An Analytical Study and Presentation of a Model to Institutionalize Waqf Culture in Universities and
Higher Education Institutions
Nazila 'Ameri Siahouie1, Mahdi Baqeri2, Naderqoli Qourchian3, Parivash Ja'fari4
1. M.A. Student in Educational Management, Department of Management and Accounting, Bandar 'Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar 'Abbas, Iran 2. Associate Professor, Department of Management and Accounting, Bandar 'Abbas
Branch, Islamic Azad University, Bandar 'Abbas, Iran
3. Associate Professor, Department of Management and Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4. Assistant Professor, Department of Management and Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
(Received: October 4, 2020; Accepted: April 11, 2021)
Abstract
The purpose of this study is to perform an analytical study of religious endowment (waqf) and to provide a model to institutionalize endowment culture in the universities and higher education institutions.This research has a hybrid strategy.
Therefore,the studied population are qualitatively and quantitatively different.The qualitative part ofthe statistical community includes experts in the field of endowment. Thequantitative population studied in this study includes all donors and high level managers of universities and institutions of higher education of Hormozgan province,whose number is 135 according to statistics. For quantitative analysis and to test the hypotheses related to the components of the model and the whole model of the research, T-test is used.For this purpose,SPSS version 22is used.For the qualitative part,the grounded theory approach and Maxqda10 software are used.The research findings show that this research is a model consisting of six dimensions (education,facilitator,strategies,culture, barriers, and results) and 42 components. It was shown that universities and higher education institutions should pay attention to the variables of education,facilitator,strategies,culture,barriers, andresults in order to move towards the institutionalization of endowment.
Keywords: Waqf, Culture, Model, Institutionalization, Universities and Higher Education Institutions.
Corresponding Author, Email: Mbagheri.sbu@gmail.com
Jurisprudential Researches https:// journals.ut.ac.ir/
Vol. 18, No. 2, Summer 2022 Print ISSN: 2423-6942
Manuscript Type: Research Article Online ISSN: 2423-6934
DOI: 10.22059/jorr.2021.307419.1008900
ئارا و یلیلحت یسررب ۀ
رد فقو گنهرف ندرک هنیداهن لدم هاگشناد
اه و
شزومآ زکارم یلاع
یرماع لایزان ییوهایس
،3
یرقاب یدهم
*2
نایچروق یلقردان ، یرفعج شویرپ ،1
4
1 وجشناد . ی سانشراک ی دکشناد ،دشرا ۀ
دم ی ر ی
،ت ملاسا دازآ هاگشناد ی
، ا ،سابعردنب ی
نار
2 شناد . ی
،را دکشناد ۀ دم ی ر ی ت رادباسح و ی
، ملاسا دازآ هاگشناد ی
، ا ،سابعردنب ی
نار
9 شناد . ی
،را دکشناد ۀ دم ی ر ی
،ت ملاسا دازآ هاگشناد ی
قحت و مولع ی
،تاق ا ،نارهت ی نار
0 داتسا . ی
،را دکشناد ۀ دم ی ر ی ت رادباسح و ی
، ملاسا دازآ هاگشناد ی
قحت و مولع ی
،تاق ا ،نارهت ی نار
( رات ی خ رد ی تفا : 19 / 50 / 1911 رات ؛ ی خ ذپ ی شر : 22 / 51 / 1055 )
هدیكچ
ئارا و فقو یلیلحت یسررب شهوژپ نیا زا فده ۀ
یلدم هب روظنم هن رد فقو نهرف ندرک هنیدا هاگشناد
اه شزوبمآ تابسسؤم و
قیقحت نیا .تسا یلاع اراد
ی دربهار یبیکرت عماج نیاربانب .تسا )یقیفلت(
ۀ لحرم رد یسررب دروم ۀ
.دبندوب توابفتم یلک و یفیک
عماج یفیک شخب رد ۀ
رامآ ی زوح ناگربخ اماش ۀ
عماج .تسا فقو ۀ
دروم یلک شهوژپ اماش ، یمالت و نیربیخ و نابفقا ناتبسا
ناریدم و ناگزمره حوطس
یلاع هاگشناد اه یلاع شزومآ تاسسؤم و تسه
دن رامآ قبط ناشدادعت هک 190
رفن تسا . اربب ی ابیلحت
و یلک هب روظنم ازجا اب طبترم تایضرف نومزآ ی
هب قیقحت لدم اک نومزآ و لدم یترت
زا نومزآ .دش هدافتساT اربب ی رابک نبیا
زا مرن رازفا خسنspss 22ۀ دش هدافتسا . هداد شور زا زین یفیک شخب یارب و داینب
مرن رازبفا Maxqda10 .دبش هدافتبسا
ی هبتفا ابه
ناشن داد ،شزومآ( دعب شش رب التشم یلدم شهوژپ نیا هک هست
ی ا هدننک ، دربهار اه و )جیابتن و عناوم ، نهرف ، 02
هبفلؤم تبسا
دش هداد ناشن نآ رد هک هاگشناد
اه یلاع شزومآ تاسسؤم و یابهریغتم هبب دبیاب فبقو ندربک هبنیداهن تلبس هبب تکرح یارب
،شزومآ هست ی ا هدننک ، دربهار اه هجوت جیاتن ،عناوم ، نهرف ، ننک
د .
یدیلک ناگژاو
هاگشناد اه یلاع شزومآ زکارم و
،
، نهرف
،لدم فقو ،ندرک هنیداهن .
:لوئسم هدنسیون * Email: Mbagheri.sbu@gmail.com
حفص تا 000 - 099 پ هلاقم(
)یشهوژ
1 . همدقم
فقو هب ناونع تنس ی دق ی ل ی و مبهم رد بب ی ن ،ماوبقا دا بی نا و م ابل فبلتخم هبب
لد بی ا سبح
عون تسود ی و قشع و هقلاع هب ی دک ی رگ هب تروص ربطف ی دوبجو هتبشاد و هراوبله داربفا ی
رضاح هدش دنا شخب ی زا تورث و اراد یی دوخ ار هب روظنم هرهب دنم ی موبلع ی و بصاصتخا ی
هورگ ی زا داحآ هعماج صاصتخا دنهد
.
