Town & Country Planning https://jtcp.ut.ac.ir/
Vol. 14, No. 1, Spring & Summer 2022 Print ISSN: 2008-7047
Manuscript Type: Research Paper Online ISSN: 2423-6268
DOI: 10.22059/jtcp.2021.332798.670267
Exploring the Substantial Reasons for the Inefficiency of Urban Planning Based on Comprehensive Plans Approach
(Case Study: Nowshahr’s Comprehensive Plan)
Parsa Arbab
Assistant Professor, School of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran (Received: September 23, 2021; Accepted: November 22, 2021)
Abstract
As one of the most important and influential urban planning approaches, comprehensive plans can be considered from the different and relevant dimensions and aspects such as the planning system, the content of plans, preparation-approval process, and execution procedure. Hence, this research focuses on the reasons for the inefficiency of comprehensive plans, especially concerning the nature and the substance of this urban planning approach. To this end, in addition to reviewing relevant theories and views, objective instances of the mentioned reasons have been pursued. Therefore, Nowshahr’s Comprehensive Plan was assayed for the ex-post evaluation of plan implementation to assess its efficiency and feasibility in certain aspects, including social and physical dimensions. Following a linear and one-way procedure, inflexibility and lack of realism, single vision and mostly physical solutions, providing too many details based on static and solid frameworks, and the impossibility of accurate predictions are the substantial critical reasons for the inefficiency of urban planning based on comprehensive plans approach. These factors are the challenges that Nowshahr’s Comprehensive Plan also suffers from them identically. The unrealistic approach in determining the city limit, an incorrect policy of using open spaces and increasing density in contradiction with the ecological, touristic, and port nature of the city, failure to realize most of the proposed land uses, and consequently, a severe shortage of service spaces, are among the most apparent objective instances regarding the inefficiency of Nowshahr’s Comprehensive Plan according to the mentioned substantial reasons. Considering the reasons for inefficiency and analysis of the objective instances are an essential strategy that can differentiate the substance of urban plans, especially ones prepared based on the evolution in urban planning and substitution of new approaches, from the old and traditional cases and make them successful more than before.
Keywords
urban planning, comprehensive plans, feasibility, ex-post evaluation of implementation, assessment.
Corresponding Author, Email: [email protected]
یواکاو ییاوتحم للع
یدمآراکان همانرب
یزیر یرهش
ساسا رب
حرط درکیور یاه
( عماج ةعلاطم
)رهشون عماج حرط :یدروم
بابرا اسراپ
داتسا ی را دکشناد ة زاسرهش ی درپ ی س اهرنه ی ز ی
،اب ا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ی
نار
:تفایرد خیرات(
01 / 07 / 1400 :شریذپ خیرات ـ 01
/ 09 / 1400 )
هدیکچ
حرط اه ی عماج
، هب ةلزنم نایرج زا یکی اه
ی راذگریثأت ،یزاسرهش یم زوـو داـعبا رظنم زا دناوت اـه
ترـم ـلتخم ی ـ
اـظن نوـچ
همانرب یزیر حرط یاوتحم ، اه
، دنیارف هیهت بیوصت یسررب
، زین ةوحن ییارجا نامزاس ارجا ـ
،ناـیم یـیا رد ددرـیگ رارـق هجوت دروم
یاسانش هب رضاو شه ژپ حرط یدمآراکان للع ی
اه هب عماج ی زا شرـرن وـن ییا یاوتحم تیهام رظنم زا ژی هـمانرب
یزـیر یرهـش
یم هیرظن یسررب یمض ،روظنم ییمه هب ددزادرپ اه
اگدید اه ی ،هنیمز ییا رد دوجوم ی اکا
قادصم اـه لـلع زا یـنیع ی دـشدای
زـین
فده ییا دتسا دش یراذگ وضوم
هب ةطسا یبایزرا ارجا زا سپ همانرب ی بلاق رد یدمآراک نازیم شجنس ققحت
ریذپ عماـج حرط ی
صخشم ییاهروحم رد رهشون
، یدـ لاک داـعبا زـین یعامتجا داعبا لماش
، دتـسا دـش اـ ند زا ی رـیپ
ـی یـطط درـکی ر ،هیوـس
فاطعنا عقا دع یریذپان
ًاتدمع یانعم رد تلاکشم لو درفنم تشادرب ،ییارگ لاک
،ید ةئارا رایسب تایئزج وچراـچ ساسا رب
یاـه
دماج تباث
، یینچمه ناکما دع شیپ ینیب اه حیحص ی
، مهم ییرت یدمآراکان ییاوتحم للع همانرب
یزیر یرهـش ساـسا رـب درـکی ر
حرط اه لماوع ییا ددنتسه عماج ی
، شلاچ نامه دنتسه ییاه
نآ زا زـین رهـشون عماـج حرـط یدـمآراک هـک یـم مـنر اـه
رـب دد درـکی ر
عقا ریغ یییعت رد هنانیب ةد دحم
یکی وـلوکا تـیهام اـب تریاـتم رد مکارـت شیازـفا زاـب یاهاـضف زا دافتسا تسردان تسایس ،رهش
یربراک بلغا ققحت دع ،رهش یهاگردنب یتسیروت اه
ًا قاعتم یداهنشیپ یضارا ی قیداصم ییرتزراب زا یتامدط یاهاضف دیدش دو مک
راکان ینیع رد رهشون عماج حرط یدمآ ةیاس
راشا دروم ییاوتحم للع ا
یدمآراکان للع هب هجوت ددن لیلحت
قادصم اه یـنیع ی
، یتفاـیهر
هک تسا یدیلک یم
حرط یاوتحم دناوت اه
هب ،ار یرهش ی حرط ژی
اه مـه هک یی رد وـحت اـب اـگ هـمانرب
یزـیر ینیزریاـج یرهـش
شررن اه هیهت دیدج ی یم
زیامتم ،دنوش هنومن زا
اه یمیدق ی دنک شیپ زا شیب قفوم
ققحت ریذپ دزاس د
ناگژاودیلک
،ارجا زا سپ یبایزرا همانرب
یزیر
،یرهش ققحت ریذپ ،ی شجنس حرط ، عماج یاه د
:لوئسم ةدنسیون ةمانایار
نیمزرس شیامآ
ةرود 14 ةرامش ، لوا ، ناتسبات و راهب 1401
حفص تا 93 - 61 )یشهوژپ(
Print ISSN: 2008-7047 Online ISSN: 2423-6268
http://jtcp.ut.ac.ir
همدقم هلئسم نایب و و یزاسرهش زاغآ زا هک تسا ههد جنپ زا شیب همانرب
یزیر یم ناریا رد نیون یرهش نیرتراکشآ .درذگ
دومن نایرج نیا
، عماج حرط نیودت و هیهت دوجو اب .تسا1
نیا مه زونه ، ةدمع
تسد ندیا ناراکرددنا
حرط اه
، نآ نیودت و هیهت هک یناسک زا معا تسد رد ار اه
دنراد یرادرهش ات هک اه
دفیظو هدب ار اردجا
دنراد هدهع
، حرط نیا هک یمدرم نینچمه سآ و هافر دیاب و هدش نیودت نانآ رهش یارب اه
یگددنز شیا
ار ناشیا نیمأت دنک
، نیا رب دنرواب همانرب زا درکیور نیا هک تدسد هب ار راظتنا دروم جیاتن یرهش یزیر
هدادن دراوم زا یرایسب رد نآ یدمآراک هنافسأتم و
، نییاپ دهاودش .تدسا هدودب وودلا قدباا ددح زا رت
،
رد هک تسا نآ یایوگ ةدمع
دراوم
، حرط فادها ققحم یرهش عماج یاه
هدشن قدقحت و ندیا یریذدپ
حرط ققحت مدع .تسین بولطم اه ناشن حرط یریذپ
دنهد ة دلتخم داعبا رد فادها هب یبایتسد نادقف
هب و یداع تلاح رد هک تسا یمومع تامدخ هژیو
، نآ هب رازاب یشیارگ اه
دراددن ردب و ةددهع شدخب
ناراکمه و ییازریم( تسا یمومع 1399
ناراکمه و یقطان ؛ 1391
.)
