УДК 347.7 (075.8)
ТҦТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҦҚЫҒЫН ҚОРҒАУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ Кубеева Г.А. [email protected]
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университеті Заң факультеті Ққ-1 тобының магистранты, Астана, Қазақстан
Ғылыми жетекші: з.ғ.к., доцент Жусипова Б.А.
Қазіргі таңда тҧтынушылардың қҧқығын қорғау ҿзекті мҽселелердің біріне айналып отыр. Тҧтынушылардың қҧқықтары жҽне оның кепілдіктері, сонымен қатар, оларға қатысты қолданылатын ережелер, ҚР азаматтық заңымен, «Тҧтынушылардың қҧқығын қорғау туралы» заңымен бектітілген қҧқықтары, оның маңызы қарастырылады.
Сонымен кҿптеген елдерде, бірінші кезекте ҿндірістік дамыған, тҧтынушылардың қҧқығын қорғау туралы заңдар салыстырмалы тҥрде ҽлдеқашан ерте қолданылып келеді.
Тҧтынушыны қорғау мҽселесі халықаралық мҽнге 1985 ж. сҽуір айында Біріккен Ҧлттар Ҧйымының Бас Ассамблеясының «Тҧтынушылардың мҥдделерін қорғау» ҥшін басшылыққа алынатын қағидаларын, осы саладағы ҿкіметпен саясатты жҽне заңдарды дайындау ҥшін негіз ретінде қабылданған болатын [1].
Біздің қоғамымыз еліміз тҽуелсіздігін алғаннан кейін Қазақстан Республикасының Президенті Нҧрсҧлтан Ҽбішҧлы Назарбаев қол қойған «Тҧтынушылар қҧқықтарын қорғау туралы» Заңға сҽйкес қҧрылған болатын. Осы жылдар ішінде біздер, бір жағынан тҧтынушылардың, екінші жағынан кҽсіпкерлер мен қызмет кҿрсетушілердің арасында
«ҥшінші кҥшке» айнала білдік. Ең бастысы, біз қаладағы тҧтынушылардың қҧқықтарын білуге, мейрамханалардың, дҽмханалардың, сауда нҥктелерінің, шаштараздардың, моншалардың жҽне басқа да кҽсіпкерлік салаларының жҧмысын сын тҧрғысынан бағалауға, ҿздерінің заңды наразылықтарын оңтайлы шешілуіне қол жеткізуіне ҥйреттік.
Бҧл орайда осы уақыт аралығындағы 60 мыңнан астам тҧрғындарға нақты кҿмек кҿрсетілген болатын. Сондай-ақ 1 млрд. Теңгеден астам соммада зауыттық ақаулары бар теледидарларды, тоңазытқыштарды, ҧялы телефондарды, киім мен аяқ-киімді, мерзімі ҿткен азық-тҥлік тауарларын алмастырдық. Сонымен бірге 1 млн. теңгеден астам соммада коммуналдық қызмет кҿрсетулер тарифтерінің, пҽтерлерді сапасыз жҿндегендер алған ақшаның қайтадан есептелуіне қол жеткіздік.
Соңғы жылдардағы біздің елімізде қалыптасқан жаңа ҽлеуметтік-экономикалық жағдайлар меншік нысандарының кҿптҥрлілігімен, нарықтық қатынастармен, кҽсіпкерлік еркіндігімен сипатталады, тҧтынушылық нарықта қалыптасатын қҧқықтық
253
қатынастардың қиындауы оларды реттейтін заңдарда жҽне қҧқыққолданушылық тҽжірибеде ҿзгерістерге алып келді.
Тҧтынушылар қҧқығын қорғаудың конституциялық нормаларға негізделетін мемлекеттік жҥйесін қалыптастырудың мақсаты-тҧтынушылардың денсаулығымен ҿмір қауіпсіздігін сқтау, таза табиғи ортаға, тауарды жҽне қызмет тҥрін, ақпаратты еркін таңдауға деген қҧқықтарын, тҧтынушыларға келтірілген зиянды қайтаруды, тҧтынушылардың қоғамдық бірлестіктерінің қҧқықтарын реттеуді қамтамсыз ету болып табылады [2].