اب هکنآ یاهروشک یملاسا
رد نیمز ۀ شزومآ و تاقیقحت للع
ی شیب زا یاهروشک یبرغ
دنمزاین تکرح و تفرشیپ دنتسه
، نازیم کلک اه ی صابصتخا هداد
هدبش هبب بلوقم ۀ مبلع و
شهوژپ رد یاهروشک یملاسا
هب روط یریگلشچ رتلک
زا یاهروشک هتفرشیپ
و هعسوت هبتفای
تسا . شقن فقو ارب ی مأت ی ن لام ی ماظن شزومآ و شروربپ ، رد اهروبشک ی ناللبسم ثأبت
ی ر
ییازسب راد د . رب ا ی ن
،ساسا ماظن فقو م ی دناوت هب لک ی د هتسجرب یا اربب ی وقت بی ت دابصتقا
روشک دبت ی ا دوش ( هدازدلحا و
یسیئر
،رف 1911 : 9 ).
،فبقو رد تبغل هبب یابنعم فبقوت و
سبح و رد حلاطصا اهقف
دوقع یملاسا هب یانعم سبح ندرک لام و یراج ندرک تعفنم ای
رلث ۀ نآ
،معنللادبع(
1011 :ق 001 ) رب یا دافتسا ۀ مولع
،مدرم نودب تفایرد ضوبع تبسا .
ۀلوقم فقو زا نیرترب قیداصم ناسحا و یراکوکین تسا
هک رد یهدناماس یگدنز
یدربف و
،یعالتجا قن
ش یناوارف دراد . ناسحا و یراکوکین هک
ینتبم رب کلک هبب ناربگید ،تبسا زا
نیرترب اضف ی ا و تافص یوکین یناسنا تسا هک نید ملاسا زین نادب روتسد هداد تبسا
« :
َّنإ
للها
ُرمأی
ِلدعلاب و
ِناسحلإا
» /احن(
15 . )
ی ک ی زا اهراک ی ن ی وک و اش ی هتس ا ی هک نوچله قدص ۀ هیراج یقاب بم ی دبنام و تاریثأبت و
تاکرب نآ یصن دارفا هعماج م ی دوش
، تنس نبسح ۀ
« فبقو » تبسا . فبقو یدابلن زا حور
خ ی هاوخر ی
،
،نواعت یتسیزله و
تبفوطع ینابسنا
و هتبساخرب زا
ا بی د ۀ لااو و نابلیا تبسا
( فطل
،اطع 1901 .) ینیوانع نوچله هقدص
، ریخ
،
َّرب
، قافنا و ناسحا رد نآرق هدبمآ ،تبسا
کیره زا نیا نیوانع رب فقو قدص یم دنک و بیداحا یرایسب هب ابحتبسا فبقو
هرابشا
هدرک و ماکحا نآ ار حرش هداد دنا . فقو یعون هقدص تسا و تاقدبص قببط
صبن حیربص
،نآرق بس هیکزت و ریهطت هقدص هدنهد یم دوش /هبوت(
159 .) ناسنا هب لاوما دوخ هقلاع دبنم
تسا و هب نآ گتسبلد ی دراد .
،نیاربانب نتشذگ و لد ندنک زا لام رد هار ادبخ ببس بیکزت ۀ
یو دهاوخ دش . ۀبیآ قیداصم زا ار فقو اهقف
« نوببحت ابلم اوبقفنت یبتح رببلا اولابنت نبل »
هتسناد دنا ( لآ نارلع / 12 ،یدنوار( ) 1059
:ق 211 .)
رات ی خ نابشن هداد تبسا هبک رد فبقو زا ابهداهن ی فبلتخم دبننام
بشزومآ ی
، ،دجابسم
هاگشناد اه
، سرادم ملاسا ی / زکارم / جلاک اه
، هناخباتک اه
، هاگباوخ اه و ...
، هدافتسا هدش تبسا .
هب روظنم یبایتسد هب راثآ و یاهدمایپ تبثم
فقو رد یگدنز و ییابسانش عبناوم
و م تلاکبش
دوجوم رد جیورت و عسوت ۀ نهرف فقو رد هعماج و ئارا ۀ اهراکهار ی یللع یارب فربطرب
ندرک عناوم و تلاکشم دوجوم
رد نیا
،هنیمز تروربض مابجنا
تابقیقحت و
شهوژبپ ابه
ی
هدرتسگ طسوت ناققحم و نادنلشیدنا رما
رایسب ساسحا م ی دوش (
،یناوعا 1910 ).
او هاگ ره هک دنرواب نیا رب اهقف فق
م ی وگ ی د هفوقوم لام نآ دیاب ادخ هار رد مدرک فقو
قبیقحت یبهلا یابضر هک یللع ره و دجاسم تخاس و داهج و ادخ هناخ جح ماجنا هار رد
،یلح( دوش فرصم ،دریذپ 606
:ق 101 .)