مه ردزن ینیززیادج و اهدرکیور رد ووحت اب ماگ یاهددنور حود ا تدهج رد ددیدج یاده
ییاسران و تسردان رد تدل م جیادتن نتخادس هنیدشیب ردزید فردط زا و فردط طدی زا اده
ةزودح
همانرب هدجوت قدباا و یدساسا تاماداا زا یکی ،یرهش یزیر
، یددمآراکان قدلع و قدیید ییادسانش
حرط نیا تیمها .تسا عماج یاه هشیر و هقباس قیلد هب بلطم
همانرب یراد و ناهج رد یرهش یزیر
حرط درکیور ساسا رب روشک زین عماج یاه
، یم نادنچود و عاضم .دوش
یمامت ماظن رد هدلخادم
اهرهش روما
،
ًاضعب تارییغت دوجو اب حرط رزن یانلم رب ،یلکش و یمسا
هدش هداهن انب عماج یاه
.تسا یازجا همانرب ماظن یر
یز
، نیناوا قماش و
ور و تویکشت اه
، هتفرگ قکش انلم نیا رب هدک دنا
همانرب عماج حرط بلاا رد یرهش یزیر
، مهم رودما رد هدلخادم و تیادده یدنف و ینوناا رازبا نیرت
ناراکمه و دمحاروپ( تساهرهش 1385
نیسح ؛ داز ة نارادکمه و ردیلد 1389
نارادکمه و ینادبرا ؛
1393 ناراکمه و یمظان ؛ 2
/ 1399 ؛
Khan & Swapan 2013
.)
هدمانرب ددقن دوجو اب هک تسا یلاح رد نیا و نیززیادج بدناوج حردط و یتندس عمادج یزدیر
هناروآون
، هب رزن نیا طساو
هدیا طلست تارکودنکت و یسایس نازلخن نایم یتسینردم یاه
ادی اده
1. comprehensive plan
مشچ نامتفگ و اهزادنا قکش رد نانچمه ،یتنس یاهدرکیور اب طلترم یاه
یاه دراد مواددت یعودنتم
(
Todes et al. 2010
رد یساسا درکیور نیا هب هناداقن یهازن ،ور نیا زا .) ةزوح
همانرب یرهدش یزیر
قادصم هب هجوت و یاجرب ینیع یاه
هدب ،نآ زا هدنام طدساو
رد یبادیزرا دطیح
دیعااو و قدمع ا
ت
.دوب دهاوخ اشزهار واح نیع رد و مهم رایسب ،یزاسرهش ا ،نایم نیا رد همانرب یارجا یبایزر
یرهش یزیر حردط و مادع یانعم رد1
یادنعم رد عمادج یاده
هلاقم نیا رظن دروم و صاخ
، هدیچیپ تسا هدب ،هدنیمز ندیا رد یدبررت تادعلاطم و قدیلد هدب هژدیو
وشد ا یر ور صاخ یاه حرط .تسا دودحم رایسب ،یسانش
همانرب و اه تیاده روظنم هب اه
عدسوت
داریا اهرهش یتآ یدللاک یم
دودجو ادب .دنوش ندیا
رد نادنچمه ، ةزودح
و حردط یاردجا یبادیزرا
تسج و تدحت ار نآ یلماوع هچ و تسا هدش ارجا قمع یداو و تیعااو رد دح هچ ات هکنیا یوج
هداد راردا ریثات ( دراد دودجو دودلمک ددنا
Tian & Tiyan 2011; Long et al. 2012; Li et al. 2021
.)
را نانچمه هک تسا نیا تیعااو تدیقفوم و فادها ققحت یبایز
حردط یاده ًادلااعتم و عمادج یاده
هشیر یدمآراکان یبای نآ دروخزادب سادکعنا و عدف و تودا ادقن ییاسانش عااو رد و اه
اده
، زا
همانرب ماظن رد مزی و بسانم هازیاج نارادکمه و ینادبرا( تسین رادروخرب یزیر
1393 و یمظادن ؛
ناراکمه 1
/ 1399 ناققحم ،نینچ نیا .) ةزوح
همانرب یاردجا یبادیزرا و ترادظن هدب یرهدش یزدیر
همانرب حرط اب الترا رد2
عماج یاه
، هب و ینیبزاب ترورف ییاسانش تهج زا هک قبادطم ینادسرزور
شیپ تارییغت اب ضرف
همانرب یاه تیمها طیارش و یزیر
دراد
ًالااعتم و هدیرظن دودلهب ردب رظادن
و اده
نیمه طلترم یلمع شناد رتسگ روط نآ تیفیک اب
اوع ،تساه ه
تریصب و یناااهد ینیسح( دندنم
1396 ؛
Brown et al. 2022
.)
هب خساپ ریسم رد و ساسا نیا رب لأخ
شلاچ و یاه هدشدای رب شهوژپ نیا ،
« یدمآراکان ییارچ
حرط هب عماج یاه لزنم
ّدج یدرکیور و ی
راذگریثأت رد
ةزوح همانرب یرهش یزیر »
.تدسا زدکرمتم
نیا عوفوم هب یدیلک طساو
حرط واؤس
« شلاچ هچ هزودح رد و هنیمز نیا رد ییاه
دلتخم یاده
هب حرط یاوتحم اب الترا رد هژیو
؟دراد دوجو عماج یاه »
یدم وادلند و یردیزیپ ،ور ندیا زا .دودش
1. urban planning implementation evaluation 2. monitoring and evaluation of plan implementation
حرط یدمآراکان ییاوتحم قلع ییاسانش قادصم قیلحت نآ والند هب و عماج یاه
نآ زا ینیع یاه اده
،
طقن رتفا صاخ رزید ترالع هب و قا قیادت و هدننک
دننک ة مدهم ندیا .تدسا قدیقحت ندیا زکرمت
، زا
ناونع هب رهشون عماج حرط زا صخشم یداعبا یبایزرا اب الترا رد عوفوم یریزیپ قیرط دعلاطم
یددیلک شدسرپ و هلهدسم حردط اب الترا رد ،نیاربانب .تسا هدش والند یدروم هددشدای
تیاؤدس
صاخ رت
« تیعفو هدب رهدشون عمادج حرط
؟تدسا هدنوزچ ییاودتحم ردظنم زا صودصخ »
و
« هدچ
قادصم شلاچ زا ییاه یاه
هدشدای حردط ندیا قدقحت نازدیم و یددمآراک شرندس قیرط زا
، قدباا
؟تسا ییاسانش »
قیمکت قکش عااو رد و هدننک تهج هب هدنهد
یوادکاو فدده صودصخ رد یردیگ
حرط یدمآراکان ییاوتحم قلع ییاسانش و عماج یاه
قادصم هنیمز نیا رد ینیع یاه تسا
.
