فذلتخم فذلتخم ، ، کک یی فف ذی ذی ت ت نوگاذنوگ نوگاذنوگ وو اذب اذب

ققیی تم تم اه اه ی ی واتم واتم دوجو دوجو هتشاد هتشاد تسا تسا . . ون ون لوا لوا

،،

نان نان هوهق هوهق یا یا هذک هذک

زا زا درآ درآ هوهق هوهق یا یا گنر گنر سوبس سوبس راد راد اباب تیفیک تیفیک نییاپ نییاپ هذیهت هذیهت یذم یذم دذش دذش وو

نازرا نازرا نیرت نیرت ون ون نان نان هب هب باسح باسح یم یم

؛دمآ

؛دمآ دوسا دوسا ((

نان نان ذس ذس یی ها ها ))

،،

نارذفا نارذفا

((

نان نان هروک هروک ) ) وو راکشت راکشت زا زا نذیا نذیا وذن وذن ناذن ناذن بوذسحم بوذسحم

یذم یذم دندذش دندذش

((

،یواصلادیسلا

1988 1988 : : 165 165 .) .) هب هب ۀتفگ ۀتفگ رد یسدقم رد یسدقم

اتسور اتسور ماگاه ماگاه

،نمرت

،نمرت نان نان ار ار ىارب ىارب کذی کذی لاذس لاذس هذتخپ هذتخپ وو هدناکذشت هدناکذشت ،هدذش ،هدذش راذبنا راذبنا

ىذذم ىذذم دذذندرک دذذندرک هذذک هذذک هذذب هذذب نآ نآ راکذذشت راکذذشت یذذم یذذم دذذاتفگ دذذاتفگ ((

،یذذسدقم

،یذذسدقم 1361 1361 : :

11 //

293 293 .) .) ون ون مود مود

،،

نان نان یاه یاه دیفس دیفس دندوب دندوب هک هک هذب هذب رذیبعت رذیبعت یذت یذت یرذی یرذی

،یکنایب

««

یراوحلا یراوحلا

»»

نان نان دیفس دیفس وو بوغرم بوغرم وو

««

ذیمس ذیمس

»»

نان نان دیفس دیفس وو

یلیت یلیت بوغرم بوغرم هدوب هدوب تسا تسا هک هک زا زا درآ درآ دیفذس دیفذس کذلا کذلا هدذش هدذش هتتاذس هتتاذس

یم یم دندش دندش ) BIANQUIS, 1980: 76 ..(

لودذذج لودذذج زز ذذی ذذی رر هذذک هذذک اذذب اذذب ذذسب ذذسب وو مکت مکت ذذی ذذی ل ل تاذذعلاطا تاذذعلاطا

روآدرذذگ روآدرذذگ ی ی هدذذش هدذذش ذذسوت ذذسوت دذذمحا دذذمحا ذذس ذذس یی دد واذذصلا واذذصلا ی ی رد رد باذذتک باذذتک

تاعاجم تاعاجم رصم رصم مطافلا مطافلا یی هه هئارا هئارا هدش هدش

،تسا

،تسا شرازگ شرازگ ی ی لصفم لصفم زا زا

غت غت یییی تار تار قق یی تم تم نان نان تسا تسا هک هک زا زا ناذمز ناذمز لذست لذست مطاف مطاف ذی ذی نا نا رذب رذب

رصم رصم اتات اپاپ ذی ذی نا نا رود رود ۀۀ تذفلات تذفلات رذصاتسملا رذصاتسملا

مطاذف مطاذف

،ی

،ی ذسپاو ذسپاو یی ن ن

لت لت یی فف ۀۀ مطاف مطاف

،ی

،ی رد رد عباام عباام فلتخم فلتخم تبث تبث هدش هدش تسا تسا

*..

. .*

دمحا دمحا سس یی دد واصلا واصلا ی ی نن یی زز رد رد باتک باتک تاعاجم تاعاجم رصم رصم مطافلا مطافلا یی

،ه

،ه 250 250 اتات

251 251 لودج لودج قق یی تم تم نان نان ار ار رد رد هرود هرود اه اه ی ی نارحب نارحب رد رد رذصم رذصم مطاف مطاف ذی ذی نا نا هذئارا هذئارا

هدرک هدرک تسا تسا هک هک اباب کدنا کدنا ی ی تواذفت تواذفت لودذج لودذج هذئارا هذئارا هدذش هدذش رد رد ذلاقم ذلاقم ۀۀ ،رذضاح ،رذضاح

تاعلاطا تاعلاطا پپ یی ش ش یی ن ن ار ار مکت مکت یی ل ل هدرک هدرک تسا تسا . .