هنافسأتم رد لاح
،رضاح رد تشیب ر یاهروشک
،یملاسا فقو و یاهداینب یفقو ، زونه هابگیاج
یلصا دوخ ار ادیپ کن هدر دنا و یاب د رد تهج سیسأت یاهداینب یبفقو و هبیریخ هبک فرابصم نآ
یارب ا ی ن هنوگ روما
،دشاب شلات هدرتسگ ا ی مه زا قیرط نامزاس اه ی فاقوا یاهروبشک یملابسا
و مه زا یوس حاص نارظن و ناگدنسیون و
هناسر اه ی یعلج تروص دربیگ . فبقو بم ی دبناوت
یاشگهار اح
ائاسم و تلاکشم و
یاهزاین ،یعابلتجا ،یدابصتقا
یبگنهرف و
یبهذبم هبعماج
دشاب . نینچله فقو رد اح یرایسب زا تلاکشم هعماج
م ی دناوت شقن مهم و یزابسراک ار
ابفیا
دنک
، زا نیله ور دیاب هب تلس و ییوس هدیشک دوش هک یاهزاین یعقاو و یساسا هبعماج ار ابح
دنک . حضاورپ تسا هک تیلعف نتفای ابناوت یی ابه ی فبقو رد زبفا شیا یامربس ۀ ،ینابسنا یامربس ۀ
،یعالتجا ایدعت
رباربان ی اه ی
،یدمآرد شهاک رقف رد هعماج و ریاس راثآ تببثم نآ رد شرتبسگ
« نهرف فقو رد هعماج » و یحارط ش ی هو اه و شور اه ی دیدج یارب ذج یابضعا هبعماج رد
یاتسار ققحت نیا تنس وکین تس . فقو اب دوبجو نتبشاد رابثآ ناواربف دابصتقا
،ی بلتجا عا ی و
گنهرف ی هراوله هب ناونع داهن ی ثأت ی راذگر رد عماج ۀ ملاسا ی حرطم هدوب تبسا . زا یوبس ربگید
،
هاگشناد اه دنمزاین نیمأت یلام یدایز یارب فادها یساسا دننام نیمأت یلام
،ناققحم شبناد نازوبمآ
و زین زه ی هن اه ی تیریدم و نانکراک هاگشناد اه دنتسه .
،نیاربانب نیا هلئسم هب یابج ینیزگ یربگید
زا عبانم یارب یرادیاپ یلام تدمدنلب زاین
دراد . هب ناونع کی
،هجیتن هاگشناد اه دبیاب قلابخ دنبشاب
ات عبانم یلام دوخ ار دنبایب نیازا . ور اب هجوت هب تیلها فقو رد دوبهب درکراک و تفربشیپ یبللع
و شهوژپ ی هاگشناد اه
، نیا شهوژپ یپ رد خبساپ ییوگ هبب نبیا شبسرپ تبسا بک ه هبچ یلدبم
م ی دناوت هب روظنم هنیداهن ندرک نهرف فبقو رد شزوبمآ یلابع هبئارا ربک
؟د هبچ ابهراکهار یی
م ی دناوت رد تهج هدافتسا زا فقو رد زکارم شزومآ یلاع وم رث عقاو
؟دوش نیازا ر و فده یلبصا
نیا شهوژپ
، ئارا ۀ یلدم هب روظنم هنیداهن ندرک نهرف فقو رد هاگشناد اه و تاسسؤم شزوبمآ
یلاع تسا . و رد همادا هب لابند نییعت
،داعبا هبفلؤم ابه و صخابش ابه ی یلبصا بنهرف فبقو رد
هاگشناد اه و تاسسؤم شزومآ
یلاع و یسررب تیعضو دوجوم اب هبجوت هبب ،دابعبا هبفلؤم ابه و
صخاش اه ی یعت ی ن هدش رد هاگشناد اه و تاسسؤم شزومآ
یلاع تسه ی م .
دنچره رد نیمز ۀ فقو رد نوتم یهقف و یقوقح شهوژپ ابه ی یددبعتم تروبص
هبتفرگ
تسا
، اما نیا شهوژپ سپ رد ئارا ۀ یلدم هب روظنم هنیداهن ندرک نهرف فقو رد هاگشناد اه
و تاسسؤم شزومآ
یلاع تسا . اب هاگن ی هب تاعلاطم هتشذگ
رد اخاد روشک بشهوژپ ی ابب
ناونع ئارا ۀ یلدم تهج هنیداهن ندرک نهرف فقو رد هاگشناد اه و تاسسؤم شزومآ
یلاع
تروص هتفرگن تسا .
2 . موهفم فقو
رد حلاطصا
،یوغل سیبحت و سیبلت لام ار فقو دنیوگ .
،نیاربانب دقع
،فقو یدبقع تبسا
هک هب جوم نآ یدرف نیع لام دوخ ار سیبحت دنک و عفانم نآ ار یارب فرص رد هار ابه یی
هک صخشم م
ی دنک
، اهر دنک .
غار
،یناهفصا ۀللک
« سبح » ار هک لج ع نآ
« سابحا » تسا
، نینچ فیرعت هدرک تسا :
هاگبآ هک ردصم یثلاث نآ سیبحت
،تسا یزیچ ار فقو یدبا رارق نداد
، هتفگ م ی دوش : اذبه
سیبح یف ایبس
،للها نیا فقو رد هار تسادخ (
،یناهفصا غار
1012
،ق ۀدام سبح .)
هدیاف رظن زا یدح ات یرلع و یبقر ،ینکس ۀۀاو هس ک ای فیدر رد یناسر
فبقو ران ا .دبن
« ینکس » هب هیطع ماسقا زا یم رالش
قح نآ رد و دیآ هربهب
دنم یربگید هبب ،ینکبسم زا هدبش
راذگاو م ی دوش یربلع ای یبقر قیرط هب تسا نکلم ینکس قح .دنیوگ ینکس قح ار نآ و
نیدب ؛دشاب ،دوش تقوم یمولعم یتدم هب ینکس رگا هک انعم
« یبقر » هدیمان بم ی دوبش ربگا و
یقم و تقوم ینکس ب فرط ود زا یکی رلع هب د
ینکبس و هدنهد ،دوبش ب هدبنریذپ
« یربلع »
هدناوخ م ی دوش ،ضیف(
1966 : 959 فقولا .) ف
ی حلاطصلاا :
وه ببحت ی س ابصلأا و ببست ی ا
ۀرلثلا
،معنللادبع(
1011 ص :ق 001 .)
نسح نب فسوی اتک رد یلح هرصبت
للعتللا ی ن یم :دیوگ
« فقو نآ تسا هک ابصا لابم
ار هگن دنراد و عفانم نآ ار رد هار ریخ فرص دننک . خ ی ر
، راک یکین تسا هبک هبب نامابس دربف و
عالتجا کلک دنک
» . یفجن رد رهاوج ملاکلا انعم نینچ ار نآ م
ی دنک
« : فقو یدبقع تبسا هبک
ییاتسیا اصا لام و اهر یی عفانم ار م ی دناسر ( » یفجن
، 1962 : 11 ).