قیقحت یرظن بوچراچ و ینابم ةقباس همانرب حرط درکیور ساسا رب یرهش یزیر عماج یاه
حرط یوزلا
عماج یاه د
همانرب و یزاسرهش رد یلیصفت همانرب والند هب ،یرهش یزیر
،عماج یزیر
اددتبا
ریثأت تحت و متسیب نرا قیاوا رد شیدنا
سدگ نوچ یناسک دروفمادم و1
، 2
هدک دیرظن یتدسیناگرا ار
و دش هتشاذگ ناینب ،دنتخاس حرطم لنج
یمسر و ینوناا
شلنج قیرط زا سپس درکیور نیا .درک ادیپ
اب نردم یزاسرهش یرظن
هدتفرگ رادک هب ناهج رسارس رد ریگارف یترو هب و تخیمآرد ییارگدرکراک
حرط وو ا .دش عماج یاه
، صصختم هک نتلم و روحم
میدن زا شیدب ،دنتدسه نییادپ هب یاب زا هازن رب ی
دوب مکاح ناهج یلمع یزاسرهش رکفت رب نرا و
دودح ات 1960 و 1970 م یدوی دودخ هازتدساخ رد
همانرب زا هویش نیا راثآ زین زونه و دروآ ماود تدسا هنیداهن و یااب اهروشک زا یرایسب رد یرهش یزیر
یدهم(
هداز 1397 ب یدیحو و نایرون ؛ یجر
1394 ؛
Mohamed et al. 2017
.)
حرط عماج یاه
،
ًیومعم هک حرط
یمومع یاه یم هدیمان زین3
هدمع یاهرازبا ،دنوش هک دنتسه یا
هب طساو نآ اه
، تلود یدم اردجا و ییاسانش ار هعسوت تدمدنلب د اقم و فادها یلحم یاه .ددننک
حرط عماج یاه قطنم
ییایفارغج یا
ار ملا اب هطبار رد هک همانرب ور
دراد تیعوفوم تراظن و یزیر
،
یم صخشم ،دننک
ةدمع دراوم عسوت یم رب رد ار هعماج هب وبرم یدللاک دنریگ
، ینادمز قفا طی و
1. Geddes 2. Mumford 3. general plans
یم ششوپ ار تدمدنلب د اقم و فادها ،دنک ی وت ار دوجوم طیارش دیاب عماج حرط طی .دنهد
دوش قماش ار حرط یارجا یاهدرلهار ،دنک صخشم ار
، و قن ش هدنیآ یفارا یربراک .ددنک هئارا ار1
ًیومعم عماج حرط طی یل ا ر انع ناکم ییاسانش ،یتیعمج تاعوطا قماش
و یعامتجا مهم یاه
شیپ ،یداصتاا تامازلا زا یتسرهف ،یزنهرف تامددخ و تادناکما قدیلحت ،نکسم یتآ یاهزاین ینیب
یمومع
، یطیحم طیارش حرش و د
کراپ تیعفو هلمج زا ف و اه
زادب یاهاض د
( تدسا
Brown et al.
حرط .)2022
عماج یاه ،2
حرط یدللاک ییاه طدی قکش و تیعفو هک دنتسه3
دیحان رد ار یرهدش
هطقن هدنیآ زا یا
، یم ناشن هشقن یور ،دراد حرط ققحت نامز هب صاصتخا هک حرط نیا .دنهد
ار اده
حرط نینچمه ییاهن تلاح یاه
حرط و4
یتنیرپولب یاه یم زین5
مان ( دن
UN-Habitat 2009
.)
همانرب موهفم یتنیرپولب یزیر
، راتخادس سادسا ردب و نییادپ هدب یادب زا تیریددم بدلاا رد هدک
همانرب ینوقع یزیر
، همانرب و تلود رایتخا رد یدایز تردا یم رارا نازیر
شیپ رب ینتلم ،دهد ،یدنیب
اک صیصخت و قیلحت ر
حرط ،نیمز یرب تایئزج اب )یکیزیف( یدللاک یاه
تددمدنلب و وادلند هدب ار
دراد رب قمتشم هک یدیکأت
هنهپ( یدللاک قدباقم رد و )یدفارا یربراک یدنب
، تدیفیک ناددقف رادچد
نادنورهش اب قماعت یارب بسانم کرادت و یدرلهار تسا
(
Khan & Swapan 2013
هب رزن نیا .)
همانرب شیپ رب یرهش یزیر هب رهش ضرف
لزنم هدیدپ ًادلااعتم و اتدسیا یا طدی هدن و وودصحم طدی
دنیارف یمئاد قماکت واح رد
، سالع( تسا راوتسا یوفر و ناگداز
1385 .)
همانرب یدمآراکان حرط درکیور ساسا رب روشک رد یرهش یزیر
عماج یاه
همانرب زا تیافر مدع حرط درکیور ساسا رب یرهش یزیر
عماج یاه
، ادب هاردمه اما یناهج یسایقم
و مدقت رخأت .دراد ینامز حرط زا ینازمه ًالیرقت یتیافران گناب رگا
دوددح زا روشک رد عماج یاه
ود ات هس هد برغم رد ،دش زاغآ شیپ نیمز
، حردط یدمآراک مدع وادس زا عمادج یاده
یاده 1960
یدویم ًالیرقت و مه زاغآ اب نامز یهت
حرط نیا ناریا رد اه
، یم وگ هب زا نآ ادب تدفلاخم و دیدسر
دودح 1970 یدویم هزادب نادمه رد ،ردزید ترادلع هب .تفرگ یاب تدلع هدب عمادج حردط هدک یا
1. future land-use plan 2. master plans 3. physical plans 4. end-state plans 5. blue-print plans
عف شلاچ و یتاذ یاه حرطم یاه
، یراتخادس و یدردلهار ور ادب ینیززیاج و دقن واح رد و1
قیاوا( دوب مدرم تارظن نداد رارا ظاحل هد
70 هدیهت رادب نیتسخن یارب روشک رد عماج حرط ،).م
دش و هب تلود بیوصت دیسر
( 1345 د 1350 یردش و نایرون( ).
