жазба әдебиетінің негізін салған ұлт данышпаны, кемеңгері-Абайдың мұрасына, шығармашылығына салалы зерттеу жұмыстары жасалынды. Бұл еңбектердің жемісі жас ізденушілерге айқын бағыт-бағдар беретін құнды жәдігер екені сөзсіз.
Абайдың баға жетпес асыл сөзін әдебиетке құштар жастар ғана емес, жас буын өкілдері дерлік білуі керек. Ал, ұлы ақынды өзге елдер өкілдеріне танытуға бағытталған шаралар өз жалғасын таба бермек. Абай мұрасын басқа тілдерге аудару, оны шет тілдерінде насихаттау дарынды аудармашыларға жүктеледі. Абайдың өлмес, өшпес мұрасы өзге елдердің мәдени – танымына әсер қалдырып, рухани қажетін өтей беретіндігіне сеніміміз мол. Зерттеудің перспективасы ретінде Абай поэзиясының ағылшын тіліне аудару ерекшеліктерін сипаттауды көздеп отырмыз.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Байтұрсынов А. Абай – қазақтың бас ақыны // «Қазақ» газеті,1913.
2. Ахметов З. Қазақтың бас ақыны // «Егемен Қазақстан», 1995,3б.
3. Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі. – Алматы, 2014, 383б.
4. Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі-Алматы, 2014,576б.
5. Мұратова Г.Ә. Абайдың тілдік тұлғасы: дискурстық талдау мен концептуалды
- жүйесі: филол.ғ.д. ... дис. авторефераты. – Алматы, 2009,50б.
ӘОЖ 81-26
ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ МӘТІНДЕРДІ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЛЕКСИКА-ГРАММАТИКАЛЫҚ
ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР
Балабекова Бибатима Ілиясқызы [email protected]
Еуразия гуманитарлық институты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан Ғылыми жетекшісі – Л.У. Алипбекова
Аудармашылық трансформация дегеніміз - түпнұсқадағы бірліктердің аударма бірліктеріне көрсетілген мағына көмегімен өзгертуі. Аудармашылық трансформация мазмұндық және мәнерлік жоспары бар тілдік бірліктер арқылы жүзеге асатындықтан, олар түпнұсқа бірліктің мағынасы мен құрылымын өзгерте отырып формальды – семантикалық сипатқа ие болады.
Аударма барысында аудармашылық трансформация түпнұсқа мәтінінің бірліктері мен сөздік сәйкестілік арасындағы талдау жасау құралы ретіндегі статикалық жоспарда емес, аударма тәсілі ретіндегі динамикалық жоспарда, аудармашы аудару барысында әртүрлі түпнұсқаларды сөздік сәйкестілік жоқ болғанда немесе контекст шарттары бойынша тура келмегенде қолданады. Өзгерту барысындағы түпнұсқа ретінде қаралатын, түпнұсқа мәтінінің бірліктерінің сипатына байланысты аудармалық трансформация: лексикалық және грамматикалық болып бөлінеді. Сонымен қатар, бір деңгейде түпнұсқа бірліктерінің лексикалық және грамматикалық жағынан өзгертетін немесе лексикалық бірліктерін грамматикалық бірліктеріне және керісінше өзгертетін кешенді лексика-грамматикалық трансформация бар.
В.Н. Комиссаров жалпы трансформацияларды 3 топқа бөлген: лексикалық (lexical);
грамматикалық (grammatical); лексика-грамматикалық (lexica-grammatical);
Аударма барысында әртүрлі түпнұсқа мәтіні және аударма мәтіні көмегімен қолданылатын басты лексикалық трансформацияларға мынадай аудармашылық тәсілдер жатады: транскрипциялау (translational transcription); транслитерациялау (transliteration);
(specification); (generalization); я я (modulation).
ң ғ я ғ ә і : ө - ө
(word-for-word translation); ө і ө (partitioning of sentences); ө і і і і (integration of sentences); (grammatical substitution), ( ө
ұ , ө , ө үш і).
- я ғ ә і : і
(antonymous translation); я ( і ); я
(compensation).
ұғ ң і ің я ү ұ
ң ұ ұ , і ң ғ ғ ң і
і і ә і . Ж ә ң ғ ұ
ә і : і і ің
(Transposition); (Addition); ү і і (Omission).