نیا فیرعت ابم ار هبب کبی
یگژیو مهم رد فقو هک له انا رارلتسا و ماود دشاب
، نولنهر یم دنک و هب نخس ،ربگید فبقو
رد دروم کلاما و لاوما یراگدنام هب
راک م ی دور هک ناوتب اهدبمآرد و
یتادبیاع زا
نآ هبب تبسد
دروآ و رد دراوم صخشم فرصم
رک د . نیاربانب ، نیمز و نالتخابس رتبشیب
دروبم فبقو راربق
م ی گ ی دنر ات یایشا
،رگید دنچره رد دروم اتک ، رازبا یزرواشک ،
ماشحا ، ماهس و قاروا رادابهب
و لوپ زین فقو دوجو دراد ( ،یحابیر 1911 : 115 .) رایبسب هبفوقوم ۀبنماد ابهقف ربظن زا هبتبلا
و تسا هدرتسگ سحرب
نییعت فقاو ۀدارا م
ی دوش
،قودص(
1019 :ق 290 ربه رد هجیتن رد .)
ققحم ،دنک اصاح ار ادخ هب رقت تابجوم هک یرما م
ی ش دو ،نالتخابس ای دشاب نیمز هاوخ ،
،راجشا ،نییاپ ،لااب ۀقبط هار
اه ،دیفم( ...و هاچ دننام آ احم ، 019
: 120 .)
اربانب ی ن هدیاف جوم هچنآ ره هفوقوم لام هچ ،دوش نارگید هب یشخب
غ ی لوقنمر دبننام ب
یگنج حلاس یتح و دنفسوگ و سا دننام ب لوقنم هچ و ب هناخ و نیمز م
ی دناوت هب ناوبنع
،یسوط( دوش هداد رارق فقو 1050
:ق 10 ،یسوط( هناخ فصن یتح ) 1910
:ق 100 .)
فقو رد نید
،ملاسا یحلاطصا تسا
لاد رب ظفح و یرادهگن یلاوما
صاخ هبب روبظنم
هب گراک ی ر ی عفانم نآ رد یاهراک ناسنا هناتسود و روما
،هیریخ هب طرش هبکنآ ،عفابنم طبقف رد
فده ای فادها عت یبی ن هدبش ربب ا ی نآ فربصم دوبش
( هدبیخرپ و کبیجات
، 1915 : 10 .) رد
تاحلاطصا یقوقح
فقو هب نیا تسانعم هک نیع لام سبح ددرگ و عفانم نآ ایبست ددرگ
،
هب روط ی هک نیع کلم ای یلام سبح و عفانم نآ رد روما ماع هعفنللا فرصم دوش .
رد هام ی ت یقوقح
،فقو نایم اهقف و نانادقوقح فلاتخا
رظن دوجو دراد . رد هبقف هبیماما
رد دروم عاقیا ای دقع ندوب فقو هس رظن فلتخم هب حرش ایذ زاربا هدش تسا :
1 . فببقو اببب اببجیا و لوبببق عببقاو ببم ی دوببش هببک اببباق رد فببقو
،صاببخ ببقبط ۀ لوا
فوقوم لعٌ
ی مه و رد فقو ماع زین مکاح تسا .
للادتسا : ره یصخش هک یاراد لام م ی دوش
، نآ ار کللت م ی دنک و نیا کللت ابب راببجا
تروص لن ی گ ی در
؛ هکلب دیاب اب لوبق دوخ صخش دشاب و رد فقو
،روصحمریغ ابثم
فبقو
رب ارقف و فقو رد تاهج هماع هک هب دوس نیللسم تسا
، اثم
،هسردم دجبسم و ...
زبین هبب
نیله یترت تسا . هب روظنم فرصم نآ رد ناکم صخشم و
،نیعم مکاح هب یگدنیالن دبیاب
نآ ار لوبق
؛دنک هب و ی هژ نیا هک فقو یاراد کی تیهام تسا و لن ی ناوت نآ ار دقع یقلت درک
و تروصرد ی هک روصحمریغ دشاب
، نآ ار عاقیا تسناد (
،یفجن 1962 ، ج 21 : 6 .)
2 . رد فقو
،صاخ لوبق ترورض
؛دراد نکل رد فقو ماع مزلا تسین هک لوبق ملاعا دوبش
،
نوچ ناکما نآ دوجو درادن و فقو رد اجنیا یارب کی هج ت و یربما تروبص هبتفرگ تبسا و
طوبرم هب صخش ای صاخشا ینیعم تسین هک نآ لوبق دننک ( ققحم
،یلح 1051
،ق ج 2 : 00 .)
9 . یخرب اهقف لوبق ار رد فقو مزلا هتسنادن و مدع موزل نآ ار یوبق هدرلبش دبنا
؛ هبچرگا
یرورض نتسناد لوبق ار هب طایتحا دزن ی ک رت هتسناد دنا ( ییابطابط
،یدزی 1919 ق : 110 .) لابم
اباق یفقو ثرا
رب ( درادبن ار ریغ هب شورف ای ی فم
بی
،د 019 : 120 نیبنچله .) بلن
ی ناوبت ار نآ
دیرخ ،یسوط(
1915 :ق 10 ،) هتبلا تروصرد ی هک فوقوم فلاتخا جوم میبب و ددربگ مهیبلع
،یضترم فیرش( دیناسر شورف هب ار نآ تسا زیاج ،دور نآ یبارخ و یناریو 1010
:ق 061 .)
2 . 1 . اسقا م فقو
فقو هب رابتعا فوقوم هیلع هب ماع و صاخ میسقت یم دوبش . فبقو ،مابع یبفقو تبسا هبک
دوصقم زا نآ روما هیریخ تسا و صوصخم هتسد
و قبط ۀ ینیعم تسین
، دننام فقو رب
،ارقف
فقو رب لاط و سرادم و
،دجاسم و اباقم نآ فقو صاخ تسا و نآ یبفقو تبسا هبک
صوصخم تسد
ۀ نیعم و یصاخ
،تسا ام دنن فقو رب دلاوا ای دارفا و ابی هبقبط ا ی صابخ زا
مدرم ( یردیح و
،تسودراک 1912
: 92 .)