1382 یدررتدسد یعیفدش ؛
1392 ؛
Khan & Swapan 2013
هب دیاب عوفوم نیا یواکاو رد .) س طباور
ی سا ی داصتاا و ی قیمع اب
ای تیا ب نرا طساوا رد هدحتم ی
متس هجوت درک هدک تدحت ریثأدت نتفردگ راردا ةدرتدسگ
دش ی هو اده ی
همانرب نردم یزیر یم ریسفت ار ناریا رد
دنک . ای ن طبار تردا
، همانرب کرد ر
ی ناز ا ی دنار ی ار مادقم رد
و قعفنم تیعفو تلود تارکونکت نازلخن
ی ار ماقم رد رد ی فا ت دننک ة مدشچ اهزاددنا ی هدمانرب یزدیر
جراخ
،ی زرا نودب ی با ی داقتنا ی ی ا لطت ی ق نآ
،اه ( تسا هداد قکش
Jafari & Hein 2020
).
طم
2قین ةرابرد حرط یدمآراکان عماج یاه
ا یم راهظ دراد هک هدک تسین بلطم نیا رارکت هب زاین
مه رازگ حرط یاه رد ًافر عماج یاه
هناخباتک تسا هدش هتشالنا اه هدشقن ای
و اده یاهداهندشیپ
هنهپ یزنر حرط نیا یدنب
اه
، یم نیئزت ار یزاسرهش رتافد یاهراوید هدک تدسا یلادح رد نیا .دننک
اهرهش
، و فادها فوخرب اهداهنشیپ
یی هددش هیهت تاد اب هک ددنا
و هعدسوت ،دندشاب ردلتعم ددیاب و
یم رتسگ هل اف .دنبای
یا قیمع یم ترو قمع رد هچنآ و همانرب نایم ندیا و دراد دودجو دردیگ
مهم گرزب و نیرت حرط گرم تلع نیرت
حردط نیا فده هکنیا زا غراف .تسا عماج یاه
قدباا ار اده
یزاسرهش نیا ،هن ای مینادب شیاتس هداد تسد زا ار دوخ رالتعا
، اریز هتفاین تسد رظن دروم جیاتن هب
ینیزم( تسا 1379
.)
حرط توکشم و قئاسم عااو رد و یدمآراکان قیید یسررب یارب یم ،عماج یاه
عودفوم ناودت
هلنج زا ار فرط طی زا .داد رارا اکنک دروم لتخم یاه
، یتساک هک دنتسه حرطم یتوکشم و اه
رد و هجوتم واح نیع
رثأتم حرط یاوتحم زا عماج یاه
ا ردزید فردط زا .ددن
، هددیدع قئادسم رد یا
دنیارف حرط هدش بلس هک دراد دوجو بیوصت و یسررب غوبا ینامز اه
دنوش
ًومع هک یدتاو رزید
نآ یارجا یارب هدنامن اه
تسا شلاچ هک تسا یلاح رد نیا . قماک و عماج ضرف اب زین یرزید یاه
حرط طی ندوب هب نتخادرپ زا شیپ ،هرخیاب .دراد دوجو نآ یارجا ریسم رد
مه داعبا هدشدای دیاب ،
1. strategic and structural 2. McNeill
همانرب ماظن یلم لتخم حوطس رد مکاح یزیر
و هقطنم تفرگ رظن رد زین ار یلحم و یا اردیز .
ندیا
رزن ریاس و اوتحم رب ماظن رد هک ییاه
دنیارف هیهت و حرط یارجا و بیوصت ردظن ددم عمادج یاه
رارا هتفرگ
، رایسب ریثأت راذگ تسا یم یلک هازن طی رد و یدرکیور نینچ اب . شلاچ ناوت
هددمع یاه
همانرب یدمآراکان اب الترا رد حرط درکیور ساسا رب روشک رد یرهش یزیر
طیکفت هب ار عماج یاه
هزوح همانرب ماظن یاه حرط یاوتحم ،مکاح یزیر
،عماج یاه ددنیارف
هدیهت و بیودصت و یدسررب
، و
ن
ًاتیاه ةوحن ییارجا نامزاس و ارجا
، وودج بلاا رد 1
ه وخ درک .
لودج 1 شلاچ . همانرب یدمآراکان اب طابترا رد هدمع یاه حرط درکیور ساسا رب روشک رد یرهش یزیر
عماج یاه
هزوح یدمآراکان یاه یدمآراکان )یاهروحم( للع
همانرب ماظن مکاح یزیر 1
مسیناکم . میمصت طی یریگ ن .هفرط میمصت ماظ رد یریگ یهت حرط یاه عسوت زکرمتم روشک رد یرهش
.تسا مه نآ یاروش بیوصت هب اه یرامعم و یزاسرهش یلاع
یم دسر روشک ترازو قیرط زا سپس و
ره هب ارجا یارب یرادرهش زا طی
یم غوبا اه نازمه رب رفاح واح رد هک تسا یطیارش رد نیا .دوش
یزاسرهش هک تسا هدش نشور هورگ و اهداهن تکراشم مدع ترو رد و تسا یلحم یعوفوم
یاه
یلحم
، حرط ققحت اه .دوب دنهاوخن دمآراک و ریذپ
2 . همانرب ماظن نامزاس نادقف ،روشک رد زکرمتم و یزکرم یزیر همانرب یاه
هقطنم یزیر ینشوران ،یلحم و یا
تسایس ،یلم یاه مدع حرط قالطنا و یزنهامه جارم طسوت هک ییاه
یم بیوصت و هیهت یلم ع اب دوش
تیولوا ،طیارش و تایعااو یدنمناوت ،اه
اهدادعتسا ،اه
، هقطنم یاهزاین و .یلحم و یا
3 . یزاوم و یراک نامزاس نایم یزنهامه مدع هقطنم و یرهش روما رد قیخد یاهداهن و اه
قیلد هب یا
تیهام حرط یشخب همانرب و اه دها نایم داضت یتح و توافت و اه نامزاس نیا یاهدرکیور و فا
اهداهن و اه
ندنام قطعم ،یگرمزور دراوم زا یرایسب رد هک
، حرط یارجا مدع و همانرب و اه
.دراد والند هب ار اه
حرط یاوتحم عماج یاه
1 . حرط یوریپ قیلحت ،تخانش( یتسیویتیزوپ ودم زا اه
، رب )حرط یاپ .سدگ تایرظن دیکأت
رب تاعلاطم
هب ووصحم نم لز رب زکرمت یاج هب یدللاک و یکیزیف حرط طی دنیارف
یوریپ رزید ترالع هب و یزاسرهش
همانرب ودم زا طی یزیر همانرب ضوع رد یطخ و هیوس هب یزیر
یدنیارف لزنم .موادم
2 . فاطعنا عااو مدع ،یریذپان طباوف و تامدخ حرش ،بوچراچ ندوب تباث نینچمه و یزاورپدنلب ،ییارگ
حرط یاه عماج
،
ًاتیاهن و همانرب قمع ندش قیطعت هیهت اب .یزیر
و حرط غوبا و بیوصت