я – ә і і і ғ ш
і і і ө ұ ң ә ү і і і ө ің
ә і і ғ ү і і і і ш ш ің і ө і і .
я ә я (transliteration and transcription) і і –
ү ұ ң і і і ің і ә і і ө і ң ұ
ң ә і і я ш ө і ің
ұ і , я (ә і і ) ұ і і.
ү ұ : It may be cheaper for Russia’s Gazprom to supply incremental domestic needs with imported gas and incremental exports with gas produced in its own Nadym-Pur-Taz area than to further develop the Yamal peninsula.
: ұ үші ү і ө і, ө і
іш і і і і , ө і ө і ің ы - р- з
өңі і ш ғ ғ ү і.
і Gazprom ә Nadym-Pur-Taz ө і я ә і і
і і .
ү ұ : The strategy’s showcase is the Azerbaijan International Operating Company (AIOC). Unlike many joint ventures in the developing world, SOCAR holds a modest 10 percent of IOC’s shares.
: ұ я ң ө і і і А К Х
ш я . ш ғ ө і і
ғ , КА А К- ың 10 ү і ғ .
ү ұ : Munaigas, the state-owned holding company for Kazakhstan’s oil and gas enterprises, was disbanded. Most shares in its subsidiaries were transferred to the new state oil company, Kazakhoil.
: « ұ з» і і і ұ ә
я . О ң ө і ш і і ө ү ө і ң ұ ұ
я « з »-ғ өші і і.
Ж (generalization) – ү ұ ғ ғ ө ің ң
ғ .
ү ұ : As an example, in the late 1980’s mines in Australia cut the workforce in half and produced more ore.
: ғ 1980 ң ң я ғ ш ұ
үші ің , ө ө і .
Ж ү ұ ә і і ө ің ә і і ң ғ і і ore –
.
ү ұ : The next century’s energy lifeline, say many experts, flows with the largest fossil and an expanded Russian fuel strike in history after the Persian Gulf. The purest in quality. The most lucrative.
: ө ш ғ ә , ғ ң ғ
қ ұғ і і ғ ң і, і і қ қш . ү ұ қ : After three years of healthy prices the world zinc industry in 1991 is again facing low prices, particularly in Europe.
: і ш і і үш ғ ғ ы ғ ың і ,
1991 і қ і ғ ғ - і.
ғ і ү ұ қ healthy і і і ,
, і қ і ің і, ғ ш ғ ы
.
К і і (loan translation) – ү ұ қ ң қ і і і ің құ
і і ің , яғ ұ қ і і ғ і і қ
і і і і.
К ң ң ғ і і ү ұ қ і і қ і і ің
құ ші ң ұ қ і .
mass culture – ұқ қ . К і і
ғ ің і ің ү і .
қ і я і і ү і , petrodollar –
ұ .
ү ұ қ : By 1949 nuclear scientists and engineers had studied a number of different reactor configurations: cores of natural uranium, of enriched uranium, and of plutonium, in the form of metal and oxides as well as in solution.
: 1949 я қ ғ ы ү і ң
і і і: ғ я , ің қ і і і і
і і і .
ү ұ қ : Global oil demand is projected to increase by around 2.2% annually to reach about 97.1 Mb/d by 2010.
: Ә і ұ ұ ы ы 2010 қ 2.2% і ш
97.1М / құ ү і .
Мұ ғ і і і қ , і і і і ш і і
і і ші і і.
ш ғ ш ш і ің үші ғ ш ш
құ ң қ ғ і . ғ ш і і
ң і ің ғ ң ұ і ғ .
і і і қ ш і і ғ
.
қ қ ғ ш і і і ң - і і
і і. М і і ғ ш і і і құ
( і і , і і і і і ү і
) і. Мұ ің і қ қ і і і ұқ қ
құ ң қ ғ , қ қ қ ғ ш і і і і ің
қ ғ қ құ ң қ ш і і ің ұқ
. Мұ ғ , қ
я қ .
- ( і я) word-for-word transformation – ү ұ қ
і і і құ ң я і і ұқ
і құ і і.
қ і і , і ғ ш і і қ қ і і
- і і қ і і . і і і ің қ
құ і ү і, қ қ і і ғ , қ ш ң
і і і .