فقو هب رابتعا
،نامز هب ود عون میسقت یم دوش :
1 . فقو عطقنم
؛ سبح نیع و ایبست تعفنم لام رد ر ها ادخ یارب دارفا صابخ و یاربب
تدم صاخ ار فقو عطقنم یم
،دنیوگ اثم فقو کی غاب رب دلاوا دوخ
؛
2 . فقو دبؤم ای
؛یگشیله فقو
دبؤم رد اباقم فقو عطقنم تسا و نامز رد نآ حرطم
،تسین اثم قو ف دجسم یارب مولع مدرم .
رگید یعون سقت
ی م دنب هراب نیا رد اهقف .تسا طورشم و قلطم هب فقو ی هتفگ
دنا فبقو
فوبقوم ۀدارا و تبساوخ سابسارب فقو دروم عفانم هک تسا نآ قلطم ناگدبنریگ( مهیبلع
فرصم )فقو م
ی دوش نینچ طورشم یلو ، عسوت
و تادییقت هب طونم اهنآ فرصم و درادن ی
دودحم ی ت ه ا ،یسوط( تسا هدولن صخشم فقاو هک تسا یی 1051
:ق 250 .)
2 . 2 . ارش ی ط فقاو و فقو
،یببلح( دبشاب تروجحم مدع زین و کلام و رایتخا یاراد یدرف دیاب فقاو 1050
:ق 216 .)
یو هناهاوخریخ یراک هک دنالهفب حیرص یظفل اب نینچله هب
روظنم ،یردبیک( تبسا فبقو
1016 :ق 900 .)
هب روط هچ اهقف یلک ربک نابیب فقو یارب طرش را
هد دبنا لبس و ضاببقا ،ماود ،زبیجنت :
،یبآ( کلام زا تیکلم 1010
:ق 00 یابهقف حلاطبصا هبب و ماود طربش نابیم نیا رد هتبلا ،)
،مدقتم
« بات ی د » هاگیاج و ی هژ ا ،دینج نبا ،یفاکسا( دراد ی 1016
:ق 290 .)
3 . درکراک فقو رد اهداهن ی گنهرف ی و شزومآ ی
مهم رت ی ن درکراک فقو رد عماج ۀ یملاسا زا هتشذگ یاه رود
،نونکات درکراک یشزومآ و یبگنهرف
تسا . داعبا یشزومآ و یگنهرف فقو رد عماوج یملاسا رایسب هدرتسگ تسا . فقو هب ناونع کبی
عبنم رلتسم یلام زکارم
،یللع ناوتشپ ۀ یمدرم هتشاد تسا و هچ رایسب سرادبم و زبکارم یبللع
رد ناهج ملاسا زا قیرط قو ف داجیا و شرتسگ هتفای دنا و یرایسب زا ناللاع گرزب اب هدافتبسا زا
یاهدمآرد فاقوا
هتبسناوت دبنا هبب جرادبم یلابع یبللع دنبسرب . ربق آ ن میربک رد فبقو زا دبعب
یتسوددوخ ناسنا
هدافتسا هدرک تسا و تیوضع رد نیا داهن ار یبهار یبم دبناد هبک رد
،نآ مابن
ناسنا و تیکلام لاوما و اراد یی اه ی وا ات دبا نیلبضت یبم دوبش و رد یدراوبم هبک
رظندبم دراد
،
تادیاع نآ هب فرصم یم دسر ( یبایراف و
،یرطاش 1911 : 1 .) دعب مود یعالتجا داهن فبقو هبک
زا ییابیز یرتشیب رادروخرب
،تسا عون تسود ی
، خ ی هاوخر ی و مدربم ارگ یبی تبسا . رد نبیا ،دبعب
نیرتهب طباور یناسنا مکاح یم وش د و یاهراوید نت
یتسرپدرف و
ب ی توافت ی تببسن هبب یگدبنز
نارگید ورف یبم دزبیر . فبقو مز ی هبن زابس و زابسرتسب قبقحت
فادبها نبید و دبصاقم تعیربش
تسا . یرورم رب تافوقوم ناشن
یم دهد هک شخب یهبانتعم زا ابهنآ هبب زبکرم یبللع و شزوبمآ
نوچله هاگشناد اه
،
،سرادم زکرم یتاقیقحت و
....
صاصتخا دراد
هبک زا ور دربکی یبگنهرف دابهن
فقو تیاکح یم
،دنک رد هتشذگ یرایسب زا نیا زکرم زا قیرط تافوقوم هرادا
بم ی دبش و دادبعت
یدایز زا راشقا مک دمآرد هعماج هک یبخرب زا یاهدادعتبسا ینابشخرد
مبه رادروبخرب دبندوب
و
هب تلع نتشادن تاناکما رداق هب ایصحت دندوبن هب نیا سرادم و زکرم دراو یم دندش ( یربگخا و
ناراکله
، 1911 : 1 .)