،
ًومع همانرب یزیر
قیطعت یرهش یم
دوش و هازتسد و اهداهن یم ار نآ قماک یارجا راظتنا هطوبرم یاه
نیا .دنشک ،نینچ طبار
نایم هیهت ةدننک نآ یررم و حرط
، همانرب قفا ات
ًومع یم عطا ادام ،دوش ای رظندیدرت نامز هک یم یهت
حرط
تایعااو هک تسا یلاح رد نیا .دسربارف دیدج
.دنتسه رییغت و ووحت واح رد مادم یرهش
3 . هداد اب طلترم تاعوطا و ماارا نادقف حرط نیودت رد مزی یاه
هب اه واح رد یاهروشک رد صوصخ
،ترجاهم ،یتیعمج عیرس تارییغت اب هعسوت نادقف
یسایس تالث و
یتیریدم توکشم ،یداصتاا
، نینچمه و
شیپ ناکما مدع حیح ینیب
هب شخب رد صوصخ ب( یعامتجا و یداصتاا یاه
ه تعسو قیلد رع
حرط دنویپ و یزاسرهش
حرط اب یرهش یاه
ب و اه ه تسایس یلک روط
یسایس و یداصتاا عافوا و یلم یاه
.)روشک
ۀمادا لودج 1 شلاچ . طابترا رد هدمع یاه همانرب یدمآراکان اب
حرط درکیور ساسا رب روشک رد یرهش یزیر عماج یاه
هزوح یدمآراکان یاه یدمآراکان )یاهروحم( للع
دنیارف یسررب ،هیهت
، بیوصت و 1
ریخأت . و هیهت رد ل اف نایم ینیوط ینامز دنیارف
هیهت و نامزاس هب غوبا ات عماج حرط بیوصت و یسررب
عت تلع هب هک ییارجا عجارم دد
، نامز ی و دایز ان زاین صخشم دراد
ًالااعتم و هب مدع یگدوسرف و ندوب مازنه
یربراک ،نآ راتخاس و تیعمج رد رییغت بلس هب ار حرط تادنتسم یاوتحم اه
، تخاس نایرج و و زاسو
عسوت یرهش
، .دراد یپ رد
2 . همانرب یزیر
،درفنم
،گولونوم و اضعب رود هار زا و ه و الترا مدع نایم یزنهام
دنیارف هیهت و و یسررب
اب عماج حرط بیوصت دنیارف
نامزاس .ییارجا نامزاس و ارجا هازتسد و ییارجا یاه
هعسوت رما رد قیخد یاه
و مدرم و یلحم یصصخت یاهداهن
، هیهت رد یهجوت قباا شقن و
حرط بیوصت و یسررب اه
دنرادن طقف و
یم تیعوفوم ارجا نامز رد هسم نیا .دنبای
نایم قباطت مدع و یزنهامهان هب هل یاهداهنشیپ
و حرط تایعااو
و .دش دهاوخ ررنم ارجا ییاناوت
3 نادقف . طباف بوچراچ و نودم
زومآ مدع ،حرط بیوصت و یسررب یارب صخشم یاه
مزی یاه
تسد یارب نینچمه و ناراکردنا نادقف
یناکم س م رد حرط یبایزرا تهج بسانم و نشور تیریدم و م عطاق
.ینامز لتخم
ةوحن ییارجا نامزاس و ارجا 1
. رما رد قیخد یاهداهن و عماج حرط ییارجا نامزاس تکراشم مدع عسوت
رد یرهش دنیارف و هیهت
ًالااعتم و یسررب قکش
ییاناوت هب هجوت نودب حرط یریگ اه
و تیولوا و تاناکما نآ یاه
،یلام ،ینف دعب زا اه
فادها
، همانرب و هک اه رد ار حرط یاهداهنشیپ زا یرایسب یدمآراکان ةزوح
.دراد هارمه هب ارجا
2 . تیریدم دولن چراپکی
همانرب یزنهامه فده اب حرط یارجا رد یرهش نامزاس یاه
ووهسم یاهداهن و اه
نآ مازلا و حرط تاررقم و تابوصم اب و اهداهنشیپ تیاعر هب اه
واعف و یرعت الااعتم یزاس
مسیناکم یاه
ن .ارجا رب تراظ 3 . ییاسران ،ندولن ایهم
، هنیمز یریذپریسفت و
حرط یارجا یارب یاوقح و یلام یاه
رظن رد و اه ن
نتفرز
یلناج یاهدمایپ یارجا
نآ .اه
نایدمحا(
1379 ناراکمه و دمحاروپ ؛ 1385
رکشت ؛ 1379 ایندیعدس ؛ 1378 یدنیزم ؛ 1379 یردش و نادیرون ؛ 1382
یددهم ؛ هداز 1397 ؛
یمظان ناراکمه و 1 / 1399 و 2 / 1399 )
همانرب یدمآراکان ییاوتحم للع حرط درکیور ساسا رب یرهش یزیر
عماج یاه
همانرب توکشم و قئاسم دنچره حردط ردزن سادسا ردب یرهدش یزدیر
رد ددیاب ار عمادج یاده
ره قباقتم الترا بوچراچ هزوح زا طی
تسج هراشا دروم داعبا و اه و
وج درک یگدرتدسگ قیلد هب ،
حرط صخشم ترو هب رفاح شهوژپ ،عوفوم درودم تدیهام و اودتحم ردظنم زا ار عمادج یاه
یم رارا هجوت همانرب یدمآراکان ییاوتحم قلع صوصخ رد .دهد
حردط سادسا رب یرهش یزیر یاده
تیعماج مه و حرط مه ،عماج شسرپ نآ1
یدب ادی هالتدشا زا تدسخن شدسرپ .تسا ریذپ رد یدتاد
1. comprehensiveness
مجرت یم زاغآ هژاو نیا یم وبرم عوفوم دوخ تیهام هب مود شسرپ و دوش
حردط .دودش عمادج
مجرت میقتسم
«
comprehensive plan
» حوط ا نیا رد و تسا
« »plan
یاج هب
« همانرب
» هب
« حردط
»
.تسا هدش همجرت
« همجرت رد هالتشا نیا
، هالتدشا کرد بلدس هدب هکلب وهس رس زا هن دیاش هک زدیمآ
حرط نیا موهفم
فرگ ترو اه نآ هب نتخادرپ ،دشاب هت
تسا هدرب ههاریب هب زاغآ زا ار اه .
روصت اریز
طقف هک هدش لنج
حرط نیا رد اهرهش یدللاک هدن ار قکدشم ندیا أدشنم ... تدسا روظنم اه
رد ادهنت
تسج زین رزید یاهاج رد دیاب هکلب ،همجرت و
مودهفم هدب یزادسرهش هدکنیا زا شیدپ ... دردک ودج
م و دوش جیار دوخ یزورما ادی حردط نیوددت رد یعامتجا و یداصتاا ناسانشراک نوچ یناصصخت
قیاد رت مانرب یذ عماج تدسد ناسدنهم و نارامعم ًافر ،دنوش قخدم ددندوب یزادسرهش راکرددنا
.