Тауарлар, қызмет кҿрсетулер жҽне жҧмыс тҥрлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету-тҧтынушылар қҧқығын қорғау саласындағы ҧлттық саясттың міндеттерінің негізін қалаушылардың бірі болып табылады.
Тҧтыну нарығында айналымға енгізілген ҿнімдер мен қызмет кҿрсетулер қауіпсіздігі нарықтық экономиканың ерекше талабы болып табылады. Кҿрсетілген талаптардың орындалмауы техникалық кедергілердің пайда болуына ҽкеледі. Тҧтыну нарығына сапасыз жҽне қауіпті ҿнімдерді енгізбеу- ол мемлекеттің, ҿнімдердің суда айналымында жҥзеге асырылуы мен енгізілуіне бақылау жасайтын атқарушы оргндардың басты қызметтерінің бірі болып табылады.
Негізінен «Тҧтынушылар қҧқығын қорғау туралы» Заң тҧтынушылардың тауар туралы ақпарат алу, сапалы тауар айырбастап алу қҧқықтарын , сондай-ақ тҧтынушыларға сапасыз тауар сатқан жағдайда ҿз қҧқықтарын жҥзеге асыру, тҧтынушыны оның ҿмірі мен денсаулығына тҿнетін қауіп-қатерден қорғау саласындағы қҧқықтық қатынастарды реттейді.
«Тҧтынушылар қҧқығын қорғау туралы»» Заңының болуы, ҽлі де мемлекетпен тҧтынушылардың қҧқығын қорғау сласындағы саясты мен жҥйесін шығаруға мҥмкіндік бермейді. Бҧл Заң ҽлі де нақты механизмдерді, заңды нормаларды қабылдауды қажет етеді. Тҧтынушыларға қызмет кҿрсету бойынша қабылданған кҿптеген нормативтік қҧжаттар Қазақстан Республикасының «Тҧтынушылар қҧқығын қорғау туралы»
заңының кейбір баптары мен тҽртіптеріне сҽйкес келмейді.
Тҧтынушылардың қҧқықтарын қорғау туралы мҽселеге назар аударатын болсақ, кҿптеген келеңсіз жағдайлармен ҧшырасып жататынымыз рас. Бҧл ең алдымен тағам ҿнімдерінің спасы мен бағасы дер едім. Қалалықтарды бҥгінде коммуналдық қызметтердің монополистері мен ПИК-тердің қызмет кҿрсетулерінің жоғары бағасы қыспаққа алып келеді.
Ҽрбір зейнеткер, ардагер, бюджет қызметкері, жастар алатын зейнетақысы жҽне жҽрдемақысы мен тағам ҿнімдері, кҿрсетілген қызметтерге шығыстары арасындағы теңгерімін есептеумен кҥн кешуде. Бҧл орайда Астана қаласында стылатын еттің, сҥттің, нанның бағасы кҿршілес Кҿкшетау, Петропавл, Қостанай қалаларына қарағанда, қымьатырақ болып отыр. Қаладағы «Шапағат» коммуналдық базарын ҧлғайту жҿнінде белгіленген шаралар, ҿткізіліп жҥрген ауылшаруашылықжҽрмеңкелері, жеміс-жидек базасын, жылыжайлар салуды ҧлғайтуға ҧмтылыстар, азық-тҥлік бағдарламасы тиісінше шешімін таппай келеді. Қланың кҽсіпкерлік жҽне сауда департаменттерінің бизнесшілермен бағаларды белгілі бір шеңберде ауыздықтау мақсатындағы ниеті, біздің ойымызша, ҽзірге жҥзеге аспай жҥр, нарық жағдайларында бҧл мҽселедегі мемлекеттік реттеу, сайып келгенде, тек қана меншіктің кез келген тҥріндегі тауар ҿндірушілер арасындағы бҽсекемен анықталады. Міне, сондықтан да біз Елбасы Нҧрсҧлтан Назарбаев ҧсынған Астананың азық-тҥлік белдеуін қҧру бағдарламасын зор қанағаттанғандықпен қабылдағанының куҽсі болып отырмыз. Бҧл бағдарламада елорданың тҿңірегінде жаңа сҥт фермаларын, мал бордақылау алаңдарын қҧру, картоп, соның ішінде ерте пісіп жетілетін картоп, жеміс-жидек жҽне т.б. алаңдарды ҧлғайту кҿзделген. Мҧның ҿзі Астанада еттің, сҥттің, кҿкҿністің, картоптың сенімді қослқы қорларын жасауға мҥмкіндік беріп, азаматтарды ҿнімнен ҿнімге дейінгі қорлармен қамтамасыз ететіні сҿзсіз.