4 . داهن ی هن ندرک گنهرف فقو
یارب ییافوکش فقو
رد هعماج دیاب نهرف فقو ار جیورت
،درک یارب نبیا روبظنم ابهنت کبی
داهن ای ناگرا لوئسم تسین
، هکلب له ۀ هاگتسد یاه یغیلبت و ییارجا روبشک فبظوم دبنا ابت رد
تهج یلاتعا نهرف فقو رد هعماج اب رگیدکی کله یرا ک دنن و مز ی هن ابه ی ییافوکبش نآ
ار
مهارف
،دنروآ دنچره الع هب فقو زا یوس
،مدرم مهم رت ی ن هار شرتسگ نهرف فقو تبسا
،
اما دیاب هجوت تشاد هک مدرم دنمزاین ییابلنهار و
شزوبمآ ابه ی یبنید یبللع رد نبیا هبنیمز
،دنتسه ازا ی ن ور نلاوئسم روشک
هب و ی هژ تسد ناراکردنا روما
یبهذم و ف یبگنهر یبم دبنناوت ابب
همانرب ر ی ز ی حیحص و تسایس یلوصا رد تهج یهد راکفا یمولع هبب تلبس بنهرف فبقو
رثؤم دنشاب . تاظحلام یناسنا
و تلااح یفطاع هک فبقو دابجیا یبم دبنک رد طیاربش ینوبنک
،هعسوت یاربب هبعماج دبیفم و مزلا تبسا . تنبس نبسح ۀ فبقو زا قیدابصم زرابب
نابسحا و
خ ی هاوخر ی تسا هک سنا نا اب هرهب گ ی ر ی زا میلاعت ایبنا نآ ار زا زابرید ناینب هدابهن و رد نحبص ۀ
تایح یعالتجا هب
تعیدو هدراذگ تسا . یحور ۀ نواعت یعالتجا و
تقبس رد تاریخ رد دابهن
فقو تینیع م ی ی دبا و هب الع فقاو رهم تیدبا م ی دنز . لغا تابفوقوم یابهزاین
،یبگنهرف
یعالتجا و
یداصتقا هعماج
ار أت نیم م ی دننک ( یلطاف و
،ینیسح 1910 : 0 .)
راثآ تبثم فقو رد مز ی هن اه ی
،یعالتجا یگنهرف
و یداصتقا رد
هعماج ابجیا بم ی دبنک
هک رد شرتسگ فقو شلات یدج هتشاد میشاب
، هکارچ رگا هب نیا تنس هنسح ابلع دوبش
،
یرایسب زا تلاکشم یلعف
هعماج ام اباق اح دهاوخ دوب ( نومرآ و یدسا ، 1916 : 9 .)
5 . پ ی ش ین ۀ شهوژپ
لودج 3 . صلاخ ۀ نیشیپ ۀ یبرجت شهوژپ
ققحم لاس راذگریثأت لماوع فیدر
یدسا و نومزآ 6931
6 . ،تلود تلاخد ۲
. نییبت ندرکن ،فقو راثآ 9 . و یهقف لئاسم اب مدرم ییانشآان
،فقو یعرش 4
. نیب رد فقو هب یفنم شرگن داجیا کلامم
،یملاسا 5 . جیورت
اهراکهار ی یمومع یگنهرف و یداصتقا ،
6
یناوعا 6931 هیریخۀلئسم و گنهرف نایم طابترا ۲
و یروار شخبراک وت ی ناکرس ی روار
ی 6935 مدرمتاعلاطا ویهاگآشیازفا 9
یجاح
روپ 6934 یینرفآشزراۀعسوت 4
ناراکمه و یتعامج 6934 هعماج بلاغ گنهرف و یشزومآ ماظن 5
هدازرغصا و ینسحا 6939 شرگن ،هدیقع و رکفت زرط ،یعامتجا-یگنهرف ،ییارجا-ینوناق لماوع یحور ،نیریخ
ۀ
یهاوخ رگید و نواعت 1
دمحماش
ی 6939 یداصتقا ،یعامتجا ،یگنهرف لماوع 7
دیشرلادبع و نیسح ۲167 هعماج بلاغ گنهرف 8
نمهار و دوماهام ۲165 فقاویراذگه یامرس 3
6 . شور و رازبا قحت ی ق
عاونا قیقحت ار م ی ناوت ساسارب ینابم فلتخم هتسد دنب ی درک . سابسارب تابیبدا
جبیار رد شور
قیقحت نیا ینابم هب هس تسد ۀ یلک
،هجیتن فده و عون هداد اباق میسقت تسا . نبیا قبیقحت اراد ی
ژتارتسا ی یبیکرت ( یقیفلت ) تسا ؛ ینعی ارب ی یسررب تلااؤس و ضرف ی ه ابه ی ،قبیقحت ود قبیقحت
یکی اب ور ی درک ی یلک و د ی رگ ی اب ور ی درک ی یفیک ماجنا هتفرگ تبسا . زا ابجنآ هبک رد قبیقحت
رضاح زا شور یقیفلت هدافتسا م ی دوش
، نیاربانب عماج ۀ دروم یبسررب رد بلحرم ۀ یبفیک و یبلک
دندوب توافتم .
رد شخب یفیک عماج ۀ رامآ ی امابش نابگربخ د ر زوبح ۀ فبقو تبسا . نابگربخ
یللع اماش ناداتسا یهاگشناد و
لاعف رد زوح ۀ فقو و ناگربخ هفرح ا ی دنتسه . بعماج ۀ یبلک
دروم هعلاطم رد نیا شهوژپ اماش یمالت نیریخ و نابفقاو ناتبسا نابگزمره و
ناریدبم حوطبس
یلاع هاگشناد اه و تاسسؤم شزومآ
یلاع تسه دن هک ناشدادعت قبط
رامآ 291 ربفن دوبب . زا ابجنآ
هک رد قیقحت رضاح زا شور یقیفلت هدافتسا م ی دوش
، نیاربابنب بنولن ۀ دروبم یبسررب رد بلحرم ۀ
یفیک و یلک توافتم دنهاوخ دوب . شور هنولن گ بی ر ی شبخب یبفیک نبیا ،قبیقحت هبنولن گ بی ر ی
یحیجرت ای دنلفده تسا . نیدب انعم هک زا ناگربخ یللع و ناگربخ هفرح ا ی دادعت ی اب توابضق
،ققحم هب ناونع هنولن اختنا دش دن و اب اهنآ بحاصم ۀ قبیلع مابجنا تبفرگ . ابب هدافتبسا زا نبیا
،هویش دارفا نولن ۀ دروم هعلاطم هب اکش دنلفده ساسارب ییابهرایعم نوبچ
،تلایبصحت ،هببرجت
عون
،تلس ییانشآ اب عوضوم دروم هعلاطم هب ردت ی ج ابختنا دندبش . رد نبیا قبیقحت زا لوبمرف
نارکوک ارب ی ب ه تسد ندروآ مجح نولن ۀ شخب یلک هدافتسا دش . یارب هنولن گ ی ر ی زا ابک بفا دار
هعماج دادعت 162 رفن هب ناونع مجح هنولن نییعت یم دوش هک هب تروص یفداصت یتاقبط مهس ربه
تنواعم صخشم هدش و ماجنارس هب شور یفداصت هداس ابختنا هدبش دبنا . هدودبحم و
وربللق
دروم هعلاطم رد قیقحت رضاح یمالت هاگشناد اه و زکارم شزومآ یلاع ناتسا دوب ناگزمره .