ناراگزور نآ رد اریز ةدمع
تخاسریز و تخاس هب یزاسرهش قئاسم یم دودحم یرهش یاه
ددش . »
ینیزم(
1379 : 18 .)
شسرپ یدعب رابرد ة حرط نیا تیعماج .تساه
« حرط عماج یاه
، هدتللا .دنتدسه تیعماج یعدم
یم انعم یزنهامه ناکما اب هطبار رد اعدا نیا یمن ققحت نآ نودب و دهد
تیعماج ،نایم نیا رد .دبای
حرط یل ا ور تاعلاطم رد یم بوسحم عماج یاه
دوش . هددیدپ اهرهدش راکوزادس رد اریز
یاده
ا ،یطیحم ،ییایفارغج ینامتخاس ،یکیفارت ،یداصتاا ،یعامتج
، و دنرثؤم یتاسیسأت یتیعااو نیا هتللا .
تسا راکشآ .
باتک رهش ره یارب هک تسین انعم نیدب اما رازدگ و اه
هدنیمز رد رودطا یاده یاده
حرط ناونع هب هدشدای یده تادعلاطم نیا هک تسا هداد ناشن هبررت .دنوش هیهت عماج
زرا هدنوگ
دنرادن ییارجا .
» ایندیعدس(
1378 : 12 ،ینادمز تدیعماج ،ینادکم تدیعماج ،یعودفوم تدیعماج .)
هورگ رد تیعماج یذ یاه
عفن
، هار تیعماج و قح
شیپ زا اه ضرف
همانرب یاه هب و عماج یزیر
نآ علت
ایندیعس( تسا تیعماج ق ا ریذپ اب عماج حرط 1382
رزلیلحت هک تسا یلاح رد نیا .)
، عبادنم
نا ،نامز قماش یفاک هنیزه ،یژر
، هب هجوت تهج ار شناد و مه
ًالااعتم و طلترم داعبا میمصت ذاختا
دوخ ودم نتخاس رد ،نیاربانب .درادن
، دوددحم و یشنیزگ روط هب
، یدعااو یادیند زا اددج و عازدتنا
یم ( تسا هجوت قباا زین نآ یرحت ناکما و دنک
Brink 1986
.)
بتکم زا هدمآرب عماج حرط ،یرایسب رواب هب تالثا
ییارگ ناریا رد و1
، هدمانرب ربارب عمادج یزدیر
1. positivism
ناراکمه و یمظان( تسا برغ ناهج رد هداس 1
/ 1399 یدم ویدتسا یخرب .) حردط هدک ددننک
یاده
دماج و تباث عماج نآ .دنتسه1
هب یدح ات اه با م
هویش همانرب یارب یا تامدخ ،تخاسریز یزیر
، و
هیامرس دسن دشر اب یاهرهش رد یمومع یراذگ
ًاتل هعدسوت یاهرودشک رد ددنک .دنددش رهادظ هدتفای
نیا قیدلت )نایاپ( فده طی هب دوخ یدوخ هب حرط ،نینچ دش
(
Todes et al. 2010
یلادح رد نیا .)
رد یدایز تارییغت ییاهرتسب نینچ رد یتح هک تسا نیمز
ینف ،یداصتاا
، رادظتنا قدباا یعامتجا و
هدنیازف نانیمطا مدع اب نیاربانب و تسا یا
دروم رد ةدنیآ
حرط .میهجاوم هعسوت وادس هد زا سدپ اه
دنوش یرزنزاب دیاب .
هدش رهاظ دیدج قئاسم ،هدرک رییغت طیارش رگا اما
، هار ای قدح رد یردتهب یاده
تسا سرتسد
، یسررب رتدوز دیاب دنوش
ب نیا .دنبای قیلطت و اد
هب یایند رد هک تسانعم ن رد تعرس
رییغت واح
، شخب حرط زا ییاه اه
یرزنزادب یدمک نادمز تدشذگ زا سپ یتح دیاب ودش
( دن
Ringli
همانرب ،عااو رد .)1997
ًاتاذ یرهش یزیر ره و تسا هدیچیپ
ردا مه هب رد دشاب هدش تیریدم یبوخ
رع قمع ل اف رد بدترم و مظنم یلاوت اب یدایز د رع
هدمانرب رد .دراد ردظن ،یرهدش یزدیر
یاهدنیارف ورتنک دنمزاین
یاهدنیارف نا
یناس رادک یدکیزیف نیناودا هب تلسن یرتمک نانیمطا اب هک دنا
یم همانرب هک یملاع و دننک تسا نآ ورتنک والند هب یزیر
، گرزب رایسب اوتحم رظن زا یدنغ و رت
زا ردت
تیعااو بابرا و نایرون( تسا دودحم یاه 1387
.)
2واه ، ةرود حرط یم یناسک هب قلعتم ار عماج یاه نآ زا دوخ هک دناد
ه ناونع اب ا
« هدنیآ نارکفتم :نانیب
همانرب رد ورشیپ یرهش یزیر
3» هدنیآ نیا برارت یبایزرا و یسررب رد یو .تسا هدرک دای ،سدگ( نانیب
،یلمارکربا
،دراواه ،رکراپ ،نونآ ،یرپ
،هینراگ ،تیار
،اتامیا هیزوبروکول
، و )...
، ود تحت تسد
تنس یلک
یسیلزنا د را تنس و ییاکیرما یدمکح رودد تسا نکمم ووا هازن رد هکنیا هب هراشا اب ،ییاپو
ةرادبرد
همانرب زا هورگ نیا دیآ رظن هب قکشم نازیر
، هریتن زا یخرب اما یریگ
هب تسا نکمم اه دمه
نآ قدباا اده
،دشاب قوطا
یم واه( دیوگ 1387
ققن ، بابرا و نایرون رد هدش 1387
:)
تکن
ًالیرقت هک تسا نآ ووا مه
یا همانرب ن حرط دیلوت والند هب نازیر
هینایب ای اه زا یدلک یاه
دندوب هقطنم ای رهش یتآ تیعفو
، نآ یم هک روط نآ ،دراوم بلغا رد .دننیلب ار نآ دنتساوخ
اه
1. static and rigid 2. Hall
3. the seers: pioneer thinkers in urban planning
همانرب والند هب یمک رایسب رادقم هب هب یزیر
یددنیارف لزنم دودب رودلرم هدک ددندوب مواددم
رییغت واح رد و قیاد یاهورین یم رظن هب .دنک ظاحل ار ناهج
نآ تریصب ،دسر اده
تریدصب
همانرب زیر ماقم رد همه مکاح نادزیچ
قدلخ یددیدج یهازتنوکس واکشا دیاب هک تسا هدوب1
ای تلاخد نودب ار یمیدا واکشا دیاش و دنک واؤس
، .دزاس دوبان
حرط
هینایب و اه نآ یاه
هب اه تردن ةزادجا حردط ار قیددب و نیززیادج یاده یدم
طدی .ددهد
درفنم یقیقح تشادرب نآ هدنیآ یایند زا2
نآ زا طی ره و تشاد دوجو دشاب دیاب هک روط اه
،
یم نآ رلمایپ ار دوخ .دید
همانرب نیا
نازیر
،
ًاتدمع همانرب یدللاک ینازیر نآ .دندوب3
یدادصتاا و یعامتجا قئاسم یتح اه
یم یدللاک زین ار دندید
؛ هار طی اب عم هب یدللاک قح
و ردجآ زا صادخ یلیکرت و بیترت یان
تسا کرد قباا زین نیا .نتب و دیوف ، وم .