Мемлекет басшысының Астананы тек гҥлденген қалаға айналдырып қана қоймай, сонымен бірге, Қазақстанның барлық облыстарының оған қызмет етуі, сҿйтіп оның тез
254
арада еуропалық астаналар қатарынан кҿрінуі, бірақ тамақ ҿнімдері бойынша ең қымбатшылық қала болмауыф жҿніндегі кеңестерінің де мҽні зор.
Тҧтынушылардың қҧқықарын қорғайтын қоғамдық ҧйымдарға келсек, мҧндай ҧйымдардың болуы ҿте мңызды. Ҿйткені кез келген тҧтынушы, тіпті оның қҧқықтық жағынан сауатты болуына қарамастан, ҧйымның қолдауынсыз ҿз қҧқығын қорғау жолындағы сотта істі қарауды бастай да, жеңе де алмауы мҥмкін. Ал, ҧйым ҥнемі бір бағытта жҧмыс істейтіндіктен, ондағы мамандар тҧтынушыларға қатысты барлық мҽселелерді жетік біліп, қҧқық қорғау саласында зор тҽжірибе жинақтайды.
Негізінен, тҧтынушылардың қҧқықтарын қорғау саласындағы мҽселелердің негізгі бҿлігі азаматттардың ҿзінің тҧтынушы ретіндегі ҽрекеті сласындағы сауатсыздығыныан туындайды. Егер, олар қарапайым қателіктер жібермегенде кҿптеген тҥсінбеушіліктер де орын алмаушы еді. Бҧған қоса, азаматтардың тҧтыну саласындағы сауатын ашуға, мемлекет кҿлемінде жете мҽн берілмей отыр. Мысалы, осы тақырыпқа арналған қҧқықтық ҽдебиеттер жоқтың қасы. Сондықтан, азаматтардың осы саладағы қҧқықтық білімін арттыру ҥшін нақты шаралар қолдану керек [3].
Дҥние жҥзінде қаржы дағдарысы толастамай тҧрған кездің ҿзінде Қазақстан экономикасы мен қаржы жҥйесінде тҧрқтылықтың сқталуы, ел тҧрғындарының, тҧтынушылардың қҧқығы мен мҥдделерін қорғау мҽселесі ҿзекті болып келеді.
«Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасына сай ҿз дамуының кезекті кезеңіне кҿшіп жатқан республиканың ҿмірінде жаң заңның қызметке кірісуі тҧтынушылардың қҧқығын қамтамасыз ететініне кҽміл сенімдіміз. Олай болса жаңа «Тҧтынушылардың қҧқығын қорғау туралы» Заңы –отандық экономиканың дамуына жаңа серпін беретіні сҿзсіз. Ал бҧл мақаладағы міндеттерді жҥзеге асыру арқылы біз қазақстандықтардың ҽлеуметтік- тҧрмыстық жағдайының жаңа сапалық деңгейге кҿтерілетініне сенеміз.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Тҧтынушылардың қҧқықтарын қорғау туралы. ҚР 2010 жылғы 4 мамырдағы № 274- IV Заңы
2. ҚР Сауда қызметін реттеу туралы. Заңы
3. Жалынқызы Л. Тҧтынушылардың қҧқығын қорғау. – Алматы, 2009.