7 . زجت ی ه تو لح ی ل هداد اه
رد نیا
،شهوژپ زا
شور اه ی یفیک و یلک ارب ی زجت ی ه لحتو ی ا هداد اه هدافتبسا دبش . اربب ی
ایلحت یفیک زا شور زجت ی ه لحتو ی ا یعوضوم و
ییاوتحم هدافتسا
دش . ارب ی ایلحت یبلک و
هب روظنم نومزآ تایضرف طبترم
اب ازجا ی لدم و نومزآ اک لدم قیقحت هب یترت زا نوبمزآ
یت کت ن هنول یا هدافتسا دش . ارب ی نیا راک زا مرن اهرازفا
spssی و یارب شخب یبفیک زبین زا
شور هداد داینب و مرن رازفا
Maxqda10
هدافتسا دش .
8 ی . هتفا اه ی شهوژپ
جیاتن یراذگدک یروحم
هداد اه رد لودج 2 هئارا هدش تسا هک اب لحت ی ا اه ی ماجنا تفرگ ه رد
نیا
،هلحرم یبایتسد هب وم درا ریز رد صوصخ ئارا
ۀ یلدم یارب لدم هنیداهن ندربک بنهرف
فقو رد هاگشناد اه و تاسسؤم شزومآ
یلاع ناکما ذپ ی ر دش :
لودج 2 . جیاتن یراذگدک یروحم
( حطس لوا )
فیدر طیارش هلوقم
اه ی یروحم هلوقم
اه ی یعرف
6 شزومآ شزومآ
اه ی یزاجم هکبش
اه ی یعامتجا
یرازگرب هرود اه ی شزومآ نیلانآ ی
یروضح شزومآ یرازگرب
هرود اه ی یشزومآ
رانیمس یرازگرب لیکشت نمجنا اه ی فقو اب طبترم
نیمز رد تاعلاطم و تاقیقحت زا تیامح ۀ
فقو
۲ هست ی ل هدننک یکیزیف تاغیلبت هاگشناد طیحم رد یرنب تاغیلبت
باتک و همانزور و هلجم د علطم دارفا زا هدافتسا فقو ثحب ر
لحم رد غیلبت رارق
نتفرگ هفوقوم
یزاجم تاغیلبت پیلک و ملیف تخاس
فقاو میرکت ا اهنآ تافوقوم نایبو ن
یزاجم یاهاضف رد لاعف روضح
9 دربهار اه گنهرف
همانرب ر ی ز ی فقو یارب
فقو هب ییارجا لماوع هاگن رییغت
راکهار فافش
زاس ی نیمز رد ۀ فقو
اهداهن نیب یگنهامه زاین اب قباطم فقو تیاده زور
هعماج
4 گنهرف عسوت
ۀ فقو گنهرف زاسوگلا
ی فقاو زا ا گرزب ن
عسوت ۀ فقو اه ی )یعمج(یتکراشم
تیامح عسوت و شرتسگ
ۀ فقو قیداصم
فیدر طیارش هلوقم
اه ی یروحم هلوقم
اه ی یعرف
جیورت شزرا اه یعامتجا حیحص یاهراجنه و
فقو گنهرف غیلبت دودحم ن اصم هب ندوب نلاک قید
یگنهرف فقو ندش عقاو لوبقم -
یملع
5 عناوم عسوت
ۀ نیناوق عنام نیناوق
لوپ فقو رد یعرش لکشم فیرعت ریغ تاعوضوم رد فقو زا هدافتسا هدش
فقو راثآ زا تسارح و ظفح مدع
1 جیاتن عناوم
ینید تاداقتعا دشر عسوت ۀ یعامتجا تلادع
ییادزرقف ظفح شزرا اه
فاحجا و ملظ زا یریگولج عسوت ۀ یداصتقا
عسوت ۀ یگنهرف نونف و مولع شرتسگ
عسوت ۀ نواعت
هب روظنم عت یی ن عضو ی ت دوجوم طیارش یلع هب کفت ی ک داعبا و هفلؤم ابه ی هجرختبسم زا
نومزآ کتt
هنولن ا ی ارب ی اقم ی س ۀ نیگنایم ره غتم ی ر رد عضو ی ت دوجوم ابب م بی نا گ ی ن دروبم
راظتنا هدافتسا دش هک رد نیا شور نیگنایم هدهاشم دش ۀ ره غتم ی ر اب نیگنابیم دروبم
رابظتنا
( رلن ۀ طسوتم سایقم ی نع ی رلن ۀ 9 ) هسیاقم م ی دوش . اب هجوت هب ا ی هکن مانبشسرپ ۀ
قبیقحت رد
فیط 0 هنیزگ یا ترکیل میظنت هدش هک رلن ۀ طسوتم نآ 9 تسا
، نیگنایم دروم راظتنا رببارب
9 رد رظن هتفرگ هدش تسا .