نآ ردکف قدیرط نیدب هک دندوب هدید زومآ اه
ود و دننک نآ یلوغشم
اه
، عسوت هک تشادرب نیا .دوب یدللاک مه
یمن ار توکشم دب ناوت
ا
هار قح درازآ تشادرب رد ای درک قح یدللاک یناعم نیا رد هداس یاه هدنه
ردت
، تدسا ندکمم
هار قح نازرا یاه دشاب هتشاد دوجو توکشم یارب یدللاکریغ یتیوه اب رتهب ای رت
، ًادللاغ رد
هشیدنا همانرب رکفت ناورشیپ یاه هجوت دیاب و درادن دوجو یرهش یزیر
دردک بدلاغ رد هدک
حرط همانرب زا یرایسب یاه نآ رب دارفا نیا هک یددعتم نازیر
اه ریثأت دنتشاذگ نآ هب و
ماهلا اه
یمن تفای زین دنداد .دوش
داعبا نیا
، نآ زا هک همانرب نیشام ای هازتسد ناونع تحت اه نف یزیر
طیتارکونکت و هناریاس مده4
یم دای نانچ ،دوش چرللآ هک
یم هراشا5
ًاتدمع ،دنک ردکفت زا یشان
ةرادبرد طدی بدلاا رد یزادسرهش
دنیارف
6یرکف اب دیکأت نرب صصخت رب فر هما
ًافر قمع رب ینلم یرهش زیر هرهب و ینوقع
یریگ
ور زا یاج هب یملع یاه دیکأت
رب دنیارف یعامتجا تکراشم رب ینتلم7
مه هورگ و رثا یاراد یاه
1. planner as omniscient ruler 2. one true vision
3. physical planners
4. technocratic planning machinery 5. Albrecht
6. thought process 7. social process
طی بلاا رد شقن دنیارف
تدسا موادم (
Albrecht 1986; Halla 2005
.) یدولادف نآ ردب1
تدسا هدک
همانرب میمصت یعون عااو رد یزیر یزادس
تدسا
؛ یدلعف عدفو رد یدلو
، و یرادا تادماقم هادزیاج
همانرب بابرا قکش هب نازیر د
راکتمدخ ندیا .تدسا هدمآرد2
هدمانرب ،نیدنچ یرازدبا قکدش هدب یزدیر
یمرد رالتعا نارزن هک یسک یارب هک دیآ یدنیارف
تسا تسا نآ ریگرد هک
، نیا یدقطنم تیاؤدس ار
یم حرطم دنک
(
Faludi 1973
:)
ایآ
یدنیارف ک میمصت بابرا و وا ه یم میمصت هب نآ رد وا ریگ
دنسر
، ادلترا ادی تدسا رلتعم
نآ اه
، نیا دنیارف یم ودخم ار
؟دنک
میمصت ایآ
یم هئارا وا هک یدهاوش هب ریگ یم هجوت دهد
میمدصت ادیآ و دنک درودم رد هددنریگ
نآ قح والند هب هک یتوکشم تساه
، یم وا هب یفاک ییامنهار
؟دهد
قیید ایآ
میمصت
؟تسا رلتعم دوخ یارب وا یریگ
همانرب ،ساسا نیا رب عماج یزیر
یم حرطم ار یتافورفم3
نآ نادیم زا هک دنک اده
، ددنچ یدراودم
هجوت نایاش ا
شیپ نیا ،تسخن .دن
ًارهاظ هک تسا حرطم ضرف هار نیرتهب طی
ره هب یگدیسر یارب4
همانرب نیعم قکشم همانرب و دراد دوجو یزیر
و نازیر زومآ ناصصختم هار نیرتهب نیا دنرداا هدید
مود .دنبایب ار
، نیمز همانرب یم ار یزیر نرددم یژولونکت و یملع شناد اب ناوت
، وردتنک دردک ،مودس .
کرتشم ییاسانش قباا یمومع تعفنم طی دوجو هدک تدسا حردطم روادب ندیا ،تدیاهن رد .تسا 5
همانرب ردزید ترالع هب و نییاپ هب یاب عون زا یزیر زدکرمتم
، و یعادمتجا تاردییغت دادریا هدب ردادا
( تسا یداصتاا
UN-Habitat 2009
همانرب ،طیارش نیا تحت .) زیر
ماقم رد و ققتدسم نیدسنکت طدی
یب
6فرط یم قمع دنک ؛ هنوگ هب رهش هک ییاج یم ورتنک و یحارط یا
نامتخادس اهرامعم هک دوش اده
ورتنک ار یم
دننک یم قکش و یاب زا زاسرهش .دنهد
یدم راذدگاو ار یعامتجا هافر و رهش قکش ددنک
؛
یلاحرد تسج رد هک و
هار یوج قح
ره یارب هناگادج یدللاک یاه هک تسا یرهش توکشم زا طی
همانرب نامز رد یزیر
، نیا .تسا هدش دنتسم ای قیدصت صیصخت تهج عماج حرط ،نینچ
دنیداعان
1. Faludi 2. master-servant 3. master planning 4. one best way
5. common identifiable public interest 6. independent and objective technician
ت رف هورگ عماج یکیزیف طیکفت یارجا و یرهش یاه یاه
هب یعامتجا لتخم با م
قد ا طدی
همانرب راوتسا یرهش یزیر
، یم وت هدیا و میهافم .دنک
همانرب نیا یاه یزدیر
، هدقطنم قمادش یددنب
هورگ( داژن ساسا رب ینوکسم یحاون و اهدرکلمع طدسوتم ،مدک( یتیعمج مکارت و )یعامتجا یدنب
،
( تسا )دایز
Peter & Yang 2019
.)
نمدیرف
، 1
نرب طلس رب هک هما
یسدیلااریغ یزیر هب2
با م ردب یدنلم نیززیاج یدرکیور یددنیارف
طیتکات و اهدرلهار صاصتخا قماش و یدصصخت شناد نایم یلماعت و هناروآون یریسم رد مزی یاه
یبررت شناد دیکأت
یم ،دنک دقتعم تسا تیدوجوم زا یسدیلاا ناهج مظن تادفورفم و رادیاپ یاه
سا یشاپورف واح رد میلس ققع نیا .ت
هدمانرب یدسدنهم وددم ،نینچ یزدیر
، هدب دودخ شیاردگ ادب
میمصت یرترب یاعدا و یتنیرپولب یریگ رب
میمصت واکشا ریاس رادنک دیاب و تسین رلتعم رزید ،یریگ
همانرب یتنس موهفم .دوش هتشاذگ نآ یزیر
اب قیمع ردا ةویش
ددننکاوغا هک دراد دنویپ یسدیلاا ة
ندیا
ودم رگا هک تسا ویدتسا
ًومع ،دوش هتشاذگ رانک یتنس
، ةدیا همانرب دودش هتدشاذگ رانک دیاب یزیر
(
Friedmann 1993
.)