ү ұ қ : Burning or combustion is a process of uniting a fuel or combustible with the oxygen in the air.
: ғ і і ң ң
ұ ғ і і і і і.
ө ің ө і і (reshuffle of sentence) – іш і ө і і ө і і. Іш і ө і – ғ ш і і і ө ің і і
ұ ө . ө і – і ө ің і ө
. М :
ү ұ : A new source of energy comparable in its potential to oil or gas or coal, a deployment measured not in centuries but in decades, a deployment with fateful consequences for national security as well as commercial growth.
: Мұ , ө і ө і і і ү і і і ө ш і і
ғ , ө ш і ұ , я я
ұ і і і үші і і .
ү ұ : In addition considerable amounts of secondary zinc are recycled directly into products such as zinc dust and zinc oxide and accordingly do not pass through the refined stage.
: Оғ і ші і ш ң ө ө ш і і ш
ұ ғ ш ғ і і ө і ш ғ , яғ өң ө і.
ү ұ : Fermi 1 was an utter ruin and the disaster effectively forceleced the development of a commercial breeder reactor in the United States for the next thirty years.
: К і Ф 1 ү , ұ ұ
ш я ө і і ң і і і.
М ғ ө і ө і і .
ү ұ і і ө і і і іш і ө і і .
і і ің ғ ш ө і .
ө і і і і (integrating of sentence) – і і ү і і і:
) ғ ш і і і і ө ғ ,
ғ ө і ү і ;
) ғ і ө ғ ғ і - і і ғ
ү і .
ү ұ : At today’s prices about one third of Western World Zinc production is in a less position. Consumers of zinc above all want a long term stable supply of zinc metal at fair prices.
: і і ің ш ө і і і ің ш үш і ө і і ө
ғ ұ ш ұ ш ш ң ұ ө ғ
ғ .
Г (grammatical substitution) – і
.
я, яғ ө , ө үш і,
і і і ө ің ү і . « ө ң ң
і і і я ң ұ
ң і ».
ү ұ : Estimates of natural gas reserves are around 4 trillion cubic meters, of which 1.5- 2.4 trillion are considered proven.
: Есеп ш ғ 4 ш ш , ң
1.5-2.4 ғ .
ү ұ і і estimates ө ш ү і і ұ , і і ің
, і і ғ ш ү .
(addition) – ғ ш і і і і ш ө ің
, яғ ғ і ғ ш ш ө , і і
ң ң ғ і і і ү і .
, ғ ш і і і ғ - і і і і
, -
я ң і ү , ң і і я і і;
; ; і і , ң і і я
і і . С - - ң , і і
ң ө і , ң ің ң
ш і і і і і і і
ш ң . ш і і і ш
ш ғ ң ғ і ө і ғ , і і
ө і ң ө ң , і і і і і і і ғ ,
і і і ғ ө і
і .
Қ ы ғ тт р ті і і
1. Ш . . . - .: , 1973, 280 .
2. . ., . . . -
.: 1990, 127 .
3. Daniel Yergin. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power. Simon and Schuster, 2008, 612 .
4. , , ш і ші ің і і . – , 2014,
633 .
87/35
« Ү Х Ш Ы Ы» І І І ҚЫ
І ІҢ Ы І
іт
. . ғ і ің
ң
, -С ,
і — ш ғ ш і і . і
ші і і і і і і. і ғ ң ш , і і і
ш ө і і ғ ш , і ші і ің і-
ө , ң і. і і ғ , і і ші . .
: « і і — ш ғ ғ і ш
ғ ө і , -ғ , ш ө ».
ң ө ғ — -ғ і . і ң і ,
і і , ғ [1, 13 .].
і ің – ң ш ғ ғ і .
і ің і ң: і і , і ө - . .
і ің і ш і і і ө і і. С і і
ң і і – і ш і , ө , .
і ш ғ , ші ң і і ө і ғ
. і ің h і ғ , ө і ,
і і і ш . ң і і ,
ө і і. ғ :
ң і і і і ғ , ө ш ң
і і і і, і ө і і і і, і ің , . . [2].
і , і і , ғ
і ш ө і ш . і і ғ ң і і