لودج 1 . هصلاخ نومزآ یت کت هنومن ا ی یارب یسررب تیعضو دوجوم هفلؤم اه ی لدم
(135(
n=
اهریغتم نیگنایم هدهاشم هدش
فارحنا درادناتسا
دروم نیگنایم = راظتنا
3 tۀرامآ یدازآۀجرد حطس
رادانعم نیگنایم توافت ی
هکبش اه ی
یعامتجا 6/1896 1/51555 -6/9613 -۲9/15 694 1/116
یرازگرب هرود اه ی
نیلانآ یشزومآ 6/8871 1/1۲۲69 -6/66۲4 -67/71 694 1/116 یرازگرب
هرود اه ی
یشزومآ ۲/۲۲86 1/75595 -1/77634 -61/66 694 1/116
رانیمس یرازگرب 6/3161 1/5۲136 -6/1389 -۲1/19 694 1/116 لیکشت
نمجنا اه ی
فقو اب طبترم 6/3716 1/17785 -6/1۲98 -64/35 694 1/116 و تاقیقحت زا تیامح
نیمز رد تاعلاطم ۀ
فقو
1478 /
۲ 1/78138 -1/35۲۲4 -66/37 694 1/116
رد یرنب تاغیلبت
هاگشناد طیحم ۲/1498 1/18134 -1/351۲۲ -69/31 694 1/116 و همانزور و هلجم
باتک ۲/9476 1/86436 -1/15۲81 -7/39 694 1/116
افتسا علطم دارفا زا هد
فقو ثحب رد ۲/۲161 1/86418 -1/79838 -8/38 694 1/116 لحم رد غیلبت
رارق
نتفرگ
هفوقوم 6/8594 1/53816 -6/6411 -68/38 694 1/116
پیلک و ملیف تخاس 6/1967 1/51557 -6/918۲ -۲9/34 694 1/116 میرکت
نافقاو و نایب
اهنآ تافوقوم ۲/6416 1/768۲1 -1/85331 -66/85 694 1/116 رد لاعف روضح
یزاجم یاهاضف ۲/641۲ 1/77477 -1/85978 -61/31 694 1/116 همانرب
ر ی ز ی یارب
فقو ۲/6639 1/76173 -1/88176 -6۲/61 694 1/116
اهریغتم نیگنایم هدهاشم هدش
فارحنا درادناتسا
دروم نیگنایم = راظتنا
3 tۀرامآ یدازآۀجرد حطس
رادانعم نیگنایم توافت ی
لماوع هاگن رییغت
فقو هب ییارجا ۲/1493 1/79511 -1/3516۲ -6۲/87 694 1/116 فافش
زاس ی هنیمز رد
فقو ۲/6717 1/76111 -1/8۲3۲3 -66/55 694 1/116
اهداهن نیب یگنهامه ۲/693۲ 1/86119 -1/8118۲ -61/44 694 1/116 قباطم فقو تیاده
زاین اب زور
هعماج ۲/653۲ 1/8۲63۲ -1/8418۲ -61/6۲ 694 1/116
زاسوگلا ی زا نافقاو
گرزب ۲/118۲ 1/59115 -1/39684 -67/98 694 1/116
عسوت ۀ فقو اه ی
یتکراشم
)یعمج( ۲/1945 1/11811 -1/31556 -65/7۲ 694 1/116
عسوت و شرتسگ ۀ
فقو قیداصم 6/7461 1/11734. -6/۲583 -68/15 694 1/116 جیورت
شزرا اه و
حیحص یاهراجنه یعامتجا
7491 /
6 1/163۲6 -6/۲514 -۲1/18 694 1/116
فقو گنهرف غیلبت 6/8711 1/41183 -6/6۲39 -۲4/۲5 694 1/116 مدع
هب ندوب دودحم
نلاک قیداصم ۲/1641 1/18478 -1/3811۲ -64/۲4 694 1/116 ندش عقاو لوبقم
یگنهرف فقو -
یملع 6/7911 1/18861 -6/۲139 -68/۲1 694 1/116
عنام نیناوق 6/3۲81 1/71754 -6/17۲1 -64/33 694 1/116
رد یعرش لکشم
لوپ فقو 6/171۲ 1/58553 -6/9۲97 -۲9/97 694 1/116
ا رد فقو زا هدافتس ریغ تاعوضوم
رعت ی ف هدش
7۲77 /
6 1/51866 -6/۲7۲9 -۲4/78 694 1/116
اهریغتم نیگنایم هدهاشم هدش
فارحنا درادناتسا
دروم نیگنایم = راظتنا
3 tۀرامآ یدازآۀجرد حطس
رادانعم نیگنایم توافت ی
تسارح و ظفح مدع
فقو راثآ زا 6/3۲41 1/54365 -6/1754 -63/98 694 1/116
ینید تاداقتعا دشر ۲/1411 1/16431 -1/35393 -65/44 694 1/116 عسوت
ۀ تلادع
یعامتجا ۲/6151 1/54197 -1/83493 -61/۲1 694 1/116 ییادزرقف ۲/64۲8 1/7۲7۲1 -1/857۲4 -66/11 694 1/116
ظفح شزرا
اه 6/3315 1/75495 -6/1194 -69/61 694 1/116
و ملظ زا یریگولج
فاحجا ۲/9۲18 1/8۲135 -1/17961 -8/66 694 1/116
عسوت ۀ
یداصتقا ۲/1381 1/8۲198 -1/31۲14 -61/88 694 1/116
عسوت ۀ
یگنهرف 6/3837 1/76553 -6/1619 -69/37 694 1/116
و مولع شرتسگ
نونف 6/7۲99 1/5349۲ -6/۲717 -۲6/۲1 694 1/116
عسوت ۀ
نواعت ۲/4916 1/18456 -.1/3۲964 -4/741 694 1/116
نیب نیگنایم له ۀ هفلؤم اه رد تیعضو دوجوم
و ولطم توافت یرادابنعم دوبجو
دراد
،
اریز حطس رادانعم ی له ۀ اهنآ زا 50 / 5 رتلک تسا ( 50 /
>5 .)P
دب ی ن ترت ی هک نیگنایم بله ۀ
هفلؤم اه رد تیعضو دوجوم
زا نیگنایم اهنآ رد تیعضو ولطم کچوک ربت تبسا ( توابفت
م ی گنا ی ن اه یفنم تسا .) اربانب ی ن ضرف رفص در م ی وش د و ابب لطا ی نابن 10 دبصرد بم ی ناوبت
تفگ هک تیعضو ینونک هفلؤم اه ی لدبم هبنیداهن ندربک بنهرف فبقو رد هاگبشناد ابه و
تاسسؤم شزومآ
یلاع .تسا ولطمان روشک