هچنآ قلط مآ
قلع ،د ةدمع همانرب یدمآراکان حردط درکیور یانلم رب یرهش یزیر
زا عمادج یاده
قکش رد ییاوتحم رظنم 1
طی یوزلا زا یوریپ .تسا هدش هئارا فرط
تالثا( یتسیویتیزوپ و )ییارگ
ا هشیدنا هب اکت رب اهنت هک یعطا یا
قکدش ینادمرآ رودصت طدی رد زادسرهش صصخت و هازن ساسا
یم دریگ
، شیپ ود همانرب هب رزن رد یدیلک ضرف حرط بلاا رد یرهش یزیر
نیا .تسا عماج یاه
رهش اب دروخرب رد هازن و هشیدنا نیا هک تسا یلاح رد
، هب لزنم هدیدپ هدیچیپ یا
، هدب دبا م رتدسب
رگ هو دمآراکان ،یعامتجا لتخم یاه تسا
. دیکأت موادم ینیبزاب یاج هب یطخ درکیور رب اهدنیارف
،
فاطعنا مدع عااو و یریذپ
ییارگ
، نیدنچمه و رهدش یادیوپ تیهام اب قباطت مدع هریتن رد و دئارا
تشادرب حرط ضوع رد درفنم یاه هنیزگ و اه
نیززیاج یاه
، حرط یدمآراکان ییاوتحم قلع زا اده
ی
همانرب زا یقلت .تسا عماج هار داهنشیپ و حرط هب یزیر
قح
ًاتدمع یاه ردظن رد هب شیارگ و یدللاک
نتفرگ مه ر انع و قماوع رثؤم
زین و قیخد و ئارا
شیدپ هب هتسباو هک قیاد تایئزج ضردف
و اده
1. Friedmann
2. non-euclidian mode of planning
هل اف تایعااو اب هک دنتسه ییاهدروآرب دنراد
یمن ققحم قمع رد و دنودش
، ید دراودم زا قدباا ردز
هنیمز نیا رد هجوت تسا
.
لکش 1 همانرب یدمآراکان ییاوتحم للع . حرط درکیور ساسا رب یرهش یزیر
عماج یاه
( ذخأم هتفای : )شهوژپ یرظن حطس یاه
شور قیقحت یسانش
بیسآ صوصخ رد حرط یسانش
اب عماج یاه دیکأت
زا ردزن عودن ندیا یاودتحم ددعب و هزوح رب
همانرب دتبا ،یرهش یزیر شهوژپ رورم زا ا
ییاسانش و طلترم یاه مهاردف تدهج هددش
ینادلم یزادس
یرظن
، هاگدید و میهافم قماش ب اه
ساسا ر هدب یبایتدسد و فده بوچراچ رد زتنس و اوتحم قیلحت
خساپ تیاؤس همدقم شخب رد هراشا دروم
، ارنیا رد هک دش هدافتسا
، هدیاپ ندردک مهارف یاج هب یا
،ققحم دوخ یارب طقن
عورش یارب ار یبوخ مه
اوع ه طدی هدب نادنم ةزودح
هدب صودصخ یدنعی
همانرب حرط درکیور ساسا رب یرهش یزیر یدم مهاردف عمادج یاده
( دزادس
Pare & Kitsiou 2016
.)
زرا ةدوزفا ییاوتحم رورم نیا
، تلید اه
، ریسفت و ، هدتفای زا هدافتسا اده
، نآ زتندس نیدنچمه و اده
تسا ریگارف یحطس رد دهاوش شیامن ردرنم رتدشیب تادقیقحت یارب زاین دروم یحاون شک هب هک
دوخ هک دش دهاوخ هفلؤم
یا بوچرادچ تدسبراک و قدلخ یارب یدیلک وددم و یردظن یاده
یاده
( تددسا یموددهفم
Snyder 2019; Van Wee & Banister 2016
ییاددسانش و رددما نددیا قیادددت .)
قادصم نآ هب وبرم ینیع یاه
، با علاطم یواکاو تهج یدروم و ترود رد یزنودزچ و ییارچ
نیمز هب یعااو طساو
تفرگ ترو رهشون عماج حرط رب زکرمت (
Yin 2003
.)
ًوماک یعماج حرط یه یمن ادیپ تسد دوخ راظتنا دروم فادها هب
رد هدکنیا صودصخ رد .دنک
همانرب ارک هدروخ تسکش اه
هدش قیان دوخ د اقم هب ردقچ ،دنا دنا
، وم اردجا رد ددح هچ ات و قدف
هدوب دنا
، یتاعلاطم دراد دوجو
همانرب قماش هب کراپ یزیر
طساو کراپ نایم یسرتسد هورگ و اه
یاه
همانرب ،یتیعمج هعومرم قیرط زا نیمز یربراک یزیر
صخاش زا یا یاه
،رثؤم همانرب و یربراک یاه
ور قیرط زا یفارا همانرب یسانش
د هریتن د یبایزرا (1
Li 2021
یبایتسد تهج .) رد هدک یفاددها هب
همانرب هدش میظنت یرهش یزیر دنا
، هدمانرب یارجا تسا مزی یبادیزرا یرهدش یزدیر
ودش یبادیزرا .د
همانرب یزیر
، همانرب یارجا زا شیپ یبایزرا قماش هدمانرب درکلمع یبایزرا ،2
یزدیر یاردجا قدیلحت ،3
تسایس
، 4
همانرب یارجا یبایزرا و تسا5
(
Long et al. 2012
ید نایب هب .) حردط یاردجا یبادیزرا ،رز
یم زا زاف هس رد دناوت دنیارف
همانرب دوش یتایلمع یزیر :
یبایزرا ،تسخن هدامآ نیح
هدمانرب یزادس ،6
هار ریسم طی هک ینامز نایم زا قح
یاهداهنشیپ هدمانرب
نیززیادج یزدیر یدم بادختنا7
دودش ؛ ،مود
موادم یبایزرا همانرب یارجا نیح
؛ 8
یاردجا زا سدپ یبادیزرا ،مودس هدمانرب
ًیودمعم هدک9
رد دفرح
همانرب یزیر رارا تلفغ دروم یم
دریگ (
Brown et al. 2022
).
نیا هاگدید یانلم رب و نینچ اه
اب هطبار رد دوجوم تایرظن و هدمانرب
یزدیر یرهدش
، سادسا ردب
حرط درکیور اه
و هدش ییاسانش رزن عون نیا یدمآراکان ییاوتحم قلع ،عماج ی هب
یدراوم هووع
1. plan-outcome-evaluation
2. evaluation prior to plan implementation 3. evaluation of planning practice 4. policy implementation analysis 5. evaluation of planning implementation 6. ex-ante evaluation during plan preparation 7. alternative plan proposals
8. ongoing evaluation during plan implementation 9. ex-post evaluation after plan implementation